TEORIA DZIELA

3 dziedziny literatury

Historia literatury
Teoria literatury
Krytyka literatury

Kryteria, które wskazują na wielkość dzieła

plebiscyt dziejów – dzieło w tym ujęciu jest wartościowe, jeżeli wytrzymuje próbę czasu, jest uniwersalne, ma wartość interpretacyjną i poznawczą
perspektywizm historyczny – pluralizm osądu, wielorakie odniesienie oceny w poszczególnych epokach, samodzielna ocena, krytyka ( absolutyzująca i relatywna) – musi poprzedzić historię

Teoria literatury

teoria dzieła
teoria procesu historycznoliterackiego
metodologia badań literackich

Ad.1

antologia dzieła – dociekania nad istotą i konstytuami literatury; kategoria filologiczna, rozpatrywanie tego, co w nim istotne
funkcje utworu, jako językowego dzieła sztuki wyznacznikami literatury
zagadnienia prawdy i fikcji w dziele literackim
budowa dzieła literackiego – model, który uzasadnia teoretyczny model
teoria języka polskiego
poszczególne składniki: stylistyka literacka (środki semantyczne i składu), wersyfikacja (wersologia)
kompozycja teściowa dzieła
teoria genologiczna dzieła

Teoria dzieła prawie nie różni się od poetyki opisowej, nie ma między nimi opozycji.

Ad.2

Teoria procesu bada prawidłowości jakim podlega ewolucja literatury, ustala zasady kształtowania procesu literackiego: okresów literackich, okręgów, tradycji, dotyczy procesu kształtowania literatury, stylu odbioru

Ad.3

Swarczyńska zadała pytanie: czy najpierw teoria czy metoda?

Podział metodologii

metodologia budowania nauki
metodologia dzieła poszczególnego

Metodologia teorii jest metodologią. Metodologia badań poszczególnego dzieła służy opisowi, analizie, syntezom, interpretacji, pisaniu i czytaniu.

Tekstologia wg. Konrada Kuskiego– zespół naukowo opracowanych metod postępowania przy opracowaniu jakiegoś testu, bez względu czy do wydania czy nie.

Teoria odbioru

Badania intertekstualne

Teoria wartości w dziele i wartościowanie

Teoria genologiczne

Teoria interpunkcji

ONTOLOGIA DZIEŁA

Dzieło składa się z uzmysłowienia idei i zapisu. Sztuka jawi się poprzez zapisanie, jest wyrazem ducha ludzkiego. Istota utworu jest w nas, w naszym umyśle -> XX w. Z tego wynika, że utwór jest wytworem psychologicznym, więc psycholog powinien się znać na tym najlepiej. Problem psychologizmu – szkoła demonologia, twórca Edward Kusser – dokonał rozróżnienia na utwór i proces, czyli rozróżniono na proces aktu i sam akt.

Janusz Kleiner – dzieło literackie to całość psychiczna, możliwie najbogatsza jaką zawartość tekstu może wywołać u odpowiednio wrażliwej jednostki osobowej. Posądzanie, że Kleiner nadal poprzez psychologię ocenia dzieło.

Richards – dzieło literackie to klasa przeżyć czytelników, które są do pewnego stopnia podobne do przeżyć autora

Ingarden (Garden?) – dzieło literackie to byt intencjonalny, który jesy nieautonomiczny, wtóry, niesamodzielny i nieaktualny

Wellek-Warren – dzieło nie jest porządkiem, ale pewną ideą porządków

Dzieło sztuki lit. okazuje się swoistym rodzajem, przedmiotem poznania, który posiada swoisty opis ontologiczny. Nie jest ono ani realne jak rzeźba, ani psychiczne jak wrażenie światłą, czy gór, ani idelane jak np. trójkąt. Dzieło jest systemem norm, pojęć idealnych, które są intersubiektywne (istnieją w kolektywnej ideologii, zmieniają się i są dostępne w indywidualnym przeżyciu psychicznym). Brak jednego elementu rozsypuje całe dzieło – literatura to kształtowanie porzadku, tadefinicja jest najlepsza.

Dzieło literackie to językowy twór sensowny, spełniający warunki literackości, przyjęty w danym czasie i środowisku, szczególnie warunek odpowiedniości względem uznanych standardów artyzmu.

Roman Garden (Ingarden?) – dzieło literackie jest bytem intencjonalnym; Spór o istnieniu świata: w tomie I poszukuje się pewnej typologii

Akt czystej świadomości wydobywa istotę pewnej rzeczy i dociera do istoty pojęcia, coś co możemy przyrównać do idei platońskiej; doprowadza to do idealizmu, istoty bytu szuka się w tym, co konieczne, a nie jest jakoś realne, pomija się to, co jest teraz i tu, a patrzy się na wnętrze; odrzucając realność nie można już do niej wrócić

Spór o istnieniu świata: wyróżnia 4 typt bytu –

realny – drzewa, kamienie
idelany – nie podlega wachaniom
intercjonalny – nie jest aktualny, samodzielny; jest wtedy, gdy go sobie uświadomimy, nie jest stały, jego byt jest zalezny od nas, my go do istnienia powołujemy
Absolutny

Utwór posiada źródło swojego istnienia w twórczych aktach świadomości autora lub odbiorcy, a jego fizyczny fundament stanowi tekst utrwalony w piśmie lub innych środkach go reprezentujących; dzięki dwuwarstwom dzieło jest ogólnie dostępne

Femonologia – jest to jeden z najważniejszych nurtów Xxwiecznej filozofii

FUNKCJE UTWORU JAKO JĘZYKOWEGO DZIEŁA SZTUKI

Jacobson wyróżnia 6 funkcji wypowiedzi. Struktura wewnętrzna tekstu jest rozpatrywana ze struktury językowej tekstu, z niego wynika użycie zewnętrzne tekstu w społeczeństwie

Tekst:

funkcja poznawcza – poznanie, teskt informuje o czymś
funkcja fatyczna/konatywna – kontakt, relacje
funkcja metajęzykowa – język, tłumaczy i objaśnia
funkcja poetycka/autoteliczna – wypowiedź, stetyka i ładna budowa
funkcja ekspresywna – nadawca, ja-podmiot
funkcja impresywna – odbiorca, do kogo jest skierowany

Gdy tekst zacznie funkcjonowac w społeczeństwie może pełnić wiele innych funkcji: religijna, dydaktyczna, wspólnotowa, naukowa, informacyjna, toastowa, użytkowa, pragmatyczna, polityczna.

Podział wg Markiewicza – są funkcjezasadnicze języka

przedstawiająca i powincjonalna – informacja i wyrażenia oczekiwań
kontaktywna i metajęzykowa – są uboczne
3rzędna: emotywna, autotemiczna/poetycka – najlepiej zbudowane, walory estetyczne

WYZNACZNIKI LITERACKOŚCI

Literackość – zbiór warunków jakie w ramach danej świadomości społeczno-literackiej spełnić musi wypowiedź słowna, aby być zaliczona do klasy dzieł literatury pięknej. Pojęcie literackości jest relatywna izależna od pojęcia społecznego i historycznego

Czynniki literackie:

obrazowość – taka cecha literatury, która wywołuje u odbiorcy pełne, silne wyobrażenie świata przedstawionego; cecha stopniowana, często nasilona w utworach (obrazowość bezpośrednia – czynniki języka wywołujące u nas powyższe wrażenie, silne wyobrażenie świata przedstawionego; obrazowość pośrednia – pojawia się dzięki użyciu metafory, jeżeli step jest okreslony konotacyjnie jako ocean, to mamy wzbogacenie obrazowości)
Uporządkowanie naddane – funkcja nieużytkowa, ale poetycka; sztuka dla sztuki – polega na zwielokrotnieniu relacji między elementami struktury wypowiedzi, może ono być w dwóch porządkach (horyzontalnym – słowo dla słowa; werdykalnym – metafora, są jednostki ważniejsze i mniej ważne); gdy będziemy postrzegac poziomy będziemy dzielić je na zintegrowane i rozproszone, im bardziej zintegrowana jednostka tym wyżej jest postawiona; z jednostek rozproszonych powstaje jednostka wyższego rzędu; strukturalizm – całość, a nie zbiór elementów – brak rozproszenia, całość nadaje nowy sens (byt) elementom, a słowa, które wchodzą w sens zdania nie są już pojedynczymy słowami, ale semantycznie połączoną całością; relacje horyzontalne są relacjami pewnej sumy, np. relacje międzywyrazowe, międzyzdaniowe, międzywersowe, są jakby wyznaczone porządkiem werdykalnym; relacje werdykalne – słowo, zdanie, narracja, która organizuje wiele dzieł w całość, sylaba, stopa, wers, w epice – motyw, wątek, fabuła; naddanie polega na tym, że określamy relacje między zdaniami, słowami, narracją, np. relacje międzyzdaniowe, a narrację w sztuce
Fikcja – odwołuje się do zdrowego rozsądku; wiąże się nieuchronnie z przyjęciem określonej opcji filozoficznej, światopoglądowej, teologicznej, zgodna często ze stereotypami społecznymi, pytanie: co jest prawdziwe, co nie? Co jest fikcyjne, i czemu ta fikcja ma służyc?; spełnienie okreslonych reguł, konwencji literackich (gatunków o rodzajów), np. literatura faktu, gdzie tez występuje fikcja, jest ona zdeterminowana zasadami poetyki, bądź genalogii; są różne rodzaje fikcji
Intertekstualność – teksty literackie, różnią się od zwykłych tekstów tym, że nawiązują do innych tekstów; tekst sertoryczny? – rzeczywistość przedstawiona, wyznaczona przez zdania, które z punktu widzenia autora nie są zdaniami prawdziwymi, bądź hipotezami, a zarazem pozwalają rozpoznać swą nieasertoryczność – Markiewicz; jeżeli nie wiemy, że to fikcja, to możemy paść ofiarą kłamstwa, fikcyjność musi być udokumentowana, oznakowana, jest ukryty komunikat o fikcyjności; bez użycia fikcji narażamy się na pewną niebezpieczną werystyczność ( określoność pewnej rzeczy, faktu; sytuacja modelowa, oddaje pewną wartość, wagę, to co prawdopodobne jest wartością poznawczą, w przeciwności do tego, co prawdziwe – ale nie prawdopodobne); pojęcie realności – to, co powszechnie przyjęte, jako realne, są to sprawy konwencjonalne, historyczne, tu poruszamy się na gruncie pojęć antropologicznych, ma być prawdopodobna dla społęczności; zasada prawdopodobieństwa ważniejsza od prawdy, ale to jest fikcyjne; decorum – tekst stosowany do rzeczy, rozgrywa się dzięki fikcji; literatura jest partnerem filozofii, wyraża ona prawdy ogólne, dlatego model wyraża się przez fikcję, mówi ogólne rzeczy o człowieku – unikanie konkretności, fikcja pozwala zbudować teorię, pozwala spełniać pewne poznawcze funkcje;

