TEORIA SZTUKI

Pierwszy i drugi wykład
KLASYFIKACJA SZTUK:
Stępień ujmuje to historycznie: w Grecji sztuka to choreja, także malarstwo, rzeźba architektura funkcjonowały jako odrębne sztuki.
XVII/XVIII wiek był przełomowy – oddzielono sztuki piękne od rzemiosła i nauk oraz szukano pokrewieństwa tych sztuk, tego, co jest wspólne. Stępień podkreśla wpływ dzieła Lessinga pt. Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji, także rolę tej książki podkreśla Ingarden. W tej książce Lessing podkreśla różnice między dziełem plastycznym i literackim – to potwierdzenie klasyfikowania sztuk pięknych (Tatarkiewicz).
Hegel mówi, że ą sztuki doskonałe (poezja – liryka, epika, dramat; muzyka, malarstwo, rzeźba, architektura) oraz niedoskonałe (to sztuki niesamodzielne, które łączą się z inną sztuką bardziej użytecznościową np. sztuka ogrodnictwa – arch. przestrzeni; taniec)
Od czasów romantyzmu zanika rola retoryki jako sztuki. Od końca XIX wieku wzrasta sztuka sceniczna (Wielka Reforma), następuje usamodzielnienie sztuki teatralnej.
W XX wieku tworzą się nowe sztuki, głównie ze względu na rozwój techniki, fotografia, film, plastyka, słuchowiska radiowe, muzyka, nowe rodzaje widowisk, także technika powielania przekazu staje się sztuką, zaciera się granica między sztuką a niesztuką. Każde odkrycie przedmiotu, zwrócenie na niego uwagi to sztuka (sedes). Dziś jest odwrotnie tzn. sztuki piękne wcielają rzemiosła. Tworzy się arch. przemysłowa, meblarstwo staje się sztuką, ceramika, sztuki rozrywkowe, taniec towarzyski. (Dla Stępnia sztuka rozrywkowa nie jest sztuką). Stępień widzi problem w klasyfikacji/czy jest ona możliwa. Etymologicznie klasyfikacja to rozróżnienie grupy przedmiotów, to forma podziału logicznego.

Według rodzajów zadań, które podejmujemy i do których odnosi się dana klasyf.:
• jako czynność dzielenie zbioru na odpowiednie podzbiory
• jako wytwór czynności dzielenia

Według tego czy oznacza to pewną czynność myślową czy też jej wytwór:
• jako czynność zmierzająca do odpowiedzi na pytanie do jakiej klasy należy dany przedmiot
• jako efekt tych czynności – jako zaliczenie już danego przedmiotu do odpowiedniego zbioru

Dziś mówi się o klasyfikacji i typologii:
• klasyfikacja idealna w znaczeniu czysto teoretycznym
• klasyfikacja rzeczywista (faktyczna) w znaczeniu empirycznym
Typologia odnosi się do faktycznej. Klasyfikacja rzeczywista oznacza klasyf faktycznie realizowaną w poszczególnych naukach czy dziedzinach praktycznych, uwzględniając (w różnym stopniu) warunki jakich spełnienie dana nauka/obszar praktyczny może zapewnić. Te warunki to:
• formalne: - warunek rozłączności i zupełności (nie musi być realizowany w typologii), zazwyczaj jest krzyżowanie zbiorów; - warunek merytoryczny to wymóg naturalności – tak ważny w klasyfikacji jak w typologii.

Cele klasyfikacji i typologii:
• poznawczy (sam w sobie) porządkuje myśli, jest składnikiem nauki
• praktyczny czyli odpowiadający zasadzie segregacji, porządkowanie rzeczy i czynności.

Typologia – typos gr. to model, typ to model, obraz, czynność systematyzująca, porządkująca lub efekt tego zabiegu.
Tatarkiewicz „Historia estetyki”
Zakres pojęć sztuki uzależniony był od definicji sztuki, najgorsze jest rozumienie sztuki jako wszelką umiejętność wytwarzania rzeczy wg reguł.
Platon, Arystoteles „Etyka nikomachejska” – sztuka to „trwała dyspozycja do wytwarzania zgodnego z trafnym rozumowaniem”
Stoicy (Zenon) uważali, że sztuka to głównie system reguł. Sztuka to kunszt, rzemiosło, także nauki: geometria, gramatyka.
Sofiści: dzielili sztuki na użyteczne (konieczne do życia) i te, które są przyjemne, są dodatkiem do konieczności życiowych. Potem dochodzą sztuki doskonałości, Plutarch dodał je do podziału sofistów, te sztuki to nauki – astronomia jako najdoskonalsza ze sztuk. W podziale sofistów głównym kryterium jest cel sztuki, ze względu na stosunek sztuki do rzeczywistości (Platon dzielił wg tego na wytwarzające i odtwarzające rzeczy).
Plotyn „Enneady”, dzieli sztuki wg stopnia uduchowienia sztuki, od najbardziej materialnej do najbardziej duchowej:
• sztuki wytwarzające przedmioty fizyczne
• sztuki współdziałające z naturą – medycyna rolnictwo
• sztuki, które naśladują naturę
• sztuk ulepszające i ozdabiające działania ludzkie – retoryka, polityka
• najbardziej duchowe sztuki czysto umysłowe

Średniowiecze: Tomasz „Suma teologiczna” – „Sztuka to trafny układ umysłu” – recta ordinatio rationis(?) – pozwala znaleźć właściwe środki do osiągnięcia postawionego celu. Tatarkiewicz tłumaczy to – sztuka jest poprawnym pojęciem o rzeczach jakie mają być wytworzone.
Średniowiecze przyjęło klasyfikację starożytną na sztuki wolne (to te sztuki prawdziwe) oraz sztuki pospolite (mechaniczne). Średniowiecze doceniło wartość użytkową sztuk pospolitych.
Podział który się teraz utworzył:
• Sztuki wolne:
- humanistyczne – artes rationales – to sztuki trywialne: gramatyka,
retoryka, dialektyka.
- przyrodnicze (realne) artes reales: arytmetyka, geometria, astronomia,
muzyka.
• Sztuki mechaniczne: XII/XIII, Ardens, Hugon od św. Wiktora – wskazywali na 7 ich. Ardens mówił o sztukach służących przyodziewaniu się, wytwarzaniu schronienia, leczenia, transportu, służące umiejętności wymiany dóbr, obronie przed wrogiem.
Podobny podział: gdy sztuka wytwarza realne rzeczy bądź obrazy rzeczy.

„Ion” poezja jako sztuka natchniona, Platon nie umieszcza poezji w ramach tej klasyfikacji, poezja jest bardziej modlitwą, realizacją natchnienia, dany od bogów.
Arystoteles miał na myśli stosunek sztuki do rzeczywistości: sztuki uzupełniające przyrodę i sztuki naśladujące przyrodę.
I w.n.e. Cyceron: sztuki wolne (liberales) które nie wymagają wysiłku fizycznego – to nauki np. geometria, astronomia; oraz sztuki pospolite (vulgares) wymagają wysiłku fizycznego. Był to podział popularny w Rzymie, nie był spisany, był obyczajowy, wytworzył się ze względu na strukturę społeczną.
Seneka: sztuki pouczające i wabiące
Kwintylian (bazuje na Arystotelesie) dzieli sztuki wg kryteriów wytworów sztuki: sztuki teoretyczne (badające); praktyczne (działające) – teorie umiejętności wytwarzania ale bez wytworów, taniec; wytwarzające (produkcyjne) zostawiają wytwór.
Cyceron, zrobił też inny podział wg kryterium wartości sztuki: sztuka największa - wojskowa i polityczne; sztuki średnie – czysto umysłowe, nauki, poezja, retoryka; sztuki mniejsze – wsje pozostałe sztuki piękne, teatr, muzyka, malarstwo, atletyka...
Hugon – sztuka poruszania się, medytacji itp., theatrika – nauka o rozrywce, sztukach rozrywkowych ludex.
W średniowieczu nie ma sztuk rozumianych jako malarstwo, rzeźba, poezja. Poezja klasyfikowana jako modlitwa (cześć filozofii), malarstwo i rzeźba zaliczyć można do sztuk mechanicznych, nie wspominali o nich, chcieli mieć w koronie 7, bo wg nich to najbardziej użyteczne, ale klasyfikacja jest niepełna.
Barok – przejął to co w starożytności. Najważniejsze jest to, że pojawiła się świadomość odrębności sztuk pięknych. Zaczęto inaczej traktować artystów. Klasyfikacji swej nie skodyfikowali ale zastanawiali się co łączy sztuki piękne, co różni je od rzemiosła.
Franciszek XVI/XVII – wyodrębnił umiejętność opartą o wyobraźnię. Mówi, że ta umiejętność to tworzenie poezji. Mówił też o malarstwie i muzyce, są to sztuki, które sprawiają przyjemność: dla uszu, oczu. Nazwa sztuk pięknych to novum oświecenia.
Bateaux 1747 „Le beaux artes reduit o un seul principe” czyli „Sztuki piękne zredukowane do samej głównej zasady”. Dzieli sztuki na piękne (poezja, muzyka, malarstwo, rzeźba, sztuka ruchu; ich zadaniem jest podobanie się i naśladowanie natury; one łączyły różne sztuki w grupę sztuk pięknych, ta klasyf + nazwa to novum) oraz mechaniczne (ich zadaniem jest użyteczność). Jest jeszcze grupa pośrednia która realizuje cele użyteczne i przyjemnościowe: arch, wymowa.
OD TEGO CZASU SZTUKI PIĘKNE ZAJĘŁY MIEJSCE WYZWOLONYCH.
Romantyzm – przypieczętował to znaczenie sztuk pięknych. Sztuki piękne to jedyne prawdziwe sztuki – zawęża się znaczenie sztuk.
Po oświeceniu – pojawia się podział na sztuki piękne i literaturę piękną (jako osobna grupa). Świadomość różnicy w wytwarzaniu rzeczy i słów (ta świadomość pojawia się właśnie w oświeceniu).
Lessing – malarstwo odnosi się do figur i kolorów i było realizowane w przestrzeni. Malarstwo posługiwało się znakami naturalnymi, a poezja dźwiękami artykułowanymi, realizowana była w czasie i posługiwała się znakami umownymi.
Kant – „Krytyka władzy sądzenia” 1790: sztuki mechaniczne i sztuki estetyczne (estetyczne: przyjemne i piękne). Sztuka prawdy (architektura) i pozoru (naśladowanie).
Operująca przedmiotami w naturze i przedmiotami wytwarzanymi w sztuce. Kant „tyle jest sztuk ile jest sposobów wyrażania myśli i uczuć”. Są 3 sposoby: przez słowa (sztuka poezji, wymowa), dźwięki (muzyka), gesty (mal, rzeźba, arch).


XIX wiek – Tatarkiewicz podkreśla, że zmienił się punkt wyjścia w klasyfikacji sztuk, teraz jako kryterium podziałów funkcjonuje pojęcie sztuki i wskazanie na odmiany tego pojęcia. Jest to podejście aprioryczne, które od wcześniejszego różniło się tym, że tamto było empiryczne. Tutaj tworzymy sobie abstrakcyjne pojęcia oraz jakie mogą być jego odmiany. Zmierza to do stworzenia klasyfikacji idealnych (a nie realnych jak było wcześniej). Tatarkiewicz podaje przykłady tworzenia klasyfikacji sztuk: przywołuje Shellinga (hm?) z klasyfikacją według stosunku sztuk do nieskończoności. Klasyfikacja idealna realizuje cel poznawczy, cel sam w sobie. Schopenhauer przywołuje kryterium stosunku sztuki do woli.

Tatarkiewicz przywołuje przykład Karola Libelta (to najbardziej estetyzujący polski romantyk) – najbardziej poddał się wyobraźni i sztuczności. Wg niego sztukę można podzielić według ideału, do którego dążą – ideał piękna, prawdy, dobra (ideał dobra – chodzi o sztukę życia codziennego). Libelt pyta czy sztuka ideały te realizuje w przestrzeni, w czasie, czy w życiu.

Manifesty romantyczne (A. W. Shlegal, F. Shlegal, F. Shaling ????) – ich klasyfikacja nie może być realna ani praktyczna. Dla rzeczywistych sztuk wyszukiwali nieoczywistych racji. Sztuka jest tajemnicą – to punkt wyjścia nieokreślony i tajemniczy stąd teoretyczne/nieoczywiste rozumowanie.

(W drugiej połowie XIX wieku – bardziej empiryzm)

Wishel – dzieli sztuki według rodzaju wyobraźni: sztuka odtwórcza, która przejawia się w sztukach plastycznych, sztuka poetycka.

Charakterystyczny jest pluralizm klasyfikacji, współistniały przeróżne klasyfikacje z racji tego, że było wiele kryteriów ich podziału np. sztuki wzrokowe i słuchowe.
Według stopnia twórczości: odtwórcza i wytwórcza
Wg stopnia przemieszczania się: nieruchome i ruchome
Wg pośrednika (wykonawcy): potrzebujące wykonawcy (muzyk, aktor) i niepotrzebujące (obraz)
Wg fazowości
Wg obrazowości
Wg figuratywności: konkretne (semantyczne) i abstrakcyjne (asemantyczne)
Tatarkiewicz mówi o podziale (wg kryterium popularności) na czyste (nośniki czyste) i stosowane (użyteczne). Jest to najbardziej rozpowszechniony podział w tym okresie.

