Ćwiczenia oddechowe w czasie zajęć ruchowych

Ćwiczenia oddechowe należą do podstawowych ćwiczeń w kinezyterapii. Układ oddechowy ma decydujący wpływ na sprawność i wydolność ogólną oraz postawę człowieka. Prawidłowo działający układ oddechowy umożliwia i ułatwia usprawnianie chorego. Dlatego też do zadań kinezyterapeutycznych należy kształtowanie i rozwijanie sprawności układu oddechowego.

Przed rozpoczęciem ćwiczeń oddechowych należy nauczyć pacjenta prawidłowo oddychać.

Powietrze nabierane jest nosem a wypuszczane ustami. Gdybyśmy fazy oddechu podzielili umownie na 6 części, to dwie pierwsze powinien stanowić wdech (nosem), trzy następne wydech (ustami), a szóstą można przeznaczyć na krótką przerwę, po której nastąpi kolejny wdech.

Wniosek z takiego schematu jest następujący: wydech powinien być dłuższy od wdechu.

Wdech – faza czynna, zwiększenie wymiarów klatki piersiowej we wszystkich jej kierunkach, udział przepony, mm. międzyżebrowych zewnętrznych i pochyłe szyi. Silny wdech wspomagany jest mm. przyczepiającymi się do klatki piersiowej i obręczy barkowej.

Wydech – faza bierna, zmniejszenie objętości klatki piersiowej, udział mięśni międzyżebrowych wewnętrznych, brzucha. Przy nasilonym wydechu duże znaczenie ma m. najszerszy grzbietu i czworoboczny lędźwi.

Oprócz długości faz cyklu oddechowego równie ważną rzeczą jest tor oddechowy. Wyróżniamy 3 rodzaje typów oddychania:

Typ oddychania piersiowy - podczas wdechu poszerzają się głównie górne obszary klatki piersiowej, następuje uniesienie ramion i łopatek, w dalszej fazie następuje podciągnięcie brzucha. Brzuch pozostaje płaski.

Typ oddychania brzuszny - podczas wdechu rozszerzają się jedynie dolne partie płuc, część górna klatki piersiowej nie pracuje, brzuch wypychany jest na zewnątrz. Przy wdechu brzuch się uwypukla, przy wydechu – wciągamy brzuch.

Typ oddychania piersiowo-brzuszny (całościowy) - podczas wdechu następuje równomierne poszerzenie całej klatki piersiowej wspomagane niewielką pracą przepony.

Najczęstszym błędem podczas oddychania jest wciąganie brzucha podczas głębokiego wdechu, zatrzymywanie oddechu oraz napinanie pomocniczych mm. oddechowych w czasie wykonywania ćwiczeń.

Przy pojawieniu się objawów duszności, często w panice pacjenci przyspieszają i spłycają oddechy. Jest to zjawisko, którego należy się wystrzegać. Przy ataku duszności powinniśmy dążyć do jak najpełniejszego przewietrzania powierzchni płuc, poprzez głębokie oddychanie torem przeponowym.

Najprostszym sposobem na nauczenie się oddychania przeponą jest przeprowadzenie następującego ćwiczenia:

• pozycja wyjściowa w leżeniu na plecach z nogami ugiętymi i stopami podpartymi o podłoże

• ręce ułożone pod łukami żebrowymi na nadbrzuszu

• nabieramy powietrze nosem tak, by ułożone na brzuchu ręce uniosły się podczas wdechu do góry.( to sygnał, że pracuje nasz podstawowy mięsień wdechowy - przepona)

• podczas wydechu przez usta, oparte na brzuchu ręce swobodnie opadają w dół - brzuch się zapada.

Gdy już opanujemy oddychanie przeponą z oporem własnych rąk, możemy modyfikować ćwiczenie obciążając brzuch książką, woreczkiem z piaskiem, itp.

Należy dążyć do rozluźnienia mięśni klatki piersiowej (masaż, sprężynowanie, oklepywanie opuszkami palców klatki piersiowej, ćwiczenia rozluźniające)

Częstotliwość oddechów

Prawidłowa częstotliwość dla osoby dorosłej wynosi około 16 oddechów na minutę. Kolejnym zadaniem jest zatem dostosowanie tempa oddechów do podanej normy.

Czas trwania ćwiczeń oddechowych zależy od możliwości pacjenta i potrzeb danego schorzenia:
- od 5 do 45 minut
- im krótszy czas spotkania tym częściej
- im starszy pacjent tym większą uwagę zwracamy na wydech
- im młodszy pacjent tym większą uwagę zwracamy na wdech

Maksymalna ilość powtórzeń w serii to od 6 do 8 wdechów i wydechów (powyżej następuje zaburzenie składu gazowego krwi), a ilość serii

w zależności od możliwości pacjenta.

