planowanie przestrzenne

Celem niniejszego opracowania jest dostarczenie władzom gminy, wojewodzie i

innym służbom syntetycznej informacji o walorach przyrodniczych gminy Nowogard.

Wiedza ta pozwoli na świadome kształtowanie ładu przestrzennego gminy, uniknięcie

pomyłek i potknięć planistycznych oraz kolizji i konfliktów pomiędzy służbami ochrony

przyrody, organizacjami ekologicznymi a planistami i lokalnym społeczeństwem

reprezentowanym przez administrację samorządową.

Świadomość walorów, jakimi dysponuje Gmina na gruncie zasobów przyrody, jej

osobliwości i wartość ma pomóc w sporządzeniu studium uwarunkowań i kierunków

zagospodarowania przestrzennego oraz służyć w bieżącej pracy jako materiał wyjściowy przy

podejmowaniu ważnych decyzji gospodarczych.

Prace objęły trzy płaszczyzny tematyczne;

inwentaryzację flory i roślinności
inwentaryzację fauny
inwentaryzację przyrody nieożywionej

Wyniki inwentaryzacji szczegółowych przedstawiono w formie tekstowej i graficznej

na mapach w skali 1: 10 000. Walory wykazane w tych opracowaniach zobrazowano na

mapie w skali 1: 25 000 dokonując jednocześnie syntezy całości.

W szczególności naniesiono miejsca występowania rzadkich i chronionych gatunków

roślin i zwierząt. Zaznaczono również obszary ważne dla bytowania różnych grup zwierząt i

wartościowe fragmenty szaty roślinnej.

Wyłoniono w ten sposób strefy florystyczne i faunistyczne zajmujące nieraz znaczne

obszary i komunikujące się miedzy sobą tzw. korytarzami ekologicznymi. Powstała w efekcie

mapa wartości przyrodniczych wiążąca zasadnicze grupy zagadnień.

W oparciu o opisy zawarte w operatach szczegółowych, konsultacje z ich

wykonawcami oraz z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody, wyznaczono obiekty

powierzchniowe i punktowe o szczególnych walorach proponując dla nich kwalifikację

ochronną dopuszczoną w Ustawie z 16 października 1991r o ochronie przyrody, tzn.-

rezerwaty (R), użytki ekologiczne (UE), obszary chronionego krajobrazu (OCHK), zespoły

przyrodniczo - krajobrazowe (ZPK), obszary cenne (OC) i pomniki przyrody (PP).

Wskazano miejsca, gdzie znajdują się pojedyncze obiekty już objęte ochroną, tj.

stanowiska zwierząt, drzewa pomnikowe, parki i głazy oraz obiekty zaproponowane do

ochrony, które przedstawiają dużą wartość przyrodniczą.

Wykazano ponadto cenne obszary, dla których nie przedstawiono propozycji

formalnego objęcia ochroną, ale które z mocy prawa powinny być chronione jako miejsca

rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych i należy je uwzględnić w planach

zagospodarowania przestrzennego gminy (ANEKS pkt. 4).

Zawartość mapy “Waloryzacja przyrodnicza” w syntetyczny sposób przedstawia

legenda zamieszczona na planszy (ANEKS pkt. 5).

Wszystkie kategorie powierzchniowych obiektów chronionych podzielono na:

 istniejące, tj. te, dla których istnieją formalne akty prawne powołujące je,

 projektowane, tj. te, dla których istnieje złożony formalnie projekt,

 proponowane, tj. te, które proponujemy w niniejszym opracowaniu.

Jako osobną część opracowania zamieszczono wykazy:

1. Listę gatunków flory z terenu gminy

2. Fitosocjologiczny wykaz zbiorowisk roślinnych

3. Listę gatunków fauny z terenu gminy

Wykaz skrótów zastosowanych w tekście:

R - rezerwat

UE - użytek ekologiczny

OCHK - obszar chronionego krajobrazu

ZPK - zespół przyrodniczo - krajobrazowy

PP - pomnik przyrody

OC - obszar cenny

Ilekroć w opracowaniu wspomina się Ustawę o ochronie przyrody, to mówi się o

Ustawie z dnia 16 października 1991 r o ochronie przyrody ( Dz. U. Nr 114 poz.492).

