MAŁŻE (BIVALDIA) (PLECYPODA) kambr - recent

Podział małży kopalnych na podgromady oparty jest na podstawie struktury zawiasu, rodzaju skrzeli i charakterze oddychania. Obecnie żyjące małże dzieli się ze względu na budowę skrzeli.

* podgromada Paleotaxodonta – zawias w postaci ząbków w rzędzie, taxodontowy

* Cryptodonta – zawias kryptodontowy, skrzela typu ptotobranchia, cienkie skorupki

* Pterimorpha – zawias taksodontowy lub dysodontowy, skrzela typu filibranchia lub eulamellibranchia

* Paleoheterodonta – słodkowodne, zapłodnienie wewnętrzne, larwa typu glochidia

* Heterodonta – zawias heterodontowy, skrzela eulamellibranchia

Dosyć konserwatywne, odkąd się pojawiły przez długi czas żyły w cieniu brachiopodów, niewiele się zmieniały. Dopiero potem zaczęły mocno ewoluować i zasiedlają większość terytorium w porównaniu z ramienionogami.

Nie wykształciły żadnego organu do oddychania powietrzem, więc nie mogą żyć na powierzchni. Zamieszkują i słone i słodkie zbiorniki wodne.

Są filtratorami.

Różne tryby życia:

* przycementowujące się do podłoża (np. ostrygi)

* leżące na dnie, często przeczepione za pomocą bisiora (organu wypuszczanego z muszli i cementującego się w kontakcie z wodą i twardniejącego)

* zagrzebujące się w mule

* drążące (chemicznie lub mechanicznie)

Są też takie, które potrafią się nieco przemieszczać (np. przegrzebki). Robią to kłapiąc muszelkami jak pac-man

Symetria małża przebiega pomiędzy muszelkami. Wyróżnia się muszelkę prawą i lewą, przy czym jedna jest lustrzanym odbiciem drugiej.

Skorupki zbudowane są z aragonitu (niestałej odmiany węglanu wapnia), dlatego często znajdowane skorupki są tylko odciski, bo muszelki już nie ma. Jest to przeciwieństwem do brachiopodów, dzięki czemu na miejscu, w terenie łatwiej je odróżnić.

Małże nie mają ukształtowanej głowy, ciał leży w worku trzewiowym. Najczęściej są dwa mięśnie (adduktory – mięśnie zwierające).

Przewód pokarmowy zaczyna się otworem gębowym (koło nogi), potem żołądek, i przewód aż do odbytu.

Charakterystyczne dla małży są syfony inhalacyjne i ekshalacyjne (służą do filtrowania wody). Szczególnie występują one u form, które żyją gdzieś zagrzebane.

Zmysły:

- węch (chemiczne rozpoznawanie substancji rozpuszczonych w wodzie)

- elementy światłoczułe (oczka małżowe)

Więzadło – wydzielina małża, która spaja ze sobą dwie muszelki (coś jak nasze włosy lub paznokcie), dzięki temu, że jest dość plastyczna.

Odżywianie – woda jest wciągana syfonem inhalacyjnym wraz z zawiesiną, przed przejściem przez skrzela usuwane są niepotrzebne elementy (piasek, muł), potem falistym ruchem skrzela przesuwają tą wodę do otworu gębowego.

Jeśli gdzieś nie ma małży, może to znaczyć, że woda nie do końca jest czysta i nadaje się do pływania i zabawy.

Podgięcie muszli na samej górze to umbo.

Muszla larwy małża nazywa się prodissoconcha

Zawias taxodontowy – równomiernie rozłożone ząbki prostopadłe do zawiasu.

Dysodontowy – równomiernie rozłożone krótkie i niewielkie ząbki.

Izodontowy – równomiernie rozłożone podłużne ząbki wzdłuż zawiasu

Schizodontowy (listwa i wyrostek na wewnętrzne więzadło)

Heterodontowy – w części składający się z taxodontowego i dysodontowego

Desmodontowy – nie ma zębów, a wszystkie one występują na wyługo, miejscu, do którego podłączone jest więzadlo.

Małże mogą mieć jeden lub dwa mięśnie

* jeśli jeden, jest on tylny

* dwa równe mięśnie (isomyaria)

* dwa różne, tylny większy(anisomyaria)

Więzadła:

* ligamentum (guma od gaci):

Mięśnie kurcząc się łączą skorupki, a więzadło się rozciąga, po zaniku działania mięśni więzadło się kurczy.

Więzadło zewnętrzne (na zewnątrz w stosunku do zawiasu)

Mięśnie kurcząc się ściskają więzadło (piłkę kauczukową), które rozkurcza się, kiedy mięśnie przestaną działać.

* resilium (piłka kauczukowa):

Więzadło wewnętrzne (wewnątrz w stosunku do zawiasu)

Ze względu na bezwiedne otwieranie się skorupek po zaniku działania mięśni małże znajduje się otwarte po śmierci.

