1. OUN a)rdzeń kręgowy (medulla spinalis) b)mózgowie (encephalon, cerebrum) *przodomózgowie (prosencephalon) -kresomózgowie (telencephalon) -międzymózgowie (diencephalon) *śródmózgowie (mesencephalon) *tyłomózgowie (rhombencephalon) -tyłomózgowie wtórne (metencephalon) -rdzeniomózgowie (myelencephalon) = rdzeń przedłużony (medulla oblongata)

2.RDZEŃ KRĘGOWY a)położenie: układa się w kanale kręgosłupa pomiędzy otworem potylicznym wielkim a L2, gdzie zwęża się w stożek rdzeniowy i przechodzi w nić końcową zrastającą się z okostną kości guzicznej. b)budowa zewn. : -kształt wydłużonego walca, posiada 2 krzywizny i 2 zgrubienia. Na powierzchni zewn. są podłużne bruzdy, które dzielą subst. białą na sznury. Z przodu jest głębsza szczelina, a z tył płytsza, które dzielą rdzeń na połowy. Od szczelin wychodzą korzenie brzuszne i grzbietowe. Występują sznury przedni, boczny i tylny podzielony na pęczki smukły i klinowaty. –z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów rdzeniowych dzięki korzeniom brzusznym i grzbietowym. c)budowa wewn.: *subst. szara (substantia grisea); kształt litery „H”, w rogach przednich są kom. nerwowe ruchowe, w rogach tylnych są kom. czuciowe, a w rogach bocznych są skupiska kom. nerwów tworzących jądro pośrednio-boczne, występuje w nich też jądro pośrednio-przyśrod. *subst. biała (substantia alba); leży obwodowo i występuje w formie sznurów: przedniego, bocznego i tylnego. Zbudowana jest z wł. nerwowych i tworzy drogi nerwowe (kojarzeniowe, spoidłowe, rzutowe) d)funkcja; jest siedliskiem odruchów mięśniowych, które polegają na mimowolnych reakcjach ustroju na podrażnienia receptorów. Pobudzenie biegnie po łuku odruchowym (od receptora do efektora)

3.RDZEŃ PRZEDŁUŻONY a)stożkowate przedłużenie rdzenia kręgowego o dł. 25mm, od podstawy czaszki do podstawy mostu Varola b)bud. zewn.; z przodu jest szczelina pośrodkowa przednia, a po obu str. leżą sznury w postaci piramid (pyramis). Z boku jest bruzda boczna przednia i bocznie od niej znajduje się twór – oliwka. Po str. grzbietowej jest bruzda boczna tylna zawierająca wł. czuciowe i ruchowe oraz bruzda pośrednia tylna, która dzieli sznur tylny na pęczki smukły i klinowaty. Pęczki zakończone są guzkami jąder i zawierają jądra tych pęczków. c)bud. wewn.; *subst. szara w postaci jąder: -oliwki; zespół kilku jąder (dolne, grzbietowe, brzuszne); jądro oliwki może koordynować pracę móżdżku z czynnością ukł. pozapiramidow. -smukłe i klinowate; mają kom. nerwowe -nerwów czaszkowych IX-XII *subst. biała -piramidy; mają wł. drogi korowo-rdzeniowej, która to droga krzyżuje się. 80% wł. skrzyżowanych występuje jako droga korowo-rdzeniowa boczna, a nieskrzyżowana część jako droga korowo-rdzen. przednia. -pęczek smukły i klinowaty; od jąder pęczków odchodzą wł. nerwowe tworzące wstęgę przyśrodkową -wstęga przyśr. tworzy skrzyżowanie wstęg *twór siatkowy; zbud. ze skupisk subst. szarej oraz wł. subst. białej -twór siatk. szary; jądra nerwowe czuciowe i ruch. -twór siatk. biały; drogi nerwowe w pniu mózgowym

