Roztoczański Park Narodowy

Lokalizacja

Leży w środkowo-wschodniej części kraju, w województwie lubelskim. Obejmuje najcenniejsze przyrodniczo obszary Roztocza. Park utworzony został w 1974 roku na obszarze 4801 ha. Aktualna jego powierzchni wynosi 8483 ha, w tym lasy zajmują 8102 ha (95,5%). Ochroną ścisłą objęto 806 ha (9,5%). Park znajduje się w urozmaiconym krajobrazie Roztocza Środkowego w dolinie górnego Wieprza. Jest to obszar oddzielający Wyżynę Lubelską od Kotliny Sandomierskiej o zróżnicowanej budowie geologicznej. Garb Roztocza budują skały górno kredowe (opoki, gezy i margle). W strefie krawędziowej występują utwory trzeciorzędowe. Utwory czwartorzędowe cienką pokrywą zalegają w Dolinie Wieprza i Padole Zwierzyńca. Główne typy rzeźby to zrównanie wierzchowinowe, ostańce, krawędzie, padoły i doliny. W części północnej parku wśród gleb przeważają rędziny i para rędziny¹ brunatne. Na pozostałym terenie jest większe urozmaicenie, przy czym największą powierzchnię zajmują piaszczyste gleby bielicowe właściwe. Główny ciek wodny Roztocza Środkowego i parku to rzeka Wieprz. Na odcinku przepływającym przez teren parku sklasyfikowana jest w II klasie czystości. Z terenu parku biorą początek strumienie: Szum (2,5 km) i Świerszcz (9,0 km) odprowadzające swe wody do Tanwi i Wieprza. Wody potoku Świerszcz zasilają kompleks stawów Echo oraz staw w centrum Zwierzyńca.

Rysunek Para rędzina

Historia

Park powstał na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictw Kosobudy i Zwierzyniec, będących wcześniej lasami Ordynacji Zamojskiej. Początki ochrony sięgają 1936r., kiedy to utworzono rezerwat Bukowa Góra, który obecnie jest jednym z obszarów ochrony ścisłej parku. Do chwili utworzenia Parku ochroną rezerwatową objęto 1064,38 ha w postaci 10 rezerwatów leśnych i florystycznych. Tradycje ochrony przyrody na Roztoczu sięgają końca XVI w. kiedy obszar ten włączono do Ordynacji założonej przez Kanclerza Jana Zamoyskiego. Wówczas utworzono tutaj "zwierzyniec" otoczony wysokim parkanem o długości ok. 30 km. Obejmował on powierzchnię obecnego obw. ochr. Bukowa Góra oraz część obwodu ochronnego Florianka² w granicach dzisiejszego Roztoczańskiego Parku Narodowego. W zwierzyńcu tym trzymano jelenie, dziki, wilki, rysie, żbiki i tarpany. Z braku funduszy "zwierzyniec" zlikwidowano pod koniec XVIII bądź na początku XIX w., a zwierzęta wypuszczono do otaczających lasów, a także rozdano okolicznym mieszkańcom. Mimo likwidacji "zwierzyńca" kultywowano w dalszym ciągu tradycje ochrony przyrody tego regionu. Teren ten bowiem stale przyciągał licznych badaczy, którzy to dostrzegając dużą wartość przyrodniczą Roztocza wszelkimi sposobami starali się go chronić. To właśnie dzięki nim od I połowy XX w. powstawały rezerwaty chroniące cenne stanowiska roślinne, aż w końcu, po wielu latach starań, w 1974 roku powołano tu Roztoczański Park Narodowy. Roztoczański Park Narodowy zlokalizowany na Roztoczu Środkowym, objął swymi granicami jedne z najcenniejszych wartości przyrodniczych tego regionu. Swoją unikalność Roztocze, a tym samym i Park, zawdzięcza licznym procesom jakie zachodziły tutaj na przestrzeni dziejów. To właśnie one wycisnęły swoje piętno na organizmach zasiedlających ten teren. Specyficzny klimat Roztocza, przeplatanie się ciepłych i zimnych mas powietrza, zadecydowały o charakterze wykształconej tu szaty roślinnej. Ona z kolei stworzyła odpowiednie siedlisko dające ogromne możliwości rozwojowe dla różnych grup systematycznych zwierząt.

