PSYCHOLOGIA KLINICZNA
Niepełnosprawność intelektualna dawniej Sięgając do historycznych ujęć stanu niepełnosprawności intelektualnej, należy wskazać, iż dawniej upośledzenie umysłowe rozumiano jedynie jako mające organiczne przyczyny, czyli uszkodzenie mózgu w różnych okresach życia
NI DZIŚ Dzisiaj rozumienie się niepełnosprawność intelektualną jako wielowymiarowy stan ludzkiej egzystencji (czyli analizowany w wielu aspektach; nie tylko pod kątem zdolności intelektualnych, czy też zachowania przystosowawczego ale też pod kątem uczestniczenia w społeczności, zdrowia somatycznego i psychicznego, środowiska w którym żyje dana osoba a także pod kątem jej cech osobowościowo-motywacyjnych)
WG ICD-10 i DSM-IV Niepełnosprawność Intelektualna to specyficzny stan funkcjonowania człowieka
Wymienione klasyfikacje zawierają kryteria rozpoznawcze upośledzenia umysłowego. Są to:
-kryterium istotnie niższego niż przeciętny ogólnego poziomu rozwoju intelektualnego; Pierwsze z nich dotyczy określenia ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego wyrażanego w postaci ilorazu inteligencji.
-kryterium zaburzeń w zachowaniu przystosowawczym; Drugie kryterium diagnostyczne łączy się ze stwierdzeniem zaburzeń w zachowaniu przystosowawczym, czyli istotnymi ograniczeniami w samoobsłudze i umiejętnościach społecznych
- kryterium czasu rozpoznania, czyli do 18 roku życia;
Schalock - Niepełnosprawność umysłowa charakteryzuje się istotnymi ograniczeniami w funkcjonowaniu intelektualnym oraz w zachowaniu przystosowawczym, które wyraża się w poznawczych, społecznych i praktycznych umiejętnościach. Powstaje ona do 18 roku życia”
Model funkcjonalny niepełnosprawności umysłowej zawiera pięć elementów, które wyznaczają funkcjonowanie jednostki. Są to: 1) zdolności intelektualne, 2) zachowanie przystosowawcze, 3) uczestnictwo, interakcje i role społeczne, 4) stan zdrowia fizycznego i psychicznego i 5) kontekst (środowisko społeczne, kultura)
Badając jednostkę podejrzaną o niedorozwój umysłowy należy mieć na względzie następujące zasady:
DIAGNOZA Specyfika diagnozy niepełnosprawności intelektualnej
1. Pomiar dotyczy aktualnego stanu, obserwowalnego zachowania się danej jednostki.
2. Badanie jednostki podejrzanej o niedorozwój umysłowy powinno być dokonane przy zastosowaniu standaryzowanych, rzetelnych, trafnych i znormalizowanych na reprezentatywnej próbce populacji technik
3. Uzyskane wyniki badań muszą być odniesione do wieku życia badanej osoby oraz jej środowiska wychowawczego, rodzinnego i kultury środowiska
4. Rozpoznanie niedorozwoju umysłowego nie wyklucza innych rodzajów zaburzeń
5. Definicja niedorozwoju umysłowego nie zawiera żadnej informacji, iż jest on nieodwracalny.
6. Nie można rozpoznać niedorozwoju umysłowego, mimo uzyskanego ilorazu inteligencji wahającego się w granicach poniżej 70 - 75, gdy nie ujawni się jednocześnie współwystępujących ograniczeń w zakresie dwóch lub więcej sposród podanych w definicji dziesięciu umiejętności przystosowawczych
TRZY STOPNIE PROCESU DIAGNOZY, KLASYFIKACJI I RODZAJÓW UDZIELONEJ POMOCY
ETAP I. Diagnoza niedorozwoju umysłowego.
Niedorozwój umysłowy rozpoznaje się wówczas, gdy: 1. Poziom funkcjonowania intelektualnego jednostki waha się w granicach 70 - 75 lub poniżej.
2. Są istotne zaburzenia w zakresie dwóch lub więcej dziedzin umiejętności przystosowawczych.
3. Gdy niedorozwój umysłowy wystąpił przed 18 rokiem życia.
ETAP II. Klasyfikacja i opis.
Poznaj strony silne i słabe i wskaż na rodzaj pomocy, której należy udzielić.
1. Opisz strony silne i słabe biorąc pod uwagę stan psychologiczny i emocje.
2. Opisz stan zdrowia i podaj przyczynę niedorozwoju.
3. Opisz środowisko, w którym jednostka przebywa oraz podaj optymalne środowisko, które może korzystnie wpłynąć na jej wzrost i rozwój.
ETAP III. Profile i intensywność potrzebnej pomocy.
Rozpoznaj rodzaj i zakres potrzebnej pomocy.
