1. Subwencja ogólna i jej części
Dochody dzielą się na:
dochody należne (pewne):
dochody własne
subwencja ogólna
dotacje celowe z budżetu państwa
dochody potencjalne:
środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi
środki pochodzące z budżetu UE
Zasady przyznawania subwencji ogólnej:
Subwencja ogólna (nie mniej niż 7,5 % planowanych dochodów budżetu państwa), w tym:
subwencja oświatowa (nie mniej niż 6,6 % planowanych dochodów budżetu państwa)
subwencja na zadania pozostałe.
Subwencja ogólna dla gminy składa się z subwencji:
wyrównawczej (wielkość otrzymanej subwencji jest uzależniona od siły finansowej gminy)
równoważącej (w celu wyrównywania dochodów między bogatszymi i biedniejszymi gminami)
oświatowej
Subwencja ogólna dla powiatów składa się z takich samych części jak subwencja ogólna dla gmin.
W subwencji ogólnej dla województw obok subwencji wyrównawczej i oświatowej wyróżniamy ponadto:
subwencje regionalną (powstaje ona z wpłat województw bogatszych na rzecz województw biedniejszych)
2. Czynniki plasowania nowych emisji skarbowych
Plasowanie na rynkach finansowych nowych emisji wymaga dobrego rozpoznania rynków oraz zastosowania efektywnych technik sprzedaży, takich jak:
- aukcja,
- oferta publiczna z konsorcjum emisyjnym,
- oferta publiczna bez konsorcjum emisyjnego,
- sprzedaż wybranym inwestorom,
- emisja niepubliczna na życzenie dla określonych inwestorów,
- techniki będące kombinacją wymienionych metod.
Plasowanie nowych emisji wiąże się ściśle z innym ważnym celem zarządzania długiem, a mianowicie z koordynacją okresów zapadalności instrumentów z okresami wymagalności zobowiązań państwa. W zależności od sytuacji na rynkach finansowych i od sytuacji finansowej rządu konieczne jest zróżnicowane podejście do zarządzania długiem publicznym. Z reguły trzeba posługiwać się różnymi instrumentami dłużnymi, ze względu na:
- okres zapadalności,
- poziom ryzyka,
- stopy zwrotu,
- wartości nominalne instrumentów,
- instrumenty oferowane na krajowych rynkach finansowych,
- instrumenty oferowane na rynkach zagranicznych.
3. Wydatki transferowe
Ze względu na kryterium związku z ostatecznym wykorzystaniem PKB wyróżniamy:
wydatki realne albo rzeczywiste – następuje zużycie elementów PKB (np. zakup towarów i usług – wydatki państwa tworzą w sposób bezpośredni popyt)
wydatki transferowe – dokonywane na rzecz innych podmiotów, wyróżnia się:
transfery wewnętrzne – dokonywane wewnątrz systemu finansów publicznych (nie zmienia się ogólna wielkość środków, zmienia się tylko struktura ich finalnego wydatkowania)
transfery zewnętrzne – na rzecz podmiotów znajdujących się poza sektorem publicznym (jest to zasilanie podmiotów prywatnych w pieniądz pochodzący ze środków publicznych)
Odmiany transferów:
dotacja podmiotowa (charakter ogólny, związany z całokształtem działalności danego podmiotu)
dotacja przedmiotowa (wiąże ilość środków z konkretnymi potrzebami lub celami)
4. Programowanie budżetowe
Najwięcej trudności występuje przy racjonalnym kształtowaniu wydatków budżetu państwa na szczeblu centralnym, gdyż rozpoznanie rzeczywistych potrzeb obywateli jest skomplikowane. Niebezpieczeństwa związane z administracyjnym mechanizmem alokacji stały się podstawą poszukiwań eksperymentów mających na celu racjonalizację wydatków publicznych (ograniczenie arbitralności, eliminowanie marnotrawstwa). Przyjęto, że wydatkowanie publiczne musi być poddane nowoczesnym procedurom wynikającym z teorii i praktyki zarządzania. Takie podejście nazwano programowaniem budżetowym.
Idea programowania budżetowego opiera się na kwantyfikacji i rangowaniu zjawisk występujących w procesach budżetowych. Zmieniają się zachowania i postawy personelu, wzrasta poczucie odpowiedzialności. Fakt uczestniczenia w zarządzaniu jednostką i jej finansami przekłada się na racjonalizację kosztów. Programowanie budżetowe ma w założeniu zdemokratyzować proces budowy i wykonania budżetu, co polega na rozszerzeniu kręgu osób biorących udział w procesach decyzyjnych.