4.TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE a)most Varola tworzy wyniosłość między rdzeniem przedłużonym a konarami mózgu śródmózgowia. Wyróżniamy powierzchnię brzuszną i grzbietową: *część podstawna; -subst. szara; jądra własne mostu, które pośredniczą w przekazywaniu info. z kory mózgu do móżdżku -subst. biała; pęczki podłużne i wł. poprzeczne *część grzbietowa; -subst. szara; jądra ciała czworobocznego, które są fragmentem drogi słuchowej oraz jądra nerwów czaszkowych (V, VI, VII, VIII) -subst. biała; wstęga przyśrodkowa (wł. dróg czuciowych), boczna (wł. drogi słuchowej), konary górne móżdżku(do śródmózgowia i móżdżku). –twór siatkowaty; ma ośrodki wpływające na motorykę i statykę ciała, czynności wegetatywne i oddychanie oraz percepcję bodźców czucio. b)móżdżek leży w tylnym dole czaszki i jest przykryty namiotem móżdżku, stanowi on 10% całego mózgowia *bud. zewn.; -Podział klasyczny: składa się z 2 półkul oraz cz. środkowej- robaka. Te części podzielone są przez głębsze szczeliny na płaciki, a płytsze na zakręty. -Podział nowoczesny: Zbudowany jest z 4 podst. płatów: przedniego, środkowego, tylnego, kłaczkowo-grudkowego. *bud. wewn.; *subst. szara tworzy korę móżdżku (zbudowana z warstw drobinowej, zwojowej, ziarnistej) i jądra móżdżku (zębate, czopowate, kulkowate, wierzchu), *subst. biała tworzy ciało rdzenne; posiada drogi móżdżkowe (własne, domóżdżkowe, odmóżdżkwe) *funkcja; móżdżek wpływa na czynności statyczne, ruchy mm, reguluje napięcie mm, skurcz mm; kora móżdżku gromadzi info, o stanie narządów ruchu, o sile skurczów. c)komora IV; przestrzeń wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym między mostem Varola a móżdżkiem. Ma kształt trójkąta, podstawę stanowi przednia ściana komory IV- dno, a boki tworzą tylną- strop. –dno tzw. dół równoległoboczny, który posiada otwory służące połączeniom z kanałem centralnym rdzenia kręgowego, przestrzenią podpajenczynówkową oraz wodociągiem mózgu -strop składa się z części górnej i dolnej.

5.ŚRÓDMÓZGOWIE - między mostem Varola a podstawą międzymózgowia. Tworzą go: a)konary mózgu; podzielone przez subst. czarną na odnogi i nakrywkę *odnogi mózgu mają drogi nerwowe (korowo-rdzeniowa, korowo-mostowa i korowo-siatkowa) *subst. czarna to skupienie istoty szarej między odnogami a nakrywką. Odkrywa ważną rolę w kontroli i wykonywaniu ruchów mimowolnych, *nakrywka -subst. szara; jądro czerwienne (ma liczne połączenia z ośrodkami leżącymi w obrębie półkul mózgu, pniu mózgu i rdzeniu kręgowym a także z móżdżkiem); istota szara środkowa otacza wodociąg mózgu i w jej obrębie znajdują się jądra nerwów czaszkowych III oraz IV; jądro przykonarowe (zespół kilku jąder) -twór siatkowaty (na wysokości śródmózgowia są ośrodki regulujące stanem snu i czuwania) -subst. biała tworzy pęczki wł. nerwowych i obejmuje konary górne móżdżku, wstęgę przyśrodkową i pęczek podłużny przyśrodkowy. b)blaszka pokrywy; tzw. blaszka czworacza *wzgórki górne; mają jądra w których jest PODKOROWY OŚRODEK WZROKU, od tych jąder odchodzą wł. nerwowe tworzące ramiona i dochodzą do ciał kolankowatych bocznych w zawzgórzu międzymózg. *wzgórki dolne; mają jądra, które są połączone ramionami z ciałami kolankowatymi przyśrodkowymi zawzgórza międzymózg. Są PODKOROWYM OŚRODKIEM SŁUCHU. c)wodociąg mózgu; łączy on komorę IV tyłomózgowia wtórnego z komorą III międzymózgowia. Ma dł. 20mm, wyścielony kom. ependymalnymi, wypełniony płynem mózgowo-rdzeniowym.