Rozpoznaj rodzaj i intensywność wymaganej pomocy w zakresie każdego z czterech wymiarów:
1. Wymiar I: Funkcjonowanie intelektualne i umiejętności adaptacyjne.
2. Wymiar II: Stan psychologiczny i emocjonalny.
3. Wymiar III: Stan zdrowia i etiologia.
4. Wymiar IV: Środowisko.
Do pomiaru poziomu intelektualnego służą na przykład Skale Inteligencji Dawida Wechslera. Składają się one z części werbalnej (słownej) oraz wykonawczej (niewerbalnej). W każdej z tych części znajdują się poszczególne testy: tj 6 w części werbalnej i 6 w części niewerbalnej. Zdolności mierzone przy pomocy tych testów :
Wiadomości, Podobieństwa, Arytmetyka, Słownik ,Rozumienie, Powtarzanie cyfr, Uzupełnianie obrazków, Porządkowanie obrazków, Klocki, Układanki, Kodowanie ,Labirynty.
Skalą stosowaną do pomiaru zachowania przystosowawczego jest Skala Dojrzałości Społecznej Edgara Dolla. Składa się ona ze 117 pytań. Przeznaczona jest dla osób od 1 miesiąca życia do 30 roku życia. Mierzy 7 kategorii dojrzałości społecznej:
1) ogólna zaradność;
2) zaradność przy jedzeniu;
3) zaradność przy ubieraniu się;
4) lokomocja;
5) umiejętność zajęcia się pracą i zabawą;
6) umiejętność porozumiewania się;
7) samodzielność.
Charakterystyka osób o różnym stopniu niepełnosprawności intelektualnej - Wyróżnia się cztery stopnie niepełnosprawności intelektualnej: lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki.
Osoby z lekką niepełnosprawnością intelektualną
Uzyskują one ilorazy inteligencji od 50 do 69. „Jednostki dorosłe lekko upośledzone umysłowo nie przekraczają poziomu intelektualnego 12-letniego dziecka o prawidłowym rozwoju umysłowym. Ich dojrzałość społeczna nie przekracza poziomu 17-letniej młodzieży
Ich myślenie ma charakter konkretny. Rozwój mowy jest słabszy
Osoby zazwyczaj osiągają zdolność komunikowania się i posługiwania mową.
Na niskim poziomie jest pamięć logiczna a stosunkowo dobrze funkcjonuje pamięć mechaniczna.
Tempo nabywania umiejętności samoobsługowych, czynności praktycznych, domowych czynności jest zazwyczaj wolniejsze
Osoby z umiarkowaną niepełnosprawnością
ilorazy inteligencji mieszczą się w granicach 35 – 49 punktów „Osoby umiarkowanie upośledzone umysłowo jako jednostki dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego rozwoju intelektualnego 8 letniego dziecka. Pod względem dojrzałości społecznej osiągają poziom dziecka 10-letniego .Rozwój mowy jest u nich opóźniony .Potrafią opanować umiejętność czytania i pisania prostych zdań.
Zaczyna kształtować się u nich uwaga dowolna, choć przeważa mimowolna. Często rozwój motoryczny jest opóźniony. Potrafią opanować proste czynności samoobsługowe oraz proste czynności domowe. Samodzielnie jednak funkcjonować nie potrafią, potrzebują wsparcia w życiu codziennym.
Osoby ze znaczną niepełnosprawnością intelektualną
Ich ilorazy inteligencji mieszczą się w przedziale od 20 do 34 punktów. „Dorosłe jednostki o znacznym upośledzeniu umysłowym nie przekraczają ogólnego poziomu rozwoju intelektualnego dziecka w wieku 5 – 6 lat, Dojrzałość społeczna – dziecka w wieku 7 – 8 lat
U osób tych często występują poważne uszkodzenia, czy też nieprawidłowości rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Pojawiają się zaburzenia w rozwoju ruchowym i sensorycznym. Osoby rozpoczynają mówić zazwyczaj po okresie dzieciństwa. Posługują się prostymi zdaniami, ich zasób słownictwa jest niewielki, rozumieją proste polecenia, Potrafią opanować czynności samoobsługowe, bardzo proste prace, poruszać się samodzielnie w bliskim otoczeniu. Nie są zdolne do samodzielnej egzystencji.
Głęboki stopień niepełnosprawności intelektualnej
Ilorazy inteligencji mieszczą się poniżej 20 punktów.
„Na ogół nie przekraczają ogólnego poziomu sprawności intelektualnych ... 3-letniego dziecka, a ich przystosowanie społeczne – 4-letniego
Wśród nich mogą być osoby, które nie poruszają się, nie mówią, nie rozpoznają najbliższych, ale też są osoby, które są w stanie poruszać się, wymawiać pojedyncze słowa, rozumieć proste polecenia i nawiązywać kontakt emocjonalny z opiekunem. Niektóre osoby mogą nauczyć się kontroli czynności fizjologicznych a także samoobsługi i wykonywania prostych czynności domowych.