5. Metoda ZBB
Metoda budżetowania od zera (budżetowanie zerowe lub budżetowanie od podstaw):
Zasadniczą cechą tej metody jest rezygnacja z budżetowania przyrostowego, tzn. że podstawą programowania wydatków nie są budżety z ostatnich lat. Punkt wyjścia nie jest obciążony istniejącą bazą. Ocenia koszty i korzyści całej działalności. Operuje celami i rodzajami działalności jako punkt wyjścia planowania. Rezultatem jest wybór między kilkoma poziomami usług i kosztów. Metoda ZBB ma dwie fazy:
faza pierwsza - przygotowanie pakietów decyzyjnych
faza druga – składa się z dwóch czynności:
ustalenie hierarchii pakietów na podstawie analizy kosztów i korzyści
ustalenie podziału środków w sposób odpowiadający priorytetom
Do ważniejszych elementów pakietów decyzyjnych należą:
cele
konsekwencje rezygnacji
różne warianty realizacji
koszty i efekty działalności
Istotną rolę odgrywa etap alternatywnych ścieżek realizacji – etap ten składa się z dwóch podetapów:
analiza różnych ścieżek oraz wybór najkorzystniejszej
analiza różnego poziomu zaangażowania wydatków dla wybranej ścieżki
6. Mnożnik zatrudnienia Kahna
R. F. Kahn, stworzył teorię mnożnika zatrudnienia. Jeżeli występuje w gospodarce bezrobocie, państwo nie musi zatrudniać przy robotach publicznych wszystkich, tylko część bezrobotnych. Zatrudnienie tej części spowoduje wzrost popytu, co wywoła wzrost produkcji, a więc wzrost zatrudnienia.
7. Cechy współczesnego systemu podatkowego
Zasady, którymi kierują się władze publiczne przy konstruowaniu współczesnych systemów podatkowych:
wprowadzanie kliku podatków, przy czym trzy lub cztery rodzaje stanowią podstawę systemu
sięganie do różnych przedmiotów opodatkowania
stosowanie podatków bezpośrednich i pośrednich
podatki bezpośrednie – są trudniej przerzucalne, stanowią pewne i systematyczne, choć mniej wydajne źródło dochodów
podatki pośrednie – łatwiej przerzucalne, wydajne źródło dochodów
nadmierne dochody ogranicza się przez progresywne skale podatkowe
równomierne obciążenie podmiotów realizuje się według zdolności dochodowej
podstawowe rodzaje podatków ustala się na szczeblu centralnym, nie wyklucza to udziału władz samorządowych w dochodach z centralnych podatków, oraz ustalania podatków lokalnych
łatwiej jest zwiększyć ciężary podatkowe przez podwyższenie istniejącego podatku niż wprowadzenie nowego
łatwiej zwiększyć ciężary za pomocą podatków pośrednich
w celu przeciwdziałania oszustwom władze publiczne stosują rozwinięty system kontroli oraz system kar
8. Cechy wydatków wg kryteriów ekonomicznych
Wydatki publiczne z Ustawy Budżetowej.
Cechy wydatków określonych w ustawie budżetowej:
są limitami i co do zasady nie mogą być przekroczone;
mogą być ponoszone tylko na cele i w wysokościach ustalonych w ustawie budżetowej;
wydatkowanie zgodne jest z procedurami ustawy o zamówieniach publicznych;
powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem uzyskania najlepszych efektów z danych nakładów.
Klasyfikacja wydatków budżetowych państwa:
I) Wydatki bieżące budżetu państwa:
subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
dotacje:
celowe - na finansowanie lub dofinansowanie zadań jednostek samorządu terytorialnego, jednostek nie zaliczonych do sektora finansów publicznych, fundacji i stowarzyszeń oraz kosztów realizacji inwestycji;
podmiotowe - dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu;
przedmiotowe - dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług kalkulowanych wg stawek jednostkowych;
wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane;
zakupy towarów i usług;
inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacja ich statutowych zadań.
II) Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa.
(państwowy dług publiczny - to dług samorządu terytorialnego)
oprocentowanie i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych;
oprocentowanie zaciągniętych kredytów i pożyczek;
wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami
9. Rodzaje klasyfikacji budżetowych
Klasyfikacja budżetowa – grupowanie dochodów i przychodów oraz wydatków i rozchodów wedle określonych kryteriów.
Ogólnie można wyróżnić trzy rodzaje kryteriów:
podmiotowe – wg podmiotów, które upoważnione są do gromadzenia i rozdysponowywania środków
rodzajowe – określa formy źródeł gromadzonych dochodów. Oraz formy ich rozdysponowywania
funkcjonalne – systematyzuje środki według funkcji publicznych realizowanych za pomocą środków publicznych
Klasyfikacja budżetowa w najszerszym ujęciu posługuje się następującymi podziałkami:
część
dział
rozdział
paragraf
10. Ekonomiczne rodzaje deficytu i relacje między nimi.
Wyróżniono następujące rodzaje deficytu budżetowego:
deficyt rzeczywisty – faktyczna różnica między wydatkami i dochodami w danym okresie
deficyt strukturalny – wielkość hipotetyczna, która powstałaby w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki (potencjalny PKB i pełne zatrudnienie)
deficyt cykliczny – jest rezultatem cyklu koniunkturalnego, a więc występuje w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych, ten deficyt jest różnicą między deficytem strukturalnym, a rzeczywistym, jest konsekwencją stosowania automatycznych stabilizatorów
11. Finansowe środki publiczne wg ustawy
Środkami publicznymi są:
1) dochody publiczne;
2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskie-go Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);
3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;
4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
a) ze sprzedaży papierów wartościowych,
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,
c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,
e) z innych operacji finansowych;
5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
12. Wydatki stałe a wydatki sztywne
Kryterium możliwości oddziaływania władz na wydatkowanie środków:
wydatki stałe (zdeterminowane wydatkami z przeszłości, istniejącym prawem itp.)