6.MIĘDZYMÓZGOWIE -dzieli się na część grzbietową (wzgórze, nadwzgórze, zawzgórze), część brzuszną (podwzgórze) oraz komorę III, a)wzgórze; zbud. gł. z subst. szarej, ma kształt owalny; jest podkorowym ośr. czucia, ośrodkiem koordynacyjnym, *bud. zewn.; wyróżniamy 4 powierzchnie: górna (schowana pod półkulą kresomózgowia, spoidłem wielkim, sklepieniem) , dolna (zrasta się z podwzgórzem), boczna (przy jądrze ogoniastym i tylną odnogą torebki wewn.) i przyśrodkowa (tworzy boczną ścianę komory III) *bud. wewn.; -subst. biała; blaszki rdzenne wzgórza -subst. szara; jądro przednie, przyśrodkowe, brzuszne, boczne, poduszki (poduszki- PODKOROWY OŚR. WZROKU), b)zawzgórze; *ciało kolankowate boczne ma jądra, jest PODKOROWYM OŚR.WZROK łączy się ze wzgórkiem blaszki pokrywy dzięki ramieniu wzgórka górnego, natomiast inna część tworzy promienistość wzrokowa i dochodzi do płata potylicznego kory mózgowej, *ciało kolankowate przyśr. ma jądra, które są POSKOROWYM OŚR. SŁUCHU, łączy się ze wzgórkiem dolnym ramieniem dolnym blaszki pokrywy, a druga część wł. łączy się przez promienistość słuchową z płatem skroniowym kory mózgowej. c)nadwzgórze; zbudowane z części bocznych (trójkąty uzdeczki mające jądra) i środkowej, czyli w jego skład wchodzą trójkąty uzdeczek, uzdeczki, spoidło uzdeczki, szyszynka. d)podwzgórze; *blaszka krańcowa; cienkie pasmo istoty szarej między skrzyżowaniem wzrokowym, a dziobem ciała modzelowatego, *skrzyżowanie wzrokowe (50%wł.), leży w przedniej cz. podwzgórza, w bruździe skrzyżowania wzrokowego. Dochodzą tu nerwy wzrokowe. *ciała suteczkowate; są w tylnej części, mają jądra i są połączone gł. z nakrywką śródmózgowia i ze wzgórzem, *guz popielaty; leży w okolicy dna komory III, zwęża się i tworzy lejek *lejek; stanowi połączenie guza popielatego z przysadką mózgową. Składa się z jądra lejka i drogi guzowo-lejkowej, *przysadka mózgowa; leży w zagłębieniu siodełka tureckiego trzonu k.klinowej. Stanowi gruczoł wydzielania wewn. e)niskowzgórze*;bocznie od podwzgórza; jego gł. częścią jet jądro niskowzgórzowe zaliczane do ukł. pozapiramidowego, ma połączenie z blaszką bladą i z innymi ośr. ukł. pzoapiramid. oraz płatem czołowym kory mózgowej. f)komora III; łączy się z komorami bocznymi kresomózgowia przez parzysty otwór międzykomorowy. Od tył przechodzi w wodociąg mózgu śródmózgowia. Dochodzi do podstawy mózgowia. -Ścianę przednią tworzą słupy sklepienia, cz. przegrody przezroczystej, spoidło przednie oraz blaszka krańcowa, -ściana boczna- powierzchnie przyśr. wzgórz pokryte subst. szarą, tworząca zrost międzywzgórzowy, -ściana górna zbud. z części sklepienia, ciała modzelowatego i tk. Naczyniówkowej, która tworzy sploty naczyniowe komory III.

