PROBLEMATYKA MAŁYCH GRUP SPOŁECZNYCH. W małych grupach społecznych najważniejszą cechą, która różni je od niegrup jest fakt, że wszyscy członkowie grupy pozostają ze sobą w interakcji. Interakcje między członkami grupy mają charakter kontaktów każdego z każdym i interakcji bezpośredniej (każdy członek grupy może bez pośrednictwa innych osób pozostawać w interakcji, komunikować się z każdym innym członkiem grupy). Według J.Szczepańskiego grupa społeczną jest pewna ilość osób (przynajmniej trzy) oddzielonych od innych wyraźną zasadą odrębności. Najważniejsze w grupie jej jest odrębność, odmienność od innych. Odrębność ta zaznacza się w świadomości członków tej grupy i członków innych grup. Według H.Tajfela owa świadomość prowadzi do zachowań rywalizacyjnych w stosunku do innych grup. Świadomość przynależności do grupy jest nam pomocna w odpowiedzi na pytanie kim sami jesteśmy. Klasa szkolna spełnia wszystkie wymagania, żeby można ją traktować jako małą grupę społeczną. Uczniowie są przydzieleni do klas według kryterium miejsca zamieszkania i wieku. Świadomość przynależności do grupy społecznej jaką jest klasa zwiększa się dzięki temu, że szkoła jako instytucja faworyzuje pewne formy rywalizacji międzygrupowej (miedzyklasowej). W toku interakcji miedzy członkami grupy pojawiają się normy grupowe ( tworzone są pewne przepisy, jak należy się zachować), struktura grupy (struktura hierarchii, związana z osiągnięciami w nauce, struktura socjometryczna- związana ze wzajemnymi wyborami poszczególnych członków, ze względu na to czy się lubią), grupa tworzy wspólny cel. Biorąc pod uwagę powyższe można powiedzieć, że mała grupa społeczna to zbiór dwóch lub więcej osób, miedzy którymi istnieje bezpośrednia interakcja, osoby te muszą mieć świadomość swojej przynależności do grupy, która różni się od innych grup. Osoby te mają jakiś wspólny cel, posiadają wspólne normy oraz tworzą strukturę Cel grupowy. Przez cel rozumiemy pewien punkt w przestrzeni, który posiada wartość dodatnią dla większości członków grupy.
Można wyróżnić dwa pochodzenia celów grupowych: wiąże się z faktem, że najczęściej małe grupy są elementami większych organizacji czy instytucji (klasa szkolna), większa organizacja narzuca cele grupowe; cele grupowe powstają w trakcie interakcji jej członków; każdy członek posiada rozwinięte pewne potrzeby, w trakcie interakcji zostaje ustalony cel, do którego będą dożyć alby zaspokoić swoje potrzeby.W tworzeniu celów grupowych bardzo ważne jest by był on jasny dla wszystkich jej członków.
Z badań B.H.Ravena i J. Rietsema wynika:
- im bardziej jasny cel grupowy tym mniej napięć u osób wykonujących dane zadanie związane z realizacją celu;- im jaśniejszy cel, tym chętniej dana jednostka wykonuje przydzielone sobie zadania;
- im jaśniejszy cel i sposób jego realizacji tym chętniej członkowie poddawali się naciskom grupy związanym z wykończeniem zadania.
Cel grupowy jako środek rozwiązywania konfliktów międzygrupowych- cel grupowy można w niektórych przypadkach wykorzystać do likwidacji konfliktów. Można tego dokonać poprzez wyznaczenie jednego wspólnego celu dwu pozostającym w konflikcie grupom. Normy grupowe i ich skutki.
Norma grupowa to przepis określający, jak powinien się zachowywać lub jak nie powinien postępować każdy członek należący do grupy czy do określonej społeczności.
Funkcja norm- dwie podstawowe funkcje norm grupowych to: ułatwienie osiągania celu przez grupę; utrzymanie grupy przy życiu ;normy mogą pojawiać się w wyniku interakcji wewnątrz grupy. Mogą być to normy już znane uczestnikom z innych grup lub kultury.
Przyswajanie norm- badający zjawisko przyswajania norm K. Lewin twierdzi, że:- bardziej efektywnym środkiem przekonywania jest odpowiednio prowadzona dyskusja niż wykład.
Nacisk grupy- jest silnym sposobem wpływania na zmiany nie tylko w postawach ludzi, ale może również doprowadzić do zniekształcenia spostrzegania. Nacisk grupy bywa szczególnie efektywny w sytuacji niebyt jasnej, którą trzeba dopiero zinterpretować. W sytuacji nacisku grupowego członek grupy uruchamia mechanizm, który powoduje, że członek grupy może łatwo zmienić spostrzeganie norm (Asch).Jak dowodzi Asch stopień ulegania naciskom grupowym zależy od takich czynników jak: cechy grupy (im większa grupa wywierająca nacisk, tym większe efekty perswazji w postaci zachowań konformistycznych); osoby , na którą wywiera się nacisk
.Modelowanie- funkcjonując w jakiejś grupie jej członkowie spostrzegają jak wzór do naśladowania pewne osoby, które potem naśladują. Modelem zostaje zwykle jakaś osoba znacząca, np.. przywódca grupy.
Nagrody i kary- członkowie nabywają normy grupy także przez stosowanie przez grupę kar i nagród. Struktura grupowa i kierownictwo grupy.
Struktura grupowa to układ pozycji powiązanych określonych relacjami czy stosunkami. Typy struktur: socjometryczna; władzy; komunikowania się; awansu.
