PRACA ZALICZENIOWA Z ETYKI
KATARZYNA KUJAWA II FILOLOGIA POLSKA SDS
SŁUPSK 2013
Czy kobiety mają prawo do przerywania niechcianej ciąży? Czy państwo jest upoważnione (lub powinno być upoważnione ze względów moralnych) do wprowadzenia zakazu rozmyślnego przerywania ciąży? Czy powinno się zezwalać na przerywanie ciąży tylko w niektórych przypadkach? Czy ocena prawna przerywania ciąży wypływa bezpośrednio z oceny moralnej? A może przerywanie ciąży powinno być prawnie dopuszczalne nawet wówczas, gdy sądzimy że jest ono niekiedy, lub nawet zawsze, moralnie złe? Problemy te wzbudzały w ciągu ostatniego ćwierćwiecza burzliwą dyskusję. Warto podkreślić, że do czasu wprowadzenia w drugiej połowie XIX w. szeregu antyaborcyjnych regulacji prawnych w większości tzw. rozwiniętych krajów świata przerywanie ciąży nie było uważane za przestępstwo kryminalne. Ówcześni rzecznicy wprowadzenia bezwzględnego zakazu sztucznych poronień podkreślali przede wszystkim ryzyko medyczne wystąpienia powikłań po zabiegu. Niekiedy dowodzono także, że skoro płód jest istotą ludzką od momentu poczęcia, to celowe przerywanie ciąży powinno być uważane za formę zabójstwa.
Zgodnie z polski prawem aborcja jest zabroniona. Ustawa antyaborcyjna zezwala na przerwanie ciąż jedynie w trzech przypadkach. Przypadkiem aborcji, usprawiedliwianej nawet przez (umiarkowanych) konserwatystów, jest przerwanie ciąży wynikłej z gwałtu. Ciąża z gwałtu jest najbardziej drastycznym przypadkiem ciąży niedobrowolnej, której usunięcie, także w mniej dramatycznych przypadkach, ma być moralnie dopuszczalne1. Prawo do życia jest niezbywalnym prawem każdego człowieka. Jego źródło jest w godności osobowej, zakorzenionej w wolności i świadomości oraz szczególnym sposobie bytowania istoty ludzkiej. W obecnym świecie pojęcie prawa do życia człowieka, jest szeroko dyskutowane w kontekstach prawa do decyzji kobiety o urodzeniu dziecka lub przerwaniu ciąży np., z gwałtu. Problem prawa do życia przewija się w różnych dyskusjach, dotyczących początku i końca życia ludzkiego, wymagających określenia kryterium bycia osobą. Jednym z takich kryteriów jest tożsamość osobowa2. Wokół pojęcia tożsamości osobowej rozpoczęła się dyskusja, która została zapoczątkowana przez Johna Locke'a. Skupiała się ona na rozstrzygnięciu, co decyduje o tożsamości osoby – względy psychiczne czy biologiczne życia osoby. W swojej koncepcji Locke wychodzi od poglądu, że tożsamość człowieka „polega jedynie na tym, że stale zmieniające się cząstki materii, które pozostają w życiowym związku z tym samym zorganizowanym ciałem, partycypują w tym samym, niemającym przerw w życiu. Kto by upatrywał tożsamość człowieka […] nie w celowo zorganizowanym ciele, które od pewnego momentu trwa jako jednolity żywy organizm, przy czym cząstki materii zmieniają się w nim bez przerwy- temu trudno będzie wyjaśnić to, że embrion i człowiek wiekowy, pomieszany na umyśle i myślący normalnie, może być tym samym człowiekiem […]”3. Patrząc na powyższy cytat widać, że Locke wiązał tożsamość człowieka z zorganizowanym biologicznie ciałem, uznając jednocześnie, iż gdyby dusza czyniła człowieka tożsamym, nic nie stałoby na przeszkodzie, by duch przemieszczał się między różnymi ciałami.
Reasumując, John Locke za osobę uważa istotę myślącą, inteligentną, samoświadomą. To właśnie rzeczona świadomość własnego „ja” jest podstawą i wyznacznikiem tożsamości osoby. Nawet dwa byty ludzkie istniejące w różnych okresach czasu, nawet bardzo odległych, mogą być ze sobą tożsame, gdyż ciągłość świadomości warunkuje ciągłość tożsamości.