Początek XX wieku:
Max Dessoir – podzielił sztuki wg zastanej tradycji, mówił o tzw. Trójkach (kryteria będą potrójne):
1. sztuki przestrzenne (rzeźba), nieruchome (malarstwo), posługujące się obrazami (architektura) 2. sztuki czasowe: ruchu, posługujące się ruchem, posługujące się dźwiękiem – poezja, taniec, muzyka
3. sztuka odtwórcza, figuratywna, określona (przywołuje pewne skojarzenia) – rzeźba malarstwo, poezja, taniec
4. sztuka wytwórcza, abstrakcyjna, bez skojarzeń – muzyka i architektura
(hmm??)

W Anglii klasyfikacja odwołuje się do sztuk tradycyjnych: naśladujące i nienaśladujące, wolne i służebne, kształtujące poruszające i mówiące (wg podziału na funkcje literackie)

Nietzsche „Narodziny tragedii” – sztuka apollińska i dionizyjska.

Po wojnie podziału podjęła się Alain (pseudo): społeczne i samotnicze – jest to kryterium wg stosunku artysty do wykonywanej rzeczy, bez względu na stosunki społeczne.

Tatarkiewicz mówi o podziale Surio (plastyczne i rytmiczne) oraz Munro (geometryczne i biometryczne – dotyczące ciał ludzkich, które się poruszają).

Adler: bezpośrednie (bez narzędzi) i pośrednie (z narzędziami).

Wspólna cecha współczesności w klasyfikowaniu sztuk to PLURALIZM, wsjo w zależności od przyjętych kryteriów. Te kryteria to np: sposób tworzenia, środki tworzenia, przedmiot wytwarzania, czasem źródło tworzenia. Także ROZGRANICZENIE na sztuki i poezję. Niektórzy chcą tworzyć klasyfikację w sposób maksymalistyczny – czyli taki w którym próbują ująć wsje zjawiska artystyczne istniejące i możliwe. Także DĄŻNOŚCI MINIMALISTYCZNE – gdy podziały nie będą ani pełne ani adekwatne i nie będą miały aspiracji naukowych, nie będą niosły ze sobą wiedzy. Za dążnościami minimalistycznymi kryje się sceptycyzm wynikający z przyjęcia pojęcia sztuk o nieokreślonym zakresie z postawą niemożności określenia, czym sztuka jest.

Dziś nie ma pojęcia sztuki. Tatarkiewicz „Dziś sztuką jest to, co przyjmowane jest powszechnie za sztukę, co ma własną nazwę np. malarstwo, technikę wykonawców (pracowników) i własną pozycję społeczną”.

Interdyscyplinarność i transdyscyplinarność:
INTERDYSCYPLINARNOŚĆ – to sztuka, która jest syntezą kilku rodzajów sztuk (teatr), interd. tworzy całość, happeningi, musi być jedność sztuki.
TRANSDYSCYOLINARNOŚĆ – przeniesienie do jednego tworu artystycznego różnych metod z różnych rodzajów sztuk i zastosowanie w ramach tego wytworu artystycznego (synkretyzm sztuk). Z różnych dziedzin tworzy się dzieło ale nie tworzy to jednej całości, nie ma jednej koncepcji.

Tatarkiewicz mówi, że jedyną pewną klasyfikacją, która powinna zostać jest: sztuki rzeczowe (ukazują rzeczy – sztuki postrzeżeń) oraz sztuki słowne (sugerują za pomocą języka – to sztuki wyobraźni)

Etienne Souriau – każdy człowiek odbiera sztukę jako coś jednego, widzi ją jako monolit, ponieważ w obyczajowości przyjęło się, że patrzymy na artystów jak na braterstwo ujednolicające różne grupy artystyczne. S. zastanawia się nad tym czy sztuka to monolit. Tworzy estetykę porównawczą – jest to dyscyplina, której bazą jest konfrontacja między dziełami, tym co oznaczają, ale też między rożnymi sztukami. Zastanawia się też nad istotą sztuki: robi analizę egzystencjalną dzieła sztuki i mówi o pluralistycznym sposobie istnienia (sposoby istnienia są cztery: fizyczny, fenomenalny-zjawiskowy, rzeczowy, transcendentalny).
„O dziele sztuki trzeba mówić na sposób artystyczny, bo trzeba przystosować język do przedmiotu, o którym się mówi”.
Każdy własny zmysł, każda pewna jakość użyta zostaje w dwóch sztukach: na poziomie pierwszym i drugim.
Mówi o siedmiu typach własnych zmysłów w gamie jakości artystycznych: linie (przysługuje im na pierwszym poziomie arabeska, na drugim poziomie rysunek), bryła (na pierwszym poziomie architektura, na drugim rzeźba), barwy (na pierwszym malarstwo czyste, na drugim malarstwo przedstawiające), światła (na pierwszym film, na drugim fotografia), ruch ( na pierwszym taniec, drugim pantomima), dźwięki artykułowane - prozodia czysta(literatura, poezja), dźwięki muzyczne (muzyka – dźwięki czyste, na drugim muzyka dramatyczna lub opisowa).

Problem: nie ma czegoś takiego jak prozodia czysta, jest to system maksymalistyczny (może kiedyś będzie sobie prozodia czysta). Prozodia to szmery a muzyka to dźwięki czyste. Może stworzy się gdzieś kiedyś taka sztuka. Prozodia to głównie rytm w mowie, artykulacja.

Trzeci wykład

HISTORIA SZTUKI – TEORIA SZTUKI – FILOZOFIA SZTUKI – ESTETYKA

I. Historia sztuki – wiąże się z poglądami: historyzm faktograficzny – jest to pogląd, że rzeczywistość artystyczna jest w swojej istocie zmienna. Postuluje się adekwatne metody poznawania tej rzeczywistości. Naukowcy wskazują, że ten pogląd jest we wszystkich teoriach, tyle, że w różnym nasileniu. W odniesieniu do historii sztuki – jest to pogląd na dzieje sztuki jako ciągu zdarzeń. Wyznacza zasady postulujące odtwarzanie tego ciągu zasadniczo bez formułowania praw i teorii. Prawa i teorie to poza faktograficzna struktura (faktografia – ciąg zdarzeń). Ale nie można odtworzyć ciągu zdarzeń bez próby formułowania praw i reguł (tak jest praktycznie). Modne to, co w marksizmie – historyczne ujmowanie rzeczywistości, tzn. bada się zjawiska w ich kontekście (ujęcie synchroniczne).
Krytyka artystyczna – spojrzenie na zjawiska artystyczne z aktualnego punktu widzenia (synchron)
Badanie zjawiska w diachronii – szuka się genezy, postrzega się te zjawiska jako elementy większych całości, ulegających rozwojowi, będących procesie rozwoju.
Historia sztuki jest ujęciem diachronicznym właśnie.

II. Teoria sztuki – nauka humanistyczna, jako samodzielna dziedzina wiedzy ukształtowała się w XV wieku, Leon Battista Albert we Włoszech, nie funkcjonowała wtedy zupełnie autonomicznie, dopiero w XIX wieku faktycznie powstała jako samodzielna. Na teorie sztuki wpływ miał rozwój naukoznawstwa (pozytywizm filozoficzno naukowy, który ukształtował główne prądy teorii sztuki).
W zależności od tego, co wyznacza granice teorii to może być: konkretny problem lub dziedzina badań.

Jako problematyka badawcza – teoria to hipoteza oferująca rozstrzygnięcie pewnego problemu badawczego, połączona z ogółem twierdzeń pochodnych często uszczegóławiających tę hipotezę ogólną.
Jako dziedzina badań – teoria sztuki to spójny metodologicznie i pojęciowo system twierdzeń opisujących pewną klasę obiektów sztuki (dzieł sztuki, faktów kulturowych).

Generalnie są one nierozłączne, czasem jest identyczność zakresu tych dwóch treści definicji, ponieważ każdy problem dotyczy jakiejś dziedziny badań a u podstaw dziedziny badań jest zawsze problematyka. Przy obu definicjach dodaje się żądanie – by twierdzenia teorii (zdania, z których teoria się składa) miały charakter twierdzeń uniwersalnych. Powinny dotyczyć ogólnej zależności a nie jednostkowego faktu. Teorią nie będzie pojęcie dzieła sztuki, ale będzie nią estetyka muzyki.

Twierdzenia teorii (w ramach nauk empirycznych) zawiera: hipotezy i prawa.
Różnica między nimi jest charakteru psychologicznego, to kwestia stopnia uwiarygodnienia. Prawa są bardziej ugruntowane w rzeczywistości, hipotezy mniej. Prawa są wysoko prawdopodobne, h mniej. Wsje twierdzenia są w mniejszym lub większym stopniu hipotetyczne, mogą być zakwestionowane.

Fundament empiryczny teorii: związki teorii z doświadczeniem (ustalenie tych związków to interpretacja. Te zależności mogą być:
- niezależnie łączące twierdzenia teorii z wynikami badań empirycznych
- zależnie łączące terminy teorii z terminami, za pomocą których wyrażane są dane empiryczne (obserwacyjne).

Obecnie panuje przekonanie, że o empiryczności teorii decyduje jej przydatność do wyjaśniania zjawisk empirycznych. Od takiej teorii oczekuje się, że jej zakres stosowalności będzie szerszy niż tylko znane nam zjawiska tzn. będzie miała ta teoria oprócz opisowego także charakter projektujący – będzie przewidywała zjawiska artystyczne.
Która teoria jest lepsza – decyduje o tym szerokość klasy tej grupy przedmiotów, które teoria wyjaśnia i może przewidzieć (przewiduje).

III. Filozofia sztuki – sama siebie nazywa estetyką. Estetyka to także teoria sztuki, czerpie z historii sztuki. Zakresy tych pojęć się krzyżują, ale nie są identyczne.
Estetyka – teoria konkretnych dziedzin sztuki, a teoria sztuki – to ogólna teoria sztuki.

Filozofia sztuki – zajmuje się wytłumaczeniem zjawisk sztuki, głównym pytaniem jest przyczyna i cel działalności artystycznej. Problemy w ramach filozofii sztuki to:
- odtworzenie, kreacja artystyczna jako odtworzenie rzeczywistości
- konstrukcja form artystycznych
- wyrażanie przeżyć

Źródło i cel – to pytanie filozofii klasycznej raczej.

Jakie mogą być odpowiedzi?:
- bo jest to naturalny popęd i potrzeba człowieka, bo tak chcemy, tu kierunek naturalistyczny, mimetyczna koncepcja Arystotelesa
- bo sprawia nam to przyjemność, tworzymy sztukę żaby się nam podobała – kierunek hedonistyczny
- teorii sztuki nie ma i nie powinno być – to podejście sceptyczne, wystarczy, że sztuka daje nam zadowolenie, nie ważne skąd jest itp...

Inne odpowiedzi to np.: służba Bogu, rachunek sumienia, krytyka społeczna, projektowanie nowego świata, sposób uzdrawiania, sztuka to eksperymentowanie jak „Tango”.

- (Tatarkiewicz) Witkacy? „Sztuka to poznanie życia wewnętrznego” – Tatarkiewicz mówi, że to zarys teorii, to coś więcej niż tylko ekspresja. Grotowski mówi, że to poznanie siebie oraz wyrażanie siebie.
- „Confiteor” Przybyszewski nurt modernistyczny – sztuk to odtworzenie tego, co wieczne, niezależne od wszystkich zmian, od przypadkowości, od czasu i przestrzeni. Jest odtworzeniem istotności tj. duszy. Życie duchowe we wszelkich jej przejawach.
- „sztuka to sposób uchwycenia tego, co w inny sposób nie jest uchwytne”. Sztuka jako metoda a nie przedmiot. Taka sztuka ma uchwycić coś, co przekracza ludzkie doświadczenie, ma być zobrazowaniem rzeczy niepodanych naszym zmysłom. Wypowiedź Zamojskiego (rzeźbiarz) „Sztuka usiłuje przełamać granice naszego współczesnego życia, jest wysiłkiem by odnaleźć, rozpoznać, uchwycić rzeczy, których istnienia domyślamy się, a których inaczej uchwycić nie umiemy”.
- Adolf Loos – architekt, „Sztuka to samowola geniusza”, wg Tatarkiewicza ta samowola „jest zdolna znaleźć to, czego zwykły człowiek rzemieślnik nie znajdzie”, „może wieść ludzi coraz dalej i dalej, wyżej i wyżej i to jest sens sztuki”. Wiąże się z transcendencją osoby ludzkiej dzięki sztuce.
- sztuka wytwarza to, co jest nieprzewidywalne, nagłe, gdy styka się z nowymi jakościami czy przedmiotami. Może się zdarzyć, że może wytworzyć te nowe jakości i przedmioty – to propozycja koncepcji sztuki – wiąże się z teorią wyłaniania się (emergentyzm) – sztuka to tworzenie nowych jakości których w ogóle jeszcze nie było.

Ostateczne racje istnienia sztuki:
- teoria sztuki mimetycznej
- teoria maniczna
Na bazie tych dwóch Krąpiec potem Kiereś wykoncypowali 3 teorie sztuki prywatywnej (związane z koncepcją bytu). Prywatywna czyli wynikająca z braku (głównie w naturze), który przedmiot poznający odpoznaje i decyduje się na jego uzupełnienie. Atakuje się, że niby związana z mimetyczną...