Cykl życiowy

Zapłodnione jajo

Trochophora

Początki muszli

Veliger

Spat

Ostryga dorosła

Wyjątkiem są niektóre słodkowodne małże - wytworzyły one z płaszcza coś, co przypomina małą rybkę po to, by agresywne ryby je atakowały. (jeśliby wyrzuciły larwy do wody, spłynęłyby one rzeką do morza i nie przeżyły w słonej wodzie) W momencie ataku małż wyrzuca zapłodnione larwy, które przyczepiają się rybie do skrzeli. Odpadają one, kiedy są gotowe do szybkiego osiedlenia się na tyle stabilnie, by nie zostać zmiecionym do słonowodnego zbiornika.

- przytwierdzają się za pomocą bisiora do podłoża (Omółki jadalne)

- przegrzebki

- drążące

- zagrzebane w mule (wystawiają długie, zewnętrzne syfony na zewnątrz)

INFAUNA (endobentos) – żyją w miękkim osadzie (mule) – mya, venus, cardium. Linia płaszczowa wgłębiona w miejscu syfonu

INFAUNA (endobentos) – żyją w twardym osadzie

- Chemiczne: Lithophaga (własna skorupka pokryta powłoczkją chitynową, dzięki której same siebie nie rozpuszczają)

- mechaniczne: Pholas

EPIFAUNA (epibentos) – przyczepiają się przy pomocy bisiora (martwego, twardego organu, wyglądającego jak włoski)

Mytilus

EPIFAUNA (epibentos) – cementujące się do podłoża

Ostrea (ostryga) – na ogół jeden mięsień dlatego, że jedna z muszelek się nie rusza, tylko górna się otwiera i woda przez ostryg przepływa. Żyją płytko i na twardym podłożu, gdzie woda jest dynamiczna, syfon niepotrzebny

EPIFAUNA (epibentos) – wolnożyjące nieprzytwierdzone. Jedna z muszelek głęboka, dobrze rozwinięta, druga unosi się jako wieczko

EPIFAUNA (epibentos) – pływające

Argopecten (Przegrzeben) – logo Shell’a. Górna muszelka płaska, dolna wypukła, elementy światłoczułe. Ma jeden duży, masywny mięsień.

FORMY ABERANTNE

Jura- diceras (dwurożne)

Kreda - Rudysty (hippurites) mają kształty rogu, tworzyły rafy hippuritowe.

PRAWA CZY LEWA?????????

- Ustawić muszelkę zawiasem (umbo) do góry, tyłem do swojego tyłu (stwierdzić to po zatoce syfonalnej lub po mięśniach)

- wtedy skorupka po prawej stronie jest prawa, po lewej lewa.

GŁOWONOGI

Cephalopoda (Kambr – recent)

- Nautiloidea (Kambr – Recent)

Łodzikom jak się przetnioe muszle, widać przegrody

- Ammonoidea (Dewon – Kreda)

- Coleoidea (Dewon – Recent)

W większości aktualnie żyjących głowonogów szkielet jest szkieletem wewnętrznym, jest pokryty ciałem miękkim.

BODOWA GŁOWONOGA NA PRZYKŁADZIE ŁODZIKA (Nautilius pompilius)

Są żyjącą skamieniałością, pozostałością po głowonogach ze szkieletem zewnętrznym. Są pod ochroną.

SLAJD 139

- komora mieszkalna (miejsce, w którym znajduje się większość ciała):

* wieniec czułków

* wypełniona wodą jama płaszczowa ze skrzelami (woda wpływa szczeliną i po obmyciu skrzeli wypływa lejkiem)

* dobrze rozwinięta głowa i oko, najlepiej rozwinięte ze wszystkich mięczaków

- fragmokon – część ciała, która jest pusta

DRAPIEŻNIKI – przez długi czas jedyne mobilne drapieżniki na Ziemi.

Strona brzuszna na dole na początku, potem się zwija. Grzbietowa zaczyna się nad głową i potem zwijając się łączy się z brzuszną. Trzeba traktować tego łodzika tak, jakby się go rozwinęło, bo od rozwiniętych zwierzaków pochodzą.

Poruszają się w poziomie na zasadzie odrzutu (woda dostaje się do jamy płaszczowej, następuje skurcz komory, otwarcie lejka i zwierzak odrzuca się do tyłu) Mogą przemieszczać się też do przodu machając czułkami, ale robią to powoli.

Aby zmienić pozycję w pionie, używają fragmokonu (w którym są przegrody) i syfonu. Za pomocą syfonu wypełniane sa te komory gazem lub cieczą, w zależności od kierunku poruszania się.

Łodzik absorbuje wodę o zbliżonym składzie do wody (więcej aminokwasów) lub wypełnia komory gazem o składzie zbliżonym do powietrza (więcej amoniaku)

Gaz wytwarza syfon.

KSZTAŁTY MUSZLI

* ortokonowa – prosta, jednokomorowa

* cyrtokonowa – wygięta, jednokomorowa

* gyrokonowa – skręcona, ale z prześwitem

* ewolutna – mocno skręcona w jednej płaszczyźnie, kolejny skręt pozostawia na zewnątrz poprzedni

* konwolutna – ostatni skręt pokrywa poprzedni

* inwolutna – ostatni skręt pokrywa wszystkie poprzednie

* trochospiralna – rzadkie, dziwaczne u amonitów, skręcone spiralnie, jak ślimaki