Niezwykle interesująca jest praca Szwajcara Armina Gegelmana, powstała pod koniec lat 80., w której autor opisuje zadania pedagogiki specjalnej (w tymże okresie) na przykładzie swej ojczyzny. Gegelman przedstawia zadania pedagogiki specjalnej oraz środki stosowane w okresie przedszkolnym i szkolnym. Zwraca uwagę na zróżnicowanie placówek w zależności od przydzielonych im zadań, co przedstawia zamieszczona niżej tabela.
| Zadania pedagogiki specjalnej |
|---|
| Częściowe zaburzenia procesów uczenia się (czasowe) |
| Częściowe zaburzenia procesów uczenia się |
| Lekkie upośledzenia (w granicach normy) |
| Ciężkie upośledzenia ( inwalidztwo w rozumieniu ubezpieczenia inwalidzkiego) |
Dalszymi podstawowymi elementami koncepcji pedagogiki leczniczej są wytyczne polityki oświatowej, zgodnie z którymi ustalono podstawowe zadania:
w zakresie rodzice - dziecko
Wszelkie nieprawidłowości w rozwoju dziecka powinny być dostrzeżone jak najwcześniej, tak więc poradnictwo oraz wczesna pomoc udzielana rodzicom, to pierwsze środki stosowane w pedagogice specjalnej. Środki te powinny być stosowane we współpracy z rodzicami, a później - ze szkołą. Fachowa pomoc w zakresie pedagogiki specjalnej, medycyny i psychiatrii powinna towarzyszyć wychowywaniu i nauczaniu dziecka upośledzonego.
w zakresie fachowej
Poszczególni pracownicy i zakłady koordynują działania pedagogiczne. Rozumie się przez to również współpracę i wzajemną wymianę informacji. Personel nauczycielski i wychowawczy posiada odpowiednie fachowe kompetencje, a wymogi stawiane pedagogom podlegają ciągłym zmianom. Tak więc wszyscy uczestniczący w procesach wychowania i nauczania muszą w sposób elastyczny i kreatywny poddawać się zmiennym wymogom.
Wszystkie starania pedagogiki specjalnej służą wyrobieniu możliwie największej samodzielności jednostki, jak również socjalnej i zawodowej integracji.
Szwajcarska pedagogika specjalna dysponuje środkami do których należą:
system wczesnej pomocy;
szkoły specjalne;
postępowanie wspomagające i terapeutyczne;
postępowanie przygotowujące do zawodu.
Ad. 1.
Wczesną pomocą są objęte wszystkie rodzaje upośledzeń. Poszczególne służby są w wysokim stopniu wyspecjalizowane, pozostałe pracują na szerszej płaszczyźnie. Służby te są pełnione przez odpowiednie zrzeszenia rodzicielskie, bądź też przez inne organizacje prywatnej pomocy na rzecz inwalidów. Korzystają one z finansowego wsparcia instytucji publicznych. Po rozpoznaniu u dziecka upośledzenia udziela mu się tzw. wczesnej pomocy, aż do momentu rozpoczęcia nauki w grupie. Później trafia ono z reguły do szkoły specjalnej. Wychowawca pracujący w systemie wczesnej pomocy opiekuje się 25 - 35 dziećmi.
Ad. 2.
Głównym celem szkolnictwa specjalnego jest związanie dziecka upośledzonego z wspólnotą kulturową, tak więc w przypadku ciężko upośledzonych późniejsze przystosowanie ich do pracy zarobkowej, zaś w przypadku lżej upośledzonych przejście ich do regularnej szkoły. W Szwajcarii rozróżnia się dwa rodzaje szkół specjalnych. Są to klasy lub małe klasy w normalnych szkołach, przewidziane dla dzieci z pogranicza i dzieci lekko upośledzonych oraz szkoły specjalne należące do Krajowego Ubezpieczenia Inwalidów, dla ciężko i najciężej upośledzonych.
Klasy specjalne i małe klasy dzieli się na:
klasy dla dzieci podlegających obowiązkowi szkolnemu, a niedojrzałych do niego (klasy wprowadzające, przygotowujące bądź małe klasy)
Dzieci opanowują materiał pierwszej klasy szkoły podstawowej w ciągu dwóch lat. Kontynuacją nauki jest na ogół druga klasa szkoły podstawowej, może nastąpić jednak również kontynuacja w innej klasie specjalnej;
klasy dla dzieci zachowujących się w sposób zwracający uwagę, dzieci trudnych wychowawczo, dzieci z trudnościami w nauce (klasy obserwowane, małe klasy)
Prowadzone według oficjalnego planu. Ich zadaniem jest usunięcie trudności w przyswajaniu wiedzy przez dziecko, zlikwidowanie zaburzeń w zachowaniu, jak również wyrobienie właściwego, nowego stosunku do pracy. Celem, do którego się dąży, jest ponowne włączenie dziecka do zwykłej klasy. Przeciętny czas pobytu w takiej klasie wynosi około dwóch lat;
klasy dla opóźnionych w nauce (klasy pomocnicze)
Znajdują się tu dzieci o ilorazie inteligencji powyżej 75, nie mogące nadążyć w szkole podstawowej. Są to klasy nastawione na indywidualne nauczenie poszczególnych dzieci. Do celu tego dąży się szczególnie usilnie w fazie końcowej nauki w małych klasach (klasy robocze). Istnieją też klasy dla upośledzonych wzrokowo, słuchowo i osób z upośledzeniem mowy.