wydatki zmienne (wyznaczają rzeczywiste pole wyboru władz publicznych w alokowaniu środków)
Z poprzednim podziałem, wiążę się podział na:
wydatki sztywne (wydatki związane z obsługą długu publicznego, nieprzeznaczanie środków na te cele oznaczałoby zachwianie wiarygodności władz publicznych, co utrudniłoby zaciąganie pożyczek w przyszłości, do tej grupy zalicza się także wydatki na finansowanie deficytu funduszy ubezpieczeń społecznych, cofniecie dotacji na ten cel groziłoby załamaniem się systemu ubezpieczeń społecznych)
pozostałe wydatki
Wydatki sztywne stanowią około 3/4 wartości budżetu.
13. Nowy konserwatyzm fiskalny
Założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego:
bezwzględnie zrównoważony budżet w okresie roku fiskalnego, a nie w okresie cyklu koniunkturalnego
ograniczenie skali redystrybucji PKB, ponieważ powoduje to efekt wypychania prywatnych zasobów, poza obieg gospodarczy (a więc nieprodukcyjne wykorzystanie tych środków)
powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu (przez cięcia w wydatkach zarówno gospodarczych, jak i socjalnych)
skutkiem tych cięć będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych
zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do koncepcji podatku neutralnego dla gospodarki
wszystkie te działania powinny doprowadzić do zmniejszenia długu publicznego, który jest uosobieniem zła
14. Co łączy przychody budżetowe z deficytem budżetowym
Deficyt budżetowy to różnica pomiędzy dochodami budżetu państwa, a wydatkami odnotowanymi w danym roku. Bardziej generalnie, należałoby mówić o wyniku budżetu: jeśli wydatki przekraczają dochody, mamy do czynienia z deficytem budżetowym, jeśli dochody przekraczają wydatki – z nadwyżką. Szerszą miarą tego zjawiska jest wynik sektora finansów publicznych obejmujący poza wynikiem budżetu państwa również wynik budżetów władz samorządowych.
Występowanie deficytu budżetowego oznacza, że rząd wydaje więcej pieniędzy, niż ma dochodów. Prywatna instytucja musiałaby w takiej sytuacji prędzej czy później liczyć się z bankructwem. Rząd – niekoniecznie, ma bowiem wiele możliwości sfinansowania deficytu. Najogólniej rzecz biorąc, „dziurę” tę pokrywa się kosztem obywateli, bądź każąc im płacić w przyszłości wyższe podatki (po to by obsłużyć dług publiczny, który narósł z powodu kumulowania się deficytów), bądź każąc im płacić więcej za wszystkie kupowane towary i usługi (jeśli wzrasta inflacja), bądź podwyższając rynkowe stopy procentowe i zmuszając prywatnych inwestorów do rezygnacji z ich planów inwestycyjnych.
15. Iluzja fiskalna
Iluzja fiskalna polega na ukryciu opodatkowania, wysokości rzeczywistych ciężarów podatkowych, zróżnicowania ciężarów podatkowych. Może być wywołana przez:
ukrywanie związku między wielkością finansowych środków publicznych a korzyściami odnoszonymi przez podatnika
wywołanie wrażenia u podatnika, że płacone przez niego podatki są korzystne (uzyskuje dzięki nim nadzwyczajne korzyści); wówczas nakładany podatek wydaje się być mniej uciążliwy
zastępowanie podatków opłatami w związku z usługami na rzecz danej osoby (szczególnie skuteczne w przypadku opłat za usługi specjalne, np. za ślub)
wykorzystywanie nastrojów społecznych dot. kwestii, rozwiązanie której wymaga pieniędzy (przy zaistnieniu dogodnej sytuacji oraz małej uciążliwości podatku podatnik solidaryzuje się ze społeczeństwem)
zastraszanie społeczeństwa negatywnymi skutkami nie wprowadzenia podatku
wprowadzenie wielu tytułów podatkowych (obciążenie podatnika wydaje się być mniejsze niż w przypadku podatku wymierzonego od jednego przedmiotu, np. dochodu, majątku)
niedokładne sprecyzowanie, kogo właściwie obciąża dany podatek
16. Deficyt budżetowy i zasada uprzedniości
Zasada uprzedniości postuluje uchwalenie budżetu przed okresem, w jakim ma być wykonywany. Najczęściej konstytucje i prawo budżetowe nakładają obowiązek uchwalenia budżetu w końcu roku poprzedzającego okres budżetowy, tzn. w listopadzie lub w grudniu. W praktyce częste są naruszenia zasady uprzedniości i to zarówno ze strony rządu, jak i parlamentu. Rząd jest zobowiązany do przedstawienia parlamentowi projektu budżetu w określonym terminie, umożliwiającym uchwalenie go przed rozpoczęciem roku budżetowego. Niekiedy, z powodu trudności politycznych, gospodarczych, rząd nie może wymaganego terminu dotrzymać. W parlamencie również mogą się wydłużać prace nad projektem ustawy budżetowej z powodu trudności zawarcia kompromisu między partiami politycznymi. Dlatego prawo budżetowe przewiduje rozwiązania w okresie przejściowym, między upływem terminu do uchwalenie budżetu a jego rzeczywistym uchwaleniem. Można tu wymienić następujące rozwiązania tej kwestii:
Prowizorium budżetowe, które jest skróconą ustawą budżetową i obowiązuje do chwili uchwalenia właściwego budżetu
Prerogacja budżetu - polega na przedłużeniu ważności budżetu zeszłorocznego. Wadą tego rozwiązania jest wykluczenie wpływu organów ustawodawczych na gospodarkę budżetową w okresie przejściowym.