Fauna

Z dużych ssaków na terenie parku występują: jelenie, sarny, dziki, wilki, rysie, lisy, kuny, borsuki. W 1979 roku reintrodukowano bobry, które zadomowiły się w dolinie rzeki Wieprz. W 1982 roku do parku sprowadzone zostały koniki polskie będące potomkami dawnych dzikich koni leśnych - tarpanów. Drobne ssaki reprezentują chronione gatunki owadożernych: ryjówka aksamitna i mała, zębiełek białawy oraz liczne gatunki nietoperzy. Żyją tu także: orzesznica, popielica, koszatka. Spośród około 190 gatunków ptaków spotykanych na terenie parku na uwagę zasługują: orlik krzykliwy, trzmielojad³, bocian czarny, liczne dzięcioły (w tym rzadko występujący dzięcioł białogrzbiety), muchówka mała i białoszyja, gołąb siniak, czyż oraz pliszka górska. Gady reprezentują jaszczurki (zwinka, żyworodna i padalec - dość często odmiany turkusowej), żmija zygzakowata i zaskroniec oraz rzadko spotykany żółw błotny. Z płazów warto wymienić traszkę grzebieniastą, rzekotkę drzewną, grzebiuszkę ziemną, ropuchę zieloną i kumaka nizinnego oraz żabę śmieszkę. Interesująca jest także fauna bezkręgowców parku, a szczególnie świat owadów, spośród których tylko samych chrząszczy jest ponad 2000 gatunków.

Rysunek Ryś

Flora

Kompleksy leśne parku podzielone są licznymi, głęboko wcinającymi się enklawami i półenklawami gruntów nieleśnych, których łączna powierzchnia przekracza 600 ha. Grunty te w połączeniu z obszarami zajętymi przez fragmenty lasów państwowych i prywatnych powodują silne rozczłonkowanie terenu parku oraz znacznie utrudniają prowadzenie skutecznej ochrony. Na podstawie dotychczasowego stopnia poznania roślinności Parku stwierdzono występowanie około 700 gatunków roślin naczyniowych⁴. Duże zróżnicowanie ukształtowania powierzchni Parku, warunków glebowych i stosunków wodnych oraz jego położenie powoduje znaczną różnorodność roślinności wyrażającą się między innymi występowaniem wielu elementów i podelementów geograficznych.

Rysunek Sasanka

Turystyka

Przez park przebiegają 2 linie kolejowe i 5 odcinków dróg publicznych, stanowiących istotne zagrożenie dla przyrody parku. Historia Roztocza i obszaru parku jest ściśle związana z powstałą w 1589 roku Ordynacją Zamojską. Kultura materialna regionu jest bogata. W Zwierzyńcu jest zespół budynków, w których mieściła się administracja Ordynacji. W starannie odremontowanym domu plenipotenta¹ mieści się obecnie siedziba dyrekcji parku. Uwagę zwraca także pięknie architektonicznie wkomponowana w otoczenie bryła wybudowanego w 1994r. Ośrodka Edukacyjno - Muzealnego. Ośrodek jest czynny codziennie w wyjątkiem poniedziałków. Wszystkim zwiedzającym proponuje: wystawy przyrodnicze i artystyczne, wycieczki z przewodnikiem, projekcje filmów przyrodniczych, zajęcia dydaktyczne dla dzieci i młodzieży, szeroką informację turystyczną oraz zaprasza do korzystania z bogatych zbiorów bibliotecznych i czytelni. W trzeci czwartek każdego miesiąca organizowane są "Wykłady otwarte" prowadzone przez specjalistów z różnych dziedzin przyrodniczych. Przez teren parku przebiega pięć szlaków turystycznych: centralny, krawędziowy, partyzancki, roztoczański i szlak obwodnica RPN im. A. Wachniewskiej. Dla turystów udostępnione jest dziewięć pieszych ścieżek poznawczych oraz trasa rowerowa do Florianki. Obszary parku i przyległe tereny były miejscem walk Powstania styczniowego, I i II wojny światowej, czego dowodem są mogiły w Zwierzyńcu i okolicy.

