Madonna z Krużlowej

Madonna z Krużlowej – gotycka rzeźba przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem. Powstała około 1410 roku. Nazwa dzieła wywodzi się z miejscowości Krużlowa Wyżna w Małopolsce, gdzie rzeźba znajdowała się do roku 1899. Wówczas została nabyta przez Muzeum Narodowe w Krakowie, w którym znajduje się do dnia dzisiejszego.

Autor dzieła jest nieznany. Nie wiadomo nic na temat jej proweniencji i dokładnego czasu powstania (powszechnie przyjmuje się początek XV wieku). Być może nie została wykonana jako figura o charakterze kultowym, lecz stanowiła główną dekorację retabulum ołtarzowego w jednym z krakowskich kościołów.

Opis

Figura Madonny z Dzieciątkiem jest wykonana z drzewa lipowego, jej wysokość wynosi 119 cm. Rzeźba nie ma pełnoplastycznego charakteru, przeznaczona jest do oglądania od strony przedniej i z boków, natomiast drewno z tyłu jest głęboko wydrążone. Proporcja wysokości do głębi (18 cm) wynosi 1:7. Krużlowieckie dzieło ukazuje Marię trzymającą na lewej ręce Dzieciątko Jezus, które jest nagie i trzyma jabłko. Uwagę zwraca umieszczenie na podobnej wysokości twarzy Marii i Dzieciątka, jak i pewne podobieństwa między nimi, takie jak wysokie czoła, pełne policzki, delikatny rys brwi, sposób osadzenia oczu, usta i uśmiech.

Maria, która ustawiona jest w silnym kontrapoście, ubrana jest w bogato udrapowane szaty (suknia, płaszcz i chusta u nasady szyi) niezniekształcające sylwetki postaci. Układ draperii przybiera charakterystyczne formy, szczególnie w płaszczu. Ma on głęboki dekolt, odsłaniający suknię, którego formę powtarza układ draperii w dolnej części sukni. Dekoracyjny, kaskadowy układ cechuje także draperie rękawów płaszcza, które tworzą swego rodzaju festony fałd. Stopień ostrości i głębokości cięcia fałd wyraźnie wzrasta, gdy patrzy się na dzieło z góry. Takie kulisowe zakomponowanie draperii wywołuje iluzję głębi i trójwymiarowości, podczas gdy ze względu na brak opracowania tylnej strony głębia dzieła jest mocno ograniczona.

Analiza

Madonna ukazana jest tutaj jako Matka Zbawiciela i Druga Ewa, co wiąże się ze sporami teologów dotyczącymi udziału Maryi w zbawieniu ludzkości[1]. Ze względu na wysokie walory artystyczne, liryzm, daleko idącą idealizację twarzy, Madonna z Krużlowej jest kojarzona z występującym około 1400 roku typem ikonograficznym Matki Boskiej z Dzieciątkiem określanym mianem Pięknej Madonny, charakterystycznej dla stylu pięknego.

Ta wycięta w drewnie lipowym figura ukazuje pełnopostaciowe przedstawienie Marii z Dzieciątkiem. Uwagę odbiorcy przyciąga przede wszystkim piękno dziewczęcej twarzy Marii - o pełnym owalu i policzkach, wysokim czole wydatnie wysklepionym nad łukami cienkich brwi i migdałowego wykroju oczyma, wąskim prostym nosie prowadzącym ku drobnym ustom. Ta wdzięczna głowa wieńczy wyjątkowo smukłe ciało, ukazane w silnym kontrapoście, nadającym mu pełen elegancji układ zbliżony do litery "s". Stabilności wiotkiej postaci przydają obfite fałdowania szat, zwłaszcza skrywającego niemal całe ciało Marii płaszcza, który, przełożony przez jej ramiona, opada z boków kaskadami i ściele się na cokole figury.

Bogactwo draperii ubioru matki kontrastuje z nagością trzymanego przez nią na lewym ramieniu synka. Mały Chrystus, wsparty pewnie przez Marię, siedzi, lewą rączkę opierając na swej nóżce, prawą zaś przytrzymując okrągły owoc - zapewne jabłko. Oblicze przyszłego Zbawiciela podobne jest do matczynego - rozpromienione tym samym uśmiechem drobnych ust. Z całości przedstawienia tchnie nastrój intymnego liryzmu. Równocześnie rzeźba ma w swym wyrazie, niewątpliwie zamierzony, efekt dekoracyjności. Wywołują go zrytmizowane przebiegi fałdów szat Marii, z boków jej postaci efektownie meandrujące, na jej osi zaś układające się w paralelne układy - górą niemal półkoliste, ku dołowi stopniowo się zaostrzające. Rytmizacji uległy także postacie matki i syna. Odchyleniu od siebie ich ciał, odpowiadają skłony ku sobie głów umieszczonych na tej samej wysokości.

Znaczny udział w dekoracyjnym efekcie rzeźby ma też polichromia (zrekonstruowana w latach 1942-1943 na podstawie pozostałości pierwotnej, pokrytej od XVI stulecia aż trzema kolejnymi warstwami). Dominuje w niej złoto płaszcza, chusty, korony Marii a także włosów jej oraz Chrystusa, na tle których, niczym klejnoty, odcinają się brzoskwiniowe karnacje matki i syna, wzmocnione przez akcenty czerwieni (szata spodnia Matki Bożej) oraz zieleni (wieloboczny niski cokół).