Hipoteza
Hipoteza naukowa, badawcza; stwierdzenie wymagające sprawdzenia, sformułowanie doraźne dla opisania lub wyjaśnienia zjawisk czy procesów (dydaktyczno – wychowawczych w pedagogice), stanowiące próbę odpowiedzi na pytanie ujęte w problemie badawczym - przypuszczenie, domysł. Powszechnie funkcjonuje przekonanie, że hipotezy stawia się w naukach: przyrodniczych, humanistycznych, pedagogice, oraz takich, w których jako metoda badawcza dominuje eksperyment, ponad to formułuje się i sprawdza hipotezy, i to nie tylko wtedy, gdy przeprowadza się badania eksperymentalne.
Analiza literatury
Analiza literatury dotyczącej metodologii nauk pedagogicznych prowadzi do wyróżnienia dwóch podejść do zrozumienia hipotezy: w wąskim oraz szerokim zakresie.
- Podejmowanie hipotezy w wąskim zakresie to, na wzór nauk przyrodniczych, definiowanie hipotezy, jako naukowego przypuszczenia dotyczącego tylko i wyłącznie relacji między jakimiś zjawiskami, odnoszącymi się do rzeczywistości edukacyjnej. Hipotezy mają wyjaśnić zależności między zmiennymi, przy czym chodzi głównie o związki przyczynowo – skutkowe.
----------------------------------------------------------------------------------------
- Hipoteza podejmowana w szerokim zakresie jest rozumiana nie tylko, jako naukowe przypuszczenie dotyczące występowania zależności między zmiennymi, ale też, jako przypuszczenie istnienia jakiegoś zjawiska czy procesu( jego cech, wielkości, częstotliwości czy czasu występowania).
----------------------------------------------------------------------------------------
Rzeczywistość społeczna jest na tyle złożona, interesująca, płodna poznawczo, inspirująca, że ograniczenie badań pedagogicznych do sprawdzenia zależności miedzy zmiennymi zubaża pole badawcze o rozwiązywanie problemów dotyczących własności zjawisk czy procesów zachodzących w edukacji i wychowaniu. Zdawałoby się, że w konsekwencji ujmowania hipotezy w jej szerokim znaczeniu do każdego problemu badawczego formułuje się hipotezę. Tymczasem i w tej sytuacji pojawiają się wątpliwości, co do sensowności stawiania hipotezy w jej szerszym zakresie uprawnia, a nie - zmusza badacza do stawiania hipotez.
Badania pedagogiczne a hipotezy
Ostatecznie, jeśli w badaniach pedagogicznych nie stawia się hipotez, to, dlatego, że:
- przyjęto wąskie rozumienie hipotezy, a problem badawczy nie dotyczy związku między zmiennymi
- przyjęto szerokie rozumienie hipotezy, problem ma charakter pytania rozstrzygnięcia
- podjęto badania jakościowe, które są stosowane, gdy np. dane zagadnienie jest badaczowi mało znane. Hipotezy wysuwa się zawsze, gdy w pedagogicznych badaniach ilościowych postawiono pytania problemowe typu:, ( Od czego zależy dane zjawisko?, W jakich warunkach powstaje?, Czego jest rezultatem?)
Rola hipotez w badaniach naukowych.
W dostrzeganiu potrzeby czy wręcz konieczności postawienia hipotezy do sformułowanego problemu pomocna jest badaczowi znajomość funkcji, zadań, roli hipotez w badaniach. Hipotezy stanowią, bowiem dla badacza swego rodzaju kierunkowskaz w naukowych poszukiwaniach, wytyczają drogę planowanych działań. Zalecane jest wysuwanie hipotez szczegółowych (będących odpowiedziami na problemy szczegółowe), gdyż wyraźniej polaryzują one pole widzenia badanego zjawiska, ponadto ułatwiają dobranie adekwatnych do podjętego problemu metod i technik badawczych------------------------------------------------------------------------------
Należy przy tym uświadomić sobie, że hipotezy, dotycząc tylko zauważanych przez badacza faktów, zdarzeń, procesów, skłaniają go do sprawdzania swoich przypuszczeń, tym samym mogą ograniczać horyzonty odkrywania nowych aspektów badanych zjawisk. Tak, więc rolę hipotezy w badaniach, polegającą na ukierunkowywaniu wysiłków badacza, można uznać za wyznacznik wysuwania (bądź nie) hipotez.
Rodzaje hipotez stawianych w badaniach naukowych
Podziału hipotez dokonywać można, biorąc pod uwagę różne kryteria:
Ze względu na cel, któremu służą, wyróżnia się hipotezy – podstawowe(mające na celu wyjaśnienie istotnych problemów danej dziedziny wiedzy) i częściowe ( mające za zadanie wyjaśnić wycinkowe problemy określonego zagadnienia)
----------------------------------------------------------------------------------------
Biorąc pod uwagę stopień prawdopodobieństwa hipotez, mówi się o wysoko, średnio i mało prawdopodobnych hipotezach. Podział ten jest dla badacza istotny przy podejmowaniu ostatecznej decyzji dotyczącej wyboru hipotezy do badań.
Mając za postawę podziału hipotez stopień ich ogólności wyodrębnia się hipotezy – proste (tworzone na postawie prostych obserwacji, np. Leworęczność jest przyczyną trudności w uczeniu się matematyki).
---------------------------------------------------------------------------------------
Z uwagi na zasięg wyróżnienia się hipotezy ogólne i będące ich uściśleniem - hipotezy szczegółowe. Różnego rodzaju doniesienia z badań pokazują, że najczęściej badacze konkretyzują hipotezę ogólną hipotezami szczegółowymi.
Przyjmując, że sformułowanie problemów badawczych stanowi podstawę do postawienia hipotez, można - analogicznie do rodzajów problemów badawczych podzielonych według kryterium:
----------------------------------------------------------------------------------------
- przedmiot naukowego poznania – wyodrębnić hipotezy opisowe i hipotezy wyjaśniające. Takie rozróżnienie pozwala na uchwycenie różnicy pomiędzy wąskim a szerokim zakresem rozumienia hipotezy, albowiem hipotezy wyjaśniające dają odpowiedzi na problemy dotyczące związków miedzy zmiennymi, ( czyli odpowiadają wąskiemu rozumieniu hipotezy), zaś hipotezy opisowe dają odpowiedzi na pytania dotyczące własności zjawisk czy procesów. Jak więc widać, hipotezy opisowe i wyjaśniające tworzą razem szeroki zakres rozumienia hipotezy?
Tworzenie hipotez
Badacz, uznawszy potrzebę postawienia hipotezy, staje przed problemem jej zbudowania. W konstruowaniu hipotez szczególne znaczenie przypisuje się wiedzy badacza na temat przedmiotu badań, znajomości wyników podobnych badań, ogólnej wiedzy z danej dyscypliny naukowe. Studiowanie literatury przedmiotu umożliwia badaczowi poznanie elementarnych pojęć z zakresu interesującej go tematyki praw i teorii naukowych, problemów podejmowanych przez innych badaczy, stawianych przez nich hipotez, stosowanych metod i technik badawczych itp.
------------------------------------------------------------------------------------------------ Nadawanie hipotezom stawianym w badaniach naukowych statusu (roboczych np. Łobocki, Zaczynski) zamiast badawczych, wydaje się zasadne, ponieważ mają one charakter próbny, tymczasowy, stanowią pierwsza propozycję odpowiedzi na pytanie problemowe, nie przesądzają o ostatecznych rezultatach badan, wymagają sprawdzenia przez badanie. Reasumując badacz może wyprowadzić hipotezy dedukcyjne z teorii, indukcyjne, na podstawie obserwacji, kierując się własną intuicją, wyobraźnią, pomysłowością.
Cechy hipotez
Poprawne zbudowanie hipotezy muszą spełniać określone wymogi metodologiczne. Hipotezę musi cechować:
- sformułowanie w postaci twierdzącej
- empiryczna sprawdzalność ( dzięki badaniom empirycznym hipoteza da się przyjąć lub odrzucić)
- pozostawienie adekwatną najprostszą odpowiedzą na problem badawczy ( wówczas łatwiej poddać hipotezę sprawdzaniu)
----------------------------------------------------------------------------------------
- niesprzeczność, czyli nie mogą w niej występować zdania sprzeczne
- dobre uzasadnienie w aktualnym stanie wiedzy danej dyscypliny naukowej ( hipoteza zgodna ze znanymi faktami staje się bardziej prawdopodobna, zestawienie hipotezy z udowodnionymi twierdzeniami nazywane jest ( wewnętrzną weryfikacją hipotezy) wymóg ten jest trudny do spełnienia ze względu na złożony charakter współczesnej nauki i szerokie jej spektrum
----------------------------------------------------------------------------------------
- zupełność, polegająca na tym, że hipoteza ujmuje ogół zjawisk czy procesów, których dotyczy ( używane jest też określanie, stopień ogólności hipotezy)
Sprawdzanie hipotez
Postawione przez siebie hipotezy badacz poddaje sprawdzeniu w toku badań, czyli otrzymane wyniki badań porównuje ze swoimi przypuszczeniami zawartymi w hipotezach. W rezultacie badań hipoteza zostaje:
- potwierdzona zweryfikowana, udowodniona, uznana za prawdziwą, jeśli zebrane dane popierają opisane w hipotezie własności zjawiska czy procesu lub wysunięte zależności
---------------------------------------------------------------------------------
- odrzucona sfalsyfikowana, obalona, uznana za fałszywą, jeśli brak jest powyższych danych lub otrzymane wyniki badań świadczą o fałszywości opisanych w hipotezie własności zjawiska czy procesu lub zależności między nimi
- zmodyfikowana np., gdy oczekiwana zależność występuje, ale tylko przy określonych warunkach.
Bibliografia:
Łobocki Mieczysław Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych
Oficyna Wydawnicza, Impuls’’ Kraków 1999r.
Śniecińscy Teresa i Józef Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. Wydawnictwo akademickie, Żak”