Podział ćwiczeń oddechowych:

• Wolne – celem jest nauka prawidłowego, swobodnego oddychania, z wykorzystaniem wdechu i wydechu przez nos, względnie wydech przez usta (dla jego zaakcentowania) oraz z zachowaniem kolejnych faz najbardziej fizjologicznego oddychania żebrowo-przeponowego.

• Wspomagane – mają na celu, poprzez ruchy kończyn i tułowia, poszerzenie klatki piersiowej przy wdechu i zwężenie przy wydechu (zwiększenie ruchomości klatki piersiowej).

• Sterowane – polegają na koncentrowaniu uwagi na rozprężaniu określonych partii płuc i uwypuklenie określonej części klatki piersiowej.

• Oporowe – przyczyniają się do zwiększenia rozprężalności tkanki płucnej oraz mobilizacji dodatkowych mięśni oddechowych. Opór może być stawiany zarówno dla wdechu, jaki i wydechu (np. dmuchanie balona, wydech do wody).

Wpływ położenia ciała na mechanizm oddychania

Pozycja ciała wywiera istotny wpływ na czynności oddychania wskutek tego, że ciśnienie trzewi jamy brzusznej, jak i siła masy klatki piersiowej działają odmiennie w różnych położeniach ciała. Ten wpływ pozycji na akcje oddechową szczególnie zaznacza się przy wzmożonym oddechu.

Leżenie tyłem:

- utrudniona praca przepony (przy wdechu musi pokonać opór masy jamy brzusznej), przewaga toru żebrowego w czasie snu

Leżenie na boku:

- część klatki piersiowej przylegająca do podłoża jest częściowo wyłączona z akcji oddychania żebrowego
- zwiększa się zastępczo zakres ruchów żeber po stronie przeciwnej
- przepona po stronie podłoża charakteryzuje się dużą amplitudą ruchów ze względu na wysokie ustawienie
- wentylacja płuca po stronie podłoża jest nieco wyższa niż po stronie przeciwnej

Pozycja półsiedząca:

- swobodne oddychanie przy pośrednim ułożeniu przepony - płuca są w równowadze statyczno - dynamicznej - intensywne wdechy i wydechy są ułatwione - rozluźnione mm. brzucha ułatwiają pracę przepony przy wdechu

Stanie:

- umożliwia pełną swobodę rozprężenia płuc we wszystkich kierunkach dzięki zniesieniu ucisków na klatkę piersiową i przeponę

Skłon boczny tułowia:

- wzrasta zakres ruchu żeber po stronie przeciwnej oraz zwiększa się zakres ruchów przepony po tej stronie.

Pozycje ułatwiające wdech

Pozycja wyjściowa leżenie przodem, tyłem, w siadzie lub w staniu. W trzech ostatnich pozycjach wyjściowych, zadanie główne może być wspomagane przez np. wznos kończyn górnych – przodem, bądź bokiem.

Pozycje ułatwiające wydech

Leżenie przodem, tyłem, w siadzie lub w staniu. W trzech ostatnich pozycjach, zadanie może być wspomagane poprzez opuszczanie kończyn górnych przodem lub bokiem.

Cele ćwiczeń oddechowych ogólnych.

1. Nauczenie prawidłowego oddychania

2. Zwiększenie wydolności narządu oddechowego

3. Uzyskanie prawidłowego rozwoju klatki piersiowej
- prawidłowe oddychanie oraz ćwiczenia wzmacniające układ oddechowy działają kształtująco na klatkę piersiową (przede wszystkim na prawidłowe jej wysklepienie, oraz zwiększenie osi przednio tylnej)
- przy stałej lub zaburzonej czynności oddychania włączają się do akcji oddechowej pomocnicze mięśnie oddechowe (pochyłe, piersiowe, zębate),
mięśnie te na skutek pracy o ruchach w tzw. półzakresie ulegają przykurczom, co w następstwie doprowadza do zniekształceń klatki piersiowej i całej postawy (barki wysunięte ku górze; klatka piersiowa wysunięta do przodu; zapadnięte, okrągłe plecy).

Wskazania i przeciwwskazania do ćwiczeń oddechowych ogólnych.

• wskazania:

- zwiększenie ruchomości stawów klatki piersiowej i przepony
- wzmocnienie mięśni oddechowych i wydechowych
- zwiększenie pojemności życiowej płuc
- udrożnienie „drzewa oskrzelowego” w przypadkach zalegania w nim śluzu
- korekcja postawy w obrębie układu oddechowego
- podczas wszystkich ćwiczeń leczniczych
- choroby układu oddechowego
- stan przed i po zabiegach chirurgicznych

• przeciwwskazania:

- ostry okres chorób narządu oddechowego i krążenia