Artystyczne i estetyczne:
Artystyczne – to co dotyczy aktu twórczego
Estetyczne – związane z aktem odbiorczym

IV. Estetyka: Uznaje się, że jest nauką o pięknie lub sztuce, przedmiotach estetycznych, estetycznych przeżyciach. Może mieć charakter opisowy lub normatywny (tworzyć przepisy, reguły), może też analizować i wyjaśniać fakty. Wg Tatarkiewicza jest syntezą i teorii sztuki i filozofii sztuki i historii sztuki, ponieważ estetyk wiedzę swoją czerpie z :
- wiedzy innych estetyków, z tak zwanej myśli estetycznej
- od samych artystów
- ze „smaku epok” – obyczajów epoki, filozofii panującej, ustrój polityczny, ... i też tego co jest zawarte w sztuce samej. Estetyk to badacz samego przedmiotu sztuki – musi być historykiem i filozofem sztuki.
Te wszystkie dziedziny kryją się w estetyce.

Zazwyczaj estetyka to zbiór reguł charakterystycznych la dziedzin artystycznych.
Dziś: to nauka o pięknie lub o sztuce. Gdy pierwotnie teoria sztuki i teoria piękna były rozłączne tak potem cały czas dążono do krzyżowania się zakresu nauk o pięknie, o sztuce.

Obiektywność subiektywność w sztuce:
Estetyka może pytać czym jest piękno i czym jest sztuka – to próba obiektywnych sformułowań. Ale jeśli mówimy o sztuce nie odrzucamy koncepcji subiektywnych, bo subiektywne to to co dotyczy człowieka- co jest da mnie piękne.

Estetyka pojawia się w połowie XVIII wieku, nazwał ją A. Baungarten, ale to tylko termin, bo estetykę uprawiano od starożytności (teoria mimetyczna)

Trzy dziedziny ludzkiej działalności
Teoria
Praxis
Pojesis
W sztuce są nierozłączne - sztuka to wsjo co człowiek robi , to sztuka jego życia i w aspekcie teoretycznym, moralnym, i w aspekcie twórczości artystycznej. Jest prawdziwa jeśli wyraża tego człowieka, dotyka dobra i wyraża się w pięknie.

Raszewski: powoływał się na tezy Guardiniego Romana, "Koniec czasów nowożytnych", "Świat i osoba" - "dzieło sztuki nie ma żadnego celu ale ma sens, tzn, aby było, żeby w nim istotę rzeczy i życie wewnętrzne człowieka/artysty znalazły prawdziwą i czystą postać. Działalność artystyczna ma jednak charakter celowy bo polega na szukaniu kształtu nieprzypadkowego, odpowiadającego jakiemuś zamiarowi" (jakoś tak)
Gdziekolwiek tworzy się postać, jej twórcy odwołują się do naszego życia i do naszej wiedzy pozaartystycznej bo sami i z tego i z tego korzystają, więc treści w sztuce wnikają w przejawy życia tworzącego się poza sztuką. Dziś rzadko do sztuki wnika coś z życia prawdziwego. Dziś sztuka jest autotematyczna (o sobie samej np parodia) i autoteliczna (np.jak artysta opowiada co tworzy). Wg Raszewskiego odcięcie od życia to skończenie z sokami dla sztuki, sztuka potrzebuje uzasadnienia moralnego, jeśli dzieło jest arcydziełem niesie zawsze to co jest autentyczne a nie tylko nawiązanie do innej sztuki.

Czwarty i piąty wykład

Lata 50, 60, 70
Thomas Monroe – teoretyk współczesny – wg niego sztuka to sprawność, sztuki zachodzą na siebie, krzyżują się.
1. Def sztuki w sensie szerokim/technicznym – to każda umiejętność z ukierunkowaniem użytecznościowym
2. Szeroka, intelektualna definicja
3. Def która odnosi się do sztuk pięknych: - szerokie, estetyczne, wartościujące, - sztuki estetyczne niewartościujące
4. Wizualny sens: - estetyczny wartościujący, - niewartościujący sens
5. Malarski, estetyczny, wartościujący

TE SENSY ODNOSZĄ SIĘ DO 2-AKIEGO ZNACZENIA TERMINU: - JAKO TWORZENIE, SPRAWNOŚĆ, - JAKO PRODUKT TEJ SPRAWNOŚCI.

Sposoby przekazywania zawartości dzieła odbiorcy:
1. prezentacje – muzyka, dzieła plastyczne
2. sugestia – wymaga często kontekstu kulturowego np. dzieło literackie.

Sposoby kompozycji dzieła sztuki:
1. kompozycje utylitarne – charakteryzują wsje dzieła wytworzone, ponieważ tworzone są ze względu na określoną funkcję/niekoniecznie z zakresu sztuk pięknych.
2. ekspozycyjna – polega na organizowaniu elementów dzieła tak aby ukazać zależności pomiędzy tymi elementami głównie przyczynową np. sztuki religijne, każde dzieło o tematyce religijnej służy ekspozycji pewnej idei religijnej.
3. przedstawiająca – pokrywa się z propozycją Ingardena, który mówi o warstwie przedmiotów przedstawionych, dotyczy takiego zespołu elementów w dziele sztuki kt sugerują jakiś przedmiot lub osobę czy zdarzenie.
4. tematyczna – polega na takiej organizacji dzieła aby widoczne, odczuwalne było stosowanie powtórzeń kompozycyjnych, zmienność elementów, kontrast stosowany w kompozycji. Ma nas odwołać, przenosić nasze uczucia, skojarzenia do głównej idei dzieła.


Klasyfikacja sztuk Thomasa Monroe:
Ze względu na sposób prezentacji (porównanie sztuk pod względem ilości zmysłów, do których odnoszą się dzieła sztuki)
1. apelujące do jednego zmysłu: muzyka, malarstwo
2. do dwóch: opera, balet
3. do wielu: różne formy rytuałów religijnych, zapachy, pokazy mody.

Ze względu na sposób prezentacji pod względem określonych zmysłów:
1. sztuki wizualne: malarstwo i rzeźba
2. słuchowe: muzyka
3. słuchowo-wizualne: opera, balet, literatura
4. sztuki apelujące do niższych zmysłów: smaki, zapachy

Klasyfikacja pod względem sposobu prezentacji dot.składników podkreślonych w prezentacji:
1. wśród sztuk wizualnych podkreśla się np. barwę: malarstwo, tkactwo, ceramika.
2. kształt: rzeźba, architektura, el.przemysłowe
3. linię: rysunek, sztuka drukarska
4. podkreślające przestrzeń wew/duchową: pewne formy architektoniczne, formy przyrządów technicznych które są wyrzem zdolności ludzkiego intelektu
5. mogą być podkreślone efekty biało – czarne np. druk, niektóre dzieła malarskie, fotografia, grafika
6. wśród słuchowych i wizualno-słuchowych można wskazać na podkreślające rytm lub wysokość tonu (muzyka) lub te które rezygnują z tonu np. poezja


Klasyfikacja pod względem sposobu przekazu ze względu na podkreślone czynniki:
1. prezentowane – akcent na prezentacje
2. sugerowane – potrzebny kontekst, akcent na sugestię
3. raz prezentacja raz sugestia – malarstwo w którym potrzebny kontekst

Klasyfikacja pod względem sposobu przekazu ze względu na podkreślone sposoby sugestii:
1. - naśladowanie (mimesis), - korzystanie z naturalnych skojarzeń, te które wiążą się z realistycznymi elementami np. malarstwo, rzeźba, taniec, pantomima, muzyka
2. stosowanie symboli – potrzebna znajomość kontekstu, mogą być wypierane przez naturalne skojarzenia np. literatura
3. naśladowanie, stosowanie symboli i naturalnych skojarzeń – te 3 elementy razem (sztuka teatralna, film dźwiękowy)

Klasyfikacja pod względem sposobów kompozycji pod względem stopnia podkreślenia przedstawienia:
1. te które mają zwykle wysoki stopień podkreślenia przedstawienia: literatura, rysunek foto, taniec, sztuki teatralne
2. zwykle maja niski sposób: muzyka, architektura, przyrządy tech, sprzęty gospodarstwa domowego

Klasyfikacja pod wzgl sposobów kompozycji pod względem stopnia podkreślenia użyteczności:
1. te które mają wysoki – architektura, sprzęty, wyroby przemysłowe
2. niski – muzyka, poezja, literatura

Klasyfikacja pod względem sposobów kompozycji pod względem stopnia podkreślenia kompozycji tematycznej:
1. zwykle wysoki stopień jej podkreślenia: muzyka, poezja, arch, tekstylia
2. zwykle niski – literatura, proza
3. zmienny stopień: malarstwo, rzeźba

Klasyfikacja pod względem sposobów kompozycji pod względem stopnia podkreślenia ekspozycji:
1. zwykle wysoki – jest w specjalnych gałęziach literatury, malarstwie, rzeźbie, architekturze
2. zwykle niski – muzyka, współczesne malarstwo i rzeźba


Klasyfikacja pod względem zróżnicowania dzieła sztuki:
1. sztuka stosunkowo niezróżnicowana np. prymitywny taniec (choreja)
2. sztuka w wysokim stopniu wyspecjalizowana np. muzyka współczesna koncertowa
3. sztuki złożone, zróżnicowane – mają formy i prymitywne i wyspecjalizowane: opera, balet, teatr, szt architektoniczna,

Monroe nie ma jednoznacznej koncepcji sztuki bo uważał że sztuka jest tak wieloznaczna, że te klasyfikacje się zazębiają, robi on klasyfikacje bo one są fundamentem, do którego później się odwołują.


Charles Lalos – filozof, sceptyk, relatywista, . On chce wyrazić naturę poszczególnych sztuk, nie odwołuje się do tradycyjnych teorii sztuk estetycznych. „Wycieczka do rozumienia klasyfikacji strukturalnej sztuk pięknych” – „każde dzieło sztuki jest kombinacją typu polifonicznego, strukturą którą uczyniono ważną przez proces przeciwstawienia jednej struktury innym strukturom”.

„Natura ma tylko struktury, jedynie sztuka ma suprastrukury (nadstruktury)” – homo faber i homo sapiens ustrukturowują naturę, każde po swojemu, ale wsjo trzyma się naturalnego sposobu. Natomiast homo artifex (kreator) narzuca na tę naturę suprastruktury, nadaje jej sztuczność, melodie, wiersz itp – to kontranatura – sztuczność przeciw naturalności. Przeciwstawienie.

Lalos nie zgadza się z tradycyjną klasyfikacją sztuk na przestrzenne i czasowe: ponieważ każda sztuka jest czasowo przestrzenna. Trzeba by wyróżnić tyle sztuk ile jest zasadniczych nadstruktur i mówi, że zasadniczo możemy mówić o 7 (ale nie są wyczerpujące, są podważalne, zazębiają się) to:
1. sztuki umożliwiające optymalną suprastrukturę, jest to możliwe gdy dana sztuka będzie operowała maksymalną ilością podstruktur w ramach tej suprastruktury, najlepiej nieskończoną ilością.
2. sztuka o dobrowolnym ograniczeniu technicznym: np.malarz gdy świadomie rezygnuje z jakiejś barwy.
3. Sztuka o mniejszym stopniu czystości - te sztuki które ulegają zmienności bo są otwarte na nowe infrastruktury (mogą być wewnątrz) np. najpierw w teatrze jest scenografia a potem choreografia (lub infrastruk.z zewnątrz) kt wejdą i zburzą porządek.


Koncepcja Janiny Makota (lata 60) - podział z uwagi na rodzaj wykorzystywanego podłoża materialnego/fundamentu bytowego:
1. dzieła opierające się na przedmiotach trwających w czasie: rysunek, obraz, rzeźba, arch.:
- biorą z podłoża rozciągłość powierzchniową – rysunek
- biorą z podłoża rozciągłość powierzchniową i barwę – malarstwo
- te które biorą rozciągłość trójwymiarową – rzeźba
- biorą rozciągłość trójwymiarową i barwę – rzeźba w polichromii
2. opierające się na przedmiotach procesualnych/procesach – muzyka, dzieło literackie, biorą z podłoża następstwo czasu:
- te które wyczerpują się w czasie – dzieło muzyczne
- nie wyczerpują się w fazowości np. dzieło literackie
3. łączy – opiera się na przedmiotach w czasie i procesach – film, taniec, teatr:
- te które biorą z podłoża rozciągłość powierzchniową, ewentualnie łączące się z dźwiękiem, słowami, muzyką np. film
- biorące z podłoża ruch żywych osób – taniec
- te które biorą zdarzenia rozgrywane przez osoby, rzeczy oraz skoordynowane z tymi zdarzeniami: dźwięki, barwy, ruch, muzykę np. teatr

(DRUGA KLASYFIKACJA MAKOTY JEŚLI KTOŚ MÓGŁBY JĄ UZUPEŁNIĆ, PONIEWAŻ NA WYKŁADZIE MI SIĘ CHYBA POKIEŁBASIŁO TROSZKĘ)
!!!!!!!!! Klasyfikacja ze względu na warstwowość budowy:
1. jednowarstwowe - jednowymiarowe – rysunek, obraz
2. te które posługują się trójwym.: przestrzenne (rzeźba, arch), czasowe(muzyka)
3. jednowarstwowe dwuwymiarowe: niemy film, taniec
4. trójwarstwowe lub wielowarstwowe dwuwymiarowe: dzieło literackie, które zasadniczo jest czasowe:
- dwuwymiarowe ma warstwę przedmiotów przedstawionych
- w sensie rozwinięcia przestrzenno-czasowego: teatr, film !!!!!!!


