Wykład 1/ Geneza i istota ekonomii jako nauki o zarządzaniu.
Geneza nauki Ekonomia.
Ekonomia – posiada swój przedmiot (aspekt który chcemy zbadać za pomocą różnych metod) i metodę.
Przedmiotem ekonomii jest rzeczywistość gospodarcza, czyli zjawiska zachodzące w gospodarowaniu (polega na używaniu dostępnych zasobów do zaspokajania potrzeb człowieka). Ekonomia jest nauką społeczną (dotyczy zachowań ludzi i społecznych grup).
Historia.
Nauka powstaje wtedy, kiedy pojawia się na niż zapotrzebowanie i specjaliści. Ekonomia nie jest nauką starą.
Ekonomia – pochodzi od oikos (dom, gosp. domowe) i nomos (prawo, zasada). Zajmuje się prawem prowadzenia gospodarstwa domowego. Nauka Ekonomii powstała dopiero w XIX w. wraz z powstaniem gospodarki kapitalistycznej (powstanie kapitału, działaniem dla kapitału, kiedy zaczęły powstawać pierwsze gospodarstwa.).
Historia procesów gospodarczych
Wspólnota pierwotna – pierwszy system, człowiek żył w jaskiniach, zbierał to co koło niego.
System niewolniczy –jedno plemie napadalo na drugie
System feudalny – oparty na pracy chłopa na ziemi, byli przypisani do swoich folwarków. Trwał do XVII, XVIII w.
System kapitalistyczny
Zmiana nastąpiła w XVIII w. Zaczęto wymyślać maszyny i zmienił się system na kapitalistyczny (oparty na pracy najemnej, praca staje się zasobem). Pojawiła się potrzeba rachunku ekonomicznego. Pojawiła się zasada racjonalnego gospodarowania (polegała na porównywaniu nakładów i efektów i dążeniu do maksymalizacji zysków). W tych warunkach pojawiło się zapotrzebowanie nauki, ekonomistów którzy będą badać rzeczywistość gospodarowania.
Za umowną datę powstania Ekonomii uważa się rok 1776, kiedy Adam SMITH wydał pierwsze dzieło dotyczące rzeczywistości gospodarczej pt. „Bogactwo Narodów”. Smith jest uważany za ojca klasycznej Ekonomii.
Drugim przedstawicielem jest David RICARDO, który w 1817r. wydał dzieło pt. „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”.
Istota gospodarowania.
Gospodarować – to dążenie do zaspokojenia swoich potrzeb.
Potrzeba – odczucie braku czegoś, który skłania go do czegoś.
Maslow – jesteśmy istotą społeczną, fizyczną, jesteśmy istotą duchową (intelektualną). Te trzy grupy potrzeb formują się w piramidę potrzeb.
Podstawową potrzebą naszych potrzeb jest ich nieograniczoność (po zaspokojeniu jednych pojawiają się inne)
Potrzeby zaspokaja się zasobami:
- zasoby naturalne – ziemia ze swoimi wszystkimi zasobami, powietrze, woda
- praca – człowiek ze swoimi zdolnościami, umiejętnościami fizycznymi i umysłowymi.
- zasoby kapitałowe – w postaci rzeczowej – maszyna, budynek i w postaci finansowej – kupowanie maszyn.
Kapitał – ma zdolność pomnażania wartości jeżeli zostanie odpowiednio zainwestowany.
Te trzy zasoby są potrzebne aby wytwarzać usługi i dobra którymi człowiek zaspokaja swoje potrzeby (ziemia, praca, kapitał). Te zasoby mają charakter ograniczony w stosunku do nieograniczonych potrzeb człowieka.
nieograniczone potrzeby > ograniczone zasoby
Problem rzadkości – ograniczoność zasobów w stosunku do nieograniczonych potrzeb.
Gospodarować – rozwiązywać problem rzadkości, czyli odpowiedzieć na pytanie jak za pomocą ograniczonych zasobów najlepiej zaspokoić nieograniczone potrzeby człowieka.
Podmioty gospodarowania.
Podstawowymi podmiotami gospodarowania są gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i państwa.
Gospodarstwo domowe – to osoba lub grupa osób która wspólnie zaspokaja swoje potrzeby czyli decyduje jak zarabiać i jak wydatkować środki aby zaspokoić swoje potrzeby. Podejmuje problem rzadkości.
Przedsiębiorstwo – jest to podmiot prowadzący działalność produkcyjną, handlową lub usługową w celu maksymalizowania zysku.
Państwo – to podmiot działający za pośrednictwem odpowiednich organów (parlament, rząd, ministerstwa, władze lokalne itp.) który zajmuje się zaspokajaniem potrzeb ogólnospołecznych tj. :
- bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne,
- porządek prawny,
- pomoc społeczne,
- opieka zdrowotna, kultura, szkolnictwo, itd.
MIKROEKONOMIA (dotyczy gospodarki, gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa)
MAKROEKONOMIA (dotyczy gospodarstwa, w skali państwa przez państwo)
Wykład 2/ Istota i kategorie gospodarki rynkowej.
Geneza powstania.
Gospodarka rynkowa – jest nazywana towarowo – pieniężną więc dotyczy wymiany towarowo – pieniężnej. Przed powstaniem tej gospodarki występowała tzw. gospodarka naturalna (to taka w której wytwórcy przeznaczają wszystkie efekty swojej pracy na zaspokajanie własnych potrzeb czyli nie wytwarzają żadnych nadwyżek)
Gospodarka rynkowa – to taka w której wytwórcy przeznaczają część lub całość efektów swojej pracy do wymiany. A z uzyskanych w ten sposób środków zaspokajają swoje potrzeby.
Wspólnotą pierwotną dzieli się na 2 fazy:
- dzikości (dominowały plemiona wędrowne i koczowniczy tryb życia. Dominowała gospodarka naturalna)
- barbarzyństwa ( ludzie zaczęli osiedlać się na stałe i tworzą stałe osady. Zaczynają wykorzystywać to co mają na danym terenie. Pojawiły się przesłanki powstania gospodarki rynkowej (specjalizacja i podział pracy między plemionami, powstawanie nadwyżek ponad własne potrzeby i skłonność do wymiany, rynek). Mamy do czynienia z podziałem racy zależny od miejsca osiedlenia.
Podstawowe kategorie gospodarki rynkowej:
Rynek – miejsce gdzie spotykają się kupujący i sprzedający i dochodzi do wymiany. Genezą jest wymiana prezentów.
W sensie ekonomicznym nie jest istotne miejsce a istotny jest sam fakt wymiany.
Rynek (ekonomiczny punkt widzenia) – jest to ogół stosunków wymiennych między sprzedającym oferującym do wymiany dobra i usługi, a kupującymi zgłaszającymi zapotrzebowanie na to dobra i usługi.
Rodzaje rynków:
ze względu na przedmiot wymienny (obrotu):
rynek towarów który dzieli się na np.
inwestycyjnych
zaopatrzeniowych
rynek usług
materialnych (budowlane)
niematerialnych (kapitałowy)
rynek pieniężny (kapitałowy)
waluty
Papiery Wartościowe
rynek nieruchomości
rynek pracy – przedmiotem wymiany jest praca. Sprzedającymi są pracownicy, kupującymi są pracodawcy.
ze względu na zasięg wymiany:
rynki lokalne (miasteczka, gminy)
rynki regionalne (np. śląska)
rynki krajowe
rynki międzynarodowe (np. rynek UE)
rynek globalny (wymiana we wszystkich krajach. Globalnym produktem jest coca cola)
ze względu na swobodę wymiany:
rynek wolny ( brak ograniczeń cenowych, ilościowych,…, co do wymiany)
rynek regulowany (występują pewne ograniczenia cenowe, ilościowe,…)
Towar – to produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany. Jest to każde dobro czy usługa lub inny walor, który zaspokaja potrzebę i może być legalnie przedmiotem wymiany.
Pieniądz – jest to powszechny ekwiwalent w którym można wyrazić wartość wszystkich innych towarów i można go wymienić na każdy inny towar.
Funkcję pieniądza pełniły na początku różne towary np. bydło, ryby, sól, kawałki płótna. Później kruszce, zaczęto bić z nich monety. Z czasem te same monety zaczęły się ścierać w związku z tym zaczęto je przechowywać w depozytach i wydawać banknoty.
Pieniądz pełni funkcję usprawniającą wymianę.
Trzy kategorie tworzące mechanizmy gospodarki rynkowej:
Cena – jest to wartość towaru wyrażona w pieniądzu. Jest to ilość pieniędzy jaką trzeba zapłacić za dany towar w danym czasie, która zależy od relacji między popytem a podażą na ten towar.
Popyt – popyt na dany towar wynika z potrzeb nabywców i można go określić jako zapotrzebowanie na towar zgłaszane przez nabywców mające pokrycie w jego środkach nabywczych. Musi mieć pokrycie w środkach pieniężnych.
Kategorie:
- popyt potencjalny to zapotrzebowanie na dany towar w danym czasie czyli to co potrzebują.
- popyt efektywny to zapotrzebowanie na dany towar w danym czasie poparte środkami nabywczymi kupujących czyli to co chcą i jednocześnie mogą kupić.
popyt = popyt efektywny
Popyt jest wyrażany wielkością sprzedaży
Potrzeby (uświadomione/nieuświadomione) > popyt potencjalny > popyt efektywny >=< spożycie
Podaż – to ilość dóbr i usług zaoferowanej do sprzedaży w danym czasie.
Wykład 3/ Prawo popytu i podaży.
Prawo popytu i podaży – dotyczy relacji między trzema kategoriami:
- popytem
- ceną
-podażą
a w szczególności zmiany ceny towaru na popyt i podaż. Prawo to funkcjonuje i zostało odkryte w warunkach tzw. doskonałej konkurencji.
Doskonała konkurencja jest jedną z form rynkowych które są wyróżniane ze względu na oferentów i klientów.
Wyróżnia się następujące formy rynkowe:
| Klienci/oferenci | jeden | kilku | wielu |
|---|---|---|---|
| jeden | Monopol bilateralny (wzajemny) | Monopson ograniczony | MONOPSON |
| kilku | Monopol ograniczony | Oligopol bilateralny (gwoździe, samochody) | Oligopson (warzywa, owoce) |
| wielu | MONOPOL pełny | OLIGOPOL (samochody, AGD, RTV) | POLIPOL |
Cechy rynku doskonałej konkurencji:
wielu drobnych oferentów i wielu drobnych klientów,
sprzedawany towar jest jednorodny tzn. wyroby poszczególnych oferentów nie różnią się jakością,
klienci kierują się tylko ceną,
brak barier wejścia i zejścia z tego rynku (prawne, ekonomiczne, licencje)
występuje doskonała przejrzystość na rynku tzn. każdy oferent i klient ma dostęp do aktualnej i pełnej informacji o liczbie klientów,
doskonała przenośność kapitału z jednej branży do drugiej.
Prawo popytu i podaży składa się z dwóch praw:
prawo popytu – mówi że wzrost ceny danego towaru powoduje spadek popytu na ten towar a spadek ceny powoduje wzrost popytu przy założeniu niezmienności pozostałych czynników wpływających na popyt.
Poza cenowe czynniki wpływające na popyt:
dochody realne klientów (wzrost dochodu = wzrost popytu)
ceny dóbr towarów substytucyjnych (zastępowalnych) i komplementarnych (uzupełniające)
liczba nabywców
gusta i preferencje nabywców (podatność na modę)
czynniki społeczne (naśladownictwo, snobizm)
oczekiwania inflacyjne (spodziewany wzrost ceny danego towaru)
prawo podaży – mówi że wzrost ceny danego towaru powoduje wzrost podaży, a spadek ceny powoduje spadek podaży przy założeniu niezmienności pozostałych czynników wpływających na podaż.
Pozacenowe czynniki wpływające na podaż:
koszty produkcji (wzrost kosztów = spadek podaży)
zmiany technologiczne (nowa technologia = wzrost podaży)
liczba producentów danego towaru
polityka gospodarcza państwa (wzrost podatków = spadek podaży)
polityka celna
czynniki losowe (np. klimatyczne
Wykład 4/Elastyczność cenowa popytu.
Można wymierzyć z jaką siłą zmiana ceny wpływa na zmiany w popycie. Służą do tego wskaźniki elastyczności cenowej popytu.
Elastyczność cenowa popytu (prosta) – jest to stosunek względnej (procentowej) zmiany popytu do względnej zmiany ceny i wyraża się następującym wzorem:
$$\text{Ep} = \ \left| \frac{p}{p} \div \frac{c}{c} \right| = \left| \frac{p_{2} - p_{1}}{p_{1}} \div \frac{c_{2} - c_{1}}{c_{1}} \right|$$
p − zmiana popytu
p − popyt wyjsciowy (przed zmiana)
c − zmiana ceny
c − cena wyjsciowa (przed zmiana)
Wskaźnik ten jest obliczany za znakiem ujemnym ze względu na odwrotną zależność między popytem a ceną.
Natomiast wskaźnik informuje o sile zależności dlatego należy brać pod uwagę wartość bezwzględną aby prawidłowo zinterpretować wynik.
Wskaźnik ten informuje jak zmieni się popyt na dany towar (o ile % wzrośnie lub zmaleje) jeżeli cena tego towaru wzrośnie lub zmaleje o 1%
Wskaźniki elastyczności ceny popytu mogą przyjmować różne wielkości w związku z tym wyróżnia się następujące rodzaje popytu:
Popyt elastyczny (bardzo elastyczny)
Popyt proporcjonalny
Popyt mało elastyczny
Popyt sztywny
Popyt doskonale elastyczny
Wskaźniki elastyczności są różne dla różnych towarów i zależę od rodzaju potrzeby jaką zaspokaja dany towar.
Znajomość elastyczności cenowej popytu przez oferentów pozwala kształtować politykę cenową.
Przy jakim popycie opłaca się ceną podwyższyć a kiedy obniżyć?
Popyt elastyczny – bardziej opłaca się cenę obniżać ponieważ wzrost popytu jest większy od obniżki ceny. Natomiast nie opłaca się ceny podnosić.
Popyt mało elastyczny – nie opłaca się ceny obniżać ba nawet duża obniżka powoduje niewielki wzrost popytu. Natomiast opłaca się podnosić cenę bo nawet duża obniżka powoduje niewielką obniżkę popytu.
Można wskazać sytuację w których reakcja popytu na cenę jest odwrotna niż sugeruje prawo popytu tzn. wzrost ceny powoduje spadek popytu itd. Takie sytuacje nazwane są paradoksami rynkowymi. Najbardziej znanymi są:
Paradoks GIFFENA – R. Giffen zaobserwował taki paradoks w XIX w. w Irlandii w którym wzrost ceny chleba spowodował wzrost popytu.
Paradoks VE BLENA – T. Ve Blen zaobserwował w XIX w. w bardzo zamożnych warstwach społeczeństwa amerykańskiego, że wzrost cen luksusowych powodował wzrost popytu na to dobra.
Paradoks oparty na spekulacji – przy zagrożeniu inflacji wzrasta popyt.
Siłę wpływu zmiany ceny danego dobra na popyt na dobro substytucyjne lub komplementarne mierzą wskaźniki elastyczności krzyżowej (mieszanej).
Wskaźnik ten wyraża stosunek względnej zmiany popytu na dane dobro od względnej zmiany popytu na dane dobro do względnej ceny dobra substytucyjnego lub komplementarnego co wyraża się wzorem:
$$E_{\text{xy}} = \frac{{p}_{x}}{p_{x}} \div \frac{{c}_{y}}{c_{y}}$$
Dobra substytucyjne – wzrost ceny danego dobra (y) powoduje wzrost popytu na dobro substytucyjne (x) bo jest ono relatywnie tańsze, a spadek ceny na dobro (y) powoduje spadek popytu dobra substytucyjnego bo jest ono relatywnie droższe.
Exy > 0
Dobra komplementarne – wzrost ceny danego dobra (y) powoduje spadek popytu na dobro (x), a spadek ceny danego dobra (y) powoduje wzrost popytu na dobro (x)
|−Exy| = Exy
Exy = 0 − dobra sa wzgledem siebie obojetne
Wykład 5/ Elastyczność dochodowa popytu i cenowa podaży
Elastyczność dochodowa popytu służy do pomiaru siły wpływu zmiany dochodów realnych konsumenta na popyt. Elastyczność dochodowa popytu jest obliczaną jako stosunek względnej zmiany popytu na dane dobro czy usługę do względnej zmiany dochodu konsumenta. Wyraża się następującym wzorem:
Ed= ∆p/p : ∆d/d= (p2-p1)/p1 x (d2-d1)/d1
Ma znak /+/ ponieważ zależność między dochodem a popytem jest jednokierunkowa. Wzrost dochodu => wzrost popytu. Spadek dochodu=> spadek popytu. Wskaźnik Ed- jak zmieni się popyt na dane dobro czy usługę (o ile % wzrośnie lub zmaleje), jeżeli dochód realny konsumenta wzrośnie/ zmaleje o 1%.
Wskaźnik elastyczności dochodowej popytu mogą przyjmować wartości, (zależy od rozpatrywanego dobra czy usługi) a zależy to od charakteru potrzeby jaką zaspokaja się następujące rodzaje popytu:
Popyt małoelastyczny ze względu na dochody: 0<Ed<1
Popyt elastyczny ze względu na dochody: Ed>1
Popyt proporcjonalny względem dochodu (jednostkowy): Ed= 1
Popyt sztywny względem dochodów (doskonale nieelastyczny): Ed= 0
Popyt doskonale elastyczny ze względu na dochody: Ed-> +∞
Zmiana dochodów powoduje zmianę struktury dochodów konsumenta. Badanie nad strukturą zmiany dochodów zakupów prowadzi Engel. Zauważył on pewną prawidłowość i sformułował prawo- prawo Engla. Mianowicie- w miarę wzrostu dochodów konsumentów maleje względny udział wydatków na żywność, natomiast rośnie względny udział wydatków na zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu. To prawo dotyczy społeczeństw zamożnych w których osiągnięto pewien poziom życia i pewien poziom nasycenia żywnością. Natomiast nie sprawdza się w społeczeństwie ubogim. Zgodnie z tym po osiągnięciu jakiegoś pułapu nie można już więcej wydać na żywność.
Elastyczność cenowa podaży
Elastyczność cenowa podaży pozwala zmierzyć siłę reakcji podaży danego towaru na zmianę jego ceny, jest obliczana jako stosunek względnej zmiany podaży danego towaru do względnej zmiany jego ceny. Ma ona /+/ ze względu na jednokierunkową zależność między ceną a podażą.
Epd= ∆p/pd : ∆c/c
Epd informuje jak zmieni się podaż danego towaru jeżeli jego cena wzrośnie/ zmaleje o 1%.
Wskaźniki te mogą przyjmować wartości od 0- +∞. W związku z czym przyjmuje się następujące wskaźniki podaży:
Podaż mało elastyczna: 0< Epd< 1
Podaż (bardzo) elastyczna: Epd> 1
Podaż proporcjonalna: Epd = 1
Podaż sztywna (doskonale nieelastyczna): Epd= 0
Podaż elastyczna: Epd -> +∞
Wykład 6
Konsument(gosp. Domowe)- dokonuje wyborów dóbr i usług na rynku w celu zaspokojenia roznych swoich potrzeb. W swoich decyzjach kieruje się swoimi roznymi kryteriami dazac do maksymalizacji zadowolenia z koncepcji
Konsumpcja- sluzy zaspokojeniu roznych potrzeb czlowieka.
Teoria wyboru konsumenta dotyczy zasad i uwarunkowan zasad postepowania konsumenta w procesie zaspokajania swoich potrzeb.
Zalozenia teorii wyboru konsumenta:
Konsument jest podmiotem racjonalnym ekonomicznie tzn. wszystkie swoje decyzje, wybory podporzadkowuje wlasnym kozyscia i dazy do maksymalizacji zadowolenia z konsumpcji nabywanych uslug i dobr. Wszystkie swoje decyzje podejmuje swiadomie kierujac się swoim rozumem, logika.
Kieruje się w swoich wyborach wlasnymi preferencjami
Preferencje- są to ksztaltujace się na gruncie uswiadomionych potrzeb mechanizmy segregacji, wyboru wartosci. Pozwalajac dokonywac wyboru zgodnie z naszymi gustami. Konsument jest swiadom swoich preferencji i są one wzglednie stale. Jest przewidywalny.
Konsument jest podmiotem suwerennym
I Prawo Gossena( Prawo malejącej użyteczności marginalnej) mówi, że wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra jego użyteczność maleje.
-kolejne jednostki danego dobra są mniej cenne
II Prawo Gossena-mówi, że konsument będzie zadowolony gdy będzie mieć tyle dóbr i usług ile potrzebuje nie mniej i nie więcej, konsument powinien dążyć do równowagi dóbr które kupuje.
Wykład 7/ Wyznaczanie optimum konsumenta
Przez optimum konsumenta rozumie się taką kombinacje różnych dóbr, których konsumpcja zapewnia konsumentowi maksimum zadowolenia w danych warunkach ekonomicznych, tzn. przy posiadanych dochodach i cenach rynkowych tych dóbr.
Wyznaczanie takiej kombinacji dla wielu dóbr byłoby zbyt skomplikowane w związku z czym rozpatruje się przykład konsumpcji dwóch dóbr X i Y.
Wyznaczanie optimum wymaga konstrukcji tzw. Krzywych obojętności oraz wyznaczenia tzw. Linii budżetowej konsumenta.
Koncepcja krzywych obojętności. Założenia :
Konsument zaspokaja swoje potrzeby przy pomocy dwóch dóbr X i Y
Dobra X i Y zaspokajają różne potrzeby (nie są dobrami substytucyjnymi)
Konsument może zwiększać konsumpcje jednego z dóbr, tylko zmniejszając konsumpcje drugiego dobra przy danych dochodach
Konsument dąży do maksymalizacji zadowolenia z konsumpcji tych dóbr, tzn. woli mieć ich więcej, niż mniej.
Krzywa obojętności łączy kombinacje ilości dóbr X i Y, które dają konsumentowi takie samo zadowolenie (taką samą użyteczność całkowitą), czyli są dla niego obojętne. Aby wykreślić krzywą obojętności dla danego konsumenta, trzeba znać jego preferencje względem dóbr X i Y, czyli relacje ilościowe w jakich jest on skłonny wymieniać jedno dobro na drugie ( odpowiedzieć na pytanie jaką ilość jednego dobra jest w stanie oddać na zwiększenie ilości drugiego dobra o jednostkę)
Krzywe obojętności, to mapy gustu konsumenta. Różnią się w zależności od preferencji konsumenta stopniem nachylenia względem osi X i Y, co wynika z odmiennych relacji wymiennych między dobrami X i Y.
Konsument może realizować swoje preferencje w ramach ograniczeń ekonomicznych, czyli przy uwzględnieniu jego dochodów oraz cen rynkowych dóbr X i Y. Te ograniczenia obrazuje tzw. Linia budżetowa konsumenta – jest to linia łącząca wszystkie kombinacje ilości dóbr X i Y, jakie konsument może kupić (nabyć) przy danym dochodzie i cenach rynkowych dóbr X i Y, wydając cały dochód na te dwa dobra.
Linię budżetową wyznaczamy kierując się następującym równaniem :
D = Qx * Cx + Qy * Cy
$$\mathbf{\text{Qx}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{D}}{\mathbf{\text{Cx}}}\mathbf{\ ;}\mathbf{D}\mathbf{=}\mathbf{Dochod}\mathbf{,\ }\mathbf{\text{Cy}}\mathbf{=}\mathbf{\text{Cena}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{dobra}}\mathbf{\ }\mathbf{X}$$
$$\mathbf{\text{Qy}}\mathbf{= \ }\frac{\mathbf{D}}{\mathbf{\text{Cy}}\mathbf{\ }}\mathbf{\ ;}\mathbf{\text{Cy}}\mathbf{=}\mathbf{\text{Cena}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{dobra}}\mathbf{\ }\mathbf{Y}$$
Jeżeli wzrosną dochody konsumenta linia budżetowa przesuwa się w górę, a jeżeli zmaleją przesuwa się w dół.
Optimum konsumenta - taka kombinacje różnych dóbr, których konsumpcja zapewnia konsumentowi maksimum zadowolenia przy posiadanych dochodach i cenach rynkowych tych dóbr. Graficznie tę kombinację wyznacza punkt styczności możliwej najwyżej połączonej krzywej obojętności z daną linią budżetową.
Zmiana cen X i Y wywołuje dwa efekty :
- dochodowy, który polega na zmianie dochodów realnych konsumenta,
- substytucji, który wynika ze zmiany relacji wymiennej dóbr X i Y.
Efekt dochodowy i substytucji przy wzroście ceny X.
Wzrost ceny dobra X powoduje spadek dochodów realnych konsumenta w wyniku czego spadną zakupy obu dóbr X i Y – efekt dochodowy.
Wzrost ceny dobra X powoduje zmianę relacji wymiennych między dobrem X i Y.
X – relatywnie droższe, Y – tańsze
W związku z tymi konsument zastąpi częściowo dobro X większą ilością dobra tańszego Y.
Efekt całkowity to spadek zakupu obu dóbr przy czym większy będzie spadek dobra relatywnie droższego X.