Hans Verkingring? – gdybyśmy chcieli łączyć zdania to, powstałyby pewne nieprawidłowości, należy budować z elementów ważnych, ale konstrukcja nie musi odpowiadać rzeczy – może być prawdopodobna; są to hipotezy świata, czynnik nieempiryczny, nieweryfikowany; literatura też się takim czymś posługuje, aby pokazać pewne prawdy moralne, wiedzę o świecie; teoria o świecie musi mieć fikcyjne stany rzeczy, aby wyciągać z niej wnioski; prawdopodobne jest to, co ogólne, dopuszczalne w tym momencie!

Bezinteresowność/Oryginalność – niepowtarzalność

ZAGADNIENIE PRAWDY I FIKCJI W DZIELE LITERACKIM

Jerzy Ziomek

Kategoria prawdy w dziele. Zdanie niezależnie od jego budowy zkłąda się z podmiotowości i orzecznika, tekst może być uznany za prawdziwy, bądź nie, tekst lit. składa się ze zdań – te posiadają prawdę bądź fałsz, istnieje prawda sądowa, której nie można przypisać prawdy lub fałszu (można to opisać terminem quasi-sądów – R.Ingarden), strukturę mają tę samą, ale różnią się wartością logiczną, dopiero z tych zdań powstają całości większe horyzontalnie, które też mogą być rozważane w kategoriach prawdziwości: a) sądy logiczne poszczególnych zdań, b) w całych zdaniach, opowieściach; powstaje zatem problem – jaka jest zależność między prawdą tych zdań, a całychopowieści; jeżeli mamy same zdania logiczne – prawdziwe, to mamy opowieść prawdziwą – tak być może, wszystkei zdania mogą być nieprawdziwe, a powieść może być prawdziwa

Katarzyna Rosner – odróżnienie zdań fikcyjnych i fikcyjnego świata prowadzi do różnych kontynuacji w fikcyjności, zdania fikcyjne pomagają budować świat referencyjny – zgodny z naszym odniesieniem rzeczywistości, i odwrotnie: zdania prawdziwe buują z kolei świat nierefelencyjny – fikcyjny, czyli istnieje przeciwstawność; powieść jest zbudowana z różnych sądów – prawdziwych i fikcyjnych, np. powieść historyczna = prawda + fikcja – zdania prawdziwe nie zakłócają prawdopodobieństwa.

Ingarden

Ze zdań prawdziwych wynika świat prawdziwy, a ze zdań fałszywych świat fikcyjny; sądy zdań nie współtworzą tego porządku, co uznamy za prawdę, bądź fikcję w dziele; jest inna natura sądów i inna fikcji, zdanie prawdziwe może zaplątać się w zdanie fikcyjne, a zdanie fikcyjne w zdaniach prawdziwych, to nie oznacza od razu, że całość jest fałszywa

John Searle

Literackość to figuratywność mowy (obrazowość, ale też organizacja naddana), fikcyjność (u niego jest to niepoważność wypowiedzi, nieasertoryczność – nie spełnia warunku aseracji, czyli uznanie za prawdziwość, poważność); aseracja – zaangażowanie w prawdziwość zdań, dostarczenie racji na rzecz tej prawdziwości, zdanie nie może być w sposób oczywisty prawdziwe (nie może być zdaniem logicznym, bo to jest oczywiste), wiara w prawdziwość zdania, dostarczenie argumentów; on wątpi w te kryteria, bo mowa figuratywna jest zarówno w literaturze, jak i poza nią; mowa aseratywna, czyli niepoważna jest również w życiu codziennym

Jochan Astin

Teoria aktów mowy – działanie kogoś podjęte wobec kogoś; akt – działanie, mowa jest zdarzeniem, a nie tylko znaczeniem; akty:

lokucji – mówienie o czymś konkretnym
illokucji – określa, manifestuje się nadawca
perlokucji – działanie na kogoś, mówić po to, aby go zmienić
perlomatyf – ustanawia pozajęzykowy stan rzeczy, zmiany stanu rzeczy oraz ponoszone skutki

Fikcja – możemy w niej wyrażać siebie, ale fikcyjnie – działać na innych, ale oni są fikcyjni

Akt fikcji – nie posiada siły asertorycznej, tym różni się od innych

Jeśli bierzemy pod uwagę akty prawdziwe i niczym się nie różnią – nie wiemy czy sa to quasi-sądy czy sądy

John Searle

Zdania fikcyjne musi aseracje w jednoznaczny sposób deklarować, bo będzie odczytane to jako kłamstwo; o fikcji decyduje zbiór paratelistycznych, niesamodzielnych konwencji i takich, które nie są regułami znaczenia; zawsze powinnismy śledzić deryktywy lektury, to co pomaga nam rozróżnić fikcję i prawdę, każdy gatunek domaga się innego dążenia do referencji

Onklawa prawdy to próba uchylenia się przed nadmiernym radykalizmem logiki formalnej ( rozpatruje tylko wartość logiczną zdania), np. dzisiaj jestem chory. Smoki nie istnieją. (zdania logicznie prawdziwe, ale tylko i wyłącznie jak istnieją osobno, gdy czytamy te 2 zdania razem sa już nielogiczne); gdy A istnieje, czy to zdanie jest prawdziwe, gdy P nie istnieje i mówi – zdanie to jest fałszywe; A mówi, gdy P nie istnieje – zdanie prawdziwe; A mówi i nie istnieje – zdanie fałszywe; mimo, że A nie istnieje sąd z powodów intensjonalnych, czyli treści, może być uznany; gdy A nie istnieje, nie wierzymy, żę A tak powiedział; bierzemy pod uwagę treść sądu i w zależności od niej ustalamy prawdziwość;

Logiki intensjonalne – ingitacji materialnej?, jest to implikacja ścisła, pojmowanie treściowe, a okrężne?

Czasami A nie istnieje, a zdanie jest prawdziwe, ale w tej sytuacji musi istnieć podmiot asertoryczny, ktoś musi tę prawdę, zgodność z rzeczywistością uznać

Lebenswelt – świat życia – mojego, naszego

Martin Heidegger oraz Paul Riobent? Posługują się tym ludzkim światem w dziele – świat ludzkich wartości - odniesienie prawdziwości wobec jakiegoś świata, dzieło ma mówić prawdę o człowieku, najważniejsze prawa ludzkie, presje; aksjologiczna – odsłąnia naturę człowieka, wymiar poznawczy dziełą, rozpoznajemy głębię ludzi, cel: odsłonięcie prawdy o człowieku i o nas samych, fundament wiedzy o wartościach ludzkich

KONCEPCJE BUDOWY DZIEŁA LITERACKIEGO

Koncepcje budowy:

koncepcja tradycyjna – mówi, że dzieło składa się z treści i formy
koncepcja tektoniczno-warstwowa: Ingarden – 4 warstwy; rozróżnienie poziomów struktury całości, odmienności w organizacji strukturalnej
koncepcja fenotypowo-genotypowa – budowa tego, co z tradycji
koncepcja komunikacyjna – komunikacja nadawca-odbiorca, poziomy warstwowe

Ad.1

Koncepcja tradycyjna

zbiór elementów: układ – treść, treść – forma
znaczenie – treść (językowy znak materialny - forma)
materiał – treść, treść – forma (coś, co nas chwilowo zachwyca)
tworzywo – treść, struktura – forma ( to jest dawne)

Forma i treść podejścia:

normatywnie – forma ma harmonizować z treścią
podejście opisowe – w każdym dziele w nieunikniony sposób pojawiają się te dwa czynniki formy i treści

forma wewnętrzna – siła kształtująca postać dzieła, dzieło bez formy nie istnieje, niesie za sobą poczucie dwoistości: skłądnik pasywny i aktywny, dynamika służenia, aby mogło się rozwijać dzieło

Jerzy Pelc 1948r.