Systematyczne ujęcie według Stępnia:
W Grecji sztuka miała szerokie znaczenie - jako umiejętność wytworzenia pewnego przedmiotu (sprawność), wiąże się ze znajomością reguł wytwarzania. Każda sztuka ma własne reguły wytwarzania.
Klaudiusz Golen stworzył definicję sztuki, która przetrwała do XIX wieku, sztuka - to zespół powszechnych, trafnych i pożytecznych przepisów służących określonemu celowi.
Koncepcja sztuki starożytnej: wartość sztuki - to doskonałość wytworu.
Dla Platona wartość estetyczna jest podporządkowana moralnym.
Dla Arystotelesa dzieło sztuki może być niedoskonałe, bo jest wytworem człowieka, jest naśladowaniem rzeczywistości, a ona jest odbiciem tylko świata idealnego. Dobro, piękno jest idealne, zaś dzieło sztuki może być złe.
Platon rozważa to w kategoriach metafizycznych. Arystoteles podkreśla, że sztuka jest sprawnością, umiejętnością intelektualną. "Zdolność trafnego wytwarzania (poiesis), doskonałość wytworu jako sprawność wymaga ćwiczenia (geniusze się nie rodzą), doskonalenia się.

Struktura dzieła sztuki (chodzi o konkretny materiał):
Jest urabiany przez twórcę, formowany, przekształcany przez sprawcę według wzoru pewną określoną metodą pewnego materiału ku określonemu celowi. (przyczyna materialna i celowa).

Sztuki katarktyczne - muzyka, taniec, poezja: Materiałem jest ciało ludzkie (człowiek), sprawcą jest człowiek, celem karharsis jest człowiek, wzorem jest dobry, piękny, prawdziwy człowiek, przyczyna formalna to naturalny instynkt człowieka

Mimesis - w szerszym znaczeniu to uzupełnienie rzeczy przyrody, natury. W sztuce potrzebny jest wysiłek emocjonalny i intelektualny (konsekwencja - upojenie). Wczasy dla Arystotelesa to to co zachodzi po wysiłku emocjonalnym i intelektualnym Odpoczynek fizyczny związany z rozwojem duchowym.

W średniowieczu:
Nurt Platon/Plotyn: sztuka odzwierciedla ducha ludzkiego, tworzyć piękno, angażować piękno w życie codzienne człowieka. Zmierzać to miało ku sferze religijnej, boskiej twórczości człowieka - stwarzający świat. Sztuka pełni funkcje pozaestetyczne ale również estetyczne, religijne i moralne.

Nurt Arystoteles/Tomasz: sztuka jako sprawność intelektualna, sposób trafnego wytwarzania czegoś. Jest to cnota kierująca wytwarzaniem doskonałych dzieł. Cnota - wiedza o doborze odpowiednich (trafnie rozeznanych) środków do uzyskania doskonałego i wartościowego dzieła w hierarchii: użyteczne-->przyjemne-->piękne.
Problem Tomasza: Czy sztuka podlega ocenie moralnej? Zależy to od koncepcji aksjologicznej sztuki.
Wartości: materiał z którego stworzone jest dzieło sztuki musi być stosowne do celu wytworu. Dzieło sztuki piękne powinno realizować cel estetyczny. Tomasz odróżniał piękno przedmiotu przedstawionego od sposobu przedstawienia: można przedmiot brzydki pokazać w piękny sposób.

Od renesansu - proces uświadamiania sztuk pięknych - oddzielanie ich od nauk teoretycznych, wtedy zaczęto przyłączać poezję do dzieła sztuki. Sztuka w sobie posiada piętno, realizuje je, jest indywidualna, oryginalna.
Zaczęto doceniać talent. Sztuka wytwarza odrębny świat (Arystoteles też o tym mówił), świat prawdopodobieństwa.

XVIII wiek - Charles Batteux mówi o sztukach pięknych, sztuka w wąskim rozumieniu (z poezją ale bez techniki, nauk teoretycznych). Są nosicielami wartości estetycznych, ich cel to bycie dziełem pięknym.

Stępień przywołuje Tatarkiewicza, który definiuje sztukę. Definicja alternatywna (nawiązuje do tradycji), ambicja aby dotyczyła współczesnej sztuki.
Stępień ocenia ją negatywnie, bo według niego Tatarkiewicz nie ujmuje istoty sztuki, tworzy definicję rodzaju najbliższego, jest za szeroka, nie mówi o cechach wyróżniających dzieła sztuki wobec innych dzieł.
Według Tatarkiewicza sztuka/dzieło sztuki jest odtwarzaniem rzeczy lub konstruowaniem form lub wyrażaniem przeżyć - jeśli ich wytwór może zachwycać, wzruszać lub wstrząsać.

Stępień idzie za Ingardenem - posługuje się koncepcją Stróżewskiego. Definicje Tatarkiewicza są próbą ujęcia czym jest sztuka, ale nie mówią o tym co ją wyróżnia. A definicja nie obejdzie się bez tego co sztukę specyfikuje. To co ją wyróżnia może być z dziedziny aksjologicznej... Stępień chce rozumieć sztukę w sposób wąski, jeśli sztuką nie chcemy nazywać świadomego i duchowego działania.
Jak fenomenolog chce stworzyć definicję przez różnicę gatunkową, w analizie uchwycić to, co istotne dla dzieła sztuki, wychodząc od typowych niejako wzorcowych przykładów tego co bywa uważane za dzieło sztuki.
Warto zachować z tradycji koncepcję sztuki jako sprawności świadomego i celowego wytwarzania dzieł szczególnego typu, oraz sposób doboru i układu czynności wytwórczych, dzieła szczególnego typu. Dzieło sztuki to wytwór sztuki, przedmiot szczególnego typu powołany do istnienia świadomie i celowo.

"Dzieło sztuki powołuje do istnienia nowy świat lub stanowi okno udostępniające ten nowy świat. I to co udostępniane oraz samo udostępnienie są niejednoznaczne i schematyczne". Swą transcendencją "prawdziwe" dzieło sztuki zadziwia, olśniewa, niepokoi. (za Stróżewskim).

Stępień za Ingardenem: dzieło sztuki jest indywidualnym, oryginalnym zestrojem jakości. Przedmiotem dostępnym świadomości w pewnym typie poznania ale przedmiotem który można ocenić, o którym można powiedzieć zdania prawdziwe bądź fałszywe. Mogą dotyczyć dzieła sztuki jako całości bytowej bądź świata przedstawionego w dziele sztuki.
Wymiary dzieła sztuki ze względu na rodzaj czynników i sposób w jaki konstytuują one zawartość dzieła sztuki:
1. fazowość dzieła sztuki - quasiczasowość - to jest czas trwania dzieła w procesie odbiorczym
2. warstwowość (wielo) żeby była musi być:
- różnorodne składniki w dziele literackim: brzmieniowa, sensu,
świata przedstawionego,
- jednorodne składniki tworzą twory wyższego rzędu (zdania, zgłoski, sens, dźwięk całego działa)
- zachowana jest względna autonomia podstawowych składników - zawsze możemy w którymś czasie odbioru odczytać daną jednostkę jako oddzielny element.
- najważniejszy warunek: aby między różnymi składnikami podstawowymi istniał organiczny związek tworzący całość dzieła.

Stępień "to co wyróżnia artystyczne naśladowanie czy przetworzenie czy tworzenie, to ani udzielanie czy uzyskiwanie pewnej wiedzy - to nie jest cecha specyficzna, nie jest też - wywoływanie określonej reakcji u odbiorcy. Nie jest również wyrażanie (ekspresja) z psychiki twórcy, lecz powoływanie do bytu, istnienia przedmiotu który ma być piękny, estetycznie wartościowy, może jawić się jako nosiciel wartości estetycznej - to jest głównie dzieło sztuki - powoływanie do istnienia przedmiotu estetycznie wartościowego.
Dzieło sztuki to przedmiot stanowiący odrębną całość bytową. Pozornie samoistny, niezależny od twórcy, który pretenduje do piękna. Wewnętrzny sens istnienia dzieła sztuki. Ze strony odbiorczej może być ujęty jako przedmiot estetyczny który jest po co aby być estetycznie wartościowym dla odbiorcy. Może pełnić inne funkcje ale najważniejsze aby był nosicielem piękna.

Opis:
1. muzyka
2. architektura
3. malarstwo, rzeźba
4. sztuki słowne
5. pieśni (folklor)
6. sztuki stosowane
7. dramat – sztuki przedstawiane w teatrze
8. choreografia
do tej pory to klasyczny podział
9. nagrania dźwiękowe,muzyka elektroniczna
10. sztuki ruchu (kinetyczne) – wideo, choreografia, możliwe technicznie do utrwalenia, związane z uchem
11. fotografia
12. teatr radiowy
13. TV
14. sztuka muzyczno-ruchowa, taka która dzieje się na koncertach
15. space music – elektroniczna muzyka która opiera się na dźwiękach ostrych, zgrzytach
16. labirynt – typ sztuki, nie tylko architektura ale też jej cecha wyrażania, labirynt jako wyraz/motyw przeżyć wewnętrznych (wiąże się z ekspresją ludzką)
17. dźwięk i światło performatywy – czynu aktorskiego
18. magiczna lampa (hm?)
Pozostałe spełniają podwójne funkcje np. estetyczna funkcja pośrednika – narzędzia: magnetofon, człowiek, estetyczna strona wizualna/dźwiękowa narzędzia.


Galejew B. – estetyka wschodnia tworzona pod wpływem myśli marksistowskiej, czerpał z koncepcji dialektyki Hegla, zm.w Kazachstanie. Instytut Prometeusza, próbował uwzględnić możliwości tech współczesnej kultury. „Nowy Laokoon”. Uwzględnia sztuki techniczne, w związku z rozwojem techniki mówi, że dzisiejszy trend dąży do syntezy sztuk, te sztuki ulegają wymieszaniu, przy czym czasem tracą tożsamość, tworzą jedną całość, tworzenie synergii (2+2=5). Całość sztuk w swoim systemie wytwarza naddatek estetyczny – w jedności wytwarza się coś „nad”. Ten naddatek ujmuje przeżycia intelektualne i emocjonalne w dziele sztuki.
Słowa klucz: synergiczność, jedność.
Natura sztuk syntezyjna – np jakiś epitet otwiera nam inne zmysły, biel która jest bodźcem wzrokowym otwiera nas na przeżycia ciszy. Sztuka jako synestezja (dzieło sztuki jako zintegrowany system), rzeźba nie musi oddziaływać tylko na wzrok lub dotyk, można ją odebrać węchem lub słuchem. TO JEST JEGO KONCEPCJA DIALEKTYKI.

Wojny pomiędzy trendem postępującym i wstecznym: artystę coś pcha do przodu i coś go powstrzymuje. Ten postępujący proces jest ku wyżynom mentalnym – ku najwyższemu poziomowi naszej świadomości. Równocześnie zachodzi proces przeciwny – artysta dosięga tych najgłębszych płaszczyzn przeżyć mentalnych i też emocjonalnych. Tylko gdy zachodzą te 2 procesy mówimy o dziele sztuki. Galiejew wziął to z koncepcji Eizensteina.



METAESTETYKA:
Dziedzina wiedzy, która zajmuje się estetyką. Termin estetyka pochodzi od gr. aisthesis – wrażenie, doznanie zmysłowe, spostrzeżenie, bo w starożytności piękno łączyło się z poznaniem zmysłowym. Z czasem poznanie zmysłowe zaczęło odpowiadać dziedzinie twórczości ludzkiej tak jak poznanie umysłowe odpowiada nauce. W XVIII wieku wprowadzono termin estetyka na określenie autonomicznej dziedziny wiedzy zajmującej się poznaniem zmysłowym w odróżnieniu od naukowego, logicznego, na wyższym poziomie..

Kant stworzył swoją estetyką transcendentalną, która za przedmiot miała to co jest naocznie dane. Poznanie zmysłowe odpowiada dziedzinie sztuki.

Romantyzm – Hegel napisał „Estetyka”. Dziś rozumienie estetyki pochodzi od Hegla – jako filozofia sztuk pięknych.

Stępień – mówi o dziełach estetyki, każde zajmuje się czymś innym oraz o teorii piękna pozaartystycznego (dział estetyki) czyli piękna tkwiącego w naturze. Stępień mówi że teoria sztuki jest mniej filozofująca od estetyki, odróżnia te dwie dziedziny, ponieważ uważa że zakresy tych pojęć nie są tożsame tylko się krzyżują. Przeżycia estetyczne można mieć też w odniesieniu do przedmiotów nieartystycznych, a dzieła sztuki mogą spełniać funkcje inne od estetycznych.
Stępień nawiązuje do Ingarden. Ingarden wyróżnił postawy: obiektywistyczną (oscylowała wokół dzieła sztuki, piękna obiektywnego) oraz subiektywistyczną (odnosiła się do przeżycia estetycznego/odbiorczego).

Adam Szelążek mówi o podobnym rozróżnieniu. Są dwa rodzaje sztuk:
- sztuka perceptualna – gdy coś dla kogoś jest dziełem sztuki, wcale nie musi być świadomie wytworzone jako dzieło sztuki, ale odbiorca dostrzega w nim wartości estetyczne.
- konceptualna – gdy artysta który ją tworzy ma świadomość tego, że tworzy dzieło sztuki, tworzy je w sposób perfekcyjny wg wybranych przez siebie technik, świadomie je wybiera, dąży do oryginalności, chce przedstawić szeroką rozumiane piękno. Zostawiona jest dowolność interpretacyjna.

