Analiza poziomu zadłużenia
W jakich trzech przekrojach powinniśmy analizować zadłużenie?
Jakie dwa podstawowe problemy bada się oceniając zadłużenie przedsiębiorstwa?
Oceniając zadłużenie przedsiębiorstwa, bada się wskaźniki, które odpowiadają na dwa podstawowe pytania:
jaki jest poziom zadłużenia przedsiębiorstwa
jaka jest zdolność przedsiębiorstwa do obsługi długu
Wskaźniki poziomu zadłużenia odpowiadają na pytanie, ile jest kapitału obcego w przedsiębiorstwie. Jest to ważne dla przedsiębiorstwa, gdyż kapitał obcy pełni ambiwalentną rolę. Z jednej strony stanowi ważne źródło finansowania majątku, które pozwala więcej produkować, sprzedawać i zyskiwać. W tej funkcji kapitał obcy zapewnia dodatni efekt dźwigni finansowej, co jest zasadniczym powodem jego angażowania. Łatwiej jest także ryzykować cudze (wierzycieli) niż własne (właścicieli) pieniądze. Z drugiej strony, kapitał obcy stanowi zagrożenie dla przedsiębiorstwa, gdyż wcześniej czy później musi zostać zwrócony, a do tego wierzyciele oczekują wynagrodzenia za powierzony kapitał w formie najczęściej odsetek lub dyskonta. Brak środków na spłatę zobowiązań powoduje ujemny efekt dźwigni finansowej, a w konsekwencji utratę płynności i upadłość. Wpływ kapitału obcego na zagrożenie istnienia przedsiębiorstwa jest przedmiotem analizy poziomu zadłużenia. Poziom kapitału obcego może być przyczyną zarówno dodatniego, jak i ujemnego efektu dźwigni finansowej.
Drugą grupę wskaźników oceny zadłużenia stanowią wskaźniki ukazujące zdolność przedsiębiorstwa do obsługi długu, czyli określające możliwość zwrotu pożyczonego kapitału wraz z odsetkami. Wskaźniki tej grupy zmierzają do odpowiedzi na pytanie, jakie jest zabezpieczenie obsługi długu.
W jaki sposób można rozwinąć analizę struktury zadłużenia?
W rozwiniętej analizie struktury (poziomu) zadłużenia wykorzystuje sie szereg wskaźników. Najistotniejsze z nich to:
wskaźnik ogólnego zadłużenia - stanowi relację zobowiązań ogółem do łącznych aktywów przedsiębiorstwa i obrazuje własnościową strukturę ich finansowania. Określa on zatem, w jakim stopniu majątek przedsiębiorstwa jest finansowany kapitałami obcymi. Zbyt wysoki wskaźnik świadczy o dużym ryzyku finansowym, informując jednocześnie, że przedsiębiorstwo może utracić zdolność do zwrotu długu. Z punktu widzenia wypłacalności długoterminowej im wskaźnik jest niższy, tym staje się bardziej korzystny dla przedsiębiorstwa, ponieważ im mniej jest kapitału obcego, tym łatwiej znaleźć środki na jego spłatę i tym trudniej zbankrutować. Wzrost zobowiązań w łącznej sumie w łącznej sumie źródeł finansowania może mieć uzasadnienie wówczas, gdy przeciętne oprocentowanie kredytów i pożyczek jest niższe od stopy zwrotu z aktywów osiąganej przez przedsiębiorstwo, ponieważ daje to możliwość osiągania korzyści pochodzących z pozytywnego oddziaływania dźwigni finansowej.
wskaźnik zadłużenia długoterminowego - jest relacją zobowiązań długoterminowych do majątku ogółem przedsiębiorstwa. Wskaźnik ten informuje, jaka część majątku przedsiębiorstwa jest finansowana zobowiązaniami długoterminowymi, do których zalicza się długi przedsiębiorstwa o terminie spłaty powyżej jednego roku. Korzystna sytuacja pod względem zadłużenia występuje w przedsiębiorstwie wtedy, kiedy wskaźnik zadłużenia długoterminowego jest wysoki i niewiele ustępuje wskaźnikowi ogólnego zadłużenia. Jest on wówczas oznaką decydującego udziału zobowiązań długoterminowych w ogólnym zadłużeniu przedsiębiorstwa.
