GORYCZE/Irydoidy

Ogólna charakterystyka irydoidów:

są to związki zawierające w swojej budowie układ cyklopentanu połączonego z układem a-piranu

związki goryczowe zaliczane do irydoidów są substancjami stałymi lub ciekłymi, krystalicznymi lub bezpostaciowymi

pod względem chemicznym są to endopółacetale, a ich prekursorem jest irydodial

są wrażliwe na zmiany pH oraz wzrost temperatury

Aktywność farmakologiczna irydoidów:

są to związki biologicznie aktywne

wykazują działanie:

* przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze * przeciwzapalne

* hipotensyjne (obniżające ciśnienie] *diuretyczne (moczopędne] *uspokajające

* dodatkowo pobudzają wydzielanie soków trawiennych

Podział irydoidów:

* irydoidy proste i irydoidy właściwe - zawierają układ cyklopentanu połączony z układem C-piranu

* sekoirydoidy - zawierają dodatkowo pierścień laktonowy

! Grupa związków: Irydoidy właściwe

Surowiec: Plantaginis lanceolatae folium (liść babki lancetowatej) FPVI

Gat. Plantago lanceolata - babka lancetowata, babka wąskolistna Rodz. Plantaginaceae

Skład chemiczny:

*glikozydy irydoidowe (aukubina, katalpol]

*flawonoidy, garbniki, śluzy

* fenolokwasy, sterole

*krzemionka, enzymy proteolityczne

Działanie i wykorzystanie w lecznictwie:

* surowiec stosowany jest jako expectorans (środek wykrztuśny] w mieszankach ziołowych

* stosowany jest również na rany, gdyż wykazuje działanie p/bakteryjne

* dodatkowo znalazł zastosowanie w stanach zapalnych jamy ustnej, do płukanek

* surowiec wykazuje dodatkowo działanie miejscowo ściągające i osłaniające

* działa również słabo immunostymulująco

! Surowiec: Euphrasiae herba (ziele świetlika)

Gat. Euphrasia rostkoviana - świetlik łąkowy Euphrasia stricte - świetlik wzniesiony, wyprężony Rodz. Scrophulariaceae - trędownikowate

Skład chemiczny

* aukubina, katalpol, izorozyd * fenolokwasy np. kwas kawowy * depsydy * garbniki, lignany

S glukozydy fenylopropanoidowe

Działanie i wykorzystanie surowca w lecznictwie:

* surowiec wykazuje działanie łagodnie ściągające oraz łagodnie przeciwzapalne * działa również antyseptycznie

* stosowany jest w chorobach oczu do przemywania spojówek w ich stanach zapalnych - zmniejsza

opuchliznę oraz zaczerwienienie powiek oka * dodatkowo surowiec wykazuje działanie p/alergiczne

! Surowiec: Galeopsidis herba (ziele poziewnika)

Gat. Galeopsis ochroleuca - poziewnik blady Rodz. Lamiaceae - jasnotowate

surowiec w swoim składzie zawiera irydoidy, dodatkowo pewne ilości krzemionki

stosowany jest jako środek mineralizujący oraz wykrztuśny

! Surowiec: Verbasci flos (kwiat dziewanny)

Gat. Verbascum densifolium, Verbascum thapsus, Verbascum phlomoides Rodz. Scrophulariaceae - trędownikowate

! Surowiec: Veronicae herba (ziele przetacznika)

Gat. Veronica officinalis - przetacznik leśny Rodz. Scrophulariaceae - trędownikowate

glikozydy irydoidowe (aukubina), sterole, fenolokwasy oraz flawonoidy

surowiec wykazuje działanie p/zapalne

! Surowiec: Harpagophyti radix (korzeń hakorośli)

Syn: korzeń czarciego pazura

gat. Harpagophytum procumbens - czarci pazur, diabelski pazur rodz. Pedaliaceae - połapkowate

surowiec w swoim składzie chemicznym zawiera harpagozyd oraz harpadiol

dodatkowo występują węglowodany (nawet do 70%) i flawonoidy

surowiec stosowany jest:

* w stanach chorobowych o obniżonej odporności, przy stanach zapalnych kości i stawów,

wykazuje działanie p/reumatyczne i p/zapalne * jako środek p/bólowy

* jako środek pobudzający wydzielanie soku żołądkowego

! Grupa związków: Irydoidy estrowe (niegoryczowe)

! Surowiec: Valerianae radi (korzeń kozłka) FPVI

Gat. Valeriana officinalis - kozłek lekarski Rodz. Valerianaceae - kozłkowate

zawiera:a

* irydoidy estrowe - wal trat, acetowaltrat, dihydrowaltrat

* 0,5% olejku eterycznego

* seskwiterpeny oraz monoterpeny

surowiec wykazuje działania uspokajające oraz rozkurczowe w stosunku do mięśni gładkich przewodu pokarmowego i dróg moczowych

Grupa związków: Sekoirydoidy

mechanizm działania:

sekoirydoidy podawane doustnie drażnią zakończenia nerwów smakowych na grzbiecie języka - na drodze odruchowej dochodzi do zwiększenia wydzielania śliny i soków trawiennych oraz pobudzania wydzielania żółci i wzrostu przemiany materii

stosowane są w przewlekłych nieżytach żołądka i jelit (spowodowanych niedostatecznym wydzielaniem soków trawiennych

znalazły zastosowanie również jako środki zwiększające apetyt i trawienie - stosowane są często u rekonwalescentów

■ich stosowanie nie daje działań ubocznych, dlatego mogą być stosowane u osób starszych oraz dzieci

! Definicja: Wskaźnik goryczy WG

wskaźnik goryczy definiuje się jako wartość największego rozcieńczenia preparatu lub wyciągu surowca, który wykazuje jeszcze smak gorzki

! Surowiec: Gentianae radix (korzeń goryczki) FPVI

Gat Gentiana lutea - goryczka żółta Rodz. Gentianaceae - goryczkowate

Skład chemiczny:

* gorycze z grupy sekoirydoidów (gencjopikrozyd, amarogentyna)

* pochodne ksantonu (gentyzyna, izogentyzyna]

* cukry (gencjobioza, sacharoza]

* alkaloidy monoterpenowy (gencjanina

Działanie i wykorzystanie:

* surowiec stosowany jest jako remedium chelagogum, tonicum oraz stomachicum *preparaty z goryczki żółtej pobudzają wydzielanie soku żołądkowego oraz żółci

! Surowiec: Menyanthidisfolium (liść bobrka) FPVI

Gat. Menyanthes trifoliata - bobrek trójlistkowy Rodz. Menyanthaceae - bobrkowate

Skład chemiczny:

* gorycze z grupy irydoidów i sekoirydoidów (foliamentyna, mentefolina, swerozyd

dihydrofoliamentyna, 10% logaliny * flawonoidy (pochodne kemferolu i kwercetyny] * kumaryny - skopoletyna * garbniki, fenolokwasy * alkohole monoterpenowe (gencjanina]

Działanie i wykorzystanie:

* surowiec stosowany jest jako remedium metabolicum, tonicum oraz stomachicum * pobudza wydzielanie soków żołądkowych, wzmaga łaknienie

! Surowiec: Centaurii herba (ziele centurii)

Syn: ziele tysiącznika

Gat. Centaurium Erytrea - centuria pospolita Rodz. Gentianaceae - goryczkowate

Skład chemiczny:

* 0,3% goryczy z grupy sekoirydoidów - gencjanopikrozyd, amarogentyna, erytrocentauryna

*alkaloidy monoterpenowe - gencjanina oraz sekoirydoidowe

*flawonoidy

*diterpeny

* związki ksantonowe

Działanie i wykorzystanie:

* surowiec pobudza czynność gruczołów trawiennych oraz wzmaga łaknienie *działa żółciopędnie i żółciotwórczo

Surowce goryczowe z rodziny Asteraceae

Gwajanolidy - zawierają w swojej budowie układgwajanolidu

Eudesmolidy

Germakranolidy

/ Surowiec: Absinthi herba (ziele piołunu) FPVI

Gat. Artemisia absinthium - bylica piołun Rodz. Asteraceae - astrowate

Skład chemiczny:

* laktony seskwiterpenowe z grupy gwajanu o charakterze proazulenowym (przy destylacji

pojawia się zielono-niebiesko zabarwiony azulen], astabsyna, anabsyntyna, absyntyna * do 0,5% olejku eterycznego zawierającego tujon, tujol, bisabolen, azulen * flawonoidy * garbniki *lignany * alkohole cukrowe *kwerbachilol

Działanie i wykorzystanie:

* surowiec stosowany jest w nieżytach przewodu pokarmowego, schorzeniach woreczka żółciowego

*zewnętrznie stosowany jest w przypadku wszawicy oraz lambliozy, wykazuje działania

p/pasożytnicze * wzmaga wydzielanie gruczołów trawiennych

* działa degenerująco na układ nerwowy (przy dłuższym wewnętrznym stosowaniu

! Surowiec: Cichorii radix (korzeń cykorii podróżnika) FPVI

Gat. Cichorium intybus - cykoria podróżnik Rodz. Asteraceae

Skład chemiczny:

*gorzkie laktony seskwiterpenowe (laktucyna, laktukopikryna]

*fenolokwasy (np. kwas cykoriowy]

*fitosterole

*inulina

*hydroksykumaryny

*flawonoidy i antocyjany

Działanie i wykorzystanie:

* surowiec pobudza łaknienie i oraz wzmaga wydzielanie soków żołądkowych i żółci

! Surowiec: Millefolli herba (ziele krwawnika) FPVI

Gat. Achillea millefolium - krwawnik pospolity Rodz. Asteraceae - astrowate

w składzie chemicznym występują:

* olejek do 0,2% - chamazulen, a- i ß-pinen. Borneol, cyneol, kariofylen * laktony seskwiterpenowe * substancja gorzka - achilleina

*flawonoidy

*garbniki

*węglowodany i białka oraz związki azotowe i fitosterole

surowiec wykazuje działanie:

*p/zapalne

*rozkurczające mięśnie gładkie przewodu pokarmowego

*żółciopędne

*p/krwotoczne

! Surowiec: Taraxaci radix (korzeń mniszka) FPVI

Gat. Taraxacum officinale - mniszek pospolity, mniszek lekarski Rodz. Asteraceae

Skład chemiczny:

*laktony seskwiterpenowe typu gwajanu (laktukopikryna), eudesmanu (tetrahydroridentyna)

oraz germakanu (glukozydy kwasu taraksynowego oraz dihydrotaraksanowego) * trójterpeny, taraksasterol, politerpeny * inulina do 40%

* dodatkowo żywice - w rurach mlecznych występuje latex wykorzystywany do produkcji prezerwatyw (może powodować uczulenia)

Działanie i wykorzystanie:

*surowiec wykazuje działanie żółciopędne, pobudzające wydzielanie soków trawiennych * dodatkowo działa moczopędnie i obniża poziom cukru we krwi, działanie metabolizujące

! Surowiec: Cnici benedicti herba (ziele drapacza)

Syn: Cardii benedicti herba

Gat. Cnicus benedictus - drapacz lekarski

Rodz. Asteraceae - astrowate

Skład chemiczny:

* laktony seskwiterpenowe - knicyna * heterozydy flawonoidowe * związki poliacetylenowe * olejki eteryczne *lignany

Działanie i wykorzystanie:

* surowiec pobudza wydzielanie soków żołądkowych oraz innych soków trawiennych * działa również żółciopędnie

! Grupa związków: Gorycze diterpenowe

do najważniejszych goryczy di terpenowych zaliczane są marubina oraz pikrosalwina - związki te występują w roślinach z rodziny Lamiaceae

surowce zawierające gorycze diterpenowe:

* Marrubi herba - ziele szanty (Marrubium vulgare - szanta zwyczajna, rodz. Lamiaceae) *Salviae folium - liść szałwi (Salvia officinalis - szałwia lekarska, rodz. Lamiaceae) - zawiera pikrosalwinę, olejek eteryczny, garbniki, saponiny, trójterpeny

/ Grupa związków: Gorycze triterpenowe

* najważniejszym przedstawicielem tej grupy związków jest limonina:

! Surowiec: Auranti amari pericarpium(owocnia pomarańczy gorzkiej) FPVI

Gat. Citrus aurentium subspecies amara - pomarańcza gorzka Rodz. Rutaceae -

chemicznych wyróżnia się:

* olejek eteryczny bogaty w terpeny *gorzkie trójterpeny

* flawonoidy (maryngenina, aurenetyna) również o gorzkim smaku

surowiec stosowany jest jako lek aromatyczno-gorzki pobudzający łaknienie

! Grupa związków: Gorycze steroidowe

■ najważniejszymi przedstawicielami goryczy steroidowych są kondurangogenina A oraz kondurangina B

! Surowiec: Condurango cortex (kora kondurango)

Gat. Marsdenia condurango - tojowiec kondurango Rodz. Asclepiadaceae - trojeściowate

! Grupa związków: Inne związki goryczowe:

Flawonoidy:

marynegnina oraz leotesperydyna (występują w owocach cytrusowych)

hesperydyna, hesperygina

Pochodnefloroglucyny:

lupulon

humulon

Cukry:

gencjanoza

KUMARYNY

Biogeneza:

Ogólna charakterystyka kumaryn:

kumaryny pod względem chemicznym są to laktony aoromatyczne, pochodne benzo-a-pironu powstające przez laktonizację pochodnych kwasu cynamonowego

występują zarówno kumaryny proste, jak i kumaryny o bardziej skomplikowanej strukturze, dodatkowo wyróżnia się grupę piranokumaryn oraz fumarokumaryn

kumaryny występują zarówno jako związki wolne, jak i w postaci połączeń glikozydowych z cząsteczkami cukrowymi - jedynie kumaryna ze względu na brak grupy -OH nie tworzy połączeń glikozydowych

Właściwości fizykochemiczne:

są to bezwonne krystaliczne substancje

kumaryny są rozpuszczalne w wodzie, dodatkowo wolne kumaryny rozpuszczają się w rozpuszczalnikach niepolarnych

są lotne z parą wodną (podczas otrzymywania olejków znaczna ilość przechodzi do frakcji olejkowej]

w świetle UV dają fluorescencję (z wyjątkiem samej kumaryny, która dopiero fluoryzuje po zadziałaniu ługiem! - pierścień laktonowy ulega otwarciu]

jeżeli dana pochodna kumarynowa posiada wolną grupę -OH jest w stanie ulegać reakcjom sprzęgania

Właściwości farmakologiczne:

proste kumaryny wykazują działanie p/zapalne, p/bakteryjne, p/grzybicze (ostenol)

pochodne kumaryn prostych działanie antykoagulacyjne (dikumarol]

dodatkowo wykazują działanie słabo uspokajające na układ nerwowy, za to silnie działają fotouczulająco oraz absorbują promieniowanie (eskulina]

pobudzają melanogenezę

wykazują łagodne działanie spazmolityczne i hipotensyjne (angelicyna] - spazmolitycznie działają również grupy puranokumaryn

kumaryny rozszerzają naczynia wieńcowe, blokują kanały wapniowe w mięśniu sercowym, powodują spadek przepuszczalności kapilar

eskulina, eskuletyna i aglikonina czynnik witaminowy (wit. B]

większa dawka kumaryn może powodować zawroty, bóle glowy, wymioty

wystepują również pochodne kumaryn w przybach Aspergillus które sa związkami toksycznymi!

! Grupa związków: Proste kumaryny

Najważniejsi przedstawiciele prostych kumaryn:

1. Kumaryna

kumaryna jest słabo rozpuszczalna w wodzie, posiada temp. wrzenia 170C .^jl

wystepuje w stanie wolnym

posiada charakterystyczny zapach

bezbarwna krystaliczna substancja łatwo sublimująca - czysta kumaryna nie fluoryzuje w UV! Działanie:

kumaryna działa depresyjnie na OUN, wykazuje łagodne działanie uspokajające

dodatkowo działa przeciwdrgawkowo oraz spazmolitycznie na naczynia krwionośne, a także immunostymulująco i przeciwobrzękowo i karcerogennie

w większych dawkach jest toksyczna, silnie uszkadza wątrobę

Surowce kumarynowe

! Surowiec: Meliloti herba- ziele nostrzyka FP VI

Gat. Melilotus officinalis- nostrzyk żółty Gat. Melilotus altissimum- nostrzyk wyniosły Rodz. Fabaceae - bobowate