Prowadzenie gospodarki budżetowej na podstawie projektu budżetu.
Upoważnienie rządu do dokonywania niezbędnych wydatków.
17. System ubezpieczeń emerytalnych
Ważnym problemem jest także zachowanie realności świadczenie emerytalno-rentowych. Wyróżnia się dwa systemy:
system repartycyjny – zachowanie realności jest zapewniona za pomocą waloryzacji świadczeń, metody:
waloryzacja na podstawie aktualnej średniej płacy w gospodarce
indeksacja powiązana ze wskaźnikiem inflacji
waloryzacja płacowo-cenowa
Jednak zwiększenie świadczeń jest możliwe tylko przez cięcia w wydatkach publicznych na inne cele. Inną kwestią jest to, że nadmierne obciążenia ludności aktywnej zawodowo, obniża motywację do pracy i obniża efektywność gospodarowania, efekt ten można łagodzić przez włączenie ludności pracującej w procesy decyzyjne w sferze ubezpieczeń – rozwój dobrowolnych ubezpieczeń
system kapitałowy – poziom świadczeń uzależniony jest od stanu gospodarki, ściślej od sytuacji na rynkach finansowych, ewentualny negatywny wpływ na krajowych rynkach finansowych można ograniczyć przez inwestowanie na rynkach zagranicznych (jednak wiąże się do z dużym ryzykiem i w wielu krajach jest to zabronione, lub określono granicę do której takie inwestowanie jest możliwe)
18. Danina publiczna
Danina publiczna to jeden z rodzajów dochodów publicznych. Podmiot ponoszący ciężar nie otrzymuje w zamian żadnego bezpośredniego świadczenia (podatek akcyza). Daniny publiczne to także podatki, opłaty, składki, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych.
19. System repartycyjny w ubezpieczeniach społecznych.
Ważnym problemem jest także zachowanie realności świadczenie emerytalno-rentowych. Wyróżnia się dwa systemy:
system repartycyjny – zachowanie realności jest zapewniona za pomocą waloryzacji świadczeń, metody:
waloryzacja na podstawie aktualnej średniej płacy w gospodarce
indeksacja powiązana ze wskaźnikiem inflacji
waloryzacja płacowo-cenowa
Jednak zwiększenie świadczeń jest możliwe tylko przez cięcia w wydatkach publicznych na inne cele. Inną kwestią jest to, że nadmierne obciążenia ludności aktywnej zawodowo, obniża motywację do pracy i obniża efektywność gospodarowania, efekt ten można łagodzić przez włączenie ludności pracującej w procesy decyzyjne w sferze ubezpieczeń – rozwój dobrowolnych ubezpieczeń.
20. System rezydualny w ubezpieczeniach zdrowotnych
Model rezydualny (głównie w USA):
państwo nie bierze odpowiedzialności za organizację i finansowanie opieki zdrowotnej
model oparty na prywatnym ubezpieczeniu
istnieją programy pomocy dla ludzi o niskich dochodach
21. Podmioty sektora finansów publicznych
Finanse publiczne tworzą złożony system, który można przedstawić w różnych przekrojach:
podmiotowym:
władze ustawodawcze
władze wykonawcze
władze kontrolne (Najwyższa Izba Kontroli, Regionalne Izby Obrachunkowe)
aparat skarbowy
podmioty, które są finansowane z funduszy publicznych (szkoły, sądy)
22. System ubezpieczeń zdrowotnych
Modele systemów opieki zdrowotnej:
model Beveridge'a (zaopatrzeniowy, usługowy)
władze publiczne biorą odpowiedzialność organizacyjną i finansową za ochronę zdrowia – tworzony jest odpowiedni fundusz
źródłem finansowania są podatki o charakterze ogólnym – w związku z tym wydatki na ochronę zdrowia kształtowane są w ramach procedury budżetowej
fundusz gwarantuje podstawowy koszyk świadczeń medycznych, co oznacza konieczność dobrowolnego ubezpieczania się obywateli
model Bismarcka
finansowanie ze składek zdrowotnych wnoszonych obowiązkowo przez pracownika i pracodawcę do autonomicznych kas chorych
zasada solidaryzmu między chorymi, a zdrowymi
za organizację odpowiada państwo
usługi świadczone są przez jednostki publiczne oraz prywatne (na podstawie zawartych kontraktów)
poza systemem są ludzie o wysokich dochodach, którzy kierowani są do prywatnych towarzystw ubezpieczeniowych
model rezydualny (głównie w USA)
państwo nie bierze odpowiedzialności za organizację i finansowanie opieki zdrowotnej
model oparty na prywatnym ubezpieczeniu
istnieją programy pomocy dla ludzi o niskich dochodach
model Siemaszki (a państwach socjalistycznych)
państwo bierze pełną odpowiedzialność za ochronę zdrowia
zakłady opieki należą do państwa
wydatki finansowane z budżetu
pełen pakiet usług jest bezpłatny
Obecny postęp medycyny, sprawia, że gwarantowanie bezpłatnych usług jest coraz trudniejsze. Państwo podejmuje próby ograniczania wydatków na zdrowie. Finansuje się jedynie podstawowe świadczenia zdrowotne, pozostałe usługi kupowane są przez obywateli w publicznych lub prywatnych jednostkach służby zdrowia. Przewiduje się, że zmiany w systemach opieki zdrowotnej pójdą w kierunku większej finansowej odpowiedzialności indywidualnej.