Dla proponowanych obiektów chronionych przedstawiono wskazania konserwatorskie

mające nadać kierunek zagospodarowania tych miejsc lub wskazać istniejące zagrożenia

Podstawowe wskazania ochronne zawierają akty prawne dotyczące ochrony przyrody

(ustawy i rozporządzenia, (ANEKS. pkt.4), które są wystarczającym zabezpieczeniem

zachowania wartości przyrodniczych, pod warunkiem oczywiście pełnego poszanowania

ustaleń wspomnianych aktów. Szczegółowe wytyczne będące pewnym uzupełnieniem, bądź

wyjaśnieniem istniejących przepisów, podano w miarę potrzeby przy opisach konkretnych

obiektów.

W opracowaniu wykorzystano informacje zawarte w operatach szczegółowych, znajdujących

się w zasobach Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody i w zasobach własnych Biura.

Projekt całości został skonsultowany z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody.

UWAGA! Dla potrzeb studium nie jest konieczne uszczegółowienie informacji

przyrodniczych o prezentowanych obiektach, stąd też pewne skróty i

uproszczenia. W razie konieczności uzyskania bardziej precyzyjnych informacji

należy zgłosić się do Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody posiadającego

pełną dokumentację inwentaryzacyjną.

Cytowana w opracowaniu literatura dotyczy spisów piśmiennictwa zamieszczonych w

poszczególnych operatach szczegółowych. Na końcach rozdziałów podano jedynie pozycje nie

ujęte w tych spisach.

I. CHARAKTERYSTYKA GMINY

1. Charakterystyka społeczno-gospodarcza obszaru gminy

Gmina Nowogard jest położona w środkowo - zachodniej części województwa

zachodniopomorskiego. Od północy graniczy z gminą Golczewo, od zachodu z gminami

Przybiernów i Osina, od południa z gminami Maszewo i Dobra Nowogardzka, a od wschodu

z gminami Radowo Małe, Resko i Płoty.

Gmina podzielona jest administracyjnie na 43 sołectwa z których największymi pod

względem liczby ludności są Długołęka, Błotno, Kulice, Wyszomierz, Strzelewo,

Wierzbięcin, Żabowo.

Siedzibą władz gminy jest miasto Nowogard, położone w centralnej części gminy.

Nowogard jest gminą miejsko-wiejską, której powierzchnia wynosi 33866 ha.

Struktura użytkowania gruntów w gminie Nowogard wg danych z 1997 r. kształtowała

się następująco* :

Ogólna pow. gminy 33 866 ha - 100,00 %

w tym:

użytki rolne 21 233 ha - 62,70 % 100 %

w tym:

 grunty orne

15 398 ha

45,47 %

72,52 %

 sady 88 ha - 0,26 % 0,41 %

 łąki 3 423 ha - 10,11 % 16,12 %

 pastwiska 2 324 ha - 6,86 % 10,95 %

lasy i grunty leśne 8 648 ha - 25,54 %

pozostałe grunty i nieużytki 3 985 ha - 11,76 %

Teren gminy jest w większości równinny, lekko pofałdowany. Dogodne warunki

klimatyczne i glebowe warunkują, iż gmina ma charakter rolniczy. W związku z

występowaniem średnio urodzajnych gleb pseudobielicowych, w uprawach dominują: żyto i

ziemniaki. Użytki rolne zajmują ogółem 21 223 ha (62,7 %) powierzchni gminy, z czego

5747 ha (27%) zajmują łąki i pastwiska. Największe obszary łąk i pastwisk występują w

dolinie rzeki Wołczenicy i Sąpólnej. Mniejsze obszary łąk i pastwisk są porozrzucane w

całym terenie i często towarzyszą ciekom wodnym lub terenom podmokłym.

Najniżej położony jest północno-zachodni obszar gminy, jest on też najwilgotniejszy,

najwyżej natomiast położona jest południowa część gminy.

Powierzchnia lasów wynosi 8613 ha (25,5 %). Należą one administracyjnie do Obrębu

Czermnica (sygnatura CZ), Obrębu Nowogard I (sygnatura N-I) i Nowogard II (sygnatura NII)

Nadleśnictwa Nowogard oraz Nadleśnictwa Rokita Obręb Golczewo (sygnatura Rokita).