Skład chemiczny:

* kumaryny: kumaryna 0,9%, melilotyna, dikumarol, alantoina (stosowana w przypadku trudnego gojenia się ran], kwas kumarynowy (trans], kwas melilotowy (dihydrokumarynowy], kwas alantoinowy

*flawonoidy, izoflawony

*saponiny, związki trójterpenowe, kwasy fenolowe (kumarynowy, kumarowy, melilotowy) * garbniki, związki azotowe, melilotozyd

Działanie i wykorzystanie:

*surowiec wykazuje działanie p/zapalne, rozmiękczające, p/bakteryjn

* przyspiesza gojenie się ran, ziarnicowanie ran

*dodatkowo preparaty z nostrzyka rozpuszczają skrzep

* surowiec ma niewielkie wykorzystanie w lecznictwie, głównie zewnętrznie w postaci plastrów * u bydła spożywającego duże ilości nostrzyka obserwuje się nadmierne krwawienia (dikumarol hamuje krzepliwość krwi]

! Surowiec: Asperulae herba - ziele marzanki

Gat. Asperua odorata - macierzanka wonna Rodz. Rubiaceae - marzanowate

Skład chemiczny:

*typowy surowiec kumarynowy, występują kumaryny w postaci glikozydowej * dodatkowo flawonoidy, garbniki, połączenia pirydoidowe (asperulozyd]

Działanie i wykorzystanie:

* surowiec stosowany jest jako środek spożywczy do aromatyzowania *dodatkowo wykazuje działanie łagodnie moczopędne

! Surowiec: Herochloe odorata - turówka wonna (turówka żubrówka)

Rodz. Poaceae -wiechlinowate

surowiec farmaceutyczny zawiera znaczne ilości kumaryn prostych

2. Umbeliferon (7-hydroksykumaryna)

umbeliferon występuje w rodzinach Apiaceae, Asteraceae (szczególnie w koszyczku rumianku ] oraz Solanaceae

jest to bezbarwna, krystaliczna substancja, lotna z para wodna _HO

jest to związek najpowszechniejszy wśród kumaryn prostych

umbeliferon może dodatkowo występować jako składnik olejku eterycznego

Działanie

wykazuje działanie rozkurczowe, spazmolityczne

w postaci diglikozydu bardzo silnie absorbuje światło w UV 280-315nm

3. Herniaryna (7-metoksykumaryna)

Surowce zawierające herniarynę oraz umbeliferon

! Surowiec: Herniariae herba - ziele połonicznika

Gat. Herniaria glabra - połonicznik nagi Rodz. Caryophylaceae- goździkowate

w składzie chemicznym surowca występuje do 0,2% herniaryny oraz umbeliferon, występuje również skopoletyna

jest to surowiec saponinowy - ziele połonicznika zawiera zarówno saponiny trójterpenowe, jak i kwaśne oraz obojętne

dodatkowo występują flawonole: hiperozyd, kwercetyna i jej pochodne, rutozyd, narcyzyna, fenolokwasy i niewielkie ilości olejku eterycznego

surowiec wykazuje działanie spazmolityczne i dezynfekujące drogi moczowe - stosowany jest głównie w stanach chorobowych układu moczowo-płciowego

4. Eskulina i eskuletyna

eskuletyna występuje w:

^ korze kasztanowca zwyczajnego - Hippocastani cortex, gat. Aesculus hippocastanum-kasztanowiec

zwyczajny, rodz. Hippocastanaceae- kasztanowate S korze jesionu - Fraxinus cortex S korzeniu cykorii podróżnika - Cychorium intibus

eskulina i eskuletyna posiadają właściwości witaminy P - uszczelniają naczynia krwionośne, wykazują słabe działanie przeciwkrwotoczne, przeciwobrzękowe

eskulina i eskuletyna wykazują silne właściwości światłoochronne, absorbuje światło do 350nm, wchodzą w skład pudrów światłoochronnych