23. Fundusz celowy finansowany w ok. 90% przez dotacje z budżetu państwa
Fundusz Emerytalno-Rentowy jest przeznaczony na finansowanie:
świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego;
emerytur i rent z innego ubezpieczenia społecznego, wypłacanych łącznie ze świadczeniami z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, wraz z dodatkami;
refundacji określonych kosztów Funduszowi Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli przepisy emerytalne przewidują taką refundację;
ubezpieczeń zdrowotnych: rolników i pracujących z nimi domowników podlegających ubezpieczeniu społecznemu; osób pobierających świadczenia emerytalno-rentowe w części składkowej; rolników, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu, a podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Fundusz emerytalno-rentowy tworzy się:
ze składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe;
z refundacji ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
z uzupełniającej dotacji z budżetu państwa;
z dotacji z budżetu państwa przeznaczonej na składki na ubezpieczenie zdrowotne.
24. Efektywność Pareto i jakie skutki ma dla finansów publicznych
Efektywność w sensie Pareto to zagadnienie, które wiążemy z redystrybucją dochodów, a tym samym z funkcją redystrybucyjną finansów publicznych. Przy założeniu, że redystrybucja jest konieczna, idealne byłoby rozwiązanie, gdyby uzyskanie korzyści przez jedną osobę, nie powodowałoby pogorszenia sytuacji innych.
Gospodarka jest efektywna jeżeli nie może wytwarzać jakiegoś dobra nie zmniejszając wielkości produkcji innych dóbr.
25. Funkcje cła i jaki jest udział ich w dochodach państwa
Funkcje:
fiskalna – stanowią dochód budżetu, jednak ich nadużycie może obrócić się przeciwko państwu (zbyt wysokie, zniechęcają do działalności eksportowo-importowej)
protekcjonistyczna – ochrona gospodarki przed towarami zagranicznymi, prowadzi to do naruszenia podstaw mechanizmu rynkowego
cenotwórcza – cła są wliczane w cenę dóbr
Nawrót do liberalizmu gospodarczego, wskazuje raczej na ogólny odwrót od polityki protekcjonistycznej (znoszone są bariery celne).
26. Przyczyny długu publicznego
Dług publiczny jest skutkiem zobowiązań państwa powstałych w wyniku:
zaciągnięcia bezpośrednich pożyczek oraz kredytów
emisji papierów wartościowych
nieregulowania przez jednostki sektora publicznego wymagalnych zobowiązań
Najważniejszą przyczyną jest zaciąganie pożyczek na pokrycie deficytu budżetowego.
27. Jaki fundusz celowy pochłania największe dochody i jakie instytucje w jego skład wchodzą?
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) jest polskim funduszem państwowym, którego środkami dysponuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. FUS realizuje zadania z zakresu I-go Filaru ubezpieczeń społecznych w systemie redystrybutywnym.
W ramach FUS występują następujące fundusze:
emerytalny, z którego finansowane są wypłaty emerytur,
rentowy - wypłaty rent z tytułu niezdolności do pracy, dodatków do rent rodzinnych dla sierot zupełnych,
chorobowy - finansowane są świadczenia określone w odrębnych przepisach,
wypadkowy - na świadczenia określone w przepisach i koszty prewencji wypadkowej określone w odrębnych przepisach,
rezerwowe - na uzupełnienie niedoborów funduszy: rentowego, chorobowego i wypadkowego.
28. Preferencje medianowego wyborcy
Medianowy wyborca – odrzuca cele stawiane przez skrajne siły polityczne → to on tworzy większość parlamentarną i samorządową → partie polityczne walczą właśnie o takiego wyborcę → dlatego programy partii są do siebie zbliżone.
29. Spustoszenie podatkowe jakie wywołuje skutki
Podatki mogą wpływać na stopień wykorzystania zasobów w gospodarce.