Kiedy mówi się o człowieczeństwie, nie da się jednoznacznie określić, od kiedy ono się zaczyna. Należy przyjrzeć się zagadnieniu kryteriów człowieczeństwa, które poza tym, że mogą stanowić próbę odpowiedzi na pytanie, „od kiedy przysługuje prawo do życia istnieniu ludzkiemu, i czy kiedykolwiek ono wygasa”4, pomagają także w rozstrzyganiu sporów m.in. o aborcję, jeśli ciąża jest wynikiem gwałtu.
Również rozważania Singera prowadzą do kwestii wartości życia płodowego, a co za tym idzie problemu aborcji i zabijania noworodków. Filozof sugeruje, aby nie nadawać większej wartości życiu płodu5, niż życiu zwierzęciu niebędącego człowiekiem o podobnym stopniu racjonalności, samoświadomości, świadomości, zdolność do odczuwania itp. Według niego żaden płód nie jest osobą, żaden nie ma takiego roszczenia do życia jak osoba, dlatego jego życie nie przedstawia takiej wartości.6 Jedynym czynnikiem, który może wywyższyć płód Homo sapiens od innych gatunków, to jego cechy potencjalne, aktualne zrównują płód ludzki ze zwierzętami.
Reasumując, Singer nie przyznaje prawa do życia płodom, ani noworodkom, z powodu braku ujmowania siebie jako całości istniejącej w czasie, braku racjonalności, świadomości i samoświadomości. Jego zdanie odnosi się również do innych istot ludzkich nie posiadających tych dyspozycji. Dlatego patrząc na jego koncepcję można zauważyć, że zrównuje ludzkie płody i noworodki ze zwierzętami, gdyż według niego są na podobnym stopniu rozwoju. Często podchodzi się do problemu przerywania ciąży tak, jakby to była tylko kwestia praw płodu lub tylko kwestia praw kobiet. Odmowa bezpiecznego i dozwolone przerywania ciąży, zwłaszcza będącej wynikiem gwałtu, narusza prawa kobiet do życia, wolności i integralności fizycznej. Nie można pozbawiać kobietę praw do decydowania o swoim ciele, zwłaszcza w tak skrajnym przypadku. Gdyby jednak płód miał takie samo prawo do życia jak ukształtowana osoba, to przerywanie ciąży byłoby tragicznym wydarzeniem, dla którego, poza najbardziej skrajnymi przypadkami, trudno byłoby znaleźć uzasadnienie. Każde zabijanie wymaga uzasadnienia, jest jednak trochę trudniej usprawiedliwić rozmyślne niszczenie odczuwającej istoty niż żyjącej rzeczy, która (jeszcze) nie jest podmiotem doświadczenia; lecz nie wszystkie odczuwające istoty mają równe prawa. Rozszerzenie równego statusu moralnego na płody jest niebezpieczne dla większości podstawowych praw kobiet. Kobiety, w przeciwieństwie do płodów są już osobami. Jeśli zdarzy im się zajść w ciążę w wyniku gwałtu, nie powinny być traktowane jako istoty mniej ważne. Jest to powód, dla którego przerywanie ciąży nie powinno być zakazane i dla którego raczej narodziny niż jakiś inny wcześniejszy punkt powinny oznaczać początek uzyskania pełnego statusu moralnego.
Bibliografia
Locke J., Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego. T.1. Warszawa : PWN, 1955.
Singer P., Etyka praktyczna. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, 2003.
Ślęczek - Czakon D., Problem wartości i jakości życia w sporach bioetycznych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004.
Warren M. A., Przerywanie ciąży [w:] Przewodnik po etyce. Pod red. P. Singera, Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, 2005.
M. A. Warren, Przerywanie ciąży [w:] Przewodnik po etyce. Pod red P. Singera, Warszawa 2005, s. 347.↩
Tożsamość osobowa- to kwestia ciągłości mojej osoby poprzez całe trwanie mojego życia.↩
J. Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego. Warszawa 1955, s.466↩
D. Ślęczek - Czakon, Problem wartości i jakości życia w sporach bioetycznych. Katowice 2004, s. 59↩
Singer wymienia momenty graniczne ochrony życia- narodziny, zdolność do przeżycia, ruchliwość, świadomość (por. kryteria człowieczeństwa Ślęczek - Czakon)↩
Tamże, s. 149.↩