5. Skopolina i skopoletyna

skopoletyna i skopolina wystepują w rodzinach: Solanaceae - najczęściej w Scopolia sp. (lulecznica] np. Skopolia carnidica oraz Asteraceae - w stokrotce

wykazują działanie łagodnie hipotensyjnie, nieznacznie spazmolitycznie

działają również cytostatycznie

6. Fraksetyna i fraksyna

fraksetyna i fraksyna izolowane są z kory jesionu, ziela bylicy bożego drzewka

dodatkowo znaczne ilości tych związków występują w kalinie koralowej oraz korze kasztanowca zwyczajnego

! Surowiec: Fraxinus cortex - kora jesionu

Gat. Fraxinus excelsior - jesion wyniosły Rodz. Oleacea - oliwkowate

surowiec wykazuje działanie spazmolityczne

kora jesionu, z której izolowane są fraksetyna oraz fraksyna wykorzystywana jest w preparatach poprawiających wydzielanie żółci - znalazły zastosowanie w schorzeniach pęcherzyka żółciowego!

Surowiec: Abrotani herba - ziele bylicy bożego drzewka

Gat. Artemisia abrotanum - bylica boże drzwka Rodz. Asteraceae - astrowate

7. Ostenol i ostol

ostenol oraz ostol występują w większości gatunków z rodziny Apiaceae -selerowate

dodatkowo duże ilości występują w Archangelica officinalis FPVI z rodziny Asteraceae (dodatkowo do 0,2% elejku eterycznego] ro'

wykazują one działanie bakteriobójcze oraz grzybostatyczne

ostenol (8y-dimetyloallilo-7-hydroksykumaryna) R = H ostol (ester metylowy ostenolu) R = CH3

8. Dikumarol

dikumarol jest antagonistą witaminy K - silnie hamuje koagulację i biosyntezę protrombiny

stosowany jest w zaburzeniach krzepliwości, po udarach, zawałach

! Grupa związków: Furanokumaryny

furanokumaryny zbudowane są wg dwóch typów budowy

podstawowym układem w fumarokumarynach jest:

*układ furanu skondensowany przy C6 i C7 (psolaren) * układ furanu skondensowany przy C7 i C8 (angelicyna)

psolaren wyizolowany z jest z rodzaju Psoralea, izololowana z arcydzięgla lekarskiego- Archangelica wystepuje również w liściach z rodzaju Ficusofficinalis, występuje głównie w korzeniu związek bardzo silnie uczulający na światło, pochodne arcydziegiel zawiera również izoborgapten oraz

stosowane w leczeniu bielactwa, pobudzają pimpinelinę

melanogenezę w skórze powodując silną repigmentację Działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy,

skóry spazmolitycznie oraz hipotensyjnie

! Grupa związków: Fumarokumaryny typu psolarenu

bergaptol (5-hydroksypsolaren) R = OH, Ri = H występuje w barszczu

bergapten (5-metoksypsolaren) R = OCH3, Ri = H

otrzymywany z olejku bergamotowego - Bergamottae aetheroleum gat. Citrus bergamote

ksantotoksyna (8-metoksypsolaren) R = H, Ri = OCH3

powoduje silna apigmentację skóry, znalazł zastosowanie w bielactwie, fotochemioterapii, łuszczycy

największa ilość występuje w owocach Amimaius fructus, olejku z ruty zwyczajnej - Ruta graveolens, licznych gatunkach selerowatych - Apiaceae

izopimpinelina (5,8-dimetoksypsolaren) R = Ri = OCH3

pobudza melanogenezę i działa fotouczulająco, stosowany w leczeniu bielactwa nabytego wystepuje w rodzinach Apiaceae, Rutaceae, Fabaceae (rodzaj Psoralea)

! Surowiec: Ammi majoris fructus - owoc aminka wiekszego

Gat. Amii majus -aminek wiekszy Rodz. Apiaceae -selerowate

skład chemiczny:

* znaczne ilości fumarokumaryn: ksantotoksyny, bergapten, imperatozyna, marnezyna, marnezylina