Ad. 3.
Trzeci pakiet możliwości odnosi się do terapii i wczesnej pomocy zarówno w szkole specjalnej, jak i poza nią. Służą one jako środki pomocnicze w nauczaniu w szkole specjalnej lub też jako środki towarzyszące w nauczaniu w zwykłych szkołach państwowych. Wymienia się następujące środki pedagogiczno-terapeutyczne:
wczesna pomoc;
logopedia i terapia legasteniczna;
środki do nauczania mowy i nauczania posługiwania się mową dla ciężko upośledzonych;
treningi w czytaniu i słuchaniu;
rytmika i gimnastyka specjalna;
terapia psychomotoryczna.
Ad. 4.
Wśród środków poradnictwa zawodowego istnieje dostęp do:
poradnictwa zawodowego, praktycznego zapoznania się z zawodem;
pierwszego zawodowego zaszeregowania;
zmiany zawodu (przekwalifikowania się);
powrotu do pierwotnego zawodu;
pośrednictwa pracy.
Środki pedagogiki specjalnej na poziomie przedszkolnym i szkolnym są stosowane indywidualnie, w zależności od potrzeb i stopnia upośledzenia poszczególnych dzieci. Nawet jeśli istnieje różnica w liczbie proponowanych środków, są one jakościowo równoważne.
Przedstawione przez Gegelmana aspekty szwajcarskiego systemu pedagogiki specjalnej dają obraz wzorcowego postępowania w tej dziedzinie, choć wiadomo, że z biegiem lat utraciły one na swej wartości, gdyż rozwój świata i społeczeństwa niesie za sobą potrzebę dostosowywania metod nauczania i wychowywania jednostek niepełnosprawnych, w celu umożliwienia im jak najlepszej adaptacji do życia w tym zmiennym środowisku.
Henrich Haselmann i Paul Moor
W 1930 r. ukazała się w Zurychu książka "Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej" Henricha Haselmanna. W rok później objął on pierwszą w niemieckim obszarze językowym katedrę pedagogiki specjalnej w Zurychu. W swoim znanym wykładzie inauguracyjnym, zwrócił uwagę na pedagogikę specjalną, jako młodą naukę i praktyczną dziedzinę wiedzy. Haselmann określił podstawy nowoczesnej pedagogiki specjalnej, tworząc zamiast pedagogicznych wskazówek odnośnie poszczególnych ułomności, jedną obejmującą wszystkie upośledzenia umysłowe, problemy wychowawcze i ułomności ideę wychowania specjalnego. Jego własne, wszechstronne doświadczenia stanowiły podstawę pracy naukowej i nauczycielskiej. Haselman był współtwórcą i pierwszym przewodniczącym Międzynarodowego Towarzystwa do Spraw Pedagogiki Specjalnej, którego pierwszy kongres w 1939 r. był przez niego zorganizowany i poprowadzony. Kontynuatorem dzieła Haselmanna, poprzez działalność nauczycielską i liczne publikacje na temat pedagogiki specjalnej stał się Paul Moor. Jego celem było wyprowadzenie z pedagogiki specjalnej elementów "pedagogicznie istotnych". Zasługą Moora jest wyznaczenie najistotniejszych powinności pedagogiki. Paul Moor nie był bynajmniej wyłącznie teoretykiem pedagogiki. Praktykę w pracy pedagogicznej uznawał za ważniejszą od teorii. Pod pojęciem praktyki rozumiał jednak nie eksperymentowanie w laboratoriach pedagogicznych, lecz konkretny, odpowiedzialny wkład wychowawczy. I tak z jego "Pedagogiki spesjalnej" wydanej w 1965 r. dowiadujemy się, że sposoby pracy wychowawczej z dzieckiem zahamowanym w rozwoju dają się w zasadzie ująć w trzy podstawowe reguły:
musimy zrozumieć dziecko, zanim zaczniemy je wychowywać - leczenie dziecka powinno być zawsze poprzedzone jego zrozumieniem;
tam, gdzie dziecko zwiodło, powinniśmy pytać nie tylko o to jak temu przeciwdziałać, lecz również co ja to można poradzić - leczenie poprzedzone przez poznanie nie jest prostym leczenie konkretnej wady, lecz również odbudową brakujących elementów, a leczenie dziecka zahamowanego w rozwoju nie jest procesem terapeutycznym, lecz wychowawczym;
nie wychowywać wyłącznie dziecka zahamowanego w rozwoju, lecz również jego otoczenie. Cierpi ono bowiem z powodu cierpienia dziecka, i najczęściej nie jest ono w stanie pogodzić się z nim, przez co cierpienia dziecka zwiększają się jeszcze bardziej.
Wyrażając to inaczej, nie tylko dziecko, lecz zawsze również i jego wychowawców, należy wychowywać. Ale nikt nie jest w stanie wychowywać wychowawcy lepiej niż on sam siebie. Dlatego też gdy mowa o wychowywaniu dziecka zahamowanego w rozwoju, musi tam być również miejsce na apel do wychowawców o samowychowywaniu.
A. Gugelman "Zadania pedagogiki specjalnej na przykładzie Szwajcarii" W: "Pedagogika specjalna - uwarunkowania i tendencje rozwoju" red. J. Pańczyk 1989
Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 65. rocznicę działalności Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie