HORMONY

Układ dokrewny:

-szyszynka -przysadka mózgowa -tarczyca -grasica nadnercza -trzustka -gonady

Hormon- to związek chemiczny wydzielany przez gruczoły zbudowane z komórek dokrewnych do otaczającego je środowiska lub na zakończeniach nerwowych, transportowanych do komórek docelowych, z którymi reaguje przez swoiste receptory i wywołuje reakcję fizjologiczną, morfologiczną lub biochemiczną nie podlegając zużyciu. Jest substancją czynną biologicznie.

Działanie hormonów:

• Działają na komórki wydzielające (autokrynnie), sąsiadujące (parakrynnie) lub komórki docelowych tkanek i narządów (endokrynnie)

• Oddziałują przez swoiste receptory i wpływają na czynności metabolizmu i morfologię innych narządów i tkanek

• Nie podlegają zużyciu jako substraty albo związki energetyczne !

Uwalniania i działanie !

• Autokrynnie

• Endokrynnie

• Neuroendokrynnie

• Parakrynnie

Podział hormonów:

• Działanie: - miejscowe (autakoidy), - tkankowe, - ogólne

• Budowa chemiczna: - aminokwasowe, - polipeptydowe, - steroidowe

Różnią się rozpuszczalnością, a zatem przenikaniem przez błony komórkowe i barierę krew- mózg.

1. Hormony peptydowe: składają się z łańcuchów aminokwasowych od 3-20, łatwo rozpuszczalne w H₂O

   1. Insulina

2. Hormony pochodne aminokwasów- pochodne tyrozyny

   1. Dopamina

   2. Noradrenalina

   3. Adrenalina

   4. Katecholaminy

   5. Trójjodotyronina }rozpuszcalne

   6. Tetrajodotyronina }w tłuszczach

3. Hormony steroidowe: pochodne cholesterolu, rozpuszczalne w tłuszczach

   1. Kortyzol

   2. Kortykosterol

Kontrola wydzielania:

• Regulacja odbywa się dzięki czynności układu autonomicznego np. odruch neurohormonalnej regulacji wydzielania prolaktyny

• Regulacja odbywa się dzięki statyną i liberyną podwzgórza, dzięki hormonom tropowym przysadki oraz pozostałym hormonom o działaniu głównie na zasadzie sprzężenia zwrotnego dodatniego lub ujemnego w długich, krótkich i ultrakrótkich pętlach regulacyjnych

Mechanizm działania hormonów:

• Przez receptory błony

• Receptory ‘ruchome’- cytoplazmatyczne i jądrowe

Transport przez błonowy hormonów:

• Transport bierna

• Dyfuzja ułatwiona

• Dyfuzja aktywna

• Egzocytoza

• Pinocytoza

Podwzgórze

Jest częścią międzymózgowia

Jego jądra dzielą się na 3 grupy:

• Gr. przednia: j. nadwzgórzowe i przykomorowe

• Gr. środkowa: j. lejka, brzuszno- przyśrodkowe, grzbietowo- przyśrodkowe, guzowo- suteczkowe, boczne guza

• Gr. tylna: j. suteczkowe

Liberyny:

• TRH- hormon uwalniający tyreotropinę

• GnRH- -||- gonadotropiny

• GH-RH- -||- hormon wzrostu

• CRH- -||- hormon adrenokortykotropowy

• PRH- -||- prolaktynę

• MSH-RH- -||- melanotropinę

Statyny:

• SRIF- hormon hamujący uwalnianie somatostatyny= hormonu wzrostu

• PIH- -||- prolaktyny

• MRIH- -||- melanotropiny

Wazopresyna= hormon antydiuretyczny= VP= ADH

- syntetyzowana w jądrze nadwzrokowym podwzgórza w postaci prohormonu (VP+ neurofizyna) i transportowany przez aksony w postaci ziarnistości. We krwi transportowana na globulinach.

Czynniki pobudzające wydzielanie:

• Wzrost ciśnienie osmotycznego krwi i płynu mózgowo- rdzeniowego (→ obkurczenie osmodetektorów j. nadwzrokowego → ↑ impulsacji w aksonach → uwalnianie)

• Obniżenie objętości krwi (przez wolumo i baroreceptory przedsionków serca, aorty i zatoki szyjnej)

Hamowanie wydzielania:

• Wzrost objętości krwi

• Alkohol ( bo zwiększa diurezę)

Efekty biologiczne:

• Hamuje wydzielanie H₂O bo wpływa na kanaliki dalsze ( aktywacja cAMP), ↑ ilość akwaporyn w ścianie kanalika= ↑ resorpcja H₂O !!

• Obkurcza naczynia i inne mm. gładkie (w dużych stężeniach)

• Wraz z cAMP ↑ wydzielanie ACTH

• Usprawnienie procesów pamięciowych

• Hamuje wydzielanie reniny

Oksytocyna

-potrzebuje globulin α i β jako transportera

-cykliczny nanopeptyd z mostkiem S-S, różnie się od VP 2 aminokwasami, syntetyzowany okresowo w jądrze przykomorowym

Pobudzany do wydzielania przez:

• Drażnienie mechanoreceptorów w brodawkach sutkowych i szyjce macicy

• Estrogeny poprzez wpływ na syntezę

• Słabe działanie czynników uwalniających VP

Efekty biologiczne:

• Skórcz macicy (musi być Ca²⁺ w odpowiednim stężeniu, bo wpływa na metabolizm prostaglandyn)

• Wydzielanie mleka

• Wzmacnianie kurczliwości mm. nasieniowodów

• Zwiększa wydzielanie prolaktyny, gonadotropiny, tyreotropiny

• Hamuje procesy pamięciowe

Przysadka

-część przednia: gruczołowa:

• Stanowi 75% gruczołu

• Składa się z części guzowej, obwodowej i pośredniej

• Są tu komórki: γ-barwnikooporne 50%, α (35%)i β (15%)- barwnikochłonne, komórki α kwasochłonne wydzielają GH i PRL, komórki β zasadochłonne wydzielają LH, FSH, TSH, ACTH, POMC (rozkładany enzymatycznie do ACTH i LPH), MSH i β- endorfiny

-cz. nerwowa (tylna)

Somatotropina GH, HGH, STH

- polipeptyd łańcuchowy z dwoma mostkami S-S, syntetyzowany w postaci pro hormonu w komórkach kwasochłonnych przedniego płata przysadki według rytmu dobowego, który ulega zmianie w ciągu życia osobniczego

Pobudzany do wydzielania przez:

• Liberyna

• Sen (stadium nREM)

• Hipoglikemia

• Insulina

• Glukagon

• Wazopresyna

• Głód

• Enkefaliny

Hamowana:

• Hiperglikemia

• ↑ stężenia WKT w osoczu

• Somatostatyna (dla PRL, TSH, insuliny, glukagonu, gastryny [też powstaje w podwzgórzu, komórkach D żołądka, jelita i trzustce])

• Kortykosteroidy

Efekty:

• Tkanki docelowe: wątroba, tkanka tłuszczowa, kości

• Różnicowanie i dojrzewanie