PODSTAWOWE ROZUMIENIE ESTETYKI: nauka o pięknie i przedmiotach pięknych, oo ujmowaniu i ocenie czegoś w aspekcie piękna. Nauka o związkach człowieka z pięknem.

Stępień mówi, że estetyka jest nauką o pięknie, ale skąd się biorą wartości estetyczne – poj. się gdy uważa się że piękno nie jest jedyną wartością estetyczną, bo może coś być wzniosłe, subtelne, ładne, olśniewające.

PODEJŚCIA ESTETYCZNE (estetykę można uprawiać w sposób):
1. filozoficzny- mówi się i czerpie się z metod filozoficznych np. ogląd, opis tego co dane, lub z metody opisu sposobu funkcjonowania języka danej estetyki (to filozofia analityczna). Ujęcie tego co istotne (analiza ejdetyczna). Szukanie racjo dotyczącej bytu artystycznego lub estetycznego (tworzonego lub w odbiorze (to metoda metafizyczna).
Podejście filozoficzne podejmuje zagadnienia istoty, sposobu istnienia badanych przedmiotów estetycznych, ocen prawdziwości sądów estetycznych.
2. Podejście empiryczne – korzysta z metod nauk szczegółowych (psychologia, socjologia, etnologia, historia kultury). Posługuje się metodami danej nauki szczegółowej i estetyczne angażuje te dokonania i na ich podstawie może podjąć problemy filozoficzne. Wyniki nauk szczegółowych mogą być zaangażowane przez podejście filozoficzne.

Płaszczyzny estetyki:
1. przedmiotowa – teoria piękna, teoria dzieła sztuki, teoria twórczości
2. metaprzedmiotowa – mówimy o faktach estetycznych – teoria percepcji, teoria oceny/wartościowania estetycznego.


Metaestetyka – rozważanie teoretyczne dotycząe samej estetyki jako nauki.

Historia estetyki:
1. przedplatońskie
2. Platon
3. Arystoteles
4. Plotyn
5. Pseudodionizy
6. Tomasz
7. Kant
8. Hegel
9. B. Croce
10. Ingarden

Nurty estetyczne: (XIX-XX wiek zaczęła się mnogość nurtów):
1. neokantyzm
2. tomizm
3. pozytywizm
4. pragmatyzm
5. marksizm
6. fenomenologia
7. filozofia analityczna

Polska estetyka:
1. Trentowski
2. Kremel
3. Libelt
4. Wallis
5. Witkacy
6. Chwistek
7. Elzenberg
8. Kridl
9. Ossowski
10. Tatarkiewicz
11. Kubikowski (poingardenowski nurt fenomenologiczny)
12. Markiewicz (poingardenowski nurt fenomenologiczny)
13. Morawski (poingardenowski nurt fenomenologiczny)
14. nurt tomistyczny: Krąpiec, Kiereś, Stróżewski, Swieżawski
15. nurt personalistyczny – JPII

Siedem

EGZYSTENCJALIZM:
Styl uprawiania filozofii, niesystemowa analiza, „opis egzystencji rzuconej w świat” czyli transcendentną rzeczywistość. E. charakteryzuje się bezpośredniością opisu prawd, ponieważ forma mówienia o tych zagadnieniach jest tak samo ważna jak treść. (prawd o autentycznym zaangażowaniu, troska o sprawy najistotniejsze). E. charakteryzuje się szerokimi formami literackimi (powieść, dramat, esej, teksty teoretyczne).
Sposób przekazu jest ważny ponieważ sztuka jest bezpośrednim apelem do tego co jest w jednostce.
E. korzysta z metod fenomenologicznych, dotrzeć do żywiołu egzystencji jawiącej się w swej bezpośredniości. Nieprzekraczalna granica bytowa i poznawcza między egzystencją jednostkową a zastanym światem, człowiek czuje się wyobcowany.
Człowiek w egzystencjalizmie jest bytem sprzecznym w sobie, niemożliwe jest jego zaistnienie a jednak istnieje. Sens bycia człowieka to próba nadania zbędnemu istnieniu cząstki sensu. Człowiek to niepowtarzalna subiektywność i podmiotowość, wolność w sytuacjach i tych codziennych i tych granicznych. Ta wolność zmusza do odpowiedzi na pytania ostateczne, które są nierozstrzygalne, do dokonywania wyborów, nawet takich jak tworzenie norm, prawd ogólnospołecznych, swego osobistego życia.
W egzystencjalizmie głównym celem jest odkrywanie prawdy o człowieku – rozszyfrować złudne, pozorne strategie obronne człowieka, które tłumaczą świadomość, wolność i odpowiedzialność. Strategia obronna to ucieczka w coś co jest nieprawdą o człowieku,np. myślę o sobie w pewnych kategoriach, określanie siebie w czymś upewnia nas w naszej egzystencji.

3 drogi mówienia o sztuce:
1. wprost – explicite – tu mówimy też o pięknie i prawdzie, np.”sztuka to jednostkowe zindywidualizowane podejście do egzystencji”, badacz teoretyzuje i wprost wyraża pewne założenia artystyczne.
2. implicite – te które odczytujemy głównie z literackiego dorobku, poglądów na dzieła sztuki, wartość, twórcę. Nieautentyczna to sztuka mimetyczna (odtwórcza, ona stwarza iluzje,które zniewalają jednostkę, zacierają jej osobowość/wynaturzają. Sztuka autentyczna odrzuca te fałsze, iluzje, np. iluzję wspaniałego świata, utopie, które pozbawiają człowieka tego co w nim najbardziej wartościowe, czyli prawa do samostanowienia o swoim losie.
3. praxis – krytyka artystyczna, interpretacja dzieł, badanie czy opis osobowości twórczych, to upraktycznienie światopoglądu filozoficznego

Heidegger: dzieło sztuki to siedlisko „ziemskiego” i „symbolicznego, które pozwala pojawiać się w pewnej wyjątkowej jakości, która jest niespotykana nigdzie w rzeczywistości w odosobnieniu np. prawdy – prawda to jakość egzystencji.
Sztuka może pokazać i ujawnić istotę tego co jest w tym dziele sztuki przedstawione, żadna rzecz nigdy nie powie wprost co jest w nim przedstawione, a sztuka ma tę wyjątkową możliwość.
„W dziele sztuki stawiła się prawda bytu”
„Historia sztuki rozbija iluzję egzystencji ludzkiej”.

Jaspers: filozofia egzystencji. „Dzieło sztuki ma możliwość ujaśniania struktury skomplikowanej i tajemniczej struktury bycia we wszechogarniającej transcendencji”.
Sztuka jest dziedziną zmysłowej naoczności, podejmuje swoistą funkcję pośrednika, pomiędzy tym co racjonalne a tym co poznawczo pierwotne, co jest intuicyjne. Często char.dla religii, metafizyki, a co się wymyka i rozumowi i duchowi racjonalności.
„Sztuka to sygnał niepojętego absolutu, kształtuje ludzką egzystencję i nadaje mu (....uzupełnić....)”.
Nieodłączny znak, konsekwentna droga ku wszechogarniającemu to nieodłączny znak tej drogi.
Sztuka autentycznie dystansuje nas od tego świata po to aby umożliwić powrót do niego, na innym bogatszym w doświadczenia transcendentalne poziomie.
„Sztuka jest wglądem w nie dany bezpośrednio krąg wszechogarniającego, a przez kontakt z dziełami my stajemy się bardziej otwarci i wrażliwi na tą tajemnicę transcendencji, prawdę o sobie, swojej egzystencji.
Sartre: o sztuce wprost nic nie napisał, on zajął się koncepcją wyobraźni twórczej. W.t. to autonomiczny świat w człowieku, jeśli chcemy do niego wkroczyć musimy odwrócić się od wszelkich obrazów rzeczywistości, odwrócić się od tego co jest nam bezpośrednio dane (zmysłowo postrzegalne), dzięki temu widzimy przedmiot nie dany percepcyjnie ale wyobrażony, inny świat ale istniejący realnie. Świat wyobraźni i rzeczywistości materialnej to dwa inne światy.
Projekt estetyczny – to dążenie do położenia kresu samego pragnienia i przedmiotu pragnienia.

Merleau – Ponty: Sztuka to napięcie występujące pomiędzy tym co widziane a tym co wyobrażone, co jawi się w naszej świadomości wyobrażeniowej. Wytwór artystyczny jest odsłanianiem fragmentu pewnego świata, w którym tkwi, jest zanurzona cielesna świadomość. Sztuka jest po to aby odsłonić nam wymiar bytu inny, ale zasłania jeszcze inny. Sztuka coś zasłania coś odsłania.

Albert Camus: teoria sztuki zaangażowanej/zaangażowania sztuki. „Sztuka sprawdza się w momentach przełomowych”. Istotą takiej sztuki jest ekspresja doznania absurdu w momentach zadawania gwałtu wolności ludzkiej. Każde dzieło sztuki jest świadectwem godności ludzkiej, wzbogaca człowieka. Sztuka łączy w sobie to co jest uniwersalne dla egzystencji ludzkiej ale i to co jest historyczne/charakterystyczne dla epoko. Cel sztuki to rozumienie.



FENOMENOLOGIA:
Punktem wyjścia jest fenomen, doświadczenie go, fenomen – to co bezpośrednio dane. Głównym zadaniem metody fenomenologicznej jest uchwycenie istoty tego co dane. Fenomenologowie rozrózniają naoczność doświadczeniową i istotnościową (dana czysta istota, dotrzeć do istoty poprzez naoczność doświadczeniową).
Odkryć istotę tzn. drogą analizy jednego przypadku odkryć to co dla niego jest konieczne i ogólne,skupić się na jednym przedmiocie, doświadczać tego jednego przedmiotu i to doświadczenie estetyczne wytwarzając przedmiot estetyczny będzie go cały czas kształtowało. Analiza powinna ujmować nie tylko te cechy, które są w danym momencie, ale też te które mogły konstytuować przedmiot wcześniej i będą mógł konstytuować go potem. Stąd dynamizm badania i jego aktualność.

Ingarden: punkt wyjścia to spotkanie dzieła sztuki z odbiorcą. On odróżnia wartość estetyczną i artystyczną. Uprawia autonomiczną koncepcję dzieła sztuk. Dla niego ta sztuką jest spotkanie odbiorcy z wytworem artystycznym, to obcowanie, konkretyzacja, tworzy w odbiorze przedmiot estetyczny, który jest przedmiotem wyższego rzędu, bo tworzy ono jedność/całość. Dzieło sztuki jest przedmiotem intencjonalnym, swój przedmiot bytowy ma w jakiejś materii. Dzieło sztuki jest doskonałe gdy tworzy harmonijną całość. Zadaniem dzieła sztuki jest odsłanianie jakości metafizycznych, czyli najgłębiej poruszających nas wartości, które zdarzają nam się w życiu, ale których my w naszym życiu nie jesteśmy w stanie odczytać w formie czystej, bo w formie czystej sa tylko w sztuce.
Przeżycie estetyczne: - pierwotne (wstępna emocja – coś nas porusza, jest wzruszenie) potem zaczynamy coś spostrzegać w tym dziele artystycznym – dostrzegamy jego elementy, próbujemy dotknąć tego co wyrwało nas z tej codzienności – to jest przeżycie estetyczne. Badamy aż do momentu gdy wytwarza nam się pewien przedmiot estetyczny.

Max Scheller: „Sztuka to tworzenie czegoś czego nie ma” ale co jest godne aby było, sztuka zwraca się ku sferze idei i czyni podobnie jak metafizyka. Istotą sztuki jest przedstawianie, a to polega na wniknięciu w treść prafenomenu/istoty/idei.
„O istocie tragiczności”: Scheller zajmuje się związkiem tragiczności z wartościami. „Tragiczność to szczególny ruch wartości, dotyczyć on może tylko i wyłącznie jednostkowego zdarzenia, tragiczność nie jest ogółem. Prawdziwie tragiczny bohater jest tam gdzie jest wolny od winy tej świadomej.

Heidegger: dzieło jest symbolem, który nigdy nie jest zwykłą rzeczą, narzędziem wokół człowieka, jest radykalnie różne od wsjego co wokół człowieka.
Przeznaczenie sztuki – odsłonięcie prawdy bytu. „Poetycko mieszka człowiek na tej ziemi”. Poezja to wsjo to co stanowi, konstytuuje istnienie człowieka a zarazem jest sposobem jego bytowania w świecie.