Kompleksy leśne występują głównie w północno-zachodniej części gminy i na wschód od

Nowogardu. Mniejsze kompleksy leśne występują na zachód od Nowogardu i w okolicach

miejscowości Glicko, Żabowo i Osowo. Lasy mają w przeważającej części charakter

mieszany.

Obszar gminy zamieszkuje, wg danych UMiG*, 24 890 osób, z czego na miasto

Nowogard przypada zasadnicza część ludności, to jest 17 356 osób. W strukturze płci

zaznacza się, w ludności miejskiej - niewielka przewaga kobiet, natomiast w strukturze

wiejskiej - niewielka przewaga mężczyzn.

Ludność ogółem 24 890 osób

w tym w wieku

- przedprodukcyjnym

- produkcyjnym

- poprodukcyjnym

6 941 osób

15 274 osoby

2 675 osób

zaludnienie na 1 km2 73,6 osób

Zatrudnienie:

- w rolnictwie 1 246 osób

- poza rolnictwem 4 957 osób

- bezrobotni 2 300 osób

w tym w wieku produkcyjnym 1 883 osoby

- bez prawa do zasiłku 1 559 osób

`Ważniejsze zakłady przemysłowe, przetwórcze, handlowe i usługowe znajdują się na

terenie miasta Nowogard. Tylko w niektórych większych miejscowościach rozproszonych na

terenie gminy znajdują się przedsiębiorstwa obsługujące rolnictwo bądź świadczące usługi

dla ludności. Takich przedsiębiorstw jest jednak niewiele, stąd typowo rolniczy charakter

gminy. Struktura ta decyduje o bezrobociu na terenie gminy.

Większość bezrobotnych to kobiety. Bezrobotni to przede wszystkim ludzie z

wykształceniem niepełnym podstawowym i podstawowym lub zasadniczym i w przedziale

wiekowym poniżej 25 roku życia.

Na infrastrukturę gminy składają się m.in. linia kolejowa: Szczecin - Koszalin; (stacje

kolejowe: Wyszomierz, Nowogard, Żabowo). oraz drogi główne:

- Szczecin - Koszalin,

- Nowogard - Dobra Nowogardzka,

- Nowogard - Redło,

- Nowogard - Wierzchy.

Na terenie gminy Nowogard znajdują się 2 kopalnie ropy naftowej: (- 1,4 km na NNW

od miejscowości Sikorki i - 1,3 km na W od miejscowości Sikorki), komunalna oczyszczalnia

ścieków miasta Nowogard oraz obiekt infrastruktury jakim jest plac rekreacyjny i parkingowy

położony 2,0 km na S od miejscowości Trzechel w kompleksie leśnym.

Do atrakcji turystycznych gminy należą przede wszystkim jeziora (zwłaszcza jez.

Nowogardzkie, jez. Orzechowskie i zbiornik wodny koło Karska a także jezioro Kościuszki,

które choć w całości leży w gminie Osina w 2/3 linii brzegowej graniczy z gminą Nowogard)

oraz zabytki.

Obiekty znajdujące się na liście Konserwatora Zabytków:

 Miasto Nowogard: kaplica cmentarna, ogrodzenie i brama cmentarna, park, elewator,

budynek straży pożarnej, budynki mieszkalne ; Gmach Urzędu Miasta i Gminy, stodoły;

budynki gospodarcze; Dom Opieki Społecznej; teren starego miasta, kościół pw.

Wniebowzięcia NMP, mury obronne, teren dawnego zamku.

 Bieńczyce: park angielski z początku XIX wieku,

 Długołęka: Kościół pw. Św. Anny, park naturalistyczny z II połowy XIX wieku,

 Jarchlino: Kościół pw. Św. Józefa,

 Kulice: dwór pseudoklasycystyczny, park naturalisyczny z początku XIX wieku,

 Osowo - Bieniczki: park naturalistyczny z przełomu XVIII/XIX wieku,

 Sikorki: kościół pw. Chrystusa Króla,

 Słajsino: kościół pw. NB Królowej Polski, park naturalistyczny z II połowy XIX wieku,

 Świerczewo: ruiny kościoła, teren cmentarza,

 Wierzbięcin: kościół Niepokalanego Poczęcia NMP, pałac neoklasycystyczny XVIII/XIX

wiek, park krajobrazowy z XVIII wieku.

Do licznych cennych obiektów architektury znajdujących się na terenie gminie należy

zaliczyć ponadto zabudowania gospodarcze w: Kulicach; w Wierzbięcinie, w Osowie i w

Ostrzycy, oraz obiekty zbudowane z muru pruskiego jak ma to miejsce w przypadku

kościołów w Wyszomierzu i Słajsinie

*Dane statystyczne uzyskano w Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym w Szczecinie

2. Regionalizacja fizyczno-geograficzna, geobotaniczna i zoogeograficzna

a) Regionalizacja fizyczno-geograficzna

Pod względem fizyczno-geograficznym gmina Nowogard położona jest na obszarze:

 prowincji Niż Środkowoeuropejski

 podprowincji Pobrzeże Południowobałtyckie

 makroregionu Pojezierze Zachodniopomorskie/ Pobrzeże Szczecińskie

 mezoregionu Równina Nowogardzka , Równina Gryficka, oraz Równina

Goleniowska (Kondracki 1998).

Równina Nowogardzka wznosi się zazwyczaj powyzej 50m. n.p.m. W

poszczególnych punktach osiąga nawet do 80m. Położona jest między równinami

Goleniowską i Pyrzycko-Stargardzką od zachodu , a Pojezierzem Zachodniopomorskim od

wschodu. Gmina Nowogard połozona jest w środkowo-zachodniej części tego mezoregionu.

Cała Równina Nowogardzka jest słabo zalesiona i ma przeważnie charakter rolniczy.

Równina Gryficka - rozciąga się na północ od Nowogardu. Podobnie jak

Nowogardzka jest płaską lub lekko falistą moreną denną. Wcięte są w nią dwie szerokie

doliny o kierunku wschód-zachód, przybrzeżna i pomorska, którymi spływały wody

roztopowe lodowca do Zatoki Kamieńskiej i zastoiska w basenie szczecińskim.

Równina Goleniowska rozciąga się na wschód od jez. Dąbie i Zalewu

Szczecińskiego. Przepływaja przez nią rzeki Ina i Gowienica uchodzące do Zalewu

Szczecińskiego. Leży poniżej 50 m. n.p.m i jej piaszczyste podłoże porośnięte borami

sosnowymi na północy wchodzi między wysoczyzny morenowe Równiny Gryfickiej. W

granicach mezoregionu Równina Goleniowska lezy jedynie północno-zachodnia część gminy

Nowogard.

b) Regionalizacja geobotaniczna

Wg podziału geobotanicznego Polski (Szafer, 1972) gmina leży w obrębie:

Państwo: Holarktyka

Obszar: Euro-Syberyjski

Prowincja: Niżowo-Wyżynna Środkowoeuropejska

Dział: Bałtycki

Poddział: Pas Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich

Kraina: Nizina Szczecińska

Wg podziału zaproponowanego przez Z. Czubińskiego /1950/, pod względem

geobotanicznym omawiany obszar należy do Bałtyckiej Krainy Lasów Bukowych i

Mieszanych - okręgu zachodniego.

c) Regionalizacja zoogeograficzna

Zgodnie z regionalizacją zoogeograficzną (Kondracki 1998) gmina Nowogard należy do:

Państwo: Holarktyda,

Podpaństwo: Palearktyka

Prowincja: Europejsko - zachodniosyberyjska

Kraina: Południowobałtycka

Dzielnica: Bałtycka

3. Geologia i geomorfologia

Pod względem tektonicznym gmina Nowogard lezy w obrębie jednostki geologicznostrukturalnej

niecka szczecińska

Pod względem pochodzenia rzeźby terenów, procesów rzeźbotwórczych oraz ich

struktury i genezy obszar gminy należy zaliczyć do form subarealnych, plejstoceńskich,

lodowcowych moreny dennej (Kondracki 1998).

Obszar gminy leży w granicach równiny morenowej zwanej Równiną Nowogardzką.

Charakteryzuje się ona występowaniem falistej powierzchni zbudowanej z glin zwałowych,

częściowo marglistych, które rozdzielone są osadami piaszczysto - mułowymi bądź

żwirowymi wałami pochodzącymi z okresu ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Szczególną

formą urzeźbienia terenu gminy są kemy i drumliny - wydłużone pagórki gliniaste

wymodelowane w trakcie procesów erozji z materiału moreny dennej lodowca.

Pod względem zjawisk geograficzno - fizycznych cały ten obszar niewiele różni się od

sąsiadujących terenów przyległych. Przeciętne wzniesienia kształtują się tutaj na poziomie

30-50 m, osiągając w części południowej wysokość 80-90 m. n.p.m. W falistą powierzchnię

wcięte są koryta rzeczne, nierzadko o stosunkowo stromych krawędziach, dochodzących

nawet do 10 - 15 m wysokości względnej.

Wąskie doliny rzeczne mające niekiedy postać wąwozów o stromych krawędziach z

cyrkami źródliskowymi, które zazwyczaj uwidaczniają się na urwistych skarpach. Szerokie

doliny są wypełnione na znacznych przestrzeniach przez złoża torfów niskich, w przeszłości

zmeliorowanych.

4. Gleby

Na przeważającym obszarze gminy Nowogard dominują gleby bielicowe z

niewielkimi enklawami gleb pseudobielicowych, zaliczane są do lekkich i średnich gleb

słabogliniastych z dużą domieszką frakcji piaszczystych, wytworzone z piasków bądź

piasków naglinowych, rzadziej naiłowych. Na niewielkim obszarze wyspowo na

południowym zachodzie i północnym wschodzie oraz wschodzie, występują gleby bielicowe

nie wytworzone z utworów pyłowych pochodzenia wodnego. Należą one do utworów dość

żyznych.

Wyróżnić możemy:

- gleby klasy III - gleby orne średnie, okresowo za suche lub mokre, dają wysokie plony

jęczmienia, owsa, ziemniaków, w korzystnych warunkach klimatycznych również pszenicy i

buraków cukrowych,

- gleby klasy IV - obejmują kompleksy zbożowo-pastewne, żytnio-ziemniaczne, żytniołubinowe.

Pod względem bonitacyjnym bezwzględną przewagę ma klasa IV, małe enklawy klasy V i III

wystepują na Równinie Nowogardzkiej wyspowo.

Na gliniastych urodzajnych glebach dominujących na obszarze gminy od dawna

prowadzono intensywną gospodarkę rolną i stąd duże tereny zostały całkowicie odlesione.

Dlatego też na terenie gminy przeważają dwa typy krajobrazu: rolniczy oraz łąk i pastwisk,

które zostaną omówione w kolejnym rozdziale.

5. Hydrologia

Zasadniczym elementem składającym się na hydrologię są liczne rzeki i strumienie

oraz rozproszone akweny jeziorne o różnej genezie i różnej troficzności wód.

Główne rzeki gminy płyną na północ odchylając się na wschód lub na zachód. Ku

wschodowi płyną: Sąpólna z dopływem Dobra i Łosośnica, której odcinki w części

południowej wyznaczają granicę wschodnią gminy; Gardominka i jej dopływ Rudka w części

północnej gminy. Rzeki te należą do zlewni Regi. Ku zachodowi kieruje się Dobrzyca

rozpoczynająca swój bieg koło Nowogardu i mająca ujście do płynącej na północnej krawędzi

gminy Wołczenicy. Wyraźny kierunek północny ma Trzachelska Struga będąca również

dopływem Wołczenicy. Wołczenica na terenie gminy Nowogard płynie głównie ze wschodu

na zachód w kierunku Zalewu Szczecińskiego, do którego uchodzi. Kierunek

równoleżnikowy ma także Pilesza wpadająca do Stepnicy, jednakże już poza obszarem gminy

po stronie zachodniej.

a) Rzeki i kanały

Rzeki i strumienie:

 Wołczenica - północna granica gminy na długości 4 km,

 Gardomianka - dorzecze Regi, 24 km w granicach gminy,

 Sąpólna - dorzecze Regi, 32 km w granicach gminy,

 Trzechelska Struga - dorzecze Wołczenicy, 14 km w granicach gminy.

b) Jeziora i inne zbiorniki wodne

W gminie występuje duże jezioro Nowogardzkie, typowe jezioro moreny dennej o

urozmaiconej linii brzegowej, należące do zlewni Wołczenicy, z zatokami, półwyspami i

wyspami, o nierównym dnie i nierównomiernie rozłożonej głębokości. Jest ono stosunkowo

płytkie o płaskich, zatorfionych brzegach. Rozległy, płytki zbiornik wodny znajduje się koło

Karska, jest on jednak w pewnej części pochodzenia sztucznego. Jezioro Orzechowskie koło

Orzechowa wyróżnia się spośród wszystkich zbiorników oligotroficznym charakterem.

Bardzo częste są na terenie gminy małe oczka wodne śródpolne i śródleśne, rozrzucone na

całym obszarze gminy.

Jeziora:

- Nowogardzkie głębokość do 11 m. pow. 103,78 ha

- Orzechowskie głęb. 5,6 m. pow. ok. 8 ha

- rozlewisko koło

Karska

sztuczny zbiornik, zalane torfowisko , głęb. do 8 m pow. ok. 25 ha

6. Klimat

Terytorium gminy leży w klimatycznej Dzielnicy Bałtyckiej, krainie Gryficko -

Nowogardzkiej, (wg Prawdzica, 1963). Klimat ten wyróżnia się cechami pośrednimi między

bałtyckim a pojeziornym typem klimatu. Klimat ukształtowany pod wpływem morza cechuje

się łagodnymi zimami i stosunkowo chłodnymi latami.

Dane klimatyczne

- opady : ok. 600 mm

- okres wegetacyjny ok. 210 - 220 dni

- liczba dni z opadem śnieżnym ok. 40 dni

- usłonecznienie ok. 3,6 - 4,2 h/dobę

- średnia temperatura roku ok. 7,0 - 8,00C

Wg Wosia, 1995 terytorium gminy leży w regionie klimatycznym

zachodniopomorskim, którego specyficzną cechą jest stosunkowo najmniej dni z pogodą

przymrozkową umiarkowanie zimną z opadem, jest ich tutaj średnio tylko 10 dni w roku, oraz

mało dni z pogodą umiarkowanie mroźną z opadem, których jest średnio 7 w roku.

*Woś Alojz, 1995 - Zarys klimatu Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.

II WALORYZACJA BOTANICZNA

Celem waloryzacji botanicznej było rozpoznanie aktualnego stanu szaty roślinnej w

gminie w różnych ekosystemach i fizjocenozach oraz wyszukanie cennych fragmentów

przyrody, które nie mogą być narażone na zniszczenie w wyniku działań gospodarczych.

Badaniami terenowymi objęto cały obszar gminy.

W opracowaniu szaty roślinnej główną uwagę skierowano na fitocenozy w

ekosystemach charakterystycznych dla tego obszaru oraz na rejestrowanie gatunków roślin

cennych, rzadkich bądź zagrożonych wyginięciem.

1. Dotychczasowe rozpoznanie szaty roślinnej w gminie

Roślinność gminy Nowogard była badana fragmentarycznie, przy opracowywaniu

różnych zagadnień. Pewne dane florystyczne są zawarte w dziele Z. Czubińskiego /1950/ na

tle wszechstronnie naświetlonych zagadnień geobotanicznych Pomorza.

Specjalna publikacja J. Ławrynowicza (1961) dotyczy roślinności jeziora Orzechowo,

bardzo cennej, zasługującej wówczas na ochronę.

Szereg danych florystycznych, fitosocjologicznych i stratygraficznych na temat

torfowisk zawiera publikacja M. Jasnowski, J. Jasnowska, S. Markowski (1968) oraz M.

Jasnowskiego (1962) przedstawiająca budowę i roślinność torfowisk Pomorza Zachodniego.

Niektóre parki podworskie zostały opracowane przez A. Sienicką i S. Kownasa (1963).

Ogólne wiadomości o przyrodzie byłego powiatu Nowogard przedstawił M. Jasnowski w

“Przewodniku po województwie Szczecińskim”(1971); są tam zamieszczone informacje o

kilku parkach i pomnikowych drzewach.

W ramach ogólnopolskich prac nad mapą potencjalnej roślinności naturalnej badania

specjalistyczne przeprowadzili M. Jasnowski, E.Ćwikliński i S. Markowski (1978); której

ostatnia edycja ukazała się pod red. Janiny i Władysława Matuszkiewiczów w 1995r.

W “Polskiej Czerwonej Księdze Roślin” (Zarzycki, Kaźmierczakowa 1993) są dane z

terenu gminy Nowogard informujące o stanowiskach roślin ginących. Ocenę stopnia

zagrożenia gatunków roślin przyjęto według opracowania Żukowskiego i Jackowiaka (1995).

Obowiązujące nazewnictwo roślin oparto na opracowaniu Z. Mirka i in. (1995).

2. Geobotaniczna charakterystyka gminy

Terytorium gminy stanowi młodoglacjalny krajobraz moreny dennej o urozmaiconej

kofiguracji. Klimat kształtowany pod wpływem morza cechujący się łagodnymi zimami i

stosunkowo chłodnymi latami, sprzyja występowaniu atlantyckich gatunków roślin, oraz

charakterystycznej roślinności lasów liściastych dlatego pod względem geobotanicznym

(Czubiński 1950) obszar gminy należy do Bałtyckiej Krainy Lasów Bukowych i Mieszanych

- Okręgu Zachodniego. Doliny rzeczne przecinające ten obszar, wypełnione na znacznych

przestrzeniach przez złoża torfów niskich, w przeszłości zmeliorowanych jako użytki łąkowe

i pastwiskowe, są często miejscem samorzutnych sukcesji roślinnych wskutek zaniechania ich

użytkowania. Siedliska są zasobne w wapń, co znajduje odbicie w charakterze roślinności.

Duże obszary żyznych gruntów zajęte były pod uprawy, obecnie nierzadko leżą odłogiem.

Na gliniastych urodzajnych glebach od dawna prowadzono gospodarkę rolną, dlatego

duże obszary zostały odlesione. Większe kompleksy leśne koncentrują się w północno -

zachodniej części gminy; mniejsze powierzchnie są rozrzucone wśród rolniczych obszarów

gminy.

Badaniami objęto następujące ekosystemy:

 doliny rzeczne stanowiące charakterystyczny element krajobrazu gminy

 jeziora i oczka wodne

 torfowiska wszystkich typów: niskie, przejściowe i wysokie

 zarośla przydrożne i śródpolne - tzw. czyżnie

 lasy gospodarcze i o cechach naturalności.

 parki wiejskie, aleje przydrożne, pomniki przyrody.

􀂊Roślinność potencjalna

Wg "Mapy roślinności potencjalnej..." roślinność potencjalną gminy stanowi:

 w dolinie Wołczenicy - żyzna buczyna niżowa (Melico-Fagetum), subatlantycki acidofilny

las bukowo-dębowy typu pomorskiego (Fago - Qercetum petrae) oraz ols

środkowoeuropejski (Carici elongatae - Alnetum s.l.);

 w dolinie Sąpólnej - niżowe łęgi olszowe i jesionowo - olszowe siedlisk wodogruntowych

okresowo lekko zabagnionych (Ciraeo-Alnetum);

 w dolinie Gardomianki - ols środkowoeuropejski (Carici elongatae - Alnetum s.l.);

 obszar pomiędzy Wołczenicą a Sąpólną - żyzna buczyna niżowa (Melico-Fagetum) oraz

subatlantycki acidiofilnty las bukowo-dębowy typu pomorskiego (Fago - Qercetum petrae);

 jezioro Nowogard - od wschodniej strony subatlantycki acidofilny las bukowo-dębowy typu

pomorskiego (Fago - Qercetum petrae) i grądy subatlantyckie bukowo-grabowe (Stellario-

Carpinetum) w postaci pomorskiej żyznej; od południa żyzna buczyna niżowa (Melico-

Fagetum) i enklawy olsu środkowoeuropejskiego (Carici elongatae - Alnetum s.l.);

 teren miasta Nowogard to grądy subatlantyckie bukowo-grabowe (Stellