Prawoznawstwo

Wykład 2

Charakterystyka źródeł prawa

1. Stanowienie prawa- czynność konwencjonalne organu pastwa poprzez która organ żąda aby normy zawarte w tym akcie były przestrzegane.

2. Kształtowanie się norm prawa zwyczajowego- najpierw musi się wykształcic obyczaj. Obyczaj to nawyk okreslonego postepowania. Pozniej musi nastapic społeczne przekonanie, ze norma zwyczajowa oparta na tym zwyczaju musi być przestrzegana. Dalej nastepuje uznanie przez panstwo ze taka norma zwyczajowa powinna stac się elementem porzadku prawnego danego panstwa. Ostatni etap to uznanie norm prawa zwyczajowego. Na tej podstawie powstaje akt normatywny zawierajacy normy zwyczajowe. Dzisiaj praktycznie tylko w prawie morskim i lotniczym czasem prawo zwyczajowe staje się prawem stanowionym.

3. Umowa miedzynarodowa- nie kazda umowa jest źródłem prawa. Tylko takie umowy sa zrodlem prawa co do których można wskazac ze zawieraja normy generalne i abstrakcyjne i sa umiejscowione w czasie, dotycza pewnych powtarzalnych sytuacji, zachowan (czyli umowy miedzynarodowe wlasnie)

4. Decyzja prawotworcza precedensowa- jest to dosc odmienne źródło prawa. O decyzji precedensowej mowimy gdy jest to decyzja sadu a nie organu prawotwórczego z reguly (parlament). Taka decyzja może stac się prawem a nie rozstrzygac tylko pojedynczy spor. Decyzja jest precedensowa gdy:

-spor który jest rozstrzygany jest odmienny, niespotykany do tej pory. Wtedy jest to sprawa precedensowa- pierwsza sprawa takiego rodzaju

-gdy nie ma podstawy prawnej do wydania decyzji- brak podstawy prawnej, nie ma takiego przepisu w prawie

- trzecia stuacja to polaczenie dwoch pierwszych.

Decyzja sadu staje się prawotworcza gdy jest to decyzja:

-Decyzja z precedensem potwierdzającym

-Decyzja oparta na precedensie prawotwórczym- gdy sad nie ma podstawy prawnej do wydania wyroku, musi stworzyc nowa- ratio decidenti (podstawa rozstrzygniecia). Sad musi podstawe rostrzygniecia stworzyc tak, aby można było ja zastosowac w przyszlych podobnych sprawach- norma rozstrzygniecia ma charakter generalny i abstrakcyjny. Staje się prawotworcza.

Doktryna podtrzymywania decyzji- stare decisis. Polega ona na tym ze jeżeli jakis sad wydal decyzje w określonej sprawie powolujac nowa ratio decidenti to każdy kolejny sad rozstrzygając podobna sprawe powinien powoływać się na ta decyzje zgodnie z doktryna podtrzymywania decyzji.

5. Kształtowanie się doktryny opinii publicznej- opinio Iuris.

Zamkniety i otwarty system źródeł prawa.

System zamkniety- konstytucja danego panstwa okresla co jest źródłem prawa w danym kraju.

Otwarty system źródeł prawa- konstytucja nie okresla co jest aktem prawotwórczym w danym kraju.

Pisane i niepisane zrodla prawa

niepisane- precedens i opinia prawnicza. Cala reszta to zrodla pisane.

Wyróżniamy 2 systemy prawa, ze wglądu na to co jest źródłem prawa- system prawa precedensowego i stanowionego.