7.KRESOMÓZGOWIE a)środkowe; *blaszka krańcowa; cienkie pasmo istoty szarej, pomiędzy skrzyżowaniem wzrokowym a dziobem ciała modzelowatego. *spoidło przednie; między blaszką krańcową a słupami sklepienia. Są to pasma wł. nerwowych łączących ciała suteczkowate z hipokampem. Występuje w formie parzystych blaszek, które łączą się tworząc ciało sklepienia. *ciało modzelowate tzw. spoidło wielkie; zbud. z wł. nerwowych łączących półkule, o dł. 7-10cm i grubości 1-2cm. Cz. środkowa ciała tworzy pień, który zgina się jako kolano. Kolano zwężając się buduje dziób ciała, a jego dolna część (blaszka dziobowa) łączy się z blaszką krańcową. Idąc ku tyłowi pień przechodzi w płat sąsiadujący z płatem potylicznym. Od ciała odchodzą promienistości do płatów czołowego, skroniowego, ciemieniowego, kory wyspy. *przegroda przezroczysta; zbud. z 2 blaszek rozpiętych między ciałem modzelowatym a słupami sklepienia. Przegroda ta posiada skupiska subst. szarej i wł. nerwowe kojarzeniowe. b)boczne; składa się z kory mózgu, węchomózgowia, subst. szarej (jądra), subst. białej, komór bocznych. 1) KORA MÓZGU; *bud. zewn.; z subst. szarej, czyli kom. nerwowych. półkule są pokryte warstwą kory mózgu mocno pofałdowanej. Dzielą się na płat czołowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy. Płaty są podzielone na zakręty przez płytsze bruzdy. –płat czołowy; w części oczodołowej k.czołowej i styka się z jej łuską. Granicę płata czołowego stanowi bruzda środkowa oddzielająca go od płata ciemieniowego i bruzda boczna- od płata skroniowego. Wyróżniamy zakręty: przedśrodkowy, czołowy dolny, czołowy górny, czołowy przyśrodkowy, oczodołowy i prosty. –płat ciemieniowy; sąsiaduje z k.ciemieniową. Wyróżniamy zakręt zarodkowy, płącik ciemieniowy górny i dolny. Widoczny jest też przedklinek. –płat potyliczny; na tylnym dole budowy czaszki, ma kształt piramidy. Występują zakręty potyliczny górny, środkowy i dolny, klinek oraz zakręt językowaty i potyliczno-skroniowy przyśrodkowy. –płat skroniowy; wypełnia dół środkowy czaszki. Składa się z zakrętów skroniowego górnego, dolnego, potyliczno-skroniowego bocznego. –wyspa; leży w bruździe bocznej. Okrywają ją fragm. płatów czołowego, skroniowego i ciemieniowego (tzw. wieczka wyspy) *bud. wewn.; -> cz. stara 5%; ukł. węchowy (węchomózgowie; pozwala wyczuć zagrożenie z wielu km) oraz ukł. limbiczny (pozwala przetrwać, przedłużyć gatunek, dzięki emocjom walczy o własne dobro) -> cz. nowa 95% dzieli się na 6 warstw komórek: kora ruchowa w płacie czołowym, w tej korze rozpoczynają się wł. dochodzące do rogów przednich rdzenia kręgowego i do jąder początkowych nerwów czaszkowych. Znajduje się tu ośr. korowy dla mm somatycznych, ośr. spojrzenia w bok, ośr. ruchowy mowy, kora czuciowa w zakręcie zarodkowym płata ciemieniowego, dochodzą tu wł. ze wzgórza prowadzące impulsy czucia powierzch. i głębokiego. Najwięcej receptorów czuciowych jest w skórze końca nosa, w opuszkach palców i wargach. Jest tu ośr. stereo gnostyczny, ośr. wzrokowe mowy, ośr. praksyczny, kora wzrokowa w płacie potylicznym, jest tu ośr. wzroku, ośr. zapamiętywania i rozumienia obrazu, kora słuchowa w zakręcie górnym