AZBEST A ŚRODOWISKO

Wprowadzenie

Azbest jest to dosyć liczna grupa minerałów, które posiadają dosyć specyficzne własności fizykochemiczne- są: odporne na działanie kwasów i zasad, elastyczne, złym przewodnictwem cieplnym, odporne na wysokie temperatury. Chemicznie azbest to uwodnione krzemiany, które czasem występują z domieszką metali takich jak wapń, aluminium, magnezu, sodu i żelaza. Wyróżnia się on włóknistą budową. Do grupy azbestów zalicza się:

SERPENTYNY

• Chryzotyl (azbest biały, zwany tak ponieważ zmienia swój kolor z żółtego na biały na skutek rozwłóknienia)- jego włókna są cienkie i miękkie. Stanowi on ok.95% ogólnego zużycia azbestu

AMFIBOLE

• Krokidolit (azbest niebieski)- posiada włókna wytrzymałe na zerwania i odporne na działanie kwasów i wody morskiej

• Amosyt (azbest brązowy)- odporny na kwasy i wodę morską

• Antofilit- włókna są słabo wytrzymałe na zrywanie, ale są za to odporne na temperaturę i różnego rodzaju chemikalia

• Tremolit- nie mający większego znaczenia w przemyśle

• Aktynolit- ogniotrwały

Klasyfikacja wyrobów zawierających azbest:

a) klasa I („wyroby miękkie”) są to wyroby, których gęstość objętościowa jest mniejsza niż 1000kg/m³. Zawierają one trochę więcej niż 20% azbestu. Są one bardzo niebezpieczne dla zdrowia ludzkiego z powodu bardzo prostej możliwości uszkodzenia mechanicznego. Uszkodzenia takie powodują emisję włókien azbestu do otoczenia i zawieszenia się ich części w powietrzu. Przykładem użycia wyrobów miękkich mogą być np. wyroby tekstylne, które były używane w celach ochronnych dla pracowników lub na płytki podłogowe PCW

b) klasa II ( „wyroby twarde”) są to wyroby, które przekraczają gęstość 1000kg/m³. Włókna te są bardziej „związane” ze sobą i cząsteczki azbestu nie zawieszają się

w powietrzu. Są one zdecydowanie mniej groźne zarówno dla ludzi jak i dla środowiska, gdyż emitują znacznie mniejsze ilości pyłu azbestu. Jedyne zagrożenie, jakie płynie z tego wyrobu może występować w momencie ich obróbki mechanicznej. Przykładem użycia wyrobów tego typu mogą być np. płyty azbestowo-cementowe lub płyty „karo”, które były używane w budownictwie jako elewacje.

Azbest był wykorzystywany do:

• wyrobów azbestowo- cementowych

• rur cementowo-azbestowych

• produkcja papieru

• materiał do izolacji cieplnych

• do dachów, ścianek działkowych, sufitów

Szacunkowe zużycie azbestu ogółem w Europie w latach 1920-2000

Jak wynika z powyższego wykresu zużycie azbestu było największe między rokiem 1950 a 1980. W kolejnych latach zużycie to zaczęło całkowicie spadać. Jest to głównie spowodowane faktem, że w państwach zaczęły obowiązywać dyrektywy i zakazy jego używania. W Polsce zakaz używania wyrobów azbestowych wprowadzono w roku 1999. Od tego czasu zaczęto używać materiałów zastępczych np. włókna szklanego czy też waty bazaltowej. Pomimo tego do dziś dnia w niektórych gospodarstwach domowych czy instalacjach dalej znajdują się wyroby azbestowe, które negatywnie oddziaływają zarówno na człowieka, jak i na środowisko.

Oddziaływanie na powietrze

Ze względu na to, iż użycie azbestu zostało zakazane, wszyscy właściciele zarządzający obiekatmi, intalacjami lub urządzeniami zawierającymi azbest lub wyroby azbestowe, są zobowiązani do usunięcia tychże rzeczy. Jest to głównym powodem, dla którego w powietrzu znajdywać się mogą duże ilości tego minerału. Dlaczego? Ponieważ podczas demontażu wyrobów azbestowych dochodzi do kruszenia się płyt azbestowych, co powoduje emisję uwalnianych włókien do atmosfer. W ten sposób cząsteczki które dostały się do otoczenia zawieszają się w powietrzu i powodują wiele szkód nie tylko dla zdrowia człowieka, ale także dla środowiska ożywionego i nieożywionego. W Polsce znajduje się ciągle ok. 15,5 mln. ton zawierających azbest. Nagromadzenie wyrobów azbestowych w poszczególnych województwach Polski:

Oddziaływanie na różnorodność biologiczną

Polska jest jednym z tych krajów europejskich, który posiada unikatowe bogactwo flory i fauny na niektórych terenach. Bardzo licznie reprezentowane są zbiorowiska roślinne na obszarach wodno-błotnych oraz zespoły naskalne. Ponadto znaleźć tu można zbiorowiska leśne, murawy wysokogórskie, zbiorowiska torfowiskowe czy też błotne. Dzięki działaniom ochronnym prowadzonym przez przyrodników udało się zachować wiele gatunków zwierząt np.. żubry, rysie, bobry, wilki i inne.

Poprzez działania związane z usuwaniem azbestu różnorodność biologiczna ulega całkowitemu zachwianiu. Cząsteczki azbestu zawieszone w powietrzu powodują, iż zwierzęta oddychając, wciągają do swojego organizmu toksyczne cząsteczki. Powoduje to wymieranie lokalnych populacji i obniżenie bioróżnorodności danego obszaru. Ponadto działania związane z usuwaniem azbestu nie ograniczają się tylko do zanieczyszczeń powietrza. Istnieją także miejsca, gdzie azbest ten jest składowany i przechowywany.

W związku z tym można wymienić szereg innych niekorzystnych skutków takich jak np.:

• ograniczenie możliwości przemieszczania się zwierząt

• ograniczenie lub całkowite uniemożliwienie przemieszczania się zwierząt

• ograniczenie przepływy genów i obniżenie zmienności genetycznej, a co za tym idzie różnorodności biologicznej

• fragmentacja zbiorowisk roślinnych i populacji zwierzęcej

Czynniki wyżej wymienione są najważniejszymi i długookresowymi czynnikami, które bezpośrednio wpływają na obniżenie różnorodności biologicznej. Równie ważnymi czynnikami, nie przedstawionymi w tej części referatu są: zajęcia obszarów czynnych przyrodniczo/ich całkowita degradacja lub też zanieczyszczenia powietrza, wody czy też gleby.

Oddziaływanie na florę

Azbest nie pozostaje bierny także wobec roślin. Nie wliczając skutków jego działalności opisanych w części „Oddziaływanie na różnorodność biologiczną”, powoduje on jeszcze kilka różnych rzeczy, które przeszkadzają roślinom żyć w stanie stałej równowagi (homeostazie):

1. Pyły azbestu, które uczestniczą w transportowaniu węglowodorów osadzają się na powierzchni liści. W ten sposób pochłaniają one światło i jednocześnie blokują drożność aparatów szparkowych roślin, co całkowicie przeszkadza w prowadzeniu procesu fotosyntezy.

2. Dwutlenek siarki mieszając się z azbestem i wchodząc w reakcję z wodą, powoduje uszkodzenie zewnętrznych powierzchni roślin, zaburzając wewnętrzne procesy chemiczne.

Oddziaływania na faunę

Na zwierzętach takich jak króliki, szczury oraz chomiki prowadzone były eksperymenty naukowe. Do ich płuc wstrzykiwano azbest i oczekiwano wyników. Okazuje się, że każde z tych zwierząt reagowało na włókna azbestowe w podobny sposób jak organizm człowieka- zwierzęta te dostawały raka: płuc, nerek, wątroby, żołądka czy też gruczołu sutkowego.

Równie ważnym czynnikiem wpływającym na zmniejszenie bezpieczeństwa i stabilności w faunie jest fakt, iż azbest ten jest wywożony i składowany w różnych miejscach do tego przeznaczonych. Jak wiadomo podstawą do prawidłowego funkcjonowania populacji zwierząt jest możliwość całkowicie swobodnego przemieszczania się. W związku z przewozami tego minerału w świecie zwierząt dochodzi do powstawania barier przyrodniczych i dochodzi do znacznego powiększenia się śmiertelności. Jest to całkowicie negatywny skutek oddziaływania azbestu, gdyż powoduje to nie tylko zmniejszenie różnorodności biologicznej, ale także niechcianą śmierć wielu gatunków zwierząt. Jednym ze składników azbestu jest kadm. Jest to pierwiastek, który ma bardzo toksyczne działanie- jest on szybko wchłaniany, długo zatrzymywany w tkankach i podlega akumulacji. Zwierzęta zatrute kadmem wykazują zanik jąder i jajników, przerosty nerek i śledziony, obrzęki stawów, zaburzenia wzrokowe łamliwość i wypadanie sierści wysuszenie skóry oraz całego organizmu i znaczna podatność na infekcje. Organizmy żyjące w wodzie bardzo łatwo ulegają zatruciu tym pierwiastkiem i ich życie jest drastycznie skrócone np. węgorz zatruty kadmem przeżył jedynie 18 godzin.

Podsumowując poprzez działania związane z działalnością azbestu oraz próbami usunięcia go i składowania dochodzi do:

1. Zwiększenia barier migracyjnych

2. Podwyższenia śmiertelności

3. Zmniejszenia liczby populacji

4. Licznych powikłań w organizmach

Oddziaływania na gatunki chronione

Gatunki chronione to takie gatunki ( zarówno zwierzęta, rośliny jak i grzyby), które są objęte opieką prawną. Jak wiadomo gatunki te są unikatowe i jedyne w swoim rodzaju. Często ochrona danego gatunku wiąże się również z zagrożeniem jego całkowitego zaniku. Jeśli ktokolwiek dopuści się niszczenia, wyrywania, wykopywania, zabijania i tym podobnych czynów zostanie obciążony sankcjami.