Krystyna Wikoszewska:
1. postmodernizm
2. ekologia
3. nowe media
4. Feminizm

Osiem:

1. postmodernizm – nie jest jeszcze skodyfikowaną estetyką, jest świeży, dziejący się, ale też ze względu na to, że postmodernizm często chce być sprzeczny sam w sobie. Zakłada on w przeciwieństwie do formalizmu (formułowania reguł...) radykalny eklektyzm, pluralizm, który dopuszcza całkowite pomieszanie stylów w jednym dziele sztuki, chce zasypać przepaść między kulturą wysoką i niską, połączyć elitaryzm i egalitaryzm, internacjonalizm i regionalizm, teraźniejszość i przeszłość. To koncepcja miała być radykalnym odcięciem się od sztuki awangardowej, która cechowała się eksperymentowaniem formalnym. Lotard – wzniosłość gdy jest eklektyzm. Estetyka postmodernistyczna kształtowała się na bazie zjawisk artystycznych głównie krytyki artystycznej, nowa krytyka-swobodne, subiektywne interpretowanie tradycyjnych dzieł artystycznych.
Na bazie tego pojawiają się tendencje:
- działamy przeciwko ustalonym formom
- pluralizm
- eklektyzm radykalny
To mix stylów w jednej sztuce, przekraczamy granice.
- ahistoryczność – Lotard uważa że postmodernizm to nie jest nurt artystyczny, który nastąpił po modernizmie, mimo tej nazwy to było w nurcie krytyki. Postmodernizm przejawia się według niego zawsze w dziejach sztuki/kultury, która będzie wyznaczał pewne cechy char namysłu nad sztuką.
- rehabilitacja awangardy – eksperymenty formalne to też awangarda bo to szukanie, a postmodernizm to poszukiwanie – dążenie, więc awangardę też możemy zaliczyć do postmodernizmu.
- pluralizm radykalny – w teorii i w krytyce
- przeciwko koherencji i możliwości uzyskania harmonijnej całości, nakazuje łączyć elementy obce ze sobą, różnorodne a nawet sprzeczne. Punktem wyjścia postmodernizmu jest estetyka. Zjawisko powszechnej estetyzacji tzn. dziś współcześnie jest tendencja w myśleniu ludzkim do estetyzacji – nie patrzenia na coś w kategoriach klasycznego rozumienia piękne/brzydkie, estetyczny to odnoszący się do zdolności postrzegania ludzkiego.
- relatywizacja piękna, prawdy
- powszechna tendencja wśród filozofów/naukowców do refleksji estetycznej.
Lotard: kategoria piękna i wzniosłości (sfera nie przedstawialnego), sztuka powinna kroczyć w sferę wrażliwości, on usprawiedliwia sztukę awangardową – jest nieprzedstawiająca, często intelektualna, ma możliwości dotknięcie – zrealizowania wartości wzniosłości (wzniosłość – to co przekracza), obcowanie z dziełem sztuki jest zawsze jednorazowe, niepowtarzalne, subiektywne i zmusza odbiorcę zawsze do innego odczytania dzieła.
Jacques Delida – dekonstrukcja – swoisty sposób traktowania tekstu: tekst jako fragment kultury i ten tekst uobecnia się w sztuce więc on nie chce swej metody zawężać tylko do sztuki, dekonstrukcja jest efektem twórczych zabiegów artysty, dekonstrukcja destruuje to co zostało odziedziczone, co jest w tradycji, chodzi głównie o opozycję pojęciową, odsunięcie pojęć tradycyjnych ma usytuować myślenie po środku, połączyć z tego i z tego i z naszego osobistego myślenia, żadne pojęcia nie są lepsze, są one równoważne.
Najpierw destruujemy to co zastane i sytuujemy się gdzieś pomiędzy – to nowe odczytanie, dekonstrukcji nie można się nauczyć, każde dzieło jest indywidualne i każdy odbiorca jest subiektywnym podmiotem – za każdym razem musimy podjąć nową metodę, na nową swoją subiektywność nałożyć i odczytać to dzieło. Dekonstrukcja nie zmierza do cytowania znowu kolejnych pojęć, musimy ciągle na nowo indywidualnie wytwarzać to swoje odczytywanie. Żadna interpretacja nie może być ważniejsza czy lepsza – każdy ma prawo do odczytania tego tekstu.
Tu materiałem zasadniczym jest język, chodzi tu o tekst szeroko pojęty.
Intertekstualna gra – obcowanie z dziełem to wejście w świat gry, gra – to wsje relacje, które tworzą dzieło sztuki i proces wytwarzania dzieła sztuki i obcowania dzieła sztuki.
Swoista uciecha – nie tylko powierzchniowe wrażenia ale obcowanie/zaangażowanie.
Virilio: estetyka zanikania, która ma się opierać na dromologii – co określa naukę o prędkości. On chce iść z duchem czasu: dziś: rozwój techniki, media nie zatrzymują się, są dynamiczne, wsjo ulega pędowi – co zrobić ze sztuką która cały czas sie zmienia – i w odbiorze i w kontekście, z cechami tej rzeczywistości wiąże się prędkość. To pęd – nasza możliwość odbiorcza jest uwarunkowana naszą możliwością percepcyjną. Ta sztuka pojawia się i znika. Jego koncepcja opiera się na badaniu sztuki kinematograf./multimedialnej. Te obrazy które się pojawiają znikają z pola widzenia.
Welsh W.: on też idzie z duchem czasu. Estetyka/estetyzacja i anestetyka/anestetyzacja. Estetyzacja – aktywność zmysłów, rozpędzona, nasze zmysły są rozbujałe i nie możemy ich zatrzymać.
Anestetyka – przez to rozpędzenie stajemy się nieczuli na pewne zjawiska, tracimy wrażliwość, nie odczuwamy ich. Welsh propaguje sztukę awangardową.
Postmodernizm poszerza nowożytną formułę filozofii sztuki, ale nie znosi jej, artyści krążą pomiędzy etymologicznym znaczeniem estetyki a estetyką jako filozofią sztuki, nie operują jednym znaczeniem pojęć.
Postmoderniczność estetyki – pewna cecha, odmiana, zabarwienie współczesnej estetyki, wrażliwość na zachodzące zmiany, których nie było w nowożytnej filozofii sztuki.
„Imię róży”

2. nowe media – cecha specyficzna kultury ponowoczesnej, postulat reinterpretacji mediów starych, XX wieczna technika i medialność, twórczość, percepcja, mimesis – A TERAZ – digitalność, wirtualność, immaterialność, interaktywność.
Estetycy jako filozofowie podchodzą ostrożnie do tendencji związanych z nowymi mediami, bo wciąż gdy myślimy o dziele sztuki mamy na myśli mamy na myśli jakiś wytwór geniusza artysty, który jest unikatowym rękodzielnym (funkcjonuje pojęcie model).
Media są miejscem narodzin twórczości. Tworzenie to działanie, w którym obok twórcy uczestniczy maszyna inteligentna, tworzenie to już nie tworzenie ale generowanie, podstawą bytową dzieła jest zawsze jakaś podstawa immaterialna np. światło, dźwięk, informacja.
Celem nowych mediów jest nawiązanie kontaktu z odbiorcą i proces odbioru.
Spostrzeganie- elektronika oddziałuje na możliwości percepcyjne społeczeństwa, zmuszają oczy odbiorcy do przekształceń, za każdym razem widzimy coś innego i są to zmiany jakościowe albo ilościowe.
Pierwszy teoretyk, który zaczął się wypowiadać na temat mediów w sztuce to A.M.Bonnet: „Każde nowe medium zmienia porządku postrzegania, a nawet pojęcia rzeczywistości, nawet nieuświadamiane.
Sekwencyjność – człowiek w odbiorze widzi coś całostkami w pewnym porządku, linearnym, w nowych mediach mamy to zachwiane, obrazy prezentowane przez nowe media zmieniają koncepcję mimetyczności.
Digitalna abstrakcja – Lotard przeprowadził wystawę multimedialną by rozszerzyć wrażliwość na odbiór sztuk, zatrzymać ten pęd, więc w muzeach powinny być wystawy współczesnej sztuki z wykorzystaniem narzędzi multimedialnych.

3. ekologia - kultura soft/estetyka soft – światopogląd ekologiczny – w jej ramach estetyka środowiska. Ekologia chce być dziedziną a) interdyscyplinarną, chce korzystać z nauk przyrodniczych, humanistycznych, geografii. To pogląd przeciwko takiemu światopoglądowi, który uważa że „ja” podmiotu jest najważniejsze w świecie, co człowiek to przecież tylko jeden z elementów środowiska. b) ujęcie kolistyczne – łączy dziedziny które dotykają kategorii wartości np. moda, prawo, sztuka kulinarna. Określenie EKO, estetyka nie chce być ekoestetyką i nie ma też tego terminu. Jest estetyka ekologiczna, środowiskowa, której zadaniem jest kształtowanie świata na miarę estetycznej przyjemności. Estetyka środowiskowa posługuje się kategoriami tradycyjnymi np. przeżycie estetyczne, twórca itp. ale widzi je w innym kontekście. Bunt nie wobec pojęć lecz wobec ograniczonemu traktowaniu sztuki jako dziedziny autonomicznej, sztuka tymczasem nie jest autonomiczna i nie ma sztuki dla sztuki. Estetyka środowiskowa utworzyła sę bo estetyka przestała dotyczyć życia, wycofała się z życia dotychczasowego, szeroko rozumiane środowisko ludzkie. Wartości estetyczne są wpisane w całość środowiska nie tylko przynależą dziedzinie sztuki. Estetyka środowiskowa chce estetyki natury – natury jako środowiska/pejzażu – to naturalne elementy otoczenia i te wytworzone przez człowieka.
Wprowadza pojęcie miejsce vs przestrzeń. Przestrzeń to pojęcie: ogólne, nic nie znaczące. Miejsce
to przestrzeń znacząca, zadomowienie, indywidualność. Środowisko – rozumiana procesualnie/dynamicznie. Środowisko to – złożona siatka relacji, zależności fizycznych, społecznych i psychologicznych uwarunkować, to proces obejmujący wsjo co jest: byty fizyczne, duchowe, intencjonalne, osoba i środowisko to continuum, jedność, proces, osoba jest wpisana w środowisko, jest jednym z elementów tej siatki. Estetyka ekologiczna wymaga doświadczenia zintegrowanego – doświadczenia dzieła sztuki od wewnątrz z zaangażowaniem, nie kontemplacja (bo jest z zewnątrz) a tu chodzi o zaangażowanie. Doświadczenie estetyczne nie jest różne od doświadczenia życiowego, to jest jego część. Poszerzenie estetycznej świadomości.

4. feminizm – ekologia współgra z feminizmem w poszerzaniu granic estetyki, feminizm przeniknął do wielu dyscyplin naukowych, rozpoczął się od twórców: J. Chicago. Zasadniczo mówi się o pełnym nurcie feminizmu po dekadzie XX wieku. Zaczęto formułować feminizm jako (w: „Hypatia” – amerykańskie pismo, ost dekada XX). Feminizm chce pokazać, że powszechnie wszyscy chcą być neutralni wobec jakichkolwiek rozróżnień. Trzeba zdemaskować ten fałsz społeczny, artystyczny. Analizy dzieł artystycznych gł.w nowej krytyce i to co dziś nabudowuje się jako teoria feministyczna – interdyscyplinarność – przeniknął do różnych dziedzin, korzysta z różnych. Brak czystości przedmiotów i metod, estetyka zmierza do jedności. Feminizm przeciwstawia się badaniu naukowemu oraz metodom scjentystycznych estetyk (które korzystają z dokonań nauk szczegółowych). Feminizm chce zająć się przedmiotem konkretnym, szczegółem rzeczywistości, czasem posługuje się metodą fenomenologii. Główne założenia estetyki feministycznej:
- krytyka tradycji np. za praktyki życia
- atak na formalistyczną estetyką (pokantowską, tu problem autonomii sztuki)
- próby oddzielenia sztuk pięknych i użytkowych
- krytykowane zamknięcie sztuk pięknych w muzeach
- określenie kryteriów formalnych w sztuce zazwyczaj prowadzi do tendencji wskazywania na autonomię sztuki – stąd też krytyka
- demaskacja koncepcji artysty-geniusza, bo nazwa ma konotacje męskie.
- demaskuje koncepcje wyuczonej sprawności artysty – bo wystarczy posiadać tę sprawność i to wystarcza do bycia artystą bo jego przestajemy widzieć w kontekście.
- krytyka bezinteresownej percepcji i kontemplacji sztuki, bo wiąże się z izolacją od rzeczywistości.
- próba wyprowadzenia alternatywnej teorii sztuki opartej na kontekstualizmie, chce zwrócić sztukę człowiekowi bo umieszcza ją w jego kontekście społeczno-kulturowym. Ta sztuka ma stać się rewitalizująca – odnawiająca człowieka, źródłem inspiracji do życia/tworzenia przez ludzi.
- rewizja tradycyjnych pojęć – sztuka to kontynuacja dzieł ludzkich/wytworów/pojęć wytwarzanych przez człowieka więc nie można jej oddzielić od życia/człowieka, jest zakorzeniona w życiu/człowieku, artysta jest współtwórcą struktur zakorzenionych w naturze i kulturze. Odbiór sztuki zawsze jest uwikłany w relacje, odbiorca chce zrozumieć dzieło zawsze w relacji do kultury w której żyje, więc najpierw odczytuje się znaczenia w jakimś dziele – przez to dopiero rozbudza się wrażliwość człowieka, która umożliwia lepsze odczytywania dzieł sztuki, uwrażliwia na pewne zagadnienia.

