Ewa Jarosz – „Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego” (streszczenie publikacji opracowała Wioletta Starczewska, nauczyciel Niepublicznego Gimnazjum im. Jana Pawła II w Rzepczynie)

Publikacja jest pomyślana jako pomoc dla studentów pedagogiki wszystkich kierunków oraz specjalizacji w realizacji przedmiotów: diagnostyka pedagogiczna, diagnostyka psychologiczna, diagnostyka opiekuńcza.

Część pierwsza skryptu – „Diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie” - dotyczy ogólnych ustaleń pojęciowych, perspektywy diagnozowania i podstawowych zasad rozpoznawania rodziny jako środowiska rozwoju i wychowania jednostki, teoretycznych i praktycznych kwestii związanych z diagnozowaniem sytuacji socjalnej i wychowawczej dziecka w rodzinie, zjawiska domowej przemocy wobec dziecka.

Część druga – „Diagnozowanie sytuacji dziecka w szkole” - porusza praktyczne zagadnienia związane z rozpoznawaniem tzw. sytuacji szkolnej dziecka, problemy dojrzałości szkolnej dziecka, praktyczne aspekty diagnozy przystosowanie dziecka do warunków i wymogów szkoły, możliwości i zasady wykorzystania sposobów rozpoznawania sytuacji społecznej w grupie rówieśniczej, diagnozowanie osiągnięć i niepowodzeń szkolnych dziecka.

   Autorka przedstawiła na podstawie zagadnienia diagnostyki pedagogicznej swoje spojrzenie na funkcjonowanie i rozwój jednostki, dokonała wyboru głównych obszarów. Obszary te dotyczą rozpoznawania funkcjonowania dziecka w podstawowych środowiskach wychowawczych: rodzinie, szkole, grupie rówieśniczej.

     Praca składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy diagnozowania dziecka w rodzinie, druga porusza praktyczne zagadnienia związane z rozpoznawaniem sytuacji szkolnej dziecka. Po każdym rozdziale zamieszczono bibliografię do omawianych zagadnień.

CELE PRZEDMIOTU:

Uzyskanie przez studentów wiedzy o istocie i znaczeniu diagnozowania dla potrzeb praktyki.

Zapoznanie studentów z podstawowymi metodami diagnozowania pedagogicznego i rozwijanie umiejętności wykorzystania narzędzi badawczych służących diagnozowaniu.

Poznanie przez studentów prawidłowości procedury diagnostycznej.

Diagnozowanie środowiska rodzinnego  niezbędną umiejętnością dobrego pedagoga.

Diagnoza to opis możliwie wszechstronny cech i objawów badanego zjawiska uzyskany w drodze obserwacji, badań specjalnych i eksperymentów, mających na celu zabranie danych dotyczących badanego przedmiotu i jego otoczenia.

Diagnoza środowiska rodzinnego to bardzo złożony proces.  Pod kątem rodziny możemy badać dziecko w wielu aspektach np. trudności dziecka w uczeniu się, kłopoty wychowawcze. Możemy też badać rodziców np. problem alkoholowy.  Już na samym początku naszej działalności musimy sobie zadać pytanie co chcemy zbadać? Co stanie się przedmiotem naszej obserwacji, jakie zjawisko.

            Pierwszym krokiem jest zebranie danych, ustalenie faktów następnie zaś ustalenie diagnoz cząstkowych po czym dochodzimy do oceny globalnej, konkluzji.

            W badaniach prowadzących do zdiagnozowania rodziny posługujemy się metodami. Jedną z metod jest wywiad, czyli rozmowa kierowana, która prowadzi do uzyskania jak największej informacji o badanej osobie.

            Diagnozując rodzinę możemy posłużyć się na przykład wywiadem z rodzicami. Powinien on zawierać szczegółowe pytania podzielone na grupy:

I grupa to pielęgnacja wzrostu dziecka.

-         warunki materialne: praca i zarobki rodziców

-         warunki mieszkaniowe: ile osób zamieszkuje, podstawowy sprzęt, czy dziecko ma swój pokój, swoje miejsce do zabawy czy nauki

-         umiejętność rodziców w zapobieganiu zagrożeniom, higiena zdrowotna, żywienie

-         stan zdrowia rodziny, potrzeby

II grupa to wyrównywanie braków organicznych dziecka

-         czy dziecko ma ruch

III grupa to nabywanie ról społecznych w rodzinie

-         wdrażanie dziecka do życia

-         obowiązki domowe – dziecko ma, nie ma, ma w nadmiarze

IV grupa to stosunek dziecka do nauki

-         czy samodzielnie odrabia zadania

-         czy ma trudności w szkole

-         czy lubi swą szkołę

-         jakie przedmioty sprawiają mu trudności

-         jakie przedmioty lubi

V grupa to kształtowanie postaw prospołecznych

-         atmosfera rodzinna

-         czy rodzice przebywają z dziećmi

-         konflikty, awantury

-         styl wychowawczy

-         współdziałanie rodziców w wychowaniu

VI grupa to budzenie zainteresowań

-         czy jest księgozbiór

-         na jakie zajęcia dziecko uczęszcza

VII grupa to krąg wartości kulturowych

-         umiejętność dokonywania wyborów co dobre a co złe

-         motywy postępowania

VIII grupa to wprowadzenie do uczestnictwa w życiu kultury

Wszystkie pytania powinny być tak skonstruowane, aby umożliwiły badanej osobie swobodną i wyczerpującą odpowiedź. Wywiad powinien więc zawierać pytania otwarte.

Tylko po dokładnym zbadaniu struktury rodziny, stosunków panujących w rodzinie, po uzyskaniu wszelkich niezbędnych danych możemy mówić o dalszych procesach diagnozy. Diagnoza, aby była prawdziwa  musi odznaczać się rzetelnością badań.  

Diagnozowanie rodziny w aspekcie trudności wychowawczych.

Na trudności wychowawcze składają się problemy, jakie dziecko( małe, dorastające)stwarza  rodzicom i nauczycielom w procesie swojego psychofizycznego i społecznego rozwoju.

            Sformułowana definicja zawiera dwa ważne elementy:

·        Sytuację, która wymaga integracji wychowawczej

·        Przebieg rozwoju dziecka i jego uwarunkowania

Obydwa elementy są ze sobą ściśle sprzężone i powinny być rozpatrywane łącznie. Pozwala to uniknąć błędów w ocenie wychowanka; zmniejsza częstotliwość używania określeń ,, trudne dziecko" czy ,, trudny uczeń'' , zwłaszcza w sytuacjach, które nie dają ku temu żadnych podstaw. Ułatwia prawidłowe ustalenie, co jest rzeczywiście trudnością (problemem) wychowawczą i wymaga skupienia na sobie uwagi pedagogów, bądź rodziców. Umożliwia tak ważne w procesie wychowania diagnozowanie i prawidłowe wytyczenie kierunków oraz rodzaju działań zapobiegających  lub korygujących braki czy nieprawidłowości.

            Wychowawca  powinien zdawać sobie sprawę z niebezpieczeństwa, jakie stwarza duża funkcjonalność określenia trudności wychowawcze w języku potocznym, jego pojemność treściowa oraz łatwość posługiwania się określeniem, które bez względu na sformułowania szczegółowe dyskwalifikuje młode pokolenie. Terminem tym operuje się często w przypadkach, kiedy przede wszystkim dziecko napotyka trudności i doznaje niepowodzeń  lub narażone  jest przez dorosłych na wstrząsy, stresy, frustracje, a także  wówczas, gdy mamy do czynienia ze zjawiskami pozytywnymi z punktu widzenia ogólnego rozwoju wychowanka, ale stawiającymi rodziców i nauczycieli wobec sytuacji nowych, nietypowych, wymagających zmiany dotychczasowych metod wychowawczych, niekiedy również zmiany w stosunku do dziecka. Przykładem mogą być uczniowie wybitnie uzdolnieni, o wyraźnie i silnie ukierunkowanych zainteresowaniach, dociekliwi i krytyczni nie mieszczący się w ramach codziennego życia szkoły.

            Zbyt szerokie ujmowanie zjawiska trudności wychowawczych jest szkodliwe, ponieważ sprzyja deformowaniu rzeczywistości poprzez nadmierne eksponowanie problemu. W świadomości społecznej łatwo wykształca się błędne przekonanie, że obecnie wychowanie dzieci jest działalnością przekraczającą możliwości rodziców i nauczycieli, niekiedy pogłębia nastroje defetystyczne, niechęć do posiadania potomstwa oraz, niechęć do posiadania potomstwa oraz niechęć do zawodu nauczyciela. Zjawiska te dają się zarejestrować już obecnie i konieczne jest przeciwstawienie się im.

            Współcześnie proces ogólnego rozwoju dzieci i młodzieży przebiega w warunkach z wielu przyczyn bardzo złożonych . Dotyczy to wszystkich sfer kształtowania się osobowości i przygotowania młodego pokolenia do życia. Wzmocnieniu ulegają wpływy pozarodzinne i pozaszkolne, z którymi wychowawcy muszą się liczyć, jeśli chcą  być intelektualnymi i moralnymi przewodnikami swoich wychowanków.

            Wiele występujących u dzieci braków ma swoje ewidentne uwarunkowania genetyczne. Fakt ten powoduje, że władze oświatowe wprowadzają coraz to więcej zmian  w systemie kształcenia  i wychowania młodego pokolenia. Diagnozowanie rodziny ma tutaj bardzo duże znaczenie. Tylko poprzez dobrze postawioną diagnozę możemy stwierdzić czy pojawiające się problemy wychowawcze mają swoje uwarunkowania genetyczne czy też są wynikiem innych zaburzeń lub procesów rozwijających się w dziecku.                

Klasyfikacja trudności wychowawczych

 Rzeczywiste trudności wychowawcze ująć można w następujące grupy:

·        Trudności wynikające z zaniedbań wychowawczych oraz negatywnych oddziaływań środowiska rodzinnego;

·        Trudności związane  z niepowodzeniami szkolnymi dzieci i młodzie­ży­

·        Trudności spowodowane błędami wychowawczymi, głównie w środowisku rodzinnym;

·        Trudności wynikające z nieprawidłowego funkcjonowania rodziny;

·        Trudności związane z psychofizycznym rozwojem dziecka (przebyte choroby, tzw. deficyty lub mikrodefekty  rozwojowe, zaburzenia w sferze emocjonalnej - nadpobudliwość lub zahamowania);

·        Trudności wzrostu;

·        Trudności  wyłaniające się w kontekście rozbieżności dążeń, oczekiwań i ambicji rodziców oraz dążeń i zainteresowań dzieci.

Ujęcie sytuacji trudnych wychowawczo w grupy nie oznacza, że nie ma między nimi związków. Zachodzą tu wielorakie sprzężenia zwrotne. Dokładna znajomość mechanizmów powstawania zjawisk wychowawczo niepożądanych pozwala na podjęcie skutecznej działalności profilakty­cznej, terapeutycznej lub resocjalizacyjnej.

Jednakże, aby takie działania podjąć należy przeprowadzić dokładne zdiagnozowanie środowiska rodzinnego dziecka. To rodzina jest pierwszym i podstawowym środowiskiem wychowawczym.

Diagnozowanie rodziny w aspekcie  potrzeb opiekuńczo- wychowawczych

Środowisko rodzinne możemy diagnozować również pod kątem niezaspokajania niezbędnych dla prawidłowego rozwoju dziecka  zarówno psychicznych, jak i fizycznych potrzeb. Najczęściej przejawia się ono w głodzeniu dziecka, braku dbałości o jego higienę, ubranie, zdrowie, kształcenie. Dziecko zaniedbywane charakteryzuje się stosunkowo niskim wzrostem i wagą, w porównaniu z rówieśnikami, apatią, biernością, ma zniszczone, brudne, niedostosowane do pory roku ubranie, brakuje mu przyborów szkolnych. Analizując tę problematykę należy pamiętać o wzajemnym przenikaniu się patologicznych form zachowań i o ich nakładaniu się. W efekcie tego zjawiska dziecko nigdy nie jest krzywdzone wyłącznie w jeden z sposobów np. (maltretowanie emocjonalne czy bierne formy prze­mocy fizycznej stają się niekiedy tożsame z zaniedbywaniem potrzeb psychicznych oraz fizycznych dziecka itp.).

                        Potrzeba więc dokładnej diagnozy, szczegółowych pytań otwartych zasto­so­­wanych w wywiadzie, aby podjąć  odpowiednie kroki pomocy dzieciom i ich rodzi­com.