Efekt dochodowy – z wyższej krzywej na niższą. Powoduje przesunięcie się optimum konsumenta z wyższej na niższą krzywą obojętności.
Efekt substytucja – przesunięcie punktu optimum wzdłuż krzywej obojętności w górę.
Wykład 8/ Przedsiębiorstwo produkcyjne. Podstawy decyzji ekonomicznych producenta.
Producent podejmuje decyzje dotyczące :
Przedmiotu działalności – szuka odpowiedzi na pytania : co produkować ?
Wyboru czynników produkcji oraz propozycji ich łączenia, jakie surowce, materiały, urządzenia, technologie zastosować, ilu i jakich pracowników
Miejsca i wielkości sprzedaży wytworzonych dóbr i usług – komu, gdzie, ile sprzedawać
Ceny po których ma sprzedawać wytworzone przez siebie produkty
Przy podejmowaniu tych decyzji producent kieruje się maksymalizacją zysków i zasadą racjonalnego gospodarowania.
ZYSK = PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY – KOSZTY PRODUKCJI
Funkcja produkcji określa relację między wielkości produkcji danego wyrobu, a nakładem czynników produkcji potrzebnych do jej wytworzenia. (funkcja produkcji w krótkim czasie)
Q = f (z, P, k)
Q – wielkość produkcji ; f – czynniki produkcji ; z – ziemia ; k – kapitał ; P – praca (liczba pracowników)
Daną wielkość produkcji można osiągnąć (wytworzyć) łącząc te czynniki produkcji w różnych proporcji. Zależy od stosowanej technologii. Przez technologię rozumie się sposób łączenia czynników produkcji w procesie wytwarzania danego wyrobu.
Krótki i długi okres w ekonomii.
-Krótki okres to taki, w którym zmiany przedsiębiorstwa są stałe, stała technologia. Nie zmienia się liczba przedsiębiorstw w branży, a czynniki produkcji dzieli się na stałe i zmienne. Podejmuje się decyzje operacyjne.
Długi okres to taki, w którym mogą zmieniać się rozmiary przedsiębiorstwa, może zmieniać się technologia, liczba przedsiębiorstw w branży, a wszystkie czynniki produkcji są zmienne. W tym okresie inwestuje się w nową halę i linię produkcyjną.
Czynniki stałe to takie, których nakłady nie zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji. Tymi czynnikami stałymi są czynniki kapitałowe, praca (specjaliści : informatycy, projektanci ). Rzadziej są surowce i materiały.
-Czynniki zmienne to takie, których nakłady zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji. Najczęściej tymi czynnikami są surowce, materiały, półprodukty oraz pracownicy produkcyjni.
Optymalizacja produkcji w krótkim okresie. Założenia :
Istnieje tylko jeden czynnik stały, którym jest kapitał
Istnieje tylko jeden czynnik zmienny, którym jest praca
Technologia produkcji jest stała
Wytwarzany jest wyrób jednorodny.
Produkt marginalny [ PM] – zmiana produkcji całkowitej spowodowana zwiększeniem nakładów czynnika zmiennego o jednostkę. ∆ p = 1
Informuje, jakie korzyści w postaci wzrostu produkcji daje każda kolejna jednostka czynnika zmiennego.
Prawo malejących przychodów. (dotyczy krótkiego okresu)
Mówi ono, że zwiększając nakłady czynnika zmiennego osiąga się taki punkt po przekroczeniu, którego daje on coraz mniejsze efekty w postaci przyrostu produkcji, czyli PM czynnika zmiennego maleje.
Z tego prawa wynika, że nie można w nieskończoność zwiększać nakładów czynników zmiennych chcąc zwiększać produkcję, barierą wzrostu są bowiem czynniki stałe, których w pewnym momencie jest za mało w stosunku do czynników zmiennych.
WYKŁAD 9
KOSZTY PRODUKCJI- wyrażone wartościowo nakłady czynników produkcji poniesione w związku z wytworzeniem określonej wielkości produkcji.
W krótkim okresie koszty produkcji dzielą się na czynniki stałe i zmienne.
| KOSZTY STAŁE | KOSZTY ZMIENNE |
|---|---|
| - wycenione nakłady podzielone na czynniki stałe, nie zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji. | - wycenione nakłady poniesione na czynniki zmienne, zależa od wielkości produkcji, zmieniają się wraz ze zmianą jej wielkości |
|
|
TECHNICZNE OPTIMUM PRODUKCJI- wielkość produkcji (koszty całkowite przeciętne) są najmniejsze. Ta wielkość wyznaczana jest w punkcie przecięcia krzywych kosztów całkowitych z krzywą kosztów marginalnych.