Dziewięć:

TEORIA PIĘKNA:
Tatarkiewicz pokazuje trzecią syntetyczną koncepcję piękna, które łączy teorię obiektywistyczną i subiektywistyczną (ma swe źródła w koncepcji Tomasza). W starożytności chodziło o harmonię, która może być pomiędzy częściami więc była złożoność, dopiero Plotyn mówił o pięknie prostym np. blask słońca.
Nurt syntetyczny uwidacznia się u Tomasza, wcześniej u Bazylego Wielkiego – on też widział piękno i złożone i proste. , potem u Pseudo Dionizego – proporcja i blask.
Tomasz „piękno to własność przedmiotów obiektywnie ugruntowana, relacyjna”, warunkami piękna są: a) proporcja – harmonia/konsomancja, b) całkowitość – doskonałość – integritas, perfectio, c) to co odpowiada prostemu pięknu to blask formy – claritas.
„Pulchrum est quod visum placet” – samo ujęcie budzi upodobanie.
Tomasz oddzielał piękno od dobra, choć mówił że zawsze występują razem.
Bonawentura – XIII – nominacja augustynizmu w rozumieniu piękna – piękno to odpowiedniość między percypowanym a perceptorem.
Renesans: główna kategoria to idea – ideą jest piękno, sztuka nadaje materialny kształt tej idei. Jak to jest możliwe że my możemy tej idei doznawać? Człowiek jest mikrokosmosem, on w swym umyśle zawiera cząstkę tej idei dlatego może ją poznawać.
XVIII w. – dominuje praktycyzm, modna teoria D. Huma, on też zajmuje się estetyką, „piękno istnieje w umyśle który je ogląda ale każdy umysł widzi inne piękno, „niektórzy widzą brzydotę tam gdzie inni widzą piękno”, Hume nie przyjmował istnienia obiektywnego piękna (idei). Stąd w XVIII wieku dominuje subiektywistyczna teoria piękna.
Romantyzm – Hegel, Schopenhauer. Koncepcja obiektywnych idei jest aktualna, idea która ucieleśnia się w dziejach świata. Sztuka (Hegel) to ostatni etap samo uświadamiania się ducha – stan wyżej niż piękno przyrody czy świat itp. bo piękno przyrody jest na poziomie obiektywizacji realizacji ducha.
Inne teorie obiektywistyczne: piękno jako doskonałość, jedność w wielości. Teoria symboliczna, piękno jako zgodność syntezy i kontekstu – to koncepcja Jerzego Klindela. Synteza, zgodność brzmieniowa.

Stróżewski przywołuje jeszcze jedną teorię piękna, która wg niego byłaby uzasadniona metafizycznie, przysłówek „pięknie”. Stróżewski za T. Czeżowskim mówi, że tu byłoby miejsce dla piękna jako transcendentale. Stróżewski szuka istoty piękna! Piękno u Stróżewskiego: poszukajmy co w pięknie jest stałe a co jest zmienne, to co jest stałe będzie decydowało o tożsamości piękna, to co jest zmienne będzie ukazywało realizację piękna w różnych konkretyzacjach. To próba odpowiedzi na pytanie czym jest piękno, szukanie stałych. Zbyt często i zbyt szybko próbowano cechy zmienne nazwać stałymi - w wielkiej obiektywistycznej teorii harmonia wcale nie musi być wyznacznikiem naszego patrzenia na piękno, bo jest też teoria chaosu, która także jest piękna. Stróżewski mówi – łańcuch górski nie ma harmonii a jest piękny, niebo w nocy nie ma harmonii a jest piękne – to przykłady które podważają wielką teorię piękna. Stróżewski chce wyróżnić takie stałe, które określając każdą rzecz piękną dopuszczałyby możliwy zakres zmiennych.

Stałe:
1. moment konieczności – stając wobec czegoś pięknego nie mamy wątpliwości, wsjo jest tu takie jak być powinno, nie można niczego zmienić, dodać, ani ująć. Każdy element jawi się jako konieczny i w elemencie i w całości. Konieczność jest jedyna i niepowtarzalna dla każdego działa. Rządzi tylko tym dziełem. Dlatego odbiór dzieła artystycznego jest trudny, bo każde dzieło kieruje się swoją własną jakością artystyczną i dla każdego trzeba znaleźć odrębny, indywidualny klucz. Odbiorca musi znaleźć tę jedyną konieczność, z której rodzi się doskonałość. Stróżewski mówi że tak naprawdę dzieje się to tylko w dziele sztuki, taką konieczność mamy tylko gdy stajemy wobec dzieła sztuki. Piękno w dziele sztuki może zapełnić pustkę aksjologiczną, „przełamuje przygodność aksjologiczną” – ta konieczność która jest doskonałością. Nie ma niczego gorszego niż obojętność, która zabija, tworzy pustkę aksjologiczną w człowieku. Piękno osobowo wypełnia odbiorcę.
- postawa bezgranicznej afirmacji – u odbiorcy zachodzi gdy jesteśmy przeświadczeni o doskonałości dzieła (afirmacja – powiedzieć komuś czemuś TAK), gdy afirmujemy to piękno, sztuka staje się dla nas „objawieniem” czegoś znacznie szerszego, 1. my stajemy się bardziej otwarci na doświadczenie tej doskonałości, 2. dzieło staje się wyjątkowe w świecie wsjego innego. Ono nabiera większych wartości gdy my je afirmujemy. To doświadczenie transcendencji, moment kontemplacji może nas zawieść do transcendencji czegoś szerszego. Doświadczamy/afirmujemy całokształt celu dzieła sztuki, percypujemy go też w sposób całościowy, bo jak dzieło jest doskonałe to musi być całością.
Galjejew – mówi że to to co otwiera, pokazuje coś więcej i nas rozbudza, ukazuje naddatek
(synergia).
JPII – „piękno jest bowiem poniekąd widzialnością dobra, tak jak dobro jest metafizycznym warunkiem piękna”. Ludzki zachwyt może stać się źródłem entuzjazmu aby podejmować wyzwania.

2. transcendencja piękna – każde autentyczne piękno wskazuje na więcej. Casirer: Piękno jest symbolem w takim zakresie w jakim jest w sobie samo rozdwojone, zawsze i wszędzie jest jedno i podwójne, zmysłowe i pozazmysłowe, relacja między tym co zmysłowe i pozazmysłowe – ta dialektyka/napięcie wskazuje nam na nieskończoność, to dialektyka między skończonością i nieskończonością, to teoria symbolu, która obrazuje 2 moment piękna Stróżewskiego. Między ideą a jego jednostkową konkretyzacją, ucieleśnieniem. Stróżewski zawsze przywołuje piękno gdy chcemy doświadczyć czegoś transcendentnego, zależność między naturą religijną człowieka a pięknem, wyrażanie ludzkiej natury, samo piękno ma przyciągać wyznawców.
Piękno a prawda : Stróżewski wprost nie pisze o tym, o tej relacji jest w historii sztuki. „Prawda od zawsze była odsłonięciem istoty rzeczy, dla tej relacji prawdy i piękna źródłem była teoria mimezis, to wierne naśladowanie wskazuje na warunek piękna, piękno jest gdy odzwierciedlenie jest trafne, prawda – odpowiedniość rzeczy i intelektu, ale przedstawiać można w różnych ujęciach, różne aspekty przedmiotu przedstawionego – to problem. Plotyn mówił że piękno to jest to co jest pięknem duchowym. Dionizy, że piękno jest symbolem jednym z imion Boga. Od Hegla przedmiot sztuki jest ważniejszy niż przyroda. Już Augustyn mówił że w sztuce przeplatają się prawda i nieprawda, one współistnieją. Średniowiecze to moralitety. W renesansie prymat celów poznawczych i naukowych, te cele naukowe zaczęły wyznaczać cele artystyczne. Klasycyzm to dodatkowy aspekt – krytyka artystyczna (30. XVII w Akademii Francuskiej pojawiła się krytyka, tam studiowano dzieła sztuki aby z nich nauczyć się reguł tworzenia, badano je i dociekano istoty piękna, prawdy konkretnych dzieł.
Heidegger – „źródło dzieła sztuki”, robi on oryginalną interpretację etymologiczną, gr. prawda to aleteja – to synteza „alfa”, „nie” i „leto” – sztuka ma objawiać prawdę. Przejawianie się jako bycie prawdy w dziele i jako dzieło – jest pięknem. Tylko byt rzeczywisty może być siedliskiem piękna i prawdy, sztuka musi być bytowa. Aby określić czym jest piękno trzeba wyjść od metafizycznej podstawy tego piękna.
Relacja = przeżycia estetyczne – „powinno być olśnienie (wspólny moment piękna i prawdy)”, kiedy naukowcy doznają błysku prawdy. W sztuce to zachodzi częściej, to nas otwiera na transcendencję.
Konieczność – wspólna, konieczność prawdy jest absolutna, jeśli to jest prawda to jest jedyna, niepodważalna, niezmienna, a jak mówimy o konieczności piękna w pięknie to nie jest to niepodważalne, tu wchodzi wolność ludzka która może wyznaczać elementy zmienne w tej konieczności i po stronie artysty i odbiorcy, taka koncepcja jest w sztuce postmodernistycznej (wolność w sztuce).

Dziesięć:

Kant:
Dla Kanta piękno jest wartością obiektywną, ale on ma inny punkt wyjścia niż wszyscy, którzy mówią o teorii piękna obiektywnej, bo piękno jest jako powszechne.
Cechy sądów ostatecznych według Kanta:
1. bezinteresowność – nasz sąd o pięknie jest bezinteresowny
2. powszechny sąd
3. formalnie celowy
4. subiektywnie konieczny- łączy w sobie teorię subiektywną i obiektywną.

Stróżewski też podkreśla ten moment konieczności – czujemy potrzebę, by stwierdzić, że coś jest pięknem.
Inne teorie piękna:
Paul Surio:\jest teoria wpisuje się w tendencje modernistyczne, a z drugiej strony przeczy tym tendencjom. Musimy patrzeć na świat w sposób zdroworozsądkowy, jest racjonalistyczna, nie sztuka dla sztuki. „O prawie racjonalnym” 1904 r.
- inwencja twórcza – modna w modernizmie
- gust – ważne w oświeceniu francuskim, gust dla Surio ważny jest ten refleksyjny, racjonalny , a nie taki który jest powszechnie.
- wrażliwość – czujnik w każdym odbiorcy, ale najważniejsze jest to aby krytyk artystyczny miał szczególnie dobrze rozwiniętą wrażliwość opartą na guście. „Prawdziwy krytyk powinien kochać piękno miłością wzniosłą, zwłaszcza zaś to zjawisko, które ma oceniać”. Krytyk powinien wybrać do swej krytyki przedmiot, który kocha i dopiero na tym angażować swoją miłość wzniosłą z oddaniem szacunku przedmiotowi.
Definicja piękna – wg Surio to zaproponować ideał – zdefiniować ideał tego co powinniśmy kochać i podziwiać – to jest estetyka racjonalna. Piękno to nie to co odpowiada naszemu osobistemu gustowi, ale to co zgodne jest z gustem najrozsądniejszych, z gustem człowieka zdrowego, normalnego i w pełni rozwiniętego. To problem naturalizmu – Surio mówi że skrajna postać naturalizmu jest stworzona przez człowieka patologicznie uwrażliwionego.
Sztuka jest dla każdego, ale musi być racjonalny/normalny. Piękno to co powinniśmy wszyscy kochać i podziwiać, piękno to to co nas jednoczy w tym wszystkim co w nas najlepsze.
Aby koncepcja piękna byłą odpowiedzialna społecznie, szlachetna i głęboka, piękno powinno podbijać dusze. „Wielka sztuka nie zwraca się jedynie do elity, ona jest uniwersalna, ale żąda dzieł potężnych”.
„Piękno jest oczywistą doskonałością” – to co widziane jako doskonałe. Oczywiste – to widziane oczyma. Nie wystarczy abym wiedział, że jakaś rzecz jest doskonała, trzeba abym widział ją właśnie taką.
Oczywistość jest niezbędną, zwykłe przypuszczenie, że coś jest doskonałe nie wystarczy. Nie może być sprzeczności między pięknem a użytkowością. Wartość sztuki mierzy się wartością uruchamianej przez nią energii psychicznej.
Stopniowalność piękna – „Między pięknem a dobrem dostrzegam tylko różnicę stopnia”, „piękno jest dobrem wzniosłym tak wysoko, że zasługuje na podziw”.
Nick Zangwill – „Metafizyka piękna”. Piękno jest przedmiotem sądów o pięknie, np. jest przedmiotem sądu smaku (termin Kanta), jest sądem smaku, sądem o wartości estetycznej, o zaletach estetycznych.
Cechy sądu estetycznego/o pięknie:
1. Ma swą podstawę subiektywną taki sąd, dokonywany na podstawie reakcji przyjemności i przykrości – chodzi o wrażenie zmysłowe.
2. roszczenie sobie prawa do poprawności – sąd chce być sądem poprawnym – to cecha, która zapewnia powszechność, ważność, to cecha nauk szczegółowych, które są uogólnieniem.
(Kant w swoich teoriach łączył jedno i drugie)
Piękno – to o czym dowiadujemy się dzięki szczególnemu rodzajowi przyjemności, temu rodzajowi który uprawomocnia sądy roszczące sobie pretensje do poprawności.
Zangwill dzieli piękno na:
1. wolne – jest w rzeczy niezależne od funkcji tej rzeczy, w dalszym momencie piękno jest wolne od historii rzeczy, piękno wolne jest z racji tego jaka ta rzecz jest w tym dokładnie momencie.
2. zależne – jest pięknem jakie ta rzecz posiada jako rzecz o określonej funkcji, rodzaj rzeczy implikuje jakąś funkcję też pozaestetyczną np. muzyka programowa – gdy muzyka spełnia niemuzyczne funkcje w muzycznie poprawny sposób/właściwy.
Obydwa piękna mogą się realizować w danym dziele sztuki. Np. obraz – piękno zależne – to jest przedstawieniowe właściwości, piękno wolne – postrzegalne własności powierzchni.
Piękno wolne jest ważniejsze, musimy być w stanie oszacować piękno wolne jeśli mamy oceni jakiekolwiek inne piękno.

