Pedagogika radykalnego humanizmu Erich Fromm:
Przedmiotem jego szczególnych zainteresowań było zjawisko nazizmu.
Swoimi poglądami na temat m. in. socjalizacji, autorytetu, posłuszeństwa, etyki zachowań społecznych, uczenia się i nauczania wpłynął na postrzeganie rzeczywistości wychowawczej.
Jest jednym z nielicznych filozofów krytycznych, którzy pytając o zło w procesie socjalizacji poszukuje przyczyn przemocy, zniszczenia, czynienia komuś krzywdy, braku szacunku dla jednostki ludzkiej czy pogardy.
Stara się zrozumieć istotę wszechobecnej przemocy, agresji, okrucieństwa lokując je w niemożności rozwiązywania przez człowieka podstawowych problemów życia, w niezdolności do kochania innych.
Fromm rozróżnia dwa rodzaje wrogości:
Wrogość reakcyjna – to reakcja jednostki na zagrożenie życia, godności, własności itp.
Wrogość rekompensacyjna – stanowi dla ludzi słabych, zniewolonych, bezsilnych – swoistego rodzaju uniwersalny środek do odzyskania poczucia własnej mocy, dzięki stosowaniu wobec innych przemocy, dominacji czy siły. Zdaniem Fromma ta wrogość jest pochodną dominującej w nim orientacji nekrofilnej (ku śmierci, ku destrukcji, ku złu) oraz postępującej biurokratyzacji współczesnych społeczeństw przemysłowych.
W instytucjach edukacyjnych mamy do czynienia z jedną z dwóch form bliskości między podmiotami procesu kształcenia (nauczycielami, nauczycielami – uczniami, nauczycielami – rodzicami, między samymi uczniami):
Bliskość submisyjna – to podporządkowanie się komuś, od kogo się zależy. Prowadzi do braku niezależności czy skłonności buntowniczych, hamuje pełny rozwój jednostki.
Bliskość całkowitej i najgłębszej zażyłości – między dwiema osobami, polegająca na dojrzałej miłości przy zachowaniu niezależności i odrębności podmiotów. Nie hamuje rozwoju, nie powoduje konfliktów wewnętrznych ani utraty energii.
Orientacja nekrofilna:
Charakteryzuje się specyficzną zdolnością człowieka do stosowania wobec innych przemocy, do traktowania życia w sposób mechaniczny, przedmiotowy.
Reprezentuje sobą całościowy sposób życia, wyrażając się w procesach cielesnych danej osoby, w jej sferze emocjonalno – wolicjonalnej, myślach, gestach i zachowaniach.
Nekrofil jest osobą kochającą destrukcję, wierzącą w słuszność przemocy; bardziej kieruje się przeszłością, niż przyszłością, która jest dla niego nieznana, niepewna.
Jeżeli pełni funkcje kierownicze, to administruje ludźmi tak, jak rzeczami, będąc dumnym z zadawania bólu innym.
Stara się zdobyć władzę nad innymi. Władza staje się okazja do zakamuflowania własnych kompleksów, zawiedzionych nadziei, poczucia niemocy czy niedowartościowania.
Odwraca się do innych osób, potęgując swa zdolność do czynienia zła, do okrucieństwa (przemocy, wyzysku, gwałtu), upajając się własnym sadyzmem w stosunku do podwładnych.
Władza w rękach nekrofila demoralizuje, gdyż daje panowanie nad umysłem czy uczuciami innych osób.
Nekrofil w akcie zniszczenia udowadnia sobie, że góruje nad tym, czego nie mógł stworzyć: nad życiem.
Fromm ostrzega przed rozprzestrzenianiem się tej orientacji, która wcale nie musi wyrażać się w swej radykalnej formie, ale może mieć różne postacie, prowadząc do pozbawiania innych osób ich własnej godności, autonomii, indywidualności.
Erich Fromm przywiązuje wielką wagę do asertywności i obrony własnego humanum. W procesie wychowania i kształcenia sprowadza się to do zdolności obronnych osoby na zagrożenie jej życia, indywidualności, mocy sprawczej, godności oraz sublimowanie skłonności nekrofilnych, destrukcyjnych, pasji niszczenia siebie czy innych.
Orientacja biofilna:
Biofilia jest dążeniem osoby do ochrony życia, do twórczości, przedkładaniem radości, otwartości, prospołeczności nad pesymizm, niepewność czy egoizm.