Kategorie kosztów w krótkim okresie:
KOSZTY STAŁE CAŁKOWITE- suma wszystkich pozycji kosztów stałych przedsiębiorstwa.
KOSZTY ZMIENNE CALKOWITE- suma wszystkich pozycji kosztów zmiennych dla danej wielkości produkcji.
KOSTY CAŁKOWITE- suma kosztów stałych i zmiennych dla danej wielkości produkcji. KC=KSC+KZC
KOSZTY STAŁE PRZECIETNE. KSP=KSC/Q
KOSZTY ZMIENNE PRZECIĘTNE.KZP=KZC/Q
KOSZTY CAŁKOWITE PRZECIĘTNE. KCP=KSP=KZP
KOSZTY MARGINALNE- zmiana wielkości kosztów całkowitych spowodowana zwiększeniem produkcji o jednostke. Koszty te informują ile kosztuje wyznaczenie każdej kolejnej jednostki produkcji.
KM= deltaKC/delta Q
Wykład 10
| Cechy | Konkurencja doskonała | Konkurencja niedoskonała |
|---|---|---|
| konk. monopolist. | ||
| 1.Liczba oferentów | Bardzo dużo drobnych | Bardzo dużo drobnych |
| 2.Rodzaj produktu | Produkty jednorodne, standardowe, nie różniące się jakością np. marchewka | Prod. Zróżnicowane, będące bliskimi substytutami np. śr. Chemiczne, biżuteria |
| 3.Możliwości wejścia na rynek nowych producentów | Bardzo duże, małe bariery ekonomiczne, technologiczne | Względnie duże, zależy od przywiązania klienta do marki |
| 4.Charakter konkurencji | Konk. Bardzo ostra i cenowa | Konk. ostra, ale poza cenowa (konkuruje się np. jakością, serwis, marka, estetyka) |
| 5.Wpływ przedsięb. Na cenę rynkową produktu | Brak wpływu (dostosowanie się do rynku) | Wpływ ograniczony wzajemną konkurencją cenową |
Ekonomiczne optimum produkcji(EOP). EOP to wielkość produkcji i sprzedaży przy której przedsiębiorstwo osiąga zysk maksymalny. Wyznacza ona punkt przecięcia się.
Przedsiębiorstwo działające w konkurencji doskonałej reprezentuje niewielki odcinek podaży. Przy danej cenie rynkowej może sprzedać dowolną ilość swoich produktów w doskonałej konkurencji jest doskonale elastyczny.
Wykład 11
Monopol – sytuacja, w której na rynku jednego produktu istnieje tylko jeden oferent, który w znacznym stopniu decyduje o cenie.
Może wynikać z różnych przyczyn takich jak:
Uwarunkowania techniczne – przedsiębiorstwo posiada patenty lub licencje na produkcję określonego wyrobu
Uwarunkowania administracyjno-prawne – wyłączność produkcji i sprzedaży określonego produktu lub usługi przyznana przez państwo lub władze lokalne
Monopol państwowy – dot. usług społecznych, strategicznych
Względy ekonomiczne – przedsiębiorstwo mające wysoką skalą produkcji obniża koszty jednostkowe eliminując pozostałych konkurentów
Wyłączny dostęp do źródeł surowców – przedsiębiorstwo jako jedyne może wykorzystywać dany surowiec z racji swojego położenia
Wyjątkowa lokalizacja lub wyjątkowe kompetencje
Monopolista reprezentuje całą podaż danego produktu. Popyt przebiega zgodnie z krzywą popytu rynkowego.
Wpływ na cenę jest ograniczony popytem rynkowym.
Jeżeli monopolista określi cenę rynkową, rynek zdecyduje, ile monopolista może sprzedać.
Jeżeli określi sobie wielkość sprzedaży, rynek zdecyduje, po jakiej cenie może to zrobić.
Zysk monopolisty zależy od elastyczności cenowej popytu, czyli wrażliwości klientów na cenę.
Jeżeli popyt jest mało elastyczny, monopolista osiągnie większy zysk przy tych samych kosztach, niż przy dużej elastyczności.