W. Stróżewski:
1. Piękno w znaczeniu szerokim – to o estetycznie wartościowe, dużą rolę ma tu kategoria wzniosłości. W postmodernizmie wzniosłość to słowo klucz. „Wzniosłość w przeciwieństwie do smaku pojawia się wtedy gdy wyobraźnia nie jest w stanie przedstawić sobie przedmiotu, który miałby się zgadzać z pojęciem np. idea światła, mamy w myślach ideę światła wszyscy, ale każde unaocznienie każdej idei jest żałośnie niewystarczające – ucieleśnieni tej idei – temu odpowiada przedmiot wzniosłości.
Unaocznić, że istnieje coś co można pojąć a czego nie można zobaczyć ani pokazać.

2. Piękno w znaczeniu wąskim – to piękno jako określona wyodrębniona spośród innych wartości jakość estetyczna np. piękno kontrastowe, piękno statyczne, dynamiczne, klasyczne, romantyczne, liryczne, dramatyczne, racjonalne, piękno jasności (apollińskie) a piękno mroku (dionizyjskie). Czasem mogą się łączyć ale nie zawsze. Nie można powiedzieć brzydka wzniosłość – nie ma ona podstaw w rzeczy. Jakości estetyczne mogą się wiązać lub wykluczać z pozaestetycznymi – piękne tchórzostwo – formalnie tak, ale na czym nabudowane są te słowa?

Stępień rozróżnia ujęcia:
1. ujęcia szersze – mówi że to jest problem czysto językowy: a) piękno w sensie metafizycznym, b) piękno w sensie moralnym jako dobro, c) w sensie utylitarnym jako wartość użyteczna – wartość estetyczna może nabudować się na wartościach innego typu – coś jest użyteczne więc jest pięknem, d) pięknem jest to co estetycznie nieobojętne – teoretyczne znaczenie, rzecz piękna budzi jakąkolwiek reakcje estetyczną, e) piękno jako coś estetycznie dodatnie – tzn. posiada dodatnie wartości estetyczne np. coś jest przyjemne.
2. ujęcie wąskie – piękno jako jedna z wartości estetycznych. Wartość to to co jest cenne lub dzięki czemu coś jest cenne. Wartość jest zawsze wartością czegoś np: łagodność (która jest spokojniejszą postacią piękna wg Stępnia), wdzięk (to miękkość, delikatność), śliczność (to piękno rzeczy drobnych, wiąże się ze słodyczą), wzniosłość (potężny lub wspaniały), tragizm i komizm, ekspresyjność, oryginalność, brzydota (szpetność, okropność, wstrętność).
To w ramach tego ujęcie mieszczą się te wszystkie teorie: obiektywistyczna, subiektywistyczna itp.
Stępień rozróżnia jeszcze jedno piękno – w sensie artystycznym (to rozumienie wąskie) – dotyczy samego wytworu twórcy a nie przeżyć estetycznych. Dzieło jest nosicielem wartości głównie estetycznych, jest środkiem przekazu tych wartości i może być rozumiane jako rezultat/wytwór czynności artysty.
Stępień mówi: brzydota jest rozumiana jako brak wartości pozytywnych, dzieło jest brzydkie kiedy brakuje mu wartości – czy brzydota jest wartością estetyczną?? To problem.
Metafizyka u Stępnia – subiektywistyczna koncepcja piękna nie wystarcza aby zdefiniować piękno w sensie metafizyczny. Stępień powołuje się na Tomasza claritas, perfectio, ale podkreśla claritas – hierarchizuje w przeciwieństwie do Tomasza, podkreśla syntetyzm w swej teorii piękna. Tomiści mówią, ze piękno to synteza prawdy i dobra. Krąpiec często daje różne ujęcia różnych rzeczy, przeżycie pięknościowe – to ludzka, pierwsza reakcja na byt, nasze pierwotne przeżycie bytu. Stępień przywołuje ks. Kłusaka „ponieważ piękna nie można zdefiniować bez odniesienia do podmiotu w związku z tym piękno jest względne”, ale według Stępnia zdefiniować to nie znaczy stwierdzić o istnieniu, to że jego istnienie jest niezależne od odbiorcy nie musi być definiowane (hm?).

Jedenaście:

ISTNIENIE DZIEŁA SZTUKI:
Dzieło sztuki – wytwór celowej i świadomej działalności człowieka (Ingarden), który jest całością bytową i którego wewnętrznym sensem/celem jest (cały wielki aspekt teleologii dzieła) bycie nosicielem wartości estetycznych, bycie pięknem. On istnieje dzięki intencji nadawcy i odbiorcy.

Problem czy sztuka musi być normatywna?

M. Czechow – dzieło będzie piękne gdy nawet rzeczy brzydkie, złe będzie przedstawiało w sposób piękny. Pięknie przedstawiać można coś tylko gdy będzie kontekst moralny autora, świata przedstawionego itd. Nie może być oderwany od rzeczywistości pozaestetycznej.
Każde dzieło jest w swej naturze religijne, wynika z jakiegoś braku w człowieku, człowiek potrzebuje dopełnienia tym co jest sakralne.

Ingarden – podstawa metafizyczna dzieła sztuki, ma istnienie, określona treść istniejąca – byt. Istnienie proporcjonalne do istoty. Istnieje w jeden określony sposób (intencjonalny, realny...)

Czy istnieje realnie?:
Stępień – istnieć realnie to być: niezależnym od podmiotu poznającego, być wewnętrznie ukwalifikowanym – mieć własne immanentne cechy, stanowić samodzielny ośrodek własnego działania. Krąpiec mówi, że to byt albo fizyczny albo psychiczny.
Ingarden mówi, że gdyby dzieło sztuki było psychiczne to musiałoby być przeżyciem nadawcy lub odbiorcy lub musiałoby być zdolnością nadawcy lub odbiorcy. Gdyby natomiast było bytem fizycznym musiałoby być jedynie zapisem, kartkami, bryłą i niczym więcej.
Dzieło artystyczne nie jest ani własnością ani predyspozycją, istnieje zewnętrznie. Dzieło artystyczne to też nie to samo co jego utrwalenie, książka. Dzieło artystyczne jest transcendentne w stosunku do twórcy i odbiorcy, i też względem zapisu. To nie jest też wykonanie dzieła choć to jest istotne bo jest formą kontaktu. W swoim istnieniu jest zawisłe wobec intencji czyli świadomych operacji twórcy i odbiorcy – to niesamoistność (gdy jest zawisły). Może być odbieramy przez twórcę i inne podmioty świadome.
Ingarden - dzieło sztuki jest bytem schematycznym. Warstwa wyglądów to to co jest dane np. jako plamy w obrazie i nic więcej, a warstwa świata przedstawionego jest tworzona w momencie konkretyzacji/odczytywania odbioru – jest pełniejszy niż warstwa wyglądów. Warstwa wyglądów – twórca sam obiektywnie tworzy, a świat przedstawiony my odczytujemy subiektywnie. Konkretyzacja jest tylko w określonych granicach, jest to naocznościowe wypełnienie, to co odbiorca dopełnia. Jest też dziełem intencjonalnym. Jest przedmiotem świadomości.

Problem trwałości dzieła sztuki/tożsamości:
Krąpiec – dzieło sztuki ma jakości postaciowe – to ta cecha w dziele sztuki, która tworzy wyglądy np. czerwień, to pierwotna forma wyglądów. Aby odbiorca mógł odebrać dzieło sztuki musi przyjąć odpowiednią postawę.. Istnienie czysto intencjonalne zostaje wprowadzone w byt przez interakcje aktu i czynu o odpowiednio zbudowanej treści – czyli przypisanie określonych cech określonej kwalifikacji.
Samo w sobie dzieło sztuki nie ma żadnych cech, ono ma tylko te cechy, które nada jej świadomość. A mimo to że nie ma immanentnie zawartych cech to jest bytem określonym, poznawanym przez różne osoby to w podobny sposób.
Dzieło sztuki nie musi być zawsze utrwalone. Może być w głowie.

M. Gołaszewska: Sytuacja estetyczna – to sytuacja, która zachodzi między:
1. nadawcą (osobowość twórcza, proces twórczy, zamiar artystyczny, realizacja dzieła, zamiary i motywy twórcze, kontekst społeczno-kulturowy.
2. środkiem – dzieło (założenie artystyczne, które możemy odczytać, środki artystyczne i wartości art)
3. odbiorcą – (osobowość, wrażliwość na jakości, przeżycia estetyczne, przedmiot estetyczny – to dzieło artystyczne w odbiorze, sądy i oceny – czyli krytyka artystyczna, kontekst społeczno-kulturowy).
Historia sztuki vs Teoria sztuki vs Estetyka:
Teoria sztuki była od zawsze, Arystoteles zarysował jej szkielet, estetyka była także od zawsze, nazwa pojawiła się w XVIII wieku. Podejście może być subiektywne (uwzględniać w badaniach nad dziełem sztuki przeżycie autora i odbiorcy) lub obiektywistyczne (to próba posłużenia się metodami obiektywizującymi nauk szczegółowych). Gołaszewska chce to połączyć:
1. etap to opis/rejestracja zjawiska
2. określenie tych zjawisk jako faktów, dopiero potem trzeba porządkować fakty, potem zinterpretować dzieło sztuki najlepiej w kontekście antropologicznym.
3. następnie sprawdzamy naszą interpretację/teorią znów wracając do przykładu artystycznego, czy zgadza się z tym co widzimy.

Wartości estetyczne możemy badać:
1. z punktu widzenia treści idei – czym jest piękno samo w sobie
2. z punktu widzenia doznań estetycznych/człowieka – piękno tkwi w dziele sztuki, piękno aktualizowane jest w odbiorze przez świadomość ludzką.

Dwa style uprawiania teorii sztuki:
1. bazuje na klasycznych teoriach/wartościach, jest zasadniczo uwzględniający aksjologię/wartościowanie, piękno to harmonia.
2. nurty które odrzucają aksjologię, bo mówi że są nienaukowe, tutaj są próby zobiektywizowania, liczenie pozytywnych doznań u odbiorcy dzieła.


Krytyka artystyczna:
To teoria sztuki/estetyki w ramach filozofii analitycznej. Przedmiotem badań nie są zjawiska sztuki lecz krytyka, to co się napisało na ich temat, bada się jakie są założenia teoretyczne/ocenia się/uznawane wartości/język krytyki. Dlaczego akurat tym się zajmują? Bo dostęp do zjawisk artystycznych mają tylko nauki szczegółowe, natomiast nauki humanistyczne nie mogą oceniać i opisywać zjawisk z rzeczywistości a jedynie mogą opisywać teksty.

Kryzys: Gołaszewska mówi, że zmiany teraz sa tak szybkie, że nie tylko nie można zdążyć tworzyć nowych teorii na ich temat ale nawet samo dzieło nie jest w stanie zreflektować tego co na bieżąco się tworzy. Jeśli nie ma refleksji/teorii to nam to ucieka i powstaje kryzys.

Styl: sposób kształtowania wypowiedzi artystycznej polegający na określonym wyborze interpretacji i konstrukcji materiału artystycznego – ten sposób jest zawsze dobrany do celu twórcy.

Konwencja artystyczna – jednakowe sposoby kształtowania tworzywa artystycznego. Utrwalony w praktyce zespół norm określających charakter poszczególnych składników dzieła.

Styl często jest skodyfikowany.

Adiaforyzacja – termin upowszechnił Bauman, to oddzielenie dzieła sztuki od wartości moralnych z akcentem na techniczne.

Jakość estetyczna/metafizyczne jakości/egzystencjalne.

Jak udowodnić, że logika świata przedstawionego jest paralelna do logiki w rzeczywistości? Jak przejść z jednego do drugiego?
Stępień: „dzieło niedookreślone dzięki temu, że jest niedookreślone, ma sprawność prezentowania ucieleśnień/modeli tzn. nadaje konkretną postać pewnym ogólnościom, możliwościom i prawidłowościom”. To artystyczne ukonkretnienie tego co ogólne, potraktowane i możliwe jako model/odzwierciedlenie czegoś transcendentnego wobec dzieła – tej rzeczywistości. Daje on pośredni, swoisty wgląd w to co rzeczywiste lub możliwe. Jakość egzystencjalną przeżywa każdy w swym życiu: zachwyt itp. w dziele sztuki śmierć itp. nie jest dla kogoś wstrząsem egzystencji ale ubogaca.
Jakości metafizyczne są realizowane w odbiorze.

TEZY DO EGZAMINU:

1. Dziedziny pokrewne, nazwy, historia wiedzy o sztuce (ogólna i szczegółowa nauka o sztuce, nauka o sztuce a estetyka).

2. Klasyfikacja sztuk: staroż. vs współczesność (Surio, Lalos, Makota, Galjejew itd.)

3. Nauka o sztuce jako teoria piękna (JPII, Stróżewski)

4. Nauka o sztuce jako teoria dzieła sztuki.

5. Nauka o sztuce jako teoria twórczości - struktura procesu twórczego.

6. Nauka o sztuce jako teoria przeżycia estetycznego - odbiór, ocena, wartościowanie.

7. Jednostkowe zagadnienia: artystyczne i estetyczne, prawda artystyczna, styl, wartość - szczególnie wartość estetyczna w kręgu innych wartości (Zangwill, Lalos, Elzenberg, Goodman).

8. Wybrane problemy estetyki najnowszej: Zangwill, Goodman..., transkulturowość a sztuka, sądy estetyczne i nieestetyczne, awangarda, sztuka a antysztuka.

Nie wszystko zostało zrealizowane, egzamin obejmuje tylko to, co omawiane było na wykładach.