*dodatkowo znaczne ilości piranokumaryn: dihydroksantyletyna oraz znaczne ilości kwasu oleanolowego

* skopoletyna, mannitol

działanie:

*uczulająco na światło szczegołenie ksantotoksyna, pobudza melanogenezę w skórze naświetlonej

promieniami 320-380nm ü nadużywanie może powodować silne zapalenie skóry *preparaty z surowca stosowane są w leczeniu bielactwa, łuszczycy

* w formie doustnej surowiec stosowany jest w postaci roztworu 1% do stosowania zewnętrznego

! Surowiec: Pastinaceae fructus - owoc pasternaku

Gat. Pastinaca sativa - pasternak zwyczajny Rodz. Apiaceae - selerowate

furanokumaryny wystepują zarówno w korzeniu, owocu jak i zielu pasternaku

! Grupa związków: Furanokumaryny typu angelicyny

angelicynyizobergapten (5-metoksyangelicyna) Ri = OCH3, R2 = H charakterystyczny dla rodziny Apiaceae - selerowate

sfondyna (6-metoksyangelicyna) Ri = H, R2 = OCH3 występuje w korzeniach Heracleum i Pimpinella

pimpinelina (5,6-dimetoksyangelicyna) Ri = OCH3, R2 = OCH3 występuje w korzeniach Heracleum i Pimpinella

! Surowiec: Archangelicae radix - korzeń arcydzięgla FPVI

Gat. Archangelica officinalis - arcydzięgiel litwor Rodz. Apiaceae -selerowate

skład chemiczny:

* olejek eteryczny

* furanokumaryny (angelicyna, izopimpinelina] * kumaryny (osteol, ostenol]

surowiec wykazuje działanie:

* łagodnie spazmolityczne, bakteriobójcze i grzybobójcze * może dawać efekt obniżenia ciśnienia krwi * wykazuje również aktywność mitotyczną

Grupa związków: Piranokumaryny

Najważniejsze piranokumaryny

samidyna R = -COCH=C(CH₃)₂

dihydrosamidyna R = -COCH₂-CH(CH₃)₂

wisnagan R = H

wisnadyna R = CO-CH(CH₃)-CH₂-CH₃

jest to jeden z głównych związków czynnych

silnie rozszerza naczyna wieńcowe, obniża cisnienie krwi, blokuje kanały

wapniowe

zmniejsza stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi

Grupa związków: Furanochromy

Najważniejsi przedstawiciele furanochromów:

Kelina:

jest ona dość toksyczna, stosowana jako składnik preparatów złozonych

najwięcej keliny występuje w owocach aminku egipskiego

z kwasami mineralnymi powoduje zażółcenie roztworu

wykazuje działanie silnie spazmolityczne, przeciwastmatyczne, dodatkowo silnie rozszerza naczynia wieńcowe a takze naczynia nerkowe (jednak słabiej niz piranokumaryny

! Surowiec: Ammaeos visnarae fructus-owoc aminku egipskiego

Gat. Ammi visnaga - aminek egipski Rodz. Apiaceae - selerowate

Skład chemiczny:

^ fumarokumaryny do 0,6%, furanochromony (kelina] ^ flawonoidy, kwas ferulowy, kwas kawowy ^ sterole (stigmasterol) ^ 0,2% olejku eterycznego

Działanie i wykorzystanie:

^ surowiec działa rozszerzająco na naczynia wieńcowe i naczynia krwionośne nerek ^ preparaty z surowca stosowane są w kamicach nerkowych

^ dodatkowo surowiec jest silnie spazmolityczny, stosowany w dychawicy oskrzelowej ^ wykazuje również działanie rozkurczające

! Grupa związków: Aflatoksyny

są to związki wytwarzane przez Aspergillus flavus (grzyb pleśniowy)

stanowią one ważne czynniki kancerogenne, szczególnie niebezpieczne są na spleśniałych orzeszkach ziemnych

aflatoksyny charakteryzują się specyficzną fluorescencją w świetle UV - jest to cecha pozwalająca na ich odróżnienie:

* aflatoksyny serii B fluoryzują w UV na niebiesko * aflatoksyny serii G fluoryzują w UV na zielono