Proces tworzenia prawa:

-prawodawca formalny- podmiot dysponujący odpowiednia wiedza. Caly zespol ludzi traktuje się jako jeden podmiot

-prawodawca socjologiczny- zespol ludzi którzy uczestnicza w procesie tworzenia prawa. Sejm i parlament, eksperci, lobbyści. Pojedynczych ludzi traktuje się jako oddzielne podmioty

Fazy tworzenia prawa:

1. Zamysl unormowania

2. Przygotowanie i uzgodniene projekty (ustawy)

3. Wystapienie z inicjatywa ustawodawcza

4. Prace nad projektem

5. Ustanowienie norm zawartych w ustawie

6. Ogłoszenie aktu normatywnego

Zmiany w aktach prawnych

1.Nowelizacja- dodanie nowej normy do aktu prawnego

-Zmiana tresci

-zmiana brzmienia

Może tez dosc do Rownoczesnego zmiany tresci i brzmienia

Usuwanie norm systemu prawnego, eliminowanie.

1. Usuwanie norm systemu prawnego- derogacja, przepis uchylajacy. Derogowac dany przepis może tylko ten podmiot który mial upoważnienie do jego ustanowienia

2. Powolanie się na instytucje desuetudo- zapomniene prawne. Instytucja doktrynalna polegajaca na tym ze akt normatywny traci moc obowiazjaca ze względu na utrate skuteczności, społeczne przekonanie ze ta norma przestaje obowiązywać

3. Inne sposoby usuniecia norm z sytemu prawnego

-uplyw czasu, niektóre normy obowiązują tylko w określonym czasie, np. ustawa budzetowa

-uznanie przez trybunal konstytucyjny danej normy za niezgodna z konstytucja. Wraz z orzeczeniem trybunalu konstytucyjnego ta norma przestaje obowiązywać

-utrata podstawy prawnej- deroguje się ustawe i na mocy derogacji tej ustawy sa uchylane akty wydane na podstawie tej ustawy, ponieważ traca podstawe prawna istnienia.

Rodzaje zbiorow norm prawnych. W Polsce wyróżniamy nastepujace zbiory norm

1.prawo wewnętrzne- zbior norm które obowiązują na terytorium danego panstwa i sa tworzone przez organy tego panstwa.

2.prawo miedzynarodowe publiczne- zbior norm które:

a) reguluja stosunki miedzy panstwami oraz miedzy panstwami i organizacjami miedzynarodowymi

b) reguluje formy tworzenia, strukture organizacji miedzynarodowych

3.prawo unijne- sklada się na nie:

a)unijne prawo instytucjonalne- okresla strukture unii, organizacje, skald, kompetencje organow unijnych

b)unijne prawo materialne- czesc prawa unijnego, która reguluje zakres rzeczowej działalności unii europejskiej.

Prawo unijne dzielimy na

1. Pierwotne prawo unijne- prawo zawarte w traktatach założycielskich i ich pozniejszych zmianach

2. Wtorne prawo unijne- prawo które jest stanowione przez organy unii europejskiej. Do wtornego prawa zaliczamy- rozporzadzenia i decyzje, dyrektywy i zarzadzenia, decyzje indywidualne, zalecenia i opinie

Akt normatywny, budowa aktu normatywnego oraz ich rodzaje.

Akt normatywny to odpowiednio uporządkowany zbior przepisow prawnych, wydanych przez upoważniony podmiot, wyrażających normy w zasadzie generalne i abstrakcyjne, opatrzony nazwa.

Omowiene aktu normatywnego, budowa. Akt normatywny skalda się z przepisow prawa. Każdy akt musi mieć 3 niezbedne elementy:

1. Tytul

2. Przekaz merytoryczny

3. Przepis o wejściu w zycie

Na początku aktu normatywnego zawarte sa przepisy które zawieraja definicje legalne.

Definicja legalna okresla jakie znaczenie ma dane pojecie uzyte w ustawie.

Na początku aktu mogą tez znajdowac się przepisy okreslane mianem przepisowo ogolnych. Okresla on co będzie przedmiotem reuglacji danego aktu, charakterystyczny zwrot- ustwa niniejsza reguluje zagadnienia związane z…

Niekiedy na początku aktu normatywnego umieszcza się przepisy miedzyczasowe, zwane intertemporalne. Dotycza one nowej regulacji prawnej, która okresla zdarzenia majace miejsce za czasow starej regulacji, ale maja one skutki bądź dalej trwaja w czasie wchodzenia w zycie nowej ustawy- nowej regulacji .