„Spustoszenie podatkowe” - skutki, jakie wywołują ciężary podatkowe. Nałożenie podatku np. na pracę sztucznie podnosi jej cenę, przez co przedsiębiorcy rezygnują z wykorzystywania tego zasobu. Dlatego wykształcił się pogląd, że powinno odchodzić się od opodatkowania kapitału, pracy oraz ziemi i przechodzić na podatki pośrednie (jednak one również mają swoje wady).
30. Na czym polega efektywność wydatków publicznych
Problemem jest racjonalne wykorzystanie środków publicznych. Są takie dziedziny - niepodatne na stosowanie pomiaru skutków, gdzie ciężko zmierzyć opłacalność i efektywność tych wydatków oraz ciężko określić jakie korzyści odniesie społeczeństwo i gospodarka w wyniku takich wydatków.
31. Czynniki równowagi budżetowej i opisać jeden z nich
Na równowagę budżetową wpływają wszystkie operacje dochodowe i wydatkowe budżetu. Analiza czynników kształtujących tą równowagę powinny być prowadzone odrębnie dla dochodów i wydatków. Z kolei z punktu widzenia treści czynników kształtujących równowagę należy wyróżnić czynniki o charakterze:
# ekonomicznym
Te czynniki, które kształtują rozmiar i strukturę dochodów oraz wydatków. Czynniki kształtujące stronę dochodową:
rozmiary działalności gospodarczej i inne zjawiska realne, które powodują powstanie stosunku fiskalnego
rodzaje i konstrukcja podatków
wykorzystywanie przez państwo pozasystemowych sposobów oddziaływania na dochody budżetu – np. przyznawanie ulg podatkowych
Czynniki kształtujące stronę wydatkową:
poziom wydatków na klasyczną sferę publiczną
poziom wydatków na sferę usług społecznych
poziom wydatków na gospodarkę narodową
poziom wydatków na infrastrukturę gospodarczą (drogi, mosty, porty lotnicze)
# organizacyjnym:
ogólna budowa systemu finansów publicznych (nadmiernie rozbudowany system funduszy celowych, może ograniczać możliwości równoważenia budżetu państwa
wewnętrzna struktura organizacyjna systemu budżetowego
zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych funduszy (zasady ich powiązania z budżetem)
# technicznym
techniki planowania dochodów i wydatków
Budżet sporządzany jest ex ante, przewidywanie przyszłości gospodarczej nie jest łatwe i zawsze zawiera elementy niepewności. Są one tym większe, im mniej stabilny jest układ gospodarczy.
techniki gromadzenia dochodów
Nadmiernie skomplikowany system podatkowych może być przyczyną wielu błędów i wadliwych interpretacji ze strony podatników, jak i pracowników aparatu skarbowego.
techniki rozdysponowywania wydatków
Techniki te mogą charakteryzować się sztywnością lub elastycznością. Nadmierna sztywność może utrudniać równoważenie. (np. niektóre dochody funduszy celowych są usankcjonowane normami prawnymi i automatycznie pozbawiają budżet pewnej części dochodów, bez względu na sytuację finansową państwa.
# politycznym
Przez te czynniki rozumie się zespół zachowań państwa, które układają się w określoną strategię państwa. Np. wyrazem strategi silnej władzy centralnej mogą być znaczne nadwyżki budżetowe, jako skutek nadmiernej centralizacji.
Polityczne czynniki zmieniają się w zależności od sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej kraju. Mogą występować sytuacje, gdy państwo, aby nie pogarszać nastrojów społecznych, nie decyduje się na zwiększenie stopy opodatkowania społeczeństwa lub nie decyduje się na redukcje wydatków.
Czasami państwo celowo może utrzymywać stan nierównowagi budżetowej. Ponieważ obywatel ocenia takie zjawiska jak nadwyżka czy deficyt, przez pryzmat własnej gospodarki, czyli ma mikroekonomiczny punkt widzenia. Występowanie nadwyżki może pomagać, w wywoływaniu wrażenia, że stan gospodarki jest korzystny, dlatego państwo może sztucznie wywołać deficyt, aby łatwiej osiągnąć jakieś cele – np. zmniejszenie wydatków ba jakieś dziedziny.
32. Zadłużenie Skarbu Państwa wg miejsca emisji i rezydenta
Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa. Dane o zadłużeniu Skarbu Państwa, w podziale na dług krajowy i zagraniczny, prezentowane są w podwójnym ujęciu: według kryterium miejsca emisji oraz kryterium rezydenta.
Zadłużenie według kryterium miejsca emisji uwzględnia miejsce zaciągania zobowiązań (krajowy lub zagraniczny rynek finansowy) niezależnie od tego kto jest wierzycielem.
Dług krajowy Skarbu Państwa (wg kryterium miejsca emisji) obejmuje:
1) zobowiązania Skarbu Państwa z tytułu skarbowych papierów wartościowych wyemitowanych na rynek krajowy;
2) pozostały dług krajowy Skarbu Państwa z tytułu zobowiązań wymagalnych państwowych jednostek i zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych oraz funduszy celowych nie posiadających osobowości prawnej, zobowiązań z tytułu niepodwyższania płac w sferze budżetowej, przedpłat na samochody, zobowiązań Funduszu Pracy.