Forma to zespół znaków językowych, dostępnych poznaniu; treść to znaczenie bądź oznaczenie bądź wyrażenie bądź tylko domniemanie myślowe; obok znaczenia jest oznaczenie – odniesienie jest w umyśle, do rzeczy, przedmiotów, dotyczy elementów świata

Konotacje w sensie Milowskim

Napis krzesło – znak – za nim pojęcie (definicja) – a to można odnieść do konkretnego (desygnacja) krzesła (przedmiotu), bądź do zbioru (denotacja) krzeseł (przedmiotów, elementów)

Ingarden

Dzieło skłąda się z treści i formy, przy czym formą byłyby czynniki brzmieniowe mowy, które mają swój odpowiednik w treści:

znaczenie słów i zdań
ukonstytuowane przedmioty
wygląd przedmiotów

Treść to, te wszytskie elementy razem.

Juliusz Kleiner

Forma i treść jako schematy ujęcia różnych objektów w dziele

Koncepcja tektoniczna Ingardena1931r. ma 4 warstwy:

brzmieniowa
znaczeń słów i zmian
przedmiotów przedstawionych
wyglądów

1 i 2 – dwuwarstwa języka

3 i 4 – dwuwarstwa przedmiotów i wyglądów

Dzieło rozwija się w kolejnych fazach, jest bytem warstwowo-fazowym

1
2
3
4

Ad1

Pojawiają się takie kategorie jak rym i melodia

Ad2

Znaczenia, które możemy opisać, buduje się: dynamika, lekkość, przejrzystość bądź nieprzejrzystość myśli

Ad3

Są ze sobą w związku, budują konstrukcje wyższego rzędu, np. liryzm, warianty, przeżywanie, uczucia – sięgające głębi, w epice – świat

Ad4

Wyglądy nie są obiektami naszych spostrzerzeń, tylko są naoczną treścią procesu percepcji (zależna od: właściwości przedmiotu, okoliczności spostrzegania, psychofizycznych właściwości podmiotu)

Nie można mylić różnych kategorii poznawczych

Podstawa bytowa – rzeczy różne, jest to zespół wskaźników, jak ma się rozwinąć sonet, dzięki tym wskaźnikom mamy wspólny rdzeń; byt intencjonalny tworzymy od siebie, ale podlegamy podstawie ogólnej; są 2 fundamenty znaczenia: a) znaczenie, które wypływa ze wskaźników; lektura jest aktem jednorodnym (jeden akt – czytaie, przżywanie dzieła), wypełnienie tego, co pochodzi od dzieła, b) znaczenie, które wynika z interpretacji

Schemat dotyczy warstw:

brzmieniowej – ton
znaczeniowej – słowo izolowane kontra słowo kontekstowe
przedmiotów przedstawionych
wyglądu

Ingarden

Debata, iż schemat może nie istnieć, uważał, że chwytamy tylko zarysy; mówi, że jest różnica między znaczeniem świata, a językiem; język nie może nam dać wszytskiego w całości

Inni: język ujmuje całą rzeczywistość

Ingarden

Język kieruje nazawami ogólnymi w konkretnej sytuacji, np. stół; jeżeli nawet rzeczywistość nieskończona języka może mieć niezliczoną liczbę słów, język operuje ciągiem, uogólnieniami, nie da się przeprowadzić teorii języka; język za nami nie nadąża, ale my to nadrabiamy konkretyzując

Ingarden

Konkretyzacje, typy merytoryczne

badawcze
społeczne
czytelnicze (estetyczna – stan podstawowy; każde czytanie jest przeżyciem)

Konkretyzacji schematyzacji dzieła oraz kanonizacji znaczeń odpowiada termin: przedmiot poetyki i teoria dzieła

Konkretyzacja – problematyka wartości odbioru i wartość odbioru

Bartoszyński

W utworach Kawki jest więcej abstrakcyzacji, niż konkretyzacji. W utorze konkretnym jest jakiś wniosek, idea ogólna, alegoria; czasami chodzi tylko o to, aby pokazać miłość, przemianę człwoeika itd. Pewne lektury estetyczne mają charakter abstrakcyjny

Budowa dzieła: warstwowo-fazowa

Janusz Sławiński

Struktualizm literacki, który jest rozwijanyw latach 30tych – szkoła praska, francuska – koniec lat 50tych w Polsce; są one aplikacją idei struktualizmu lingwistycznego, który narodził się w latach 20tych XX wieku

Ferdynand de Saussure napisał dzieło „Kurs lingwistyki ogólnej” 1916 rok, wtedy też pojawiłą się teoria znaku, który składał się z 2 elementów:

element znaczący (signifiont)
element znaczony (signifie)

znaczący -> ma znaczenie, określa

te dwa plany sa abstrakcyjne, jest to kombinacja (sekwencja) cech brzmieniowych, to decyduje o znaczeniach, np. różnica p’: p – p’asek : pasek

p – jest to czynnik znaczący, zmienia znaczenie wyrazu; są cechy znaczące (jak w opozycji fonologicznej), zespół abstrakcyjnych czynności języka; ten abstrakt ma układ systemu, np. długie – krótkie, miękkie – twarde; plan znaczący operuje wokół opozycji znaczącej – jeśli jest różnica cech, np. krzesło : taboret – inny wyraz, inne znaczenie; język jest systemem morfologicznym, fonologicznym, leksykalnym itd.

Skład jest konwencjonalny (umowny) i arbitralny (dowolny) ; relacja między znaczącym i znaczonym jest opisany w systemie; język jest formą, a nie substancją, nie jest materią tylko czymś płynnym; nie ma substancji, jest porządek różnic układany w ciągi, np. pasek, p’asek; istotą języka jest opozycja, czyli różnica.

Dzieło czytamy, aby uchwycić jego sens globalny, albo po to, żeby się nim rozkoszować.

System układ znaku zamknięty; system jest przed elementami; element uzyskuje swoje znaczenie – tożsamość w obrębie systemu; tesky narzuca elementom tożsamość, np. rymy żeńskie w tekście, regularny, klauzurowy w jednym tekście ma inny sens niż w tekście wolnym, gdy się zdarzy – gdy są te same wyrazy w tych dwóch strukturach, to widzimy, że całość jest ważniejsza niż element.

W języku liczy się synchronia – współczesność, język nie zna czasu, czas zna mowę; mowa jest to zdarzenie języka, a nie sam system; mowa – jednostkowa, określona w czasie, miejscu, sytuacji; mowa – zdarzenie, wypowiedzenia

Już w sobie szkoły praskiej uznano, że mowa ma takie wewnętrzne porzadki, ze staje się strukturą tak jak język; jezyk struktura paradygmatyczna (wybór w paradygmacie następstwa), a syntagmatyczna (relacje następstwa

Pojęcie struktury – jest to, sfunkcjalizowana całość, czyli całość związana z połączeniem elementów między sobą i w całym dziele

Metoda strukturalna – to postępowanie badawcze, które właściwości przedmiotu charakteryzuje z uwagi na szerszy jesgo układ (badany przedmiot stanowi jego element)

Modele budowy dzieła w struktualiźmie Polski: budowa lingwistyczna dzieła – jeżeli język jest schierarchizowany (prozodyjny – brzmieniowy, fonologiczny, składniowy, morfologiczny, leksykalny), więc są różne hierarchie – znaczeniowa, wokalistyczna oraz poziom wyższych układów znaczeniowych

Jan Mukazowski

Mówił o 3 zasadach w organizacji semantycznej zdania – jeżeli zdanie powstaje z jednostek leksykalnych jest wyższą jednostką i charakteryzuje się:

oscynacja między zanczeniem statycznym i dynamicznym ( przechodzenie w sposób liniowy, od poczatku do końca)
zasada akumulacji znaczeniowej
poziom znaczeń słów i zdań

czytamy i przeżywamy to, co język nam podsuwa, ale to, co przeżywamy nie jest językowe; wszystko, co czytamy należy ytraktować jako językowo-przedmiotowe, wszystko wyłania się z porządku zdaniowego; postać nie jest wyobrażeniem, ale zespołem zdań, które je kumulują w dziele; w wielu tekstach jest semantyka, która musi tworzyć całość, czyli postać literacką – cele tworów wielozdaniowych:są pewnym nadrzędnym znaczeniem, oscelacja między znaczeniem zdań i w obrębie całości, postać narasta w ramach lektury

Wyższe ukłądy znaczeniowe – narrator, odbiorca wirtualny, bohater, czas, przestrzeń, fabułą, akcja itd.