Przepisy nowelizujące- zmieniaja tresc, brzmienie danej ustawy.

Przepisy końcowe:

Znajduja się na koncu aktu normatywnego.

1. Przepis uchylajacy. Uchylenie ustawy abrogacja. Uchylenie przepisu derogacja. Uchyla przepisy w akcie, w którym jest zawarty. „przepis niniejszej ustawy uchyla się”

2. przepis o utracie mocy obowiązującej. Uchyla Inny przepis, w innym akcie normatywnym. Uchyla inny akt normatywny. „przepis ustawy takiej i takiej uchyla się”

3. Przepis o wejsciu w Zycie. Okresla on okres vacatio legis- leżakowania prawa, czyli czas od ogłoszenia ustawy do wejścia jej w zycie

Przepisy blankietowe- sa to takie przepisy które wskazuja w jaki sposób mogą bądź musza być uregulowane dane sprawy w przyszłości. Konstytucja z 97 zawiera wiele przepisow blankietowych. Przepis ten nie wskazuje formy przyszłego dokumentu, jedynie ze taki akt powstanie.

Przepisy odsyłające- moga przyjąć 2 postaci

-Przepis odsylajacy wewnatrzsystemowo- wskazuje na postanowienia zawarte w innych przepisach, charakterystyczny zwrot- „stosuje się odpowiednio taki a taki przepis”

-Przepis odsyłający pozasystemowo- odsyla czytelnika tekstu prawnego do innego systemu normatywnego (obyczaje, moralność) bądź do innego systemu wartości. Przepis odsylajacy pozasystemowo zawiera zwroty nieostre (niedookreślone) i klauzule generalne.

Zwrot nieostry to taki zwrot uzyty przez normodawce, którego znaczenie nie jest wyrazne, np. znaczna szkoda, uzasadniona obawa.

Klauzula generalna- to zwrot zawarty w przepisie, odsyłający do okreslonego systemu ocen bądź do pozaprawnego systemu normatywnego, w szczególności do moralności bądź obyczajow. Klauzula generalna, np. dobre obyczaje kupieckie.

Rola klauzul generalnych w sadowym stosowaniu prawa:

1. sad rozstrzyga spor, sprawe w oparciu o wszechstronna ocene danego przypadku

2. Sad rozstrzyga spor w oparciu o zasady i normy pozaprawne

Przepisy merytoryczne- sa to te przepisy które reguluja rzeczowy zakres danego aktu normatywnego. Dotycza tego, czego dana ustawa, przepis ma dotyczyc.

Niekiedy w aktach prawnych znajduja się preambuly- uroczysty wstep, podstawy ideologiczne danego aktu, wartości jakie ma chronic

Rodzaje przepisow prawnych ze względu na tresc:

1. Nakazujące. zwroty- powinien, nakazuje się, jest zobowiazany, należy, poleca sie

2. Zakazujące. Zwroty- zakazuje się, niewolno, zabrania się, nie należy, podlega karze

3. Upowarzniajace . zwroty- wolno, może, jest uprawniony. Ma kompetencje

Rodzaje przepisow podzielone ze względu na moc wiazaca

1. Bezwzględnie wiążące- ius cogens. stosowanie tych przepisow nie może być zmienione wola stron. Przepisy te bezwzględnie wiaza strony.

2. Względnie wiążące- ius dispositivum. stosowanie tych przepisow może być zmieniane wola stron. „chyba ze strony postanowia inaczej”

3. Semidyspozytywne- ius semidispostivum. Ich zadaniem jest wskazanie minimalnej ochrony interesow jednej ze stron. Spotykane w prawie unijnym materialnym, w prawie pracy, ubezpieczen spolecznych