wskaźnik struktury zobowiązań - jest to relacja zobowiązań długoterminowych do zobowiązań ogółem. Jeżeli zobowiązania długoterminowe dominują w ogólnym zadłużeniu, to należy stwierdzić, że sytuacja finansowa przedsiębiorstwa jest lepsza od tej, w której przeważają zobowiązania krótkoterminowe. Zobowiązania długoterminowe są mniej pilne i w pewnym okresie nie są wymagalne. Zbyt duży udział zobowiązań krótkoterminowych w zobowiązaniach ogółem może prowadzić do utraty płynności finansowej, narastania długów poprzez kumulowanie sie odsetek, wzrost poziomu zadłużenia i utratę zdolności do utrzymania sie przedsiębiorstwa na rynku.
wskaźnik zadłużenia kapitału własnego - wskaźnik przestawia relację kapitałów obcych do kapitałów własnych. Wskaźnik ten określa stopień zaangażowania kapitału obcego w stosunku do kapitału własnego, a więc także możliwości pokrycia zobowiązań kapitałami własnymi. Odpowiada więc na pytanie ile kapitału obcego obciąża kapitał własny, a więc jak dużo kapitału obcego przypada na kapitał własny. Im wskaźnik ten jest niższy, tym lepiej z punktu widzenia zadłużenia, gdyż mniej obecnych i potencjalnych zobowiązań obciąża kapitały własne, a zatem mniejsze jest ryzyko upadłości. Wskaźnik ten ma szczególne znaczenie podczas oceny kredytowej przedsiębiorstwa. Wzrastający poziom zadłużenia kapitału własnego oznacza pogorszenie zdolności kredytowej przedsiębiorstwa.
wskaźnik długoterminowego zadłużenia kapitałów własnych - jest to relacja zobowiązań długoterminowych do kapitałów własnych. Zobowiązania długoterminowe są traktowane jako element kapitału stałego. Dlatego duży udział zobowiązań długoterminowych w kapitałach własnych łagodzi negatywne skutki zadłużenia przedsiębiorstwa, Oznacza bowiem niski udział zobowiązań bieżących. Za racjonalny poziom wskaźnika zadłużenia długoterminowego kapitałów własnych uważa sie przedział od 0,5 do 1. Przedsiębiorstwa posiadające wyższą wartość wskaźnika uważane są za nadmiernie zadłużone.
wskaźnik pokrycia zobowiązań długoterminowych rzeczowymi aktywami trwałymi (wskaźnik zadłużenia rzeczowych aktywów trwałych) - wskaźnik obliczany jest jako relacja rzeczowych aktywów trwałych do zobowiązań długoterminowych. Sens tego wskaźnika jest taki, że kredyty długoterminowe najczęściej zabezpieczone są przez rzeczowe aktywa trwałe. Wskaźnik ten informuje o stopniu zabezpieczenia zobowiązań długoterminowych przez rzeczowe aktywa trwałe. Wskaźnik ten jest szczególnie istotny dla przedsiębiorstw zagrożonych upadłością. Jeśli więc wartość wskaźnika jest wysoka, wówczas przedstawia on większą gwarancję zwrotu kredytu. Nie ma jednak powszechnie ustalonej normy dla tego wskaźnika, ponieważ jego wartość jest w dużym stopniu zależna od struktury majątku trwałego przedsiębiorstwa, zdeterminowanej głównie przez rodzaj jego działalności.
W jaki sposób można rozwinąć analizę zdolności do obsługi długu ?