Dług zagraniczny Skarbu Państwa (wg kryterium miejsca emisji) obejmuje:
1) zobowiązania Skarbu Państwa z tytułu skarbowych papierów wartościowych wyemitowanych na rynek między- narodowy, tj.:
a) obligacje zagraniczne:
— obligacje nominowane w walutach obcych, sprzedawane na rynkach zagranicznych,
— obligacje emitowane na rynkach zagranicznych no-minowane w walucie kraju, w którym są sprzedawane,
b) obligacje typu Brady — obligacje wyemitowane w październiku 1994 r. w ramach redukcji i restrukturyzacji zadłużenia wobec banków komercyjnych zrzeszonych w Klubie Londyńskim;
2) zaciągnięte kredyty i pożyczki.
Dług według kryterium rezydenta uwzględnia podmiot (rezydent lub nierezydent), który jest w posiadaniu wierzytelności. Termin rezydent odnosi się do osób fizycznych mających miejsce zamieszkania w Polsce oraz osób prawnych, a także innych podmiotów posiadających zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu mających siedzibę w Polsce. Rezydentami są również znajdujące się w kraju oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez nierezydentów.
33.Podmioty należące i nie należące do sektora finansów publicznych (przykłady)
Sektor finansów publicznych tworzą:
1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;
2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
3) jednostki budżetowe;
4) samorządowe zakłady budżetowe;
5) agencje wykonawcze;
6) instytucje gospodarki budżetowej;
7) państwowe fundusze celowe;
8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
9) Narodowy Fundusz Zdrowia;
10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
11) uczelnie publiczne;
12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;
14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.
34. Cechy charakterystyczne systemu podatkowego
Nie ma czegoś takiego jak uniwersalny system podatkowy, podatki są kategorią historyczną, zmiana w danym kraju może okazać się trudna ze względu na przyzwyczajenia. Tak więc system podatkowy powinien uwzględniać warunki ekonomiczne, społeczne i polityczne danego kraju. Można jednak wskazać pewne cechy „dobrego” systemu podatkowego:
koncepcja podatku jednego jest niemożliwa – ciężary podatkowe mogłyby być nierównomiernie rozłożone, dlatego niemal wszystkie nowoczesne systemy podatkowe posługują się wieloma podatkami – trzeba pamiętać, że nadmierne rozbudowanie też nie jest wskazane
iluzja fiskalna – ukrycie opodatkowania, wysokości rzeczywistych ciężarów, iluzje te mogą być wywołane przez:
ukrywanie związku między wielkością obciążeń, a korzyściami
wywołanie wrażenia, że płacone podatki są korzystne, gdyż uzyskuje nadzwyczajne korzyści
zastępowanie podatków opłatami
wykorzystywanie nastrojów społeczeństwa, aby np. wprowadzić podatek
zastraszanie społeczeństwa negatywnymi skutkami w przypadku niewprowadzenia podatku
rozmywanie odpowiedzi na pytanie kogo rzeczywiście obciąża podatek
zmywanie związku między wydatkami publicznymi, a wnoszonymi przez indywidualną osobę podatkami może odbywać się przez:
oparcie dochodów publicznych na dochodach sektora publicznego, wtedy ludziom wydaje się, że w ogóle nie płacą podatków (charakterystyczne dla krajów socjalistycznych)
stosowanie podatków pośrednich ukrytych w cenach
zaciąganie pożyczek
finansowanie wydatków przez inflacyjne kreowanie pieniądza
składanie fałszywych obietnic, że nakładane podatki mają charakter przejściowy
35. Znaczenie podatków bezpośrednich w dochodach na 2013 rok oraz na tle innych podatków
Dochody ogółem: 299.385.300 tys. zł
Dochody podatkowe 266.982.697 tys. zł
Podatki pośrednie: 192.208.239 tys. zł
Podatek dochodowy od osób prawnych: 29.638.450 tys. zł
Podatek dochodowy od osób fizycznych: 42.936.000 tys. zł
Podatek od wydobycia niektórych kopalin: 2.200.000 tys. zł
Podatek tonażowy: 8 tys. zł
Pozostałe dochody podatkowe: 0 zł
Dochody niepodatkowe: 30.806.651 tys. zł
Dywidendy i wpłaty z zysku: 5.860.010 tys. zł
Wpłaty z zysku NBP: 401.900 tys. zł
Cło: 2.001.000 tys. zł
Opłaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe: 20.160.479 tys. zł
Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego: 2.383.262 tys. zł
Środki z Unii Europejskiej i z innych źródeł niepodlegające zwrotowi: 1.595.952 tys. zł
36. Budżet 2013 największe wydatki i reakcje społeczeństwa
Wydatki ogółem: 590,88 mld zł
Największe wydatki:
Zabezpieczenie społeczne i wspieranie rodziny: 236,10 mld zł
Zarządzanie finansami państwa: 133,85 mld zł
Edukacja, wychowanie i opieka: 54,71 mld zł
Bezpieczeństwo zewnętrzne i nienaruszalność granic: 24,17 mld zł
37. Budżet 2013 ze szczególnym uwzględnieniem dotacji z UE
Prognozuje się, że w 2013 r. dochody ze środków z UE i z innych źródeł niepodlegających zwrotowi wyniosą 1.595.952 tys. zł, tj. 0,1% PKB.