Przebieg procesów pamięci u osób z zespołem Downa
Chapman i Hesketh - podają, iż istnieje charakterystyczny ‘behawioralny fenotyp’ osób z zespołem Downa. W okresie niemowlęcym charakterystyczne jest opóźnienie w umiejętnościach sensoryczno – motorycznych, które zwiększa się we wczesnym dzieciństwie, wtedy też widoczne są szczególne deficyty w ekspresji języka. W okresie dzieciństwa i adolescencji pojawiają się trudności w aspekcie składniowym języka oraz w werbalnej pamięci operacyjnej, przy dużo lepszym poziomie rozumienia słów .
CECHY PAMIĘCI U OSÓB Z ZESPOŁEM DOWNA - Osoby cechują się lepszym poziomem rozwoju pamięci wzrokowej niż słuchowej. Osoby te ujawniają również w porównaniu z osobami z niepełnosprawnością intelektualną szczególne trudności w testach, które mierzą powtarzanie cyfr wprost i wspak. Gdy porównuje się poziom rozwoju krótkotrwałej pamięci słuchowej do poziomu rozwoju innych umiejętności zdolności, to na przykład jest on na niższym poziomie niż ekspresja języka . Można dostrzec też deficyty w pamięci długotrwałej, szczególnie pamięci explicite.
PROCESY MYŚLENIA U OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ Gdy chodzi o populację osób z niepełnosprawnością intelektualną, to należy stwierdzić, iż nie rozwijają one abstrakcyjnego myślenia. Osoby z głębokim stopniem niepełnosprawności intelektualnej są na poziomie myślenia sensoryczno – motorycznego, ze znacznym i umiarkowanym – na poziomie myślenia przedoperacyjnego, z lekkim – na poziomie myślenia konkretno – obrazowego. W stanach niedorozwoju umysłowego lekkiego stopnia, utrudniony jest proces rozwiązywania zadań (problemów), ponieważ wymaga on łączenia schematów poznawczych, w struktury wiedzy. Niezbędna jest pomoc z zewnątrz. Na przykład nauka pisania liter wymaga wcześniejszych i systematycznie prowadzonych ćwiczeń, rozwijających percepcję, grafomotorykę i integrację percepcyjno-motoryczną.
Rozwój pojęć u dzieci z lekką niepełnosprawnością intelektualną. ( Siwiakowska i Szkwarek )
Oparły je o teorię I.Isterewicz, która wyróżniła 4 stadia rozumienia pojęć.
- zaczątkowe stadium rozumienia pojęcia
- stadium rozumienia pojęcia na poziomie konkretno – obrazowym
- pośrednie stadium rozumienia pojęcia
- ogólne i właściwe ujmowanie znaczenia danego pojęcia,
Procesy spostrzegania - Spostrzeganie u osób niepełnosprawnych intelektualnie przebiega wolniej, jest mało precyzyjne, występują trudności w wyodrębnianiu drobnych szczegółów; spostrzegane są głównie cechy konkretne i występuje trudność w odróżnianiu cech ważnych od nieważnych.
Osoby mogą mieć trudność w prawidłowym spostrzeganiu kształtów figur geometrycznych, liter
Gdy opisują obrazek, to podają mniej szczegółów przedmiotów, mylą stosunki przestrzenne, wymieniają zazwyczaj osoby lub przedmioty a nie mówią, co się dzieje na obrazku, nie dostrzegają czynności lub rozgrywającej się akcji. Mają taką cechę, iż widzą wszystko jakby osobno, a nie całościowo.
Procesy uwagi - „Uwaga jest mechanizmem redukcji nadmiaru informacj
Dzięki uwadze spostrzegamy tylko niektóre, tj ważne dla nas bodźce, przypominamy sobie tylko niektóre informacje, wybieramy tylko jedną z wielu możliwości czy też reakcji.
U osób głęboko, znacznie niepełnosprawnych intelektualnie występuje uwaga mimowolna na bodźce silne, wyraźne, nagle pojawiające się lub nagle znikające, mające charakter konkretny. Uwagą dowolna zaczyna kształtować się dopiero u osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Choć jest ona wąska,, mało podzielna, mało selektywna, nie obejmuje treści abstrakcyjnych, lecz konkretne. Lepsza jest ona podczas wykonywania czynności prostych, mechanicznych na interesujących przedmiotach
U osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną występuje uwaga dowolna, choć jest ona nadal głównie w stosunku do materiału konkretnego.
Wraz z wiekiem i nauczaniem wzrasta trwałość i podzielność uwagi dowolnej.