W ramach rozwiniętej analizy zdolności do obsługi długu rozważa się następujące problemy:
jakie jest zabezpieczenie obsługi długu zyskiem, czyli czy wypracowany zysk był wystarczający, aby zapłacić z niego odsetki i raty. Stosuje sie tu wskaźnik pokrycia obsługi długu, nazywany również wskaźnikiem wiarygodności kredytowej. Może on być obliczony w dwóch wersjach. Jedna wersja szacowania zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu wykorzystuje zysk przed opodatkowaniem i spłatą odsetek, natomiast druga - zysk po potrąceniu tych dwóch wielkości.
$$wskaznik\ pokrycia\ obslugi\ dlugu\ I\ = \ \frac{zysk\ brutto\ + \ odsetki}{raty\ kapitalowe\ + \ odsetki}$$
$$wskaznik\ pokrycia\ obslugi\ dlugu\ II\ = \ \frac{\text{zysk\ netto}}{raty\ kapitalowe\ + \ odsetki}$$
jaka jest zdolność przedsiębiorstwa do obsługi samych odsetek. Informuje on o tym, ile razy zysk brutto powiększony o uzyskiwane odsetki przewyższa odsetki płacone przez przedsiębiorstwo. Im wyższy wskaźnik, tym bezpieczniejsza jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa i tym mniej ewentualne wahania zysku mogą wpłynąć na jego wypłacalność. Jeśli wartość tego wskaźnika spadnie poniżej 1 oznacza to, że przedsiębiorstwo nie jest w stanie spłacić nawet odsetek od zaciągniętych kredytów, nie mówiąc już o racie kapitałowej i jego wypłacalność jest poważnie zagrożona.
$$wskaznik\ pokrycia\ zobowiazan\ odsetkowych\ = \ \frac{zysk\ brutto\ + \ odsetki}{\text{odsetki}}$$
jakie jest zabezpieczenie obsługi długu nadwyżką finansową. Wskaźnik ten informuje o zdolności przedsiębiorstwa do spłaty raty kredytu powiększonej o należne odsetki z nadwyżki finansowej. Jako wartość normatywną dla tego wskaźnika przyjmuje sie 1,5, co oznacza, że suma zysku netto i amortyzacji powinna być co najmniej o 50% wyższa niż roczna rata kredytu wraz z odsetkami. Jeśli poziom tego wskaźnika jest niższy, wówczas przedsięwzięcie finansowane za pomocą kredytu jest uznawane za ryzykowne.
$$wskaznik\ pokrycia\ obslugi\ dlugu\ nadwyzka\ finansowa\ = \ \frac{zysk\ netto\ + \ amortyzacja}{rata\ kapitalowa\ + \ odsetki}$$
jaka jest zdolność przedsiębiorstwa do pokrycia zobowiązań ogółem nadwyżką finansową. Pokazuje on jaką część zobowiązań ogółem przedsiębiorstwo jest w stanie spłacić przy pomocy wygospodarowanej nadwyżki finansowej. Pozytywną tendencją jest wzrost tego wskaźnika, oznaczający skrócenie czasu potrzebnego jednostce na spłatę zadłużenia.
$$wskaznik\ pokrycia\ zobowiazan\ nadwyzka\ finansowa\ = \ \frac{zysk\ netto\ + \ amortyzacja}{przecietny\ stan\ zobowiazan\ ogolem}$$
do dynamicznej oceny zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu wykorzystuje sie gotówkę operacyjną z rachunku przepływów pieniężnych. Bada się tutaj jakie jest zabezpieczenie pokrycia obsługi długu przepływami pieniężnymi. Kolejno można obliczyć:
$$wskaznik\ pokrycia\ obslugi\ dlugu\ z\ gotowki\ operacyjnej\ = \ \frac{dodatnie\ przeplywy\ pieniezne\ netto\ z\ dzialalnosci\ operacyjnej}{raty\ kapitalowe\ + \ odsetki}$$
$$wskaznik\ pokrycia\ odsetek\ z\ gotowki\ operacyjnej\ = \ \frac{dodatnie\ przeplywy\ pieniezne\ netto\ z\ dzialalnosci\ operacyjnej}{\text{odsetki}}$$
$$wskaznik\ pokrycia\ zobowiazan\ dlugoterminowych\ z\ gotowki\ operacyjnej\ = \ \frac{dodatnie\ przeplywy\ pieniezne\ netto\ z\ dzialalnosci\ operacyjnej}{zobowiazania\ dlugoterminowe}$$
$$wskaznik\ pokrycia\ zobowiazan\ ogolem\ z\ gotowki\ operacyjnej\ = \ \frac{dodatnie\ przeplywy\ pieniezne\ netto\ z\ dzialalnosci\ operacyjnej}{przecietny\ stan\ zobowiazan\ ogolem}$$
Jakie problemy ocenia się w ramach oceny sprawności działania?