płata skroniowego. Występują tu ośr. słuchowy, ośr. rozumienia dźwięków, ośr. czuciowy mowy, kora smakowa w płacie ciemieniowym, obok pola czuciowego twarzy. Dochodzą tu wł. drogi smakowej, kora węchowa w obrębie węchomózgowia 2)WĘCHOMÓZGOWIE; na podstawnej i przyśr. powierzchni półkuli. *opuszka węchowa; leży na pow. podstawnej płata czołowego, wnikają tu nerwy węchowe *pasmo węchowe; odchodzi od opuszki, ma neuryty wł. węchowych *trójkąt węchowy; koniec pasma węchowego, odchodzą od niego prążki węchowe dochodzące do hipokampu *istota dziurkowana przednia; zawiera otwory przez które przechodzą naczynia krwionośne *hipokamp; cz. ukł. limbicznego, 3)SUBST SZARA (JĄDRA); *ogoniaste: składa się z głowy (w obrębie płata czołowego), trzonu ( w cz. środkowej komory bocznej) i ogona (w rogu dolnym komory bocznej, w płacie skroniowym) *soczewkowate: oddzielone torebką wewn. od jądra ogoniastego, wyróżnia się gałkę bladą i skorupkę. Jądro ogoniaste i skorupa tworzą prążkowie (gł. cz. ukł. pozapiramidowego) *przedmurze: skupisko subst. szarej między jądrem soczewkowatym a wyspą. Od skorupy oddziela go torebka zewn., a od wyspy- torebka ostatnia. !*Ciało migdałowate tworzy zespół kilku jąder między rogiem dolnym komory bocznej a biegunem skroniowym płata skroniowego. 4)SUBST. BIAŁA; zbud. z wypustek kom. nerwowych, wypełnia wnętrze półkul. Wł. występują w postaci dróg kojarzeniowych, spoidłowych, dł.(rzutowych). Na przekroju czołowym subst. biała występuje w postaci torebek (wewn., zewn., ostatnia). -wł. dróg kojarzeniowych łączą ośr. w obrębie tej samej półkuli -wł. dróg spoidłowych łączą ośr. po przeciwnych półkulach -wł. dróg rzutowych łączą korę mózgu z ośr. leżącymi niżej lub o przeciwnym przebiegu. 5)KOMORY BOCZNE; wyróżniamy cz. środkową (płat ciemieniowy) oraz rogi: przedni (płat czołowy), tylny (płat potyliczny) i dolny (płat skroniowy). Dochodzi do nich splot naczyniówkowy, który wytwarza płyn mózgowo-rdzeniowy.

8.OPONY RDZENIA KRĘGOWEGO I MÓZGOWIA KRĄŻENIE PŁYNU MÓZGOWO- RDZENIOWEGO a)Opony to błony łącznotkankowe. Wyróżniamy oponę miękką, pajęczynówkę i oponę twardą. *opona miękka; wnika w szczeliny rdzenia kręg., rdzenia przedł., móżdżek. Silnie unaczyniona. *jama podpajęczynówkowa; przestrzeń między oponą miękką a pajęczynówką, wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym *opona pajęcza; to beznaczyniowa błona, wytwarza ziarnistości pajęczynówki i stanowi gł. drogę odpływu płynu mózgowo-rdzeniow. *jama podtwardówkowa; między oponą pajęczynówkową a twardą. Posiada tk. tł. I sploty żylne. *opona twarda; zbud. z 2 blaszek. Wytwarza fałdy: sierp mózgu, sierp móżdżku, namiot móżdżku, przepona siodła. b)płyn mózgowo- rdzeniowy występuje w komorach mózgowia, wodociągu mózgu, kanale centralnym rdzenia kręgowego oraz w jamie podpajęczynówkowej. Płyn jest wytwarzany przez sploty naczyniówkowe. Powstaje przez filtrację części osocza krwi przy czynnym udziale ściany splotu. –komory boczne-> otwory międzykomorowe-> komora III-> wodociąg mózgu-> komora IV-> kanał środkowy rdzenia lub jama podpajęczynówkowa-> z jamy: zatoki opony twardej-> żyły śródkośćca lub żył powierzchownych mózgu.

9.DROGI NERWOWE. CZUCIOWE a)rdzeniowo- wzgórzowa (czucie powierzchowne: sznury boczne- ból, temp.; sznury przednie- ucisk, dotyk) kom. rogów tylnych rdzenia kręg.-> spoidło szare przednie (po str. przeciwnej)-> sznury boczne/ przednie rdzenia kręg.-> rdzeń przedł.-> most-> konary śródmózgowia-> wzgórze (podkorowy ośr. czucia)-> promienistość wzgórzowa-> płat ciemieniowy (zakręt zarodkowy- korowy ośr. czucia) b)rdzeniowo- opuszkowa (czucie epikrytyczne: ucisk, dotyk; czucie głębokie: ułożenie ciała) zwoje międzykręgowe-> sznury tylne rdzenia kręg.-> pęczek smukły (segmenty S, L do Th5)/ pęczek klinowaty (segmenty Th4-C)-> jądra pęczka smukłego/ klinowatego w rdzeniu przedł.-> skrzyżowanie wstęg-> most-> nakrywka konarów śródmózgowia-> wzgórze-> płat ciemieniowy (zakręt zarodkowy- korowy ośr. czucia) c)rdzeniowo- móżdżkowa (czucie głębokie: z aparatu ruchu) tylna: sznur tylny rdzenia kręg-> rogi boczne (po tej samej str.)-> rdzeń przedł. -> konary dolne móżdżku-> móżdżek przednia: sznur tylny rdzenia kręg-> sznur boczny (po przeciwnej str.)-> rdzeń przedłużony-> konary górne móżdżku-> robak móżdżku d)jądrowo-wzgórzowa (czucie powierzchowne z okolic unerwianych przez nerwy V,VII,IX,X) V,VII; most->wzgórze->promienistość wzgórzowa-> płat ciemieniowy (zakręt zarodkowy- korowy ośr. czucia) natomiast IX,X rdzeń przedłużony-> wzgórze… RUCHOWE UKŁAD PIRAMIDOWY a)korowo-rdzeniowa (bodźce ruchowe zależne od woli do mm szkieletowych przez nerwy rdzeniowe) płat czołowy (zakręt przedśrodkowy- korowy ośr. ruchu)-> torebka wewn.(odnoga tylna)-> wł. korowo-rdzeniowe (mm szyi, rąk, przedramienia, ramienia, barków, kl.pierś., brzucha, uda, podudzia, stopy, pęcherza moczowego, odbytnicy)-> odnoga mózgu-> brzuszna cz. mostu-> piramidy-> 80%wł. skrzyżowane przez sznur boczny rdzenia kręg., natomiast 20%wł. nieskrzyżowane przez sznur przedni (krzyżują się tuż przed wejściem do rogów)-> rogi przednie rdz. kręg. b)korowo-jądrowa (poprzez nerwy czaszkowe) płat czołowy (zakręt przyśrodkowy)-> torebka wewn. (odnoga przednia, kolano)-> wł. do mm gałki ocznej, gardła, krtani, podniebienia, żwaczowych, języka, twarzy, szyi-> odnoga mózgu-> most-> rdzeń przedł.-> jądra n. czaszkowych-> śródmózgowie(n. III, IV) lub tyłomózgowie wtórne (n. V, VI, VII) lub rdzeń przedł. (n. IX,X, XI, XII)

UKŁAD POZAPIRAMIDOWY a)czerwienno- rdzeniowa (regulacja napięcia mm przez n. rdzeniowe) jądro czerwienne-> skrzyżowanie wł.-> most-> rdzeń przedł.-> sznury boczne rdzenia kręg.-> rogi przednie rdzenia kręg. b)pokrywowo- rdzeniowa, tzw. czworaczo-rdzeniowa (odruch obronny na bodźce wzrokowy, słuchowy) jądra wzgórków górnych i dolnych blaszki pokrywy-> most-> rdzeń przedł.-> sznury boczne rdzenia kręg.-> rogi przednie rdzenia kręg. c)siatkowo- rdzeniowa (impulsy ośr. oddechowych i naczynioruchowych tworu siatkowatego do mm oddechowych) kom. tworu siatkowatego mostu i rdzenia przedł.-> sznury przednie i boczne rdzenia kręg.-> rogi przednie rdzenia kręg. d)przedsionkowo- rdzeniowa (do mm szkieletowych, reguluje napięcie mm i utrzymuje wyprostowaną postawę ciała, impulsy do narządu równowagi) jądro przedsionkowe- sznur przedni rdzenia kręg.-> rogi przednie r.k.
e)oliwkowo-rdzeniowa obszary rdzenia przedł.-> sznur boczny rdzenia kręg.-> rogi przednie r.k. (gł. cz. szyjna)

10.UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNY -kieruje czynnościami bez udziału naszej woli (tj. trawienie, oddychanie), -obydwie części unerwiają: mm sercowy, mm gładkie naczyń tętniczych, żylnych i chłonnych, mm gładkie ścian ukł. pokarmowego, zwieracze ukł. pokarmowego, mm gładkie pęcherza żółciowego, mm gładkie moczowodów i pęcherza moczowego oraz mm gładkie i gruczoły oskrzeli, -cz. współczulna unerwia: naczynia powłok tułowia i kończyn, naczynia wątroby i jej kom., mm gładkie narządów płciowych męskich, m macicy, rdzeń gruczołów nadnerczowych, mm gładkie powiem i oczodołu oraz mm przywłosowe, -cz. przywspółczulna unerwia: gruczoły dna żołądka, cz. zewnątrzwydzielniczą trzustki i kom. A wysp trzustkowych, gruczoły jelitowe. a)ośrodki autonomiczne występujące w OUN *ośr. autonomiczne podwzgórzowe tzw. podkorowe znajdują się w subst. szarej podwzgórza. Tworzą zespół 24 jąder. –jądra wzrokowe (m.in. jądra nadwzrokowe, przykomorowe, pole nadwzrokowe); regulują temp. ciała i oddziałują na wchłanianie wody w kanalikach nerwowych, skurcze macicy podczas porodu, proces laktacji. -jądra guzowe (m.in. jądra tylne, grzbietowe i brzuszne); wpływają na regulację przemiany tłuszczowej. –jądra suteczkowate (m.in. jądra ciał suteczkowatych); mają ośr. łaknienia, reakcji emocjonalnych, regulują temp. ciała. *ośr. autonomiczne rdzenia przedłużonego tworzą: -ośr. naczynioruchowy -ośr. oddechowy (ośr. wdechu i wydechu) *ośr. autonomiczne rdzenia kręgowego znajdują się w istocie szarej otaczającej kanał środkowy i są to: -ośr. rzęskowo- rdzeniowy -ośr. włosoruchowe, naczynioruchowe, potowydzielncize -ośr. erekcji, ejakulacji, defekacji b)CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA -utworzona przez cz. ośrodkową (jądra pośrednio-boczne) i cz. obwodową (zwoje współczulne, wł. obwodowe współczulne). Występuje tu duża liczba zwojów nerwowych, wyróżniamy: przykręgowe, przedkręgowe, końcowe. –pień współczulny; zbud. z 21-23 zwojów połączonych ze sobą wł. podłużnymi i poprzecznymi. Biegnie po obu str. kręgosłupa, od podstawy czaszki do k.guzicznej. Dzieli się na cz. szyjną (składa się ze zwojów górnego, środkowego, dolnego), piersiową (zbud. z 10-12 zwojów w okolicy głów żebrowych), brzuszną (zbud. z 4-5 zwojów, występującymi między przeponą a k.krzyżową) i miedniczną (zawiera 3-4parzyste zwoje krzyżowe i nieparzysty zwój guziczny). c)CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA -odcinek głowowy; należą tu wł. przywspółczulne n. czaszkowych III, VII, IX, X. -odcinek krzyżowy; utworzony przez jądra pośrednio- przyśr. na wysokości S3-S4 a także wł. obwodowe odchodzące od tych jąder.