W projekcie ustawy budżetowej na 2013 r. ujęto środki europejskie i środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. a i b ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, na realizację projektów pomocy technicznej oraz środki Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego2009-2014, a także środki pozostałych programów finansowanych z udziałem środków Unii Europejskiej, nieujętych w budżecie środków europejskich.
Na prognozę takiej kwoty środków z UE i innych źródeł niepodlegających zwrotowi składają się wpływy z:
- realizacji Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna oraz projektów pomocy technicznej innych programów operacyjnych w ramach NSS 2007-2013 w wysokości 1.242.028 tys. zł,
- Szwajcarsko – Polskiego Programu Współpracy w wysokości 2.230 tys. zł,
- Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009-2014 w wysokości 21.651 tys. zł,
- realizacji projektów pomocy technicznej Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013” w wysokości 33.831 tys. zł,
- pozostałych programów Unii Europejskiej w wysokości 108.298 tys. zł,
- Wspólnej Polityki Rolnej w 2013 r.: oprócz dochodów w ramach budżetu środków europejskich, wystąpią dochody w cz. 77 budżetu państwa z tytułu refundacji wyprzedzającego finansowania pomocy technicznej w ramach PROW 2007-2013, a także z tytułu scentralizowanych wydatków Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, tj.: na realizację działań weterynaryjnych, system badań rolnych (FADN) i wydatków związanych z rynkami rybołówstwa – w łącznej kwocie 187.914 tys. zł.
38. Cechy charakterystyczne dochodów budżetu 2013
Na wzrost dochodów budżetu państwa w 2013 r. wpływ będą miały głównie czynniki makroekonomiczne, w mniejszym stopniu efekty wynikające z planowanych na przyszły rok zmian systemowych. Wskaźnikami makroekonomicznymi, które wykorzystywane są do opracowania indykatorów bazy podatkowej, są:
- wzrost PKB (w ujęciu realnym o 2,2%),
- średnioroczny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych (2,7%),
- nominalny wzrost wynagrodzeń w gospodarce narodowej (4,6%),
- wzrost zatrudnienia w gospodarce narodowej (0,2%),
- wzrost spożycia prywatnego (w ujęciu nominalnym o 5,0%).
Najistotniejszymi zmianami podatkowymi planowanymi na 2013 r. będą:
- ograniczenia 50% kosztów uzyskania przychodów z tytułu praw autorskich i praw pokrewnych,
- włączenie spółek komandytowo-akcyjnych do zakresu podmiotowego ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych,
- zakładany wzrost stawki podatku akcyzowego na papierosy o 5%,
- likwidacja ulgi z tytułu użytkowania sieci Internet,
- zmiana w zakresie ulgi z tytułu wychowywania dzieci.
Należy jednak zauważyć, że skutki likwidacji ulgi z tytułu użytkowania sieci Internet oraz zmiany w zakresie ulgi z tytułu wychowywania dzieci wystąpią począwszy od 2014 r. Natomiast 2013 r. będzie pierwszym rokiem, w którym obserwowany będzie skutek wprowadzenia ulgi w postaci odliczenia od dochodu wpłat na indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego (IKZE).
W 2013 r., w stosunku do bieżącego roku, zostanie ponownie zwiększony udział gmin we wpływach z podatku PIT. Łączny udział jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z PIT wzrośnie w 2013 r. z 49,11% do 49,27%. W przypadku podatku CIT udział jednostek samorządu terytorialnego pozostanie na poziomie z 2012 r., tj. 22,86%.
39. Cechy charakterystyczne wydatków na 2013
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.) w art. 110 określa konstrukcję budżetu państwa. Główne składowe to podatkowe i niepodatkowe dochody budżetu państwa, planowane wydatki budżetu państwa, planowany deficyt budżetu państwa wraz z informacją dotyczącą źródeł jego pokrycia. Od 2010 r. oddzielnie prezentowane są także prognozowane dochody oraz planowane wydatki budżetu środków europejskich, jak również wynik budżetu środków europejskich.
Ustalony w projekcie ustawy budżetowej limit wydatków na rok 2013 wynosi 334.950.800 tys. zł i jest wyższy od zaplanowanego w ustawie budżetowej na 2012 r. o 6.185.112 tys. zł, tj. o 1,9%.
Udział wydatków budżetu państwa w PKB w 2013 r. wyniesie 19,8% wobec 20,4% w roku 2012, co oznacza spadek o 0,6 punktu procentowego.
Udział wydatków budżetu państwa w PKB w latach 2010 – 2013 wynosi odpowiednio 21,3%, 20,5%, 20,4% oraz 19,8%.