Grecja – Rola klientelizmu w ewolucji greckiego SP

• Problemy interpretacyjne:

  • Jako dyskrecjonalna, nieoficjalna forma interakcji społecznych

  • Jako forma osobistej wymiany usług

• Podstawa: relacja powstała wskutek zobowiązania się stron do wzajemnego wsparcia, celem realizacji oczekiwanych przez nie korzyści

• „Stary klientelizm” = patron gwarantował klientom bezpieczeństwo i umożliwiał dostęp do dóbr zapewniających przeżycie → Ci odwzajemniali go wytworami swojej pracy, usługami

• Relacje typu patron-klient dojrzewały w Grecji w warunkach zagrożenia (lęk przed katastrofami naturalnymi, niedostatkiem, niebezpieczeństwem → poczucie niepewności zmuszało do szukania obrońcy → klientelizm jako następstwo istnienia nierównorzędnych, hierarchicznych relacji, charakteryzujących społeczeństwa o feudalnym charakterze, gdzie patroni i klienci wiązali się ze sobą długoterminowo i na wielu żpłaszczyznach

• „klientelizm nowego typu” = mniej hierarchiczny, bardziej demokratyczny

  • Wzrost uzależnienie patrona od klienta, który dysponując prawem głosu otrzymuje większą swobodę wyboru w decyzjach politycznych

  • Warunek przetrwania patrona: sprawowanie skutecznej kontroli nad zasobami pożądanymi przez większość głosujących

  • Otwiera możliwość rywalizacji pomiędzy elitami partyjnymi o zbliżony elektorat

  • Postrzegany jako przez pryzmat zindywidualizowanych potrzeb życiowych, aspiracji ekonomicznych

  • Wzajemna wymiana usług i korzyści ujmowana w kategoriach handlowych

  • Obie strony są nastawione na osiągnięcie celów biężących → nie sprzyja tworzeniu trwałszego układu odniesień między patronem a klientem

• W Grecji trzeba poważnych przewartościowań społeczno-politycznych i ekonomicznych

• W latach 30. 19 wieku utworzenie państwa greckiego czerpiącego z rozwiązań zachodnioeuropejskich (monarchia konstytucyjna + prawno-instytucjonalne ramy państwa; część Greków prawa wyborcze)

• Konieczność nauczenia się nowego SP od podstaw → silną pozycję mieli przedstawiciele chłopskiej elity i samozwańczy dowódcy wojskowi → przywódcy miejscowych społeczności → poszczególni patroni zaczęli aspirować do przywództwa państwowego

• Wartości obce dla Greków → napięcie wynikało z nieprzystosowalności zachodnioeuropejskich standardów do greckiej tradycji i warunków gospodarczych

• W Grecji modernizacji politycznej nie towarzyszył postęp ekonomiczny

• Mało rozwarstwione społeczeństwo + opóżniony system gospodarczy = instytucje polityczne były pogrążone w kryzysie

• Burżuazja pozostawała słaba (w innych państwach była siłą napędową rozwoju gospodarczego)

• Brak elit (przedstawiciele establishmentu z środowisk wiejskich)

• Kryzys władzy związany z niewielkim autorytetem instytucji państwowych, legislatywy, egzekutywy i sądownictwa

• Modernizacja polityczna doprowadziła do przechowania tradycyjnych zasad rządzących relacjami wewnętrznymi

• Konsekwencje przenikania klientelizmu niejednoznaczne:

  • Niekorzystny wpływ na proces integracji państwa

  • Proces przyspieszył adaptację nowo wprowadzonych instytucji politycznych do miejscowych warunków

• Na przelomie XIX i XX wieku klientelizm poszerzył swój zasięg na całe państwo → przejął rolę ideologii władzy i organizatora ogólniejszych relacji społecznych

• W krajach Europy Południowej (Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia) nie pojawiły się na większą skalę ani wielkoprzemysłowa klasa robotnicza, ani burżuazja, które mogłyby wnieść do tych SP wartości alternatywne wobec klientelizmu

• Centralna biurokracja nie zdołała osiągnąć niezależnej pozycji

• Struktury państwowe nie były w stanie przejąć skutecznej kontroli nad przepływem informacji w społeczeństwie

• Niedoinwestowana i rozdzierana wewnętrznymi sporami biurokracja współpracowała z liderami miejscowych społeczności → urzędnicy byli bezwolni, poddani naciskom ze strony partykularnych interesów

• Ani centralnej administracji ani ogólnogreckim partiom politycznym nie udało się osłabić lokalnych partykularyzmów na rzecz wzmocnienia władz centralnych

• Utożsamianie partii nie tyle z programami, ile z interesami liderów → sprzyjało tworzeniu się „rodów partyjnych” złożonych z członków rodzin i najbliższych współpracowników

• Na wszystkich szczeblach rozwijały się silnie spersonalizowane relacje

• Umocniona rola powiązań klientelskich w urzędach → zmiana rządów pociągała za sobą rewolucje personalne

• Konflikty personalne (integralny element klientelizmu) sprzyjały utrzymywaniu charakterystycznego stanu inercji

• Częste zmiany ekip rządzących i pasywność polityczna → tworzyło pole do działań niekonstytucyjnych, zamachów i dyktatur wojskowych

• Dominacja powiązań o charakterze nieformalnym → zasada patronażu uniemożliwiała stworzenie nowoczesnych służb państwowych, wyłanianych w oparciu o apolityczną procedurę rekrutacji

• Istniały ideologie, które mogły stanowić barierę przed umacnianiem się politycznego monopolu klientelizmu (ruchy lewicowe) → do wybuchu II wojny światowej mały wpływ

• Za najskuteczniejszy sposób poszerzania realnej władzy politycznej uznawano indywidualne kontakty, zawiązywane w sposób nieoficjalny i instrumentalny

• Głos wyborczy jako prywatny interes

• Nadanie państwu roli regulatora gospodarki i życia społecznego (więcej regulacje socjalne i podatkowe)

• „biurokratyczny klientelizm”

• W warunkach kryzysu kluczowymi aktorami byli przedstawiciele sił zbrojnych → już 1908r. zaakcentowali uprzywilejowaną pozycję armii w państwie

  • W siłach zbrojnych dominowały uznaniowe i korupcyjne praktyki klientelizmu

  • Praktyka wojskowej rebelii → wśród opinii społecznej duże zrozumienie takiej ingerencji w politykę

  • Uczestnictwo wzamachu stanu zwykle nie dyskwalifikowało oficera

  • Argument przemawiający za polityczną aktywizacją greckich środowisk wojskowych = niestabilność mechanizmów rządzących awansem zawodowym w armii

  • Greckie elity nie uznawały zasady apolityczności wojska → armie postrzegano jako integralny element rozpolitykowanego układu społeczno-państwowego