d)sploty autonomiczne narządowe *splot sercowy; na wysokości wklęsłego brzegu łuku aorty i w miejscu podziału pnia płucnego. Splot sercowy zawiera zwoje sercowe, a także liczne mniejsze zwoje. Odchodzą wł. do m sercowego regulując przyspieszenie akcji serca, zwiększenie siły skurczu i przewodnictwa ukł. przewodzącego oraz rozszerzanie naczyń wieńcowych, a także przez wł. przywspółczulne powodując zwolnienie akcji serca, zmniejszenie siły skurczu i przewodnictwa ukł. przewodzącego serca. *splot trzewny; leży na wysokości Th12 i L1, otacza pień trzewny. Splot ten tworzą zwoje trzewne, krezkowy górny i aortowy- nerkowy, a także splot trzustkowy, nadnerczowy, nerkowy, jądrowy/ jajnikowy, żołądkowy, wątrobowy, śledzionowy.
*splot podbrzuszny dolny; tzw. miedniczny, leży na przeponie miednicznej, po obu str. odbytnicy i pęcherza moczowego. Zawiera sploty odbytnicze, pęcherzowe, starsze, nasieniowodów, maciczno-pochwowego. e)działanie ukł. autonomicznego oddziałuje na narządy, tk. i kom. przez naczynia krwionośne (na które wywierają wpływ n. błędne i współczulne), mm gładkie narządów wewn. (podlegające kontroli ukł. autonomicznego), hormony (subst. uwalniane przez ukł. autonomiczny), korzystanie z procesów fizjologicznych. f)łuki odruchowe układu autonomicznego receptor (np. gruczoł)->m neuron dośrodkowy (czuciowy)-> rogi boczne rdzenia kręgowego-> neuron odśrodkowy: wł. przedzwojowe, zwój nerwóautonomicznych, wł. zazwojowe-> efektor (np.skóra,m). *łuk odruchowy trzewno- skórny; od narządu wewn. do skóry; objawy: przeczulica, napięcie skóry („gęsia skórka”) *łuk odruchowy trzewno- ruchowy; impuls od narządu wewn. do mm. Objaw: wzmożone napięcie mm *łuk odruchowy trzewno- trzewny; między narządami trzewnymi i jest podstawą oddziaływania narządów wewn. *łuk odruchowy skórno-trzewny; od receptora skórnego do narządu wewn.

11.DROGI ZMYSŁOWE.
a)droga wzrokowa: rogówka-> komora przednia gałki ocznej-> otwór źreniczny-> soczewka-> ciało szkliste-> siatkówka-> pręciki i czopki-> kom. dwubiegunowe-> kom. zwojowe-> nerw wzrokowy-> siodełko tureckie k.klinowej-> skrzyżowanie wzrokowe-> pasmo wzrokowe-> ciała kolankowate boczne (zawzgórze) -> wzgórki górne blaszki pokrywy śródmózgowia-> promienistość wzrokowa-> Płat potyliczny (KOROWY OŚR. WZROKU)
b)droga słuchowa:małżowina uszna-> przewód słuchowy zewn.-> błona bębenkowa-> młoteczek-> kowadełko-> strzemiączko-> płytka strzemiączka-> schody przedsionka-> schody bębenka-> bł. bębenkowa wtórna-> kom. słuchowe-> zwój spiralny ślimaka-> n.przedsionkowo-ślimakowy-> jądra ciała czworobocznego mostu tyłomózgowia wtórnego-> ciała kolankowate przyśr. i wzgórki dolne blaszki pokrywy sródmózgowia-> promienistość słuchowa-> zakręt skroniowy w płącie skroniowym (KOROWY OŚR. SŁUCHU) c)droga smakowa: receptory smaku (kubki smakowe)-> n.VII, IX, X-> pasmo samotne-> rdzeń przedł.-> most-> konary śródmózgowia-> wzgórze-> zakręt zarodkowy płata ciemieniowego (KOROWY OŚR. SMAKU) d)droga węchowa: kom.zmysłowe w jamie nosowej -> n.czaszkowy I-> pole sitowe-> opuszka węchowa-> pasmo węchowe-> trójkąt węchowy->ciało migdałowate do hipokampu oraz do jader w polu podspoidłowym-> istota dziurkowana przednia (węchomózgowie obwodowe).