Struktura socjometryczna- badania nad nią zapoczątkował J.l.Moreno. Badanie polega na zadaniu wszystkim członkom grupy pytania : Z kim chciałbyś siedzieć w jednej ławce , Z kim chciałbyś pojechać na dłuższą wycieczkę . Pytamy o to, z kim z danej grupy chciałoby się wykonać określone czynności. Następnym etapem badania jest opracowanie odpowiedzi. Wybory pozytywne możemy przedstawić na podstawie socjogramy, czyli przedstawienia graficznego.
Zarówno z socjogramu klasycznego jak i hierarchicznego możemy łatwo odczytać stosunki w grupie, kto jest tzw. gwiazdą , osobą która otrzymała najwięcej wyborów. Przeprowadzono pewna ilość badań socjometrycznych z których wynikało, że: gwiazdy socjometryczne maja nieco wyższą inteligencję niż pozostali członkowie grupy, ale niezbyt ich przewyższającą; z wysoką pozycją socjometryczną wiążą się takie cechy jak punktualność, towarzyskość, poczucie humoru; gwiazdy socjometryczne lepiej znają i przestrzegają norm obowiązujących w grupie; niskie pozycje socjometryczne zajmują osoby, które charakteryzują się niską energią albo są społecznie niezainteresowane; znaleziono także związek między niską pozycją socjometryczną a podatnością na wypadki i choroby.
Rola socjometrii:- źródło informacji na temat pozycji w grupie ( gwiazdy i osoby izolowane i odrzucane);- na podstawie wyników zmiana struktury grupowej, ulepszenie jej;- wprowadzenie osób zajmujących najniższe pozycje socjometryczne w odpowiednie zespoły, w których będą mili ułatwione interakcje z innymi członkami;- na podstawie badań można proponować osoby zajmujące niskie pozycje na funkcje różnego rodzaju organach mianowanych lub wywieranych;- można za pomocą gwiazdy socjometrycznej wpływać na grupę.
Struktura władzy i kierownictwo- członkowie grupy, którzy posiadają wysoką pozycje socjometryczną są najczęściej jednocześnie nieformalnymi przywódcami grupy, czyli osobami, które wywierają największy wpływ na jej członków. Na podstawie badań które prowadzili R. Lippitt, N. Polansky, F. Redl i S. Rosen można wysunąć następujące wnioski: członek grupy ma tendencje do naśladowania zachowań tych członków, którzy posiadają wysoką pozycję socjometryczną; gwiazda socjometryczna inicjuje więcej zachowań niż osoby zajmujące niższe miejsca w hierarchii; zachowania osób stojących wyżej w hierarchii władzy, a mające na celu kontrolę zachowania innych osób, są bardziej skuteczne niż podobne zachowania osób stojących niżej w tej hierarchii; osoby stojące wyżej w hierarchii są bardziej aktywne społecznie; osoby uzyskujące wysokie pozycje w strukturze i inny sposób próbują wywierać wpływ mający na celu kontrolę zachowania innych członków grupy, niż ci, którzy zajmują niskie pozycje.

J.R.P.French i B. Raven wyróżnili pięć postaw, na których może opierać się kontrola zachowania innego człowieka, czyli władza:
- ulegamy drugiemu człowiekowi ze względu na to, że przestrzegamy pewnych wpajanych nam od dzieciństwa norm społecznych;
- możemy poddawać się czyjejś władzy ze względu na to, że osoba jest ekspertem w jakiejś dziedzinie, że zna się na czymś;
- ludzie podporządkowują się często osobą wyżej stojącym od nich w hierarchii, ponieważ co ostatni dysponują nagrodami;
- w procesie kontroli stosujemy również kary, antycypacja kary ma doprowadzić do tego, że na polecenie osoby zajmującej wyższą pozycję w hierarchii powstrzymujemy się od podejmowania pewnych zachowań, które z punktu widzenia tej osoby są niepożądane;
- władza może opierać się na intyfikacji osoby stojącej niżej w hierarchii władzy z osobą stojącą wyżej.Zagadnienie struktury władzy wiąże się bezpośrednio z problematyką kierownictwa; wymienia się następujące funkcje kierownika:
- ustalanie celów, jakie stoją przed grupą;- ustalanie polityki grupy w stosunku do innych grup;- planowanie środków i sposobów osiągnięcia celu;
- koordynowanie działalności poszczególnych członków grupy;
- kontrolowanie, czy zadania postawione przez grupą zostały właściwie wykonane;
- przydzielanie nagród i kar;
- bycie modelem zachowania dla innych.
Funkcje kierownika można też podzielić na dwie części: funkcję odnoszące się do zadania, które stoi przed grupą (kierownik zadaniowy) funkcje związane ze stosunkami wewnątrzgrupowymi (kierownik stosunków wewnątrzgrupowych).
Wyróżniamy również różne style kierowania grupą:
styl autokratyczny- kierownik sam ustala cele, sam stanowi o środkach, sam przydziela pracę poszczególnym członkom grupy; nie uzasadnia swoich decyzji, nie włącza się w prace grupy, ma tendencję do posługiwania się raczej karami niż nagrodami;
styl demokratyczny- kierownik przedstawia różne możliwości, a grupa zachęcana przez niego sama decyduje o tym, co będzie jej celem; kierownik, jeśli ocenia, czyni to maksymalnie obiektywnie, uzasadnia swoje oceny; w jakimś stopniu bierze udział w czynnościach wykonywanych przez grupę; posługuje się bardziej nagrodami niż karami;
styl liberalny- kierownik pozostawia wszelka swobodę członkom grupy, udziela jedynie rad, jeśli ktoś o nie poprosi; w samej działalności nie uczestniczy, wstrzymuje się od wydawania ocen, rzadko czyni komentarze.