Biofilna świadomość motywowania jest dążeniem do życia i radości.
Biofil jest osobą promieniującą na otoczenie ciepłem, serdecznością, empatią, poczuciem wolności i świadomością silnych stron własnej osobowości.
Swoją orientację życiową wyraża bardziej w sposób niewerbalny, aniżeli deklaratywny.
Nie pogrąża się w wyrzutach sumienia i poczuciu winy.
Natura człowieka nie jest ani dobra, ani zła, ale staje się patologiczna w zależności od dominacji orientacji nekrofilnej nad biofilną i od styczności z zewnętrznym światem. Wpływ społeczeństwa na jednostki niesie z sobą negatywne elementy w tym sensie, że ludzie są od siebie zależni i potrzebują się nawzajem.
Wg Fromma cywilizacja przemysłowa zorientowana jest nie na życie, ale na jego struktury, mechanizmy, wytwory materialne. Wszystko to wspiera wzrastająca rola biurokracji i fetyszyzacji rzeczy, liczb, wskaźników ilościowych, urzeczowienie stosunków międzyludzkich, administrowanie ludźmi tak, jakby byli przedmiotami.
Szkoły zdaniem Fromma zostały zdominowane przez zasadę maksymalnej wydajności. Prawu stałego i nieograniczonego przyspieszenia podlega proces kształcenia. Wzrost ilościowy wiedzy, pożądanych stopni szkolnych, promocji uczniów wyznacza cele edukacyjnej rzeczywistości, stając się miarą „postępu”.
W systemie oświatowym mamy do czynienia z dehumanizacją w imię wydajności. Administracja oświatowa narzuca nauczycielom „właściwe” podejście do zadań zawodowych oraz usług, zmierzające w rzeczywistości do zwiększenia wydajności korzyści władz oświatowych, kształtując uległych i posłusznych pracowników.
Charakterystyczne jest usuwanie elementów twórczych, gdyż wprowadzają element ryzyka i niepewności.
Zarządzający takim systemem starają się ograniczyć do maksimum indywidualizm, twórczość, alternatywne rozwiązania i jakościowe mierniki kształcenia – gdyż pragną biurokratycznie kontrolować jakość życia wewnątrzszkolnego.
Takie podejście wytwarza nudę i bierność, pozbawia zdobywania wiedzy, umiejętności emocjonalnego z nim związku, całkowitym milczeniem pomija ludzki stres, niepokój, upokorzenie czy utratę nadziei.
Szkoła humanistyczna:
Powinna promować postawę typu „być” zamiast „mieć”, praktykującą miłość, a więc orientację biofilną.
Najważniejszym czynnikiem rozwoju miłości życia u dziecka jest bowiem współżycie z ludźmi, którzy to życie kochają. Miłość jest bowiem najwznioślejszym i najtrudniejszym do osiągnięcia stanem rodzaju ludzkiego.
Zadaniem wychowawcy:
Jest poszerzanie marginesu wolności oraz wspieranie warunków sprzyjających biofilii.
Nie może wywierać na wychowanków wpływu, dokonywać za nich wyboru.
Powinien ukazać im możliwości wyboru w sposób prawdziwy z miłością, rozbudzając w nich energię ku życiu.
Rewolucyjny optymizm:
Pedagog humanistyczny nie czeka na czyjeś (władzy, prawa, ideologii) „przyzwolenie”, „nakazy”, ale kierując się głosem serca, realizmu, wierzy w moc przemian w sobie i innych; jest odważny, nieustraszony.
Zdrowe społeczeństwo – jego funkcją ma być przyczynianie się do powstania nowego, odrodzonego duchowo człowieka tzn. zdolnego do miłości, twórczości i braterstwa; społeczeństwo skupione wokół pełnego rozwoju człowieka.
Demokracja uczestnicząca – potrzeby wspólnoty są dla jednostki tak samo ważne, jak jej własne sprawy lub w której dobro wspólne jest uznawane przez każdego obywatela za jego własne.
Fromm wierzy w wolność, w prawo człowieka do bycia sobą, samopotwierdzenia i walki przeciw wszystkim tym, którzy usiłują nie dopuścić, żeby stać się sobą.
Wolność – to wolność bycia niezależnym, swoboda tego, żeby więcej być, a nie więcej mieć czy używać rzeczy i ludzi.