Rysunek schematu budowy dzieła wg Mukazowskiego:

Poziom wyższych układów znaczeniowych (u Sławińskiego są to wielkie figury semantyczne)
Poziom znaczeń słów i zdań
Poziom organizacji brzmieniowej

Ta tabelka to jedna całość, ale jest chierarchiczna, dlatego są linie przerywane między nimi (wyobraź sobie xD)

Możemy te części po kolei opisać w teorii, ale tylko razem tworzą one całość. Ten model stanowi paradygmat do dzisiejszego myślenia.

Koncepcja dzieła jako struktury byłą modyfikowana przez G. Sintie ?, przy użyciu logiki przez gramatyczną koordynację zdań pokazuje, że postać jest tworem wielozdaniowym – jest tekstem, tzn. jest podmiot o określonych cechach i jest on określony przez cechy, czyli ciąg orzeczników, któ®e go orzekają oraz są jeszcze predykacje; postać jest tekstem, czymś zorganizowanym jako całość lingwistyczna, czymś zamkniętym; w tekście dzieła jest szereg tekstów podrzędnych, które tworzą całość.

Całe dzieło jest tworem, możemy je badać lingwistycznie i estetycznie.

Dzieło jako tekst językowy

Dzieło literackie jest to językowy twór sensowny, spełniający warynki literackości, przyjęte w danym czasie i środowisku, szczególnie warunek odpowiedniości wg danych norm artysty; fikcja, oryginalność, strukturalny charakter budowy zapewnijący koherencję, kompletność i samowystarczalność; wyrazista organizacja języka, która odznacza się bezinteresownym uporządkowaniem naddanym (jezyk poetycki)

Koherencja – spójność, dzieło posiada wewnętrzną ideę

Kompletność – dzieło jest we właściwych sobie granicach, niż za dużo ani za mało

Samowystarczalność – nie trzeba mieć kompetencji wyższej niż językowo-kulturowa, dla tego dzieła

Struktury językowe – zdania

Jednostki ponadzdaniowe – więcej niż zdania

Twory kilkuzdaniowe tworzą całości strukturalne, ta intencja przekracza lingwistykę strukturalnie i idzie w kierunku strukturalnej gramatyki tekstu; tekst jest syntagmą – relacja wcześniej-później; teksty są strukturą gramatyczną, w związku z tym gramatyka tekstu będzie dotyczyła jednostek więcej niż jednozdaniowych

Tekst powstaje z języka, któryukłada się w porządek syntygmatyczny:

I proces wyboru (słów, reguł składania, możemy sytuację wyrazić w stronie czynnej i biernej, zdania długie i krótkie, jednostki semantyczne)

II proces układu (układ według reguł)

III proces przekształcenia semantycznego (słowa dostosowują do kontekstu – Wojciech Górny stworzył tę genetyczną definicję tekstu)

Wybór semantyczny – tworzenie tekstu

Wybór syntaktyczny – porządek

Wybór stylistyczny – walory estetyczne

Poetyka: opisowa definicja tekstu – przez tekst rozumiemy, albo przekaz pisany, albo wypowiedź ustną; czasami tekst rozumiemy jako typ, pewną ogólną cechę struktury syntygmatycznej, a czasami do konkretnego indywidualnego przekazu

Prof. Kulawik

Tekst – wypwoiedź skończona jednego, dwu lub więcej przedmiotów na jeden temat, utrwalona lub nie, realizująca reguły ystemu językowego w takim stopniu, że może być zrozumiała, mająca postać niezmiennej, nieodwracalnej sekwencji znaków językowych, która z punktu widzenia nadawcy ma kompletną ilość informacji skierowanych do adresata

Cechy tekstu:

- spójność – tekst jest zamknięty, skończony, jest nierozdzielną całością

a) jako cecha semantyczna – jedno znaczenie na jeden temat, kompletna informacja; spójność zachodzi jeżeli treść kolejnych wypowiedzi jest traktowana jako niesprzeczna wobec informacji wypowiedzianych wcześniej (koherencja sygmatyczna, ważna dla zrozumienia w komunikacji - sytuacyjna), można jątraktować jako zamiar mówiącego, dla psycholingwistów jest istotne wyobrażenie treści, które poprzedza i reguluje proces wytwarzania tekstu; gramatyka generatywna – podobna jest struktura; koherencja: powiązania logiczne, tempolarne – coś po czymś, jakiś porządek, a także pewne sprzężenie porządków tematyczno-rematycznych w zdaniu; kohezja: spójność linearna – związana z wykładnikami gramatycznymi i semantycznymi określona jako sieć nawiązań międzyzdaniowych, np. słowo „tylko” , które uspójnia tekst; jeżeli zanika spójność, to tekst również, zanik spójności określa granicę tekstu, utrata spójności pokazuje, gdzie jest granica – gdzie kończy się tekst i gdzie zaczyna się nowy

b) zdanie w tekście, albo aktualne rozczłonkowanie zdania; semantyka zdania w tekście jest zależna od tego jakie to zdanie w tekście pełni, np. Piotr (podmiot) kupił (orzeczenie) małego (przydawka) fiata ( dopełnienie). Jest to podział bezwzględny, porządek logiczny zachodzi i się nie zmienia, oże się tylko zmienić wartość informacyjna; dopiero w tekście będzie miał wartość informacyjną, czyli tekstową, jest kilka pytań, które apelują o różne aspekty tego zdania, np. o podmiot, o orzeczenie itd. Wartość semantyczna jest relatywna do kontekstu, to zdanie przynależy do tekstu; układ podmiotowo-orzecznikowy, jedna część zdania zawiera dane, a druga wprowadza nową wiedzę – uzależniona od tego, co wiemy; temat – datum (to, co wiemy) i remat - novum (nowa część); słowo aktualne oznacza tymczasowe, doraźne, nieobowiązujące zawsze, aktualne rozczłonkowanie buduje gramatykę tekstu; wyznacznikiem rematu jest pozycja inicjacyjna w zdaniu, która ma akcent dynamiczny

Zmierzcha się. Świta.

Są to zdania bezpodmiotowe, orzeczenia endocentryczne – same się orzekają; istnieją zdania o bardzo silnych czynnikach rematycznych, a o temat jest się trudno upominać

Grejmas – izotopia tekstu

Izotopia, jest to relacja wyrażeń referencjalnych w tekście do ich poprzedników – każde kolejne wyrażenie referencjalne wskazuje swój podmiot wyrażenia nie bezpośrednio, ale odsyłą do swojej poprzedniej nazwy w tekście, np. Jaś (on) niesie Kasię (ja upuścił). – relacja referencyjna, izotopia do pierwszego zdania; te relacje tak spajają, że mamy pewną całość, buduje integracje w tekście językowym, zespala się coraz więcej jednostek, zdań; ta relacja jest często gramatycznie wyrażona, ale odwołuje się do wiedzy o świecie; ważana jest przyległość, dopasowanie

Pionowa struktura tekstu, czyli pionowa struktura dyskursów – narracji, to ona nadaje całość, kiedy mamy kilka nakładających się na siebie relacji (narracja szkatułkowa); problemy: tekst i metatekst (takst o tekście), narracja szkatułkowa (problem mówy niezależnej - cytat), mowa zależna – włączona w tok wypowiedzi obecnej (są, iż, że, gdyż), mowa pozornie zależna – komentarz przez autora, ale w stylu osoby komentowanej, parenteza – wtrącenie, nawiasowe wtrącenie, informacja w informacji

Poziomy podział tekstu:

zasada intonacyjna
zasada replik wypowiedzi
inne podziały tekstu - prozodyjne, bądź semantyczne tekstu

Beuwanista: odróżnienie

discurs (narracja) – akt, zdarzenie aktualne
histoire (historia) – opowieść zamknięta – to, co było kiedyś, znaczenie

Pojęcie stylu, które łączy się z procesem wyboru.

Górny

Wybór dotyczy wielu czynników:

zasada formalna – proza, wiersz, itd.
inicjatywy stylowe – swój, pożyczony
mowa i pismo
tony, idiomy – styl nadawcy, regionalny, itd.

To wszystko sprawia, że możemy wyróżnić różne style:

publicystyczny
administracyjno-prawny
naukowy
artystyczny (różni się on od pozostałych swą twórczą inicjatywą, jest synkretyczny – łączy w sobie elementy różnych stylów, jest złożony z różnych dyskursów, czyli jest zasada wyboru)

Wszytskie inne style mają zespoły środków, które łączą się z innymi, styl artystyczny nie ma zespołów własnych.

TEORIA JĘZYKA POETYCKIEGO

Styl, a język artystyczny.

Styl artystyczny jest synkretyczny. Litertura możę służyć różnym celom, jest wielofunkcyjna, każda wypowiedź ma współczynniki różnych funkcji. W wypadku literatury jest to poetyckość. Organizacja autoteliczna ma budzić nasze zainterezowanie estetyczne. Język literacki jest wielofunkcyjny. Styl wypowiedzi może się składać ze wszystkiego, co jest w innych stylach, jeżeli weźniemy kilka dzieł, to mogą one mieć pewną kompozycję, która cechuje te dzieła.

Istneiją stanowiska wobec stylu i wypowiedzi poetyckiej.

Enkvist

Mówi o wyborach stylu, najpierw gramatyczny, później semantyczny (słowo), a na końcu stylistyczny (ten jest jako waloryzacja); język jest inwentarzem słownika i gramatyki, realizuje się na mocy wyboru; styl możemy określić, jest jednoznaczny, determincja;

Kategoria literackości – kategoria poetyki, która ogarnia wszelkie dzieła i wartości języka, musi być uniwersalna; literackość nie jest wyborem, bo pasuje do poszczególnych dzieł; pojęcie stylu literackiego przestaje być kategorią determinującą literackość

Cecha, która wyróżnia poezję od niepoezji: dochodzi do relacji semantycznej między elementem znaczącym, a znaczącymi; w tekście słowa uzyskują nowe znaczenia; przekształcenie jest pod wpływem izotopii tekstowych; jeżeli wybór jest niekonstytutywny, a możliwy, to na czym to przekształcenie polega, które rozróżni literackość od nieliterackości

Język poezji – język jakiejś poezji, tutak działa kategoria wyboru, dotyczy ona okreslonych wyborów; j.p. daży do zdefiniowania poetyckości w sensie ogólnym i konstytutywnym; j.p. jest inny, bo następiła zmiana zasad gramatycznych i semantycznych

Jacobson

Poezja ma wywoływać wrażenia estetyczne, jest ona w języku, a nie w myśli, bądź natchnieniu bożym, ma swój ekwiwalent empiryczny; empiryczne kryterium dla funkcji poetyckiej polega na przeniesieniu zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji; ekwiwalencja to równoważność

Jednostki w syntagmie nie podlegają tylko zasadom logiki, ale ekwiwalencji; jest tekstem mitycznym, ale nie logicznym; ekwiwalencja jest istotą poezji, to jest jej specyfika, która się rozwija w skłądni, np. rymy, tyle samo sylab, wersologia itd.

Proza również rządzi się ekwiwalencją – są rymy, numeryczność, powtórzenia, analogie

Dzieło prozatorskie ma porządek, układ narracji, środki stylistyczne, budowa, ciąg sytuacji ekwiwalentnych; ekwiwalentne są postaci, barwy, obrazy; charakterystya obiektów znaczących w stosunku do ich znaczń; rytm jest ponad semantyką; znaczeniem jesdnostek są inne jednostki, chodzi o to, aby coś w sposób mityczny uporządkować, a nie w sposób logiczny

Języka poetyckiego nie znajdziemy poza poezją; logika jest tu fakultatywna, ale jest

W poezji jest opozycja równoważna – odpowiedniość # opozycja gradacja, np. symetria zasada odwróconej ekwawalencji, jeżeli mamy ekwiwalencję to powinniśmy ją czytać mową semantyczną, głębokim systemem, tym co nieodsławialne; poezja jest symbolem

Liryzm – wyprowadza się go ze struktury, a nie tym, czym nas zwodzi podmiot poezji – polonista musi to zrekonstruować!

Pierwszym odniesieniem znaku jest inny znak; język poetycki ma tylko to, sa też znaki ikoniczne, wersy podobne do siebie; język poetycki ma też swoje znaczenie przypisane, ale inkoniczne, czyli obrazowe, a nie logiczne; w takim momencie dochodzi do przeorganizowania całej wypowiedzi

Cechy języka poetyckiego:

Winkurow

- w języku poetyckim nie ma słów niemotywowanych, takich o arbitralno-konwencjonalnycm znaczeniu; w mowie zwykłej możemy wyrzuciś słowo, a w poezji tego zrobić nie możemy

- w języku poetyckimtrzeba odrzucić rozróżnienie między językiem i tekstem; język ten jest zbudowany w sposób niepowtarzalny, budują znaczenie tekstu same dla siebie; język zyskuje znacznie dzięki tekstowi, a te czerpie z języka; poezja jest jezykiem, jej istotą jest niepowtarzalność

- w normalnym zyciu metajęzyk posługuje się szeregiem, aby uwarunkował równanie, w poezji ekwiwalencja warunkuje szereg

- w poezji podobieństwo nabudowane jest na przyległości i wnosi do poezji przebiegający przez nią rdzeń symboliczny, tzn. jeżeli dwa wyrazy sa obok siebie to zachodzi między niemi związek znaczeniowy; wyrazy odległe są rytmicznie bliskie; każda metonimia jest nieco metaforyczna, a każda metaforyczna jest nieco metonimiczna

same dla siebie; język zyskuje znacznie dzięki tekstowi, a te czerpie z języka; poezja jest jezykiem, jej istotą jest niepowtarzalność

- w normalnym zyciu metajęzyk posługuje się szeregiem, aby uwarunkował równanie, w poezji ekwiwalencja warunkuje szereg

same dla siebie; język zyskuje znacznie dzięki tekstowi, a te czerpie z języka; poezja jest jezykiem, jej istotą jest niepowtarzalność

- w normalnym zyciu metajęzyk posługuje się szeregiem, aby uwarunkował równanie, w poezji ekwiwalencja warunkuje szereg

܀ metonimia – zamiana, np. tego co wcześniejsze na późniejsze i odwrotnie

Metafory układają się dzięki porządkom podobieństwa, jeżeli układamy wyrazy, które są podobne, to one są podobne rytmicznie; czasem związki brzmieniowe rządzą, a nie logika, czasem coś jest obce, a brzmi podobnie więc semantycznie jest obce; metafora rządzi składnią

Łotman

- struktura tekstu i języka są analogiczne, tylko język jest abstrakcyjny, a tekst wariantny; poezji nie czytamy w sposób linearny, bo jest ona stereometryczna, czytamy w pionie, od tego co ogólne, do tego co istotne

- w naszej lekturze poezja obejmuje więcej niż w lekturze autora, jest autoentropijna – to, co my ustalamy śledząc ekwiwalencję, ustalamy więcej i inaczej nić istala to tradycja literacka, im węcej odkryjemy, tym więcej znaczeń zobaczymy

- poezja ma więcej elementów znaczących, tekst jest dlatego rozpisany na wiele stron; w mowie potocznej elementy nie są znaczące;w poezji odczytujemy z … fonemy i ich kombinacje morfologiczne? Czynników wystepujących w obrębie składni? Rosnie liczba jednostek relacji i to prowadzi do eksplozji semantycznej

Krytyka języka poetyckiego. Jedna struktura, która tworzy obraz tekstu poetyckiego.

R. Fovler

- socjolingwista, który odrzucał zjawisko języka poetyckiego; poezę należy rozumieć jako zespół secjolektów, nagromadzenie językowe, które dają bogactwo znaczeń o pewną głębię artystyczną

- błąd uprzedmiotowienia; dzieło literackie nie jest produktem raz na zawsze skończonym, musimy mieć pewność, że nie wyszliśmy za strukturę tekstu i języka w dziele zawartym; dzieło na zawsze te same znaczenia; dzieło porównane do urny otwartej z nieboszczykiem w środku, którego nie wolno naruszyć w plendrowaniu ;/

STYLISTKA LITERACKA

Ryszard jest jak lew.

- użycie wyrazu podstawowego w miejsce innego wyrazu

- mat. do wyboru „zakuty w zelazo” – związek etymologiczny w języku

- antonomazja – imię w funkcji ogólnej, funkcja ogólna jako imię; nazwa własna jest etykietą obiektu, częścią buty; appelatywne znaczeniew funkcji imienia własnego

- ekfraza – pewnien chwyt metaforyczny, który ujawnia się w treści procesu tworzenia

- metalepsus – metonimia, która określa relację wcześniejszej, do poźniejszej, np. Siosta umarła. Pochowaliśmy siostrę.

- alegotia, symbol, ironia – włączone do zestawu metafor

- Paul Brucker – pierwotny sens jest przypadkowy, np. sowa s) sens pierwotny – sowa b) sens wtóry – mądrość

- alegoriapróba zawłaszczenia obszaru poznawszego, odgrywałą nową rolę

- ironia, drwina – zespół czynników brzmieniowych mowy, tworzonych przez utonowanie akcentu

- wiersz – sposób segmenstacji tekstu za pomocą wyb. pauz; wiersz jako system prozodyjny zawarty między dwiema pauzami wersyfikacyjnymi, które są dla niego czynnikiem konstytutywnym

- porządekintonacyjny – obecność pauzy wersyfikacyjnej, jest istotą wiersza

- metr – powtórzenie ekwiwalencji czynników wersów pod względem wyposażenia prozodyjnego

- wiersz wolny – rytm w końcówce krek. jest rozwinięciem wiersza przez 4 konstanty (to, co jest stałe): sylaba, akcent, rym, średniówka, czyli podział miedzywyrwazowy

- metrum – metr, poszerza język wersu; ujawnione przez niego powtórzenie we wszytskim, kolejnym bądź niezbyt odległym wersie utworu

WERSYFIKACJA

4 konstanty metryczne, które kształtują rytmikę, numeryczność: sylaba, akcent, pozycja (średniówka), rym

Sylaba – odcinek strumienia mowy, którego podstawą jest samogłoska; izosylabizm – regularne powtarzanie się sylaby; rym i średniówka mogą wzmacniać sylabę

Akcent – przycisk, wzmocnienie tonu, jest ważny z uwagi na liczbę i rozmieszczenie

trochej _’_ (dwie sylaby, pierwsza akcentowana)
jamb _ _’ (dwie sylaby, druga akcentowana)
daktyl _’ _ _ (trzy sylaby, pierwsza akcentowana)
amfibrach _ _’ _ (trzy sylaby, druga akcentowana)
anapest _ _ _’ (trzy sylaby, trzecia akcentowana)
peon trzeci _ _ _’ _ (cztery sylaby, trzecia akcentowana) – system wymuszony

Akcent paroksytoniczny – druga sylaba od końca (1, 2, 3 normalnie, naturalna akcentacja); nie akcentuje się przyimków oraz „się”; tok dierezowany (krzyżowy) i tok cezurowany

Stopa metryczna – odcinek wersu zorganizowany przez akcent wyrazowy, który się schemat powtarza w kolejnych wersach; stopa wiąże sylabę i akcent

Zestrój akcentowy – wyraz bądź grupa wyrazów zorganizowanych przez jeden akcent

Tok dierezowany – zachodzi, gdy stopa jest tożsama ze strojem, tam, gdzie akcent pada w stopie

Tok cezurowany – gdy granice stóp padają wewnątrz wyrazów, przecinają wyraz

Anakruza – rozpoczęcie sylaby, poza schematem rytmicznym

Kataleksa – usunięcie ostatniej sylaby lub ostatniej stopy w wersie

Hiperkataleksa – dodanie ostatnej nieakcentowanej sylaby w wersie

Logaed – mieszanie, polimetria w wersie po i przed średniówkowej części

Rym – zgodność fonetyczna dwóch wyrazów na przestrzeni od akcentu do końca wyrazu

Rymy:

paroksytoniczne (2 od końca)
oksytoniczne
proparoksytoniczne

dokaldne, wygłosowe, nagłosowe, styczne, krzyżowe, okalające

Funkcje:

instrumentacyjna – wzmacnia walor prozodyjny
semantyczna – rym wskazuje na coś, pokazuje coś
wierszotwórcza – wzmaga jako konstanta konstrukcje wiersza

rym gramatyczny – łączy wyrazy należące do tych samych części mowy

Średniówka – stały, metryczny czyli stabilizowany przedział międzywyrazowy; ś. Od 8 sylab w wersie

Wiersz wolny : numeryczny (warszawski), nienumeryczny (krakowski) !!

Strofa – powtarzająca się grupa wersów utworu (min 2, max kilkanaście), stanowiąca jego jednostkę kompozycyjną, w której obrębie powtarza się na ogół układ rymów w porządku cyklicznym

Pauza stroficzna – dłuższa niż jednostka; 0 dźwięku

Strofę konstytuuje: liczba wersów, akcent i średniówka, układ rymów

Przestrzeń wersów jest terenem gry między wypowiedzeniem, a strofą, zdaniem a wersem, zestrojem i strofą

Typy strof: dystyk,tercek, tetrastyk, kwintylla, sekstyna, septyk, optostyt, decyna

Tercyna składa się z 3 tercetów – 9 wersów, kanon rymów: aba, bcb, cde

Strofa saficka – 4wersowa, tetrastyk zmodyfikowany, zaweira 11 sylab, układ 5+6 – jest to 3,5 strofy

Oktostyk – uregulowany porządek rymowy, jest on aktawą ab ab ab : cc

Sonet

włoski – petrarkowski, dwa tetrastychy i trzy tercety, układ rymów cdc dcd
francuski – odpowiada rymowi paralelnemu

Strofoida – wydzielona grupa wersów, czyli zamknięta pałzą cięższą niż stroficzna, dotyczy wierszów pozbawionych metryczności; jednostka kompozycyjna wiersza

Klasyfikacja wierszy:

składniowe – jeżeli wers pokrywa się ze składnią
askładniowe – jeżeli wiersz rozbija się z jednostką składniową, prowadzi to do przerzutni; dzielą się one na:

- metryczne: stychiczne i stroficzne

- niemetryczne: stychiczne i strofidalne

Dokonujemy: wyboru; składu – uporządkowania; przekształcenia

Znamy już wszytskie kombinacje wiersza polskiego, każdy temat możemy dedukować

Śresniowieczna wersyfikacja – wers zdaniowy, zróżnicowanie informacyjna:

- zdanie zakończone rymem było wersem

- estetyczne wyrafinowanie wiersza polegało na zróżnicowaniu intonacyjnym: kryterium rozumienia jednostki intonacyjnej (spadek – kadencja, wzrost - antykadencja)

I rozmiarów – przeciwstawienie krótszego wobec dłuższego

II stopnia – kadencyjny wobec półkadecyjnego

III ilości – wers o 1 intonemie przeciwstawiony o 2 lub więcej intonemów

IV jakości – wiersz o antykadencyjnej przeciw kadencyjnej

System izosylabistyczny – liczy się liczba sylab; rym wyraźny, zgodny z metrum, najbardziej odpowiadający prozodii polszczyzny wersydikacji; jest przerzytnia, średniówka też może być, również pojawić się możę przerzutnia stroficzna

Sylabotonizm – regularność akcentów, porządki stóp; w łac. Poezji układ morowy, najczęściej taktyn w poezji polskiej

Spadek adeniczny – katalektyczny daktyl, który róena się trochejowi w katalektyczno-tektyczno-dektaliczny

Ueksametr polski – trocheiczny lub dektaliczny – ma 6 akcentów, przerzutnia ma charakter celowy, liczba akcentów od 3-6

Tonizm – zestój akcentoy, metryczność, eliminuje liczbę sylab, swobodna ilość sylab, ale akcenty muszą być zachowane

Nowa estetyka wiersza – eliminacja konstant metrycznych – powstaje wiersz wolny (każdy wers może być równy, może zostać średniówka albo rym; mogą być 3 układy: średniówkowy – nie do wykonania, średniówkowo-rymowy, rymowy)

Koncepcja wolna – wiersze nienumeryczne, mają tylko jedną pauzę weryfikacyjną, dzielą się na:

zgodne z porządkiem zdania – wiersz nowosystemowy składniowy
wers nie ma odpowiednika w zdaniu – monosystemowy askładniowy
mają różnie bisystemowy

KOMPOZYCJA TREŚCIOWA DZIEŁA

Treść – jest to, to o czym mówi dzieło, treść jest uporządkowana

Kulawik

Układ do znaczeń utworów tak jak znak do znaczeń, tak jak 1 do 2 się ma, tak 2 do 3

brzmień
znaczeń
słów i zdań

Markiewicz

Strukturalizacja treści dzieła:

- ujęcia – elementarne jednostki; zdarzenia, które są:

I zbieżne ze znaczeniem jednego zdania; funkcje – wyraża myśl, funkcja znaczeniowa elementarnych treści
II sekwencja – jednostki wyższego rzędu niż zdania, oddzielona od siebie zmianą przedmiotu, postaci, przerwą czasowoą itd.
III konstrukcje złożone z sekwencji – zawierają dużo sekwencji, jest 6 tego typu sekwencji:

- obiekty, przedmiot, bohater

- fabuła, porządek zdarzeń

- świat przedstawiony w określonych ramach

- uogólnienie poznawcze, najczęściej dygresje

- osobowość narratora, kogoś, kto jest ponad światem

- osobowość czytelnika

Postać literacka – stanowi centralny element świata przedstawionego, stanowi przedmiot opowiadania; analiza:

- stosunek do prawdopodobieństwa życiowego

- jaką ma koncepcje osobowości (cechy charakterystyczne)

- motywacje działania, np. emocjonalna, intelektualna, fantastyczna, nadprzyrodzona, religijna, psychologiczna, statyczna czy też nie

- cechy wewnętrzne, zewnętrzne, sposób zachowania

- sposób przekazania przeżyć – specyfika, zależny od konwencji lit.

Fabuła – złożona z szeregu motywów zdarzeniowych, składa się z tego, co się wydarzy; warianty:

wątek 1 – fabuła jednowatkowa, ciąg zdarzeń, której przedmiotem jest jedna postać
wątek główny – tworzy postać główna utworu
wątek obiegowy – powtarza się w różnych utworach (żeglarza, wędrowca itd.) później urasta do toposu, to sekwencja zdarzeń zbudowanych w utworze, ta sekwencyjność jest, bo fabuła ma charakter linearny

-relacje między zdarzeniami:

następstwo zdarzeń czasowe
przyczynowo-skutkowa
układ celowościowy

Akcja

- w epice taki typ fabuły, który posiada nagromadzone motywy zdarzeniowe, np. walki

- intryga – akcja od strony zdarzeń; motywacja – gdy głębiej rozpatrywujemy

Analiza fabuły podobna do analizy postaci, dochodzi jedno lub wielowątkowość, rozkłąd ról, ciągłość

Fabuła dramatyczna – zawinięcie, punkt kulminacyjny – rozwiązanie

Tragedia – zawiązanie związane z kat. hybris (zburzenie ładu) – hamatria? (wina tragiczna popełniona nieświadomie) – perypetia (działanie, które przynosi skutki odwrotne do oczekiwanych) – anagnoryzm (rozpoznanie, jest już za późno) – katastrofa (fatalne rozwiązanie)

Świat przedstawiony

Przestrzeń – zasada porządku kompozycyjno-morfologicznego dzieła

Sławiński i jego podział:

opis jako składnik dzieła
topika przestrzenna – stałe przedstawienie przestrzeni w dziele (poetyka historyczna), topika jest jak, jak konwencje kształtujące dzieło, np. wiek, epoka
przestrzeń, która wnosi język dzieła – sposób lit. ekspresji
kulturowe wzorce przestrzeni – wzorce antroponiczno-kulturowe (przestrzeń świecka, sakralna, pokój, wojna, miejsce piekne, cywilizacyjne)
wzorce archetypowe – kanon archetypiczny Pulerda: pion, poziom, centrum, dom, droga, labirynt
przestrzeń jako analogo? fizycznych i matematycznych; różne kosmologie np. newtonowska, eisteinowska itd.

Badanie morfologii: najpierw trzeba ją opisac, potem sceneria, czyli to, co wypełnia, a następnie poziom paraboli, poetyckość – sensy naddane (Sławiński) – czyli, co ta, np. droga znaczy – badanie po to, aby odczytać ukryty sens

Kategoria czasu – dotyczy kat. następstwa, czas można zatrzymać i przyspieszyć, są tempa czasu, są 2 wymiary – porządek fabuły i narracji; relacja między cz. fabuły, a narracji:

- czas fabuły jest synchroniczny dla czasu narracji – dystans imperfektywny, dystans czasu niedokonanego

- czas narracji jest po zdarzeniach – dystans perfektywny, zdarzenia się wykonały

- dystans narracji i odbioru – narrator zakłada, że ktoś go słucha teraz, albo później – dystans perfektywny

Świat przedstawiony – całościowy obraz świata, obejmuje fabułę, postaci, a nawet idee. Cechy:

jak ma się świat przedstawiony do naturalnego
wielopłaszczyznowość
pojemność zdarzeniowa
dynamiczność bądź statyczność
wartości emotywne – przeżywanie
chierarchia wartości

Pojęcia:

- sensularn – obejmuje to, co przedstawione i sferę ideową dzieła

- temat – to, o czym głosi dzieło

- tendencja – nastawienie na określone rozwiązanie i wrażenia

- apodyktyczność – należy do tendencji

BUDOWA I KOMPOZYCJA DZIEŁA

Organizacja treściowa – artyzuje się z podejściami (budowa, kompozycja dzieła)

Kukniewicz

Budowa utworu literackiego, to model formalnego uporządkowania materiału fabularnego

Wyróżniamy uchwytne dla nas segmenty: motywy, watki.

Budowa – to wszystko, czego możemy doświadczyć, jest dostępne naszej percepcji, przeżywamy to, co zostało zrealizowane – korelat estetyczny

Kompozycja dzieła – nie jest korelatem naszego poznania, ale jest wykładnikiem ukrytym, nieewidentnym wewnętrznej organizacji dzieła, która decyduje o jego porządkach treściowych; nie mam wątku jeśli nie zostały spełnione warunki jego organizacji

Kryteria budowy

Zasada selekcji i umiaru (proporcji i harmonii) – wszystko ma określony cel artystyczny i poznawczy
Zasada motywacji kompozycyjnej – jakie czynniki sprawiają, że jest spójność (ład przyczynowo-skutkowy, logika czasu i zdarzeń)
Zasada maksymalnego estetyzmu – podporządkowanie wszystkiego estetyce, szczególnie gdy postać mówi o ideach

Narracja i narrator

Narrator – postać należąca do fikcji dzieła, która akt mówienia, czyli narrację, kreuje na sprawcę świata przedstawionego i tego, co się w tym świecie dzieje; jest wspólna intencja kreowania świata i tego, co jest w nim; narrator jest sprawozdawcą, opowiadaczem, jest twórcą, który przez swoje opowiadania powołuje świat do istnienia’ narrato 1osobowy jest w tym świecie, a 3osobowego nie ma w tym świecie, jest między nimi opozycja; n. może sobie pozwolić na to, aby był wszechwiedzący, ma kompetencje boską, jest wplątany w świat, musi być wszechwiędzący, albo też i nie

Narracja – czynność polegająca na charakterze monologowym, w którym zrelacjonowany zostaje określony tok zdarzeń oraz uczestnicy; jest ona utworzona między narratorem, światem przedstawionym, a czytelnikiem; relacja nastawiona przez historyczne reguły

Zdzisław Łapiński

Narracje:

autonomiczna – liryczna
dialogowa – opowiada
wspólnotowa

komunitanianizm? – podejście biograficzne, jednostka jako osobowość, w tej relacji zwraca się do odbiorcy, który też jest jednostką

prof. Łebkowska

Kategorie badawcze:

funkcja poznawcza
tożsamość tego, co mówi autor; uwiecznia się w tym jak mówi, przejawia się jego „ja” i sytuacja życiowa, relacja kompleksu tożsamości autora
sprawa referencji i fikcyjności – co jest realne, a co nie (quasi-sądy)
sfera samorozumienia
sfera eufoni poznawczej
perspektywa ciała narracji

Szmerlina?

Ja-inny, ja-obcy – relacja uznania kondycji człowieka

Małgorzata Czermińska

Podział:

wtedy, gdy autor mówi o swoim świecie dla swoich odbiorców
wtedy, gdy autor mówi o swoim świecie dla obcych odbiorców
wtedy, gdy autor mówi o innym świecie dla swoich odbiorców
wtedy, gdy autor mówi o innym świecie dla obcych odbiorców

Owczarek

3 strategie – narracja na 3 poziomach:

strategia rozwinięcia tekstowego – zdania się uzupełniają, akumulowanie informacji
strategia tematyczno-dramaturgiczna – tekst jako przestrzeń zmagań i gry bohatera, który ma coś osiągnąć
strategia makrostrukturalna – opowieść jest transformacją bohatera między stanem początkowym, a końcowym

Artur Danto, Haydenn, White ??

Narracja dezawułuje pojęcie fabuły; wskazuje, że wszystko jest tak podporządkowane naszej mowie, że narracja go wytworzyła; świat, kultura jest wypełnieniem narracji – teoria narratylistyczna; historia jest literaturą, bo każda historia jest opowieścią

Jerzy Trzewińśki

Tożsamość – narracja jest kształtowaniem tożsamości, jeśli dokonujemy narracji to, modyfikujemy to, co było wedle konceptu tożsamości; wyróżniamu 3 porządki:

kształtowanie motywacji, która usprawiedliwia zachowania
reinterpretacja własnej przeszłości – mit przeszłości
poznawcza interpretacja własnych stanów emocjonalnych i intencjonalnych – narracja to przemyślania nad sobą

eutnotologia – gdy mówię do siebie lepiej niż rozumiem, dopełnienie siebie

Literacka sytuacja komunikacyjna – dzieło jako komunikat – wewnątrz literacka

Komunikacjonizm – zewnątrz literackie – dzieło komunikatem na przestrzeni lat

Aleksandra Sławińska

Problematyka komunikacji

Poetyka nadawcy	Poetyka odbiorcy
autor	1. czytelnik
podmiot czynności twórczych	2. odbiorca idealny
podmiot całego utworu	3. odbiorca wirtualny
podmiot literacki – p. liryczny, narrator	4. odbiorca konkretny
bohater mówiący	5 .odbiorca bohater

3,4,5 – związane z problematyką wewnątrz tekstu, model komunikacji

1,2 – świat rzeczywisty, komunikat między realnymi odbiorcą i nadawcą

Gatunek synkretyczny: ballada – łączy lirykę oraz epikę, dlatego mówimy podmiot mówiący – nie jest to ani narrator, ani podmiot liryczny

Podmiot całego utworu – kolejna instancja świadomości, jest najwyższą instancją; literatura domga się znajomości dziełą

Podmiot – komunikacja w tych płaszczyznach

- obraz autora w dziele

- obraz podmiotu w dziele

- podmiot czynności twórczych

- artystyczna rola autora

- świadomość autorska

Cztelnik znawca jako odbiorca idealny

Autor – człowiek realny, związek ról

Sławińska

2 typy informacji

- stematyzowana – osoby mówią o sobie jako o elementach konwersacji

- ??

GENOLOGIA TEORETYCZNA

Przedmiotem genologii są przedmioty badań lit. i ich rodzaje

Genologia naukowa (są gatunki i rodzaje; realizm platoski – istnieją ogóły)
Genologia dla celów czytelniczo-percepcyjnych

Jeżeli utwór nawiązuje to jest zachowana ciągłość. Zmiany mogą zachować w gatunkach, mogą pochodzić z dwóch różnych linii, to co jest niepodobne może neleżeć do gatunku, a to co podobne nie.

Czynniki zmiany gatunków: prądy historyczno-literackie – pod wpływem dominującego w danym pradzie koronnego gatunku inne się do niego upodabniają, stąd podlegają zmianie

Jak rozpoznać właściewe cechy gatunku: kategoria gatunku musi być rozpatrywana w jakimś momencie, cechy genalogiczne muszą rozróżniać gatunki

Gatunek, który dominuje w danym prądzie, cechy tego gat. nie są cechami genelogicznymi; najbardziej powszechne cechy nie mogą być genelogiczne lecz to, co dystynktywne

Utwór jest zawsze traktowany jako jednogatunkowy, bo wyróżniamy tylko cechy dystynktywne, jest wielopostaciowy, bo zawiera wcześniej istniejące postaci gat. – ma on cechy dystynktywne, czyli dobrze wyróżniające

Koncepcja typologiczna

Gatunek to pojęcie typologiczne, ponieważ zakłada zmienność, są cechy centralne i takie na obrzeżu; typy mogą na siebie nachodzić, a niektór nalężą tylko częściowo, jest to walor elastyczności i porządkowości

Pojęcie poliptypu:

- każda jednostka należąca do zbioru ma dużo cech modelu

- każda cecha modelu jest obecna w wielu jednostkach zbioru

- zadnej z cech modelu nie posiada każda jednostka zbioru – żadna jednodtka nie ma wszytskich cech, one realizują makrowzorzec

Koncepcja poliptytu była wyraxnie zwrócona przeciw historyczno-literackiej koncepcji Ochockiego

GENOLOGIA

Jest urawiana na kilku poziomach: autor, odbiorca, badacz

Genologia była kiedyś wspólnym modelem myślenia, dziś uległa dysocjacji – twórcy stosują terminologię genalogiczną, której nie stosują badawczy

Genologia jest zaniedbana, zaniechana, badacze nie używają prostych form

Od czasów XX w. nawarstwienie różnych estetyk, rozwiązań – nie ma mozliwości tworzenia tożsamych tekstologii

Autorskie ujęcie gatunku: autorzy stosują nazwy gat. w różnych tytułach i podtytułach oraz nie są to powiązania z badawczymy

Dają wyraz własnym przeświadczeniom genalogicznym, deklaracjom, twórczościom
Wyrażają zindywidualizowane pojmowanie własnej praktyki
Sugestie interpretacyjne
Wyesponowanie ideowych walorów dzieła – cholarz?, parsa filozoficzna, dramat kliniczny
Sytuacja wykonawcza
Włączenie do tradycji genalog. Poprzez użycie starych nazw genolog.
Użycie nazwy dla wyrażenia własnych idei

TEORIA PROCESÓW HISTORYCZNO-LITERACKICH

Ten proces to ewolucja literatury w dziejach

3 porządki

Przyroet dokonań, dzieł
Przemiana w procesach odbioru dziel, systemach wzorów, norm, poglądów na literaturę – zmienia się poetyka twórców, sposoby pojmowania literatury, w różnych epokach, na przeszłość patrzymy ze współczesności
Krystalizowanie się dużych całości w obrębie kultury narodowej – kierunki, pokolenia, generacje, epoki mają zmienność w czasie

Zynniki ewolucji

wewnątrzliteracki
proces zmian wewnątrz języka narodowego
zmiany społeczne i obyczajowe, kulturowe

Okres – faza procesu historyczno-literackiego znajdująca się między ważnymi wydarzeniami historyczno-literackimi

Czynniki:

dominujący prąd ideowo-artystyczny
typ zadań społecznych i kulturowych podejmowanych przez literaturę
wspólnota tradycji literackich – utwory w obrębie okresu nawiązują do tych samych dokonań

Prąd – zespół tendencji ideowo-artystycznych utrwalony w wielu dziełach; jednolity, ma wyznaczone granice, podlega ewolucji; jego wyposażenie literackie:

ideologiczny fundament (koncepcja rzeczywistości – filozofia, ideały moralne, sposób rozumienia społeczeństwa i jednostki)
poetyka – system norm i zasad dotyczących tworzenia i odbioru lit, wyrasta z filozofii pradu; zasady tworzenia i środki tworzenia, to one pozwalają odczytać koncepcje filozoficzną utworu
wspólne tematy, idee i ich sposób ujęcia (zespół środków językowych, stylistycznych, pewne formy genologiczna i wzorce kompozycyjne; wszytskie należą do poetyki historycznej genologicznej)

Pokolenie – ugrupowanie literatów oparte na wspólnocie ideałów artystycznych i filozoficznych w danym czasie

Generacja – zespół ludzi: podobny los, czynnik biograficzny, konstruktywny, urodzeni w tym samym czasie; oparta na wspólnych ideałąch artystycznych i filozoficznych

Pojęcie epoki lub okresu może być rozumiana synonimicznie, ale czasami ta róznica ma 2 podejścia:

- okres – czas historycznie

- epoka – wyzanczniki ideowo-artystyczne

Okresy to jednostki mniejszej skali niż epoki

Formacja kulturowa obejmuje kilka epok bądź okresów

Periodyzacja

Koncepcje, podziały:

sekularne – wiek, np. 1400, podział chronilogiczny
merytoryczne – trzeba widzieć co jest w nim zawarte, koncepcja binarna

cechy naprzemienne, występujące – powrót do cech, czynnik naprzemienny, np., opozycja romantym#klasycyzm – w Polsce wprowadził to Krzyżanowski

Gustaw Hocke?? – wprowadził attacyzm i azjanizm jako opozycje, np. Grecja=klasycyzm, a Azja=romantyzm

Opozycja Kurpus – klasycyzm#Manieryzm

Zasada tetrachitoniczna – 4 funkcje psychiczne, które mogą być dominantą: myslenie, intuicja, uczucia, doznanie

Jerzy Ziomek

Nawiązuje do propozycji Ferdynanda Braudela – koncepcja długiego trwania; była wnikliwa i merytoryczna, uwzględniała 3 różne rejestry (przemiany, dynamiki); co do róznych cech można stosować długie trwanie, ale ze średnim trwaniem (koniunktura?) i z krótkim trwaniem (wydarzenie); 3 różne sposoby odbioru czasu: są one asynchroniczne wobec siebie, dają pełnowymiarową charakterystykę zjawisk; kultura ma swoją specyfikę, nie można ich sprowadzać do 1, są to zdarzenia o różnym trwaniu

Formacje – w dziejach lit. są 4

Teoria procesu historyczni-literackiego – jest w strukturaliźmie ugruntowana; problem synchronii i diachronii – jak dzieło, które nie ma czasowej charakterystyki jest tworem jednorodnym, jest twardą synchronią

Dzieło jest zdarzeniem, a historia jest serią dzieł, które się konfigurują

Teoria dzieła - powinna być umieszczona diachronia w synchronii i na odwrót – to jest teoria dzieła

Dzieło zawiera pamięć przeszłości, zawiera to, co ktoś kiedyś wytworzył, w nim przejawia się przeszłość; historia jest w dziełach, a dzieła wchłaniają historię

Koncepcja fenotypowo-genotypowa dzieła – F (cechy nabyte) i G (cechy genetyczne)

W dziele istnieją elementy, z których pisarz korzysta – genotyp, gdyby był sam to byłby plagiat, a nowe rozwiazania to fenotyp – przychodzi to,z tradycji, kultury, społeczeństwa; autor wnosi to, co oryginalne, a historia to, co było, co się zdarzyło

Następne dzieło

F1 – przechodzi do tradycji, elementy tego fenotypu wchodzą do G1, aż go Gn i Fn

Proces przelewania się tego, co synchroniczne, czyli momentalne oraz diachroniczne, czyli powszechne

Tradycją nie są twarde dokonania, obiekty lecz system; najbardziej historię widac nie w dziełach lecz przemianie zasad, tradycji, norm stylistycznych, wersyfikacyjnych itd.

Tradycja kluczowa – zasób norm, które zobowiązuja twórców do wyraźnego zajmowania stanowiska za i przeciw, np. przeciw klasycyzmowi romantycy

CZYM JEST TRADYCJA

Tradycja – historycznie ukształtowane zjawisko, które stało się dobrem powszechnym, weszło na stałe w proces historyczno-literacki

Opozycja między tradycją, a dziedzictwem

Dziedzictwo – to wszytsko to, co w danym obszarze dokonano na danym obszarze, to co sięutrwaliło i to co jest nam dane

Tradycja – jest zawsze pewnym obiektem dozoru selekcji, jest zawsze dla kogoś lub czegoś, z jakiegoś względu; jest ona relatywistyczna

Dziedzictwo ma charakter bezwzględny, a tradycja ma charakter strukturalny – pewny układ, porządek, element bierzemy z funkcją w całości

Dynamiczność – przeszłość wpływa na dzieło; dzieło jest bierne, a tradycja jest czynna; w strukturaliźmie jest odwrotnie – dzieło jest czynnikiem sprawczym, a tradycja temu podlega; dzieło wyzyskuje tradycję, zabiera jej pierwotne uwarunkowania

Fenotyp – eksplikowana natura dziełą, wynik wpływów zewnętrznych i modyfikacji opartych na podłożu genotypu

Genotyp – ponadindywidualny kod literacki uformowany jakoś, za jego pośrednictwem przenika tradycja

Poetyka historyczna – ustala jak w różnych warunkach przedstawia się współdziałąnie języka naturalnego i tradycji