Rysunek Mapa Parku

Ochrona

Jednymi z najważniejszych zagadnień w zakresie ochrony przyrody są stwarzające podwaliny do śledzenia stanu zachowania, zmian w środowisku przyrodniczym i podejmowania stosownych działań ochronnych (ochrony zachowawczej lub czynnej) elementy badań naukowych: inwentaryzacja i monitoring. Inwentaryzacja przyrodnicza, jako podstawa wiedzy o stanie środowiska, łączy się płynnie z badaniami monitoringowymi, których zadaniem jest określenie kierunków przemian w środowisku. Oba te zagadnienia są podstawą do skutecznej ochrony przyrody i mają swe umocowanie prawne, coraz mocniej akcentowane w praktyce (np. działania Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz organizacji i instytucji partnerskich m.in. Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków , Polskiej Akademii Nauk⁵ .Monitoring przyrodniczy realizowany jest w RPN od początku istnienia Parku, przy czym jego zakres systematycznie się powiększa i dopasowany jest (ulegając pewnym modyfikacjom) do bieżących potrzeb i wymagań, przy czym zgodny jest on w znacznej mierze ze Strategią Ochrony Parku. monitoring przyrodniczy oparty jest o szczegółowe tematy zawarte w sześciu działach. Większość tematów z zakresu monitoringu, realizowana jest siłami Służb RPN, których prace koordynuje Zespół ds. Monitoringu w Dziale ds. Ochrony Przyrody. Stałymi partnerami Roztoczańskiego Parku Narodowego w realizacji badań monitoringowych są: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie Delegatura w Zamościu, Zespół Ochrony Lasu w Radomiu oraz Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Ponadto, w badaniach inwentaryzacyjnych i monitoringowych uczestniczą, w zależności od kroku czasowego poszczególnych tematów: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Lublinie, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie (Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt), Uniwersytet Rolniczy w Krakowie (Wydział Leśny) oraz Zamojskie Towarzystwo Przyrodnicze i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Instytut Badawczy Leśnictwa, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.

Komunikacja

W Parku istnieje szlak rowerowy do Florianki. Poruszających się tą trasą obowiązują karty wstępu. Jest to łatwa droga o wielu walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych, bezpieczna, dogodna dla wypraw rodzinnych. W sąsiedztwie Parku znajdują się jeszcze dwa znakowane szlaki rowerowe: Centralny Szlak Rowerowy Roztocza oraz Krasnobrodzka Trasa Rowerowa. W Zwierzyńcu istnieje możliwość wypożyczenia rowerów w jednej z kilku wypożyczalni. Zaprzęgiem konnym wokół Parku. W Parku prowadzona jest rezerwatowa i stajenna hodowla konika polskiego. Możliwe jest indywidualne zwiedzanie okolic Parku bryczką po wcześniejszym uzgodnieniu wynajęcia zaprzęgu w Dyrekcji Parku, tel. [phone]. Podobne usługi świadczone są również przez lokalną społeczność tel. [phone]. Poruszanie się bryczek po Parku możliwe jest tylko po drodze do Florianki na odcinku do "Malowanego Mostu". Do przejazdów bryczką doskonale nadają się ogólnodostępne drogi przecinające Park. Atrakcyjna jest trasa prowadząca na punkty widokowe na polach Żurawnicy, Tereszpola czy też trasy po Roztoczu Szczebrzeszyńskim. Warto skorzystać z przejazdu na trasie Zwierzyniec - Guciów przez Obrocz. Samochodem drogami publicznymi. Park przecina około 56 km, ogólnie dostępnych, malowniczych dróg, o wybitnych walorach krajobrazowych, którymi można dotrzeć do lokalnych ośrodków obsługi ruchu turystycznego. Pamiętajmy, że na terenie Parku obowiązuje zakaz zatrzymywania się i postoju. Nawierzchnie dróg przecinających Park nie są najlepszej jakości. Wewnętrzne drogi w Parku są niedostępne dla ruchu kołowego. Jadąc ze Zwierzyńca, przecinając po drodze Park, można dotrzeć drogą wzdłuż doliny rzeki Wieprz do Krasnobrodu, a także Józefowa. Do Zamościa można również jechać przez lasy Parku aż do Kosobud. Przy drodze do Biłgoraja mijamy po lewej stronie kompleks lasów Parku ciągnący się do Panasówki. Kajakiem rzeką Wieprz. Roztocze posiada mało wód powierzchniowych. Uprawianie turystyki wodnej jest możliwe na rzece Wieprz i Tanew. Odcinek Wieprza, przepływający przez Park jest bardzo trudny wręcz niedostępny dla spływów ze względu na mały przepływ jak i liczne meandry, małą szerokość rzeki. Zgodnie z zasadami turystycznego udostępnienia Parku inne formy niż turystyka piesza wymagają zezwolenia Dyrektora Parku. Na terenie Parku obowiązuje zakaz wędkowania.

Spis Ilustracji

Rysunek 1 Para rędzina 1

Rysunek 2 Ryś 3

Rysunek 3 Sasanka 4

Rysunek 4 Mapa Parku 5

---

1.  gleby wytworzone ze skał okruchowych zawierających węglany↩

2. ²  osada w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Józefów↩

3. ³  gatunek dużego, wędrownego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych↩

4. ⁴grupa roślin o różnej randze systematycznej w zależności od systemu klasyfikacji↩

5. ⁵Ogólnokrajowa, samodzielna instytucja naukowa służąca rozwojowi nauki, jej promocji, integracji i upowszechnianiu↩