W najprostszym rozumieniu analiza sprawności działania odpowiada na pytanie, czy przedsiębiorstwo jest dobrze, efektywnie zarządzane. Aby bowiem być wypłacalnym w krótkim i długim okresie oraz odnosić korzyści z prowadzonej działalności, trzeba właściwie zarządzać przedsiębiorstwem jako całością i poszczególnymi jego elementami. Wskaźniki analizy sprawności zarządzania można podzielić na dwie główne grupy:
wskaźniki ogólnego poziomu zarządzania - mierzą, jaka jest efektywność zarządzania przedsiębiorstwem jako całością, bez rozdrabniania na poszczególne części. Jest to obraz całości, który ma wyrażać wszystkie wysiłki skoncentrowane na obniżaniu kosztów, zwiększaniu wydajności, ograniczaniu zasobów itp. W tej sferze oceny działalności przedsiębiorstwa można skorzystać z wielu wskaźników. Możemy je pogrupować na dwie grupy:
wskaźniki oparte na kosztach przedsiębiorstwa (wskaźniki kosztochłonności sprzedaży) - jest to aspekt kosztowy oceny sprawności działania, w którym efektywność mierzona jest relacją kosztów koniecznych do poniesienia i przychodów (jakie koszty obciążają przychody). Wszystkie wskaźniki w tej grupie oblicza się według reguły:
$$\frac{wybrana\ grupa\ kosztow}{przychody\ netto\ ze\ sprzedazy\ produktow,\ towarow\ i\ materialow}$$
Badane są między innymi następujące problemy:
jakie są koszty ogółem (wskaźnik kosztów całkowitych)
jakie są koszty operacyjne (wskaźnik kosztów operacyjnych)
jaki jest koszt produktu (wskaźnik kosztu produktów)
jakie są koszty towarów (wskaźnik kosztu towarów)
jakie są koszty pozostałej działalności (wskaźnik kosztów pozostałej działalności)
jakie są koszty finansowe (wskaźnik kosztów finansowych)
jakie są koszty zmienne (wskaźnik kosztów zmiennych)
jakie są koszty materialne (wskaźnik kosztów materialnych)
wskaźniki produktywności zasobów - mierzą jaka jest produktywność zasobów, czyli jakie przychody przypadają na posiadane zasoby. Używa sie także terminu rotacja zasobów, co pokazuje, ile razy w okresie zasoby zużywają sie i odnawiają. Ustala się je jako relację sprzedaży do określonych zasobów lub kapitałów. Regułę tę można zapisać wzorem:
$$rotacja\ = \ \frac{przychody\ netto\ ze\ sprzedazy\ produktow,\ towarow\ i\ materialow}{sredni\ stan\ zasobow\ badz\ kapitalow}$$
Najczęściej oblicza się wskaźniki rotacji: aktywów ogółem, aktywów trwałych, aktywów obrotowych, zapasów, należności, kapitałów własnych, kapitałów stałych oraz zobowiązań
wskaźniki zarządzania poszczególnymi zasobami przedsiębiorstwa - jaka jest efektywność zarządzania poszczególnymi zasobami przedsiębiorstwa, takie jak zasoby ludzkie i rzeczowe. W pierwszej kolejności przeprowadza się ocenę zasobów ludzkich, ponieważ w gospodarce wiedzy, jaką w coraz większym stopniu staje sie gospodarka światowa, zasoby ludzkie maja zasadnicze znaczenie, reprezentują bowiem kapitał ludzki zgromadzony w przedsiębiorstwie. Bez kapitału ludzkiego majątek albo nic nie znaczy, albo znaczy coraz mniej, stąd taka ranga analizy zasobów ludzkich. Problemem jest jednak to, że kapitał ludzki nie jest wyceniany i wprowadzany do sprawozdania finansowego. Kapitał ludzki w przedsiębiorstwie bezsprzecznie istnieje, ale ponieważ nie ma go w bilansie, aby uchwycić sprawność zarządzania nim, trzeba korzystać głównie z rachunku zysków i strat.