Dużym problemem jest azbest, który znajduje się w powietrzu i jest składowany. Jak już zostało omówione wcześniej oddziałuje on w znacznym stopniu zarówno na faunę jak i florę. Wszystkie negatywne skutki działania azbestu na rośliny i zwierzęta są takie same przy gatunkach chronionych. Problem związany z gatunkami chronionymi polega na tym, iż azbest może doprowadzić nawet do śmierci zwierząt/roślin. Jeśli to stanie się z gatunkami zagrożonymi wymarciem może dojść do całkowitego zaniku danej populacji. Aby jeszcze bardziej ukazać tą problematykę warto dodać, iż zanik konkretnej populacji może doprowadzić do śmierci i zniknięcia kolejnej np. zwierzęta odżywiające się tylko konkretną rośliną mogą wymrzeć, jeśli ich pożywienie zniknie na skutek działania azbestu.

Oddziaływanie na wody

Oprócz tego, że azbest może dostać się do wody z pomocą powietrza, może przedostawać się do niej także inną drogą. Jak wiadomo azbest występuje w postaci skały. Woda szczelinowe w kontakcie z taką skałą podmywają ją i „pochłaniają” szkodliwe minerały. Podobne zjawisko możemy zaobserwować w momencie gdy woda przepływa przez rury azbestowo-cementowe. W rurach takich można znaleźć nawet 2 miliony włókien/ litr. Rury azbestowo- cementowe mogą sprawiać również problem w momencie ich awarii, ponieważ przy ich odsłaniania, usuwania i odcinania może dochodzić do uwalniania azbestu do atmosfery.

Oddziaływania na glebę

Azbest dostaje się do gleby głównie przez powietrze. Zawieszone cząsteczki przedostają się do gleby i tam zostają powstrzymane przed dalszym przemieszczaniem się. Gleba taka jest niezdatna do użycia i musi zostać wycofana z użycia. Aby zapobiec całkowitemu zmarnowaniu takiej gleby należy rozpocząć procesy rekultywacyjne i przykryć je szatą roślinną. Jeżeli grunt taki nie zostanie zrekultywowany to mniejsze, drobniejsze cząsteczki azbestu powrotem dostaną się do atmosfery lub co gorsza zostaną wypłukane wraz z wodą opadową w głąb ziemi skąd już nie będzie możliwości jego pozbycia się. Większe cząstki azbestu przykryte glebą są nieaktywne.

Stężenie gleby włóknami azbestu maleje w momencie, gdy znajduje się w dosyć dużej odległości od źródeł emisji (np. zakłady które produkują wyroby zawierające azbest) na ok. kilkaset metrów. W momencie gdy zakłady te są obszerne i duże zanieczyszczenie azbestem może sięgać każdej głębokości W mniejszych zakładach źródłem zanieczyszczenia jest działanie opadów, które wypłukują azbest np. z dachu który jest pokryty eternitem.

Efektem obecności w glebie azbestu jest pogorszenie się jakości gleb tj. ich degradacja lub dewastacja w zakresie ich właściwości mechanicznych jak i składu chemicznego. W Polsce zanieczyszczenia gleb azbestem występują na terenie całego kraju. Średnio na powierzchnię gleb w Polsce opada ok. 3 tysiące włókien/m².

Oddziaływanie azbestu na zdrowie zwierząt

Azbest nie dosyć, że jest toksyczny dla środowiska, to w dodatku nie pozostaje obojętny nawet dla zdrowia i organizmu zwierząt. Badania wykazały, iż szkodliwość włókien zależy od ich długości oraz średnicy. Większe włókna są mniej groźne ponieważ zatrzymują się w górnych częściach dróg oddechowych, a tam usuwane są poprzez rzęski. Największym niebezpieczeństwem okazują się być włókna długie, ale cienkie, gdyż przenikają one do dolnych dróg oddechowych zostając tam na zawsze i powodując nowotwory. Jak wiadomo nowotwory są ciężkie do wyleczenia i zwierzęta nie mają szans na przeżycie.

Działania związane z usuwaniem azbestu

Jak wynika z powyższej tabeli działania związane z usuwaniem i dalszym postępowaniem z azbestem także pozostawia wiele do życzenia. Właściwie wpływa to negatywnie na każdą sferę biologiczną zaczynając od gleby aż po wody i powietrze.

Podsumowanie

Referat ten ukazuje, że azbest jest naprawdę niebezpiecznym minerałem, który negatywnie oddziałuje nie tylko na człowieka, ale także na środowisko naturalne. W celu zapobiegania pylenia azbestem stosuje się liczne środki mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa. Jednakże nie jest to pewnym środkiem. Obecnie istnieje nakaz likwidacji azbestu i być może to jest rozwiązaniem problemu. Rozwiązanie to jednak nie jest do końca słuszne, gdyż jest to bardzo kosztowna inwestycja i ludzie ukrywają się z tym i starają się jak najdłużej zwlekać. Dlatego też środowisko przez jeszcze długi czas będzie musiało radzić sobie z problemem związanym z azbestem. Nie wiadomo jednak czy wtedy już nie będzie za późno żeby to środowisko odbudować i pomóc mu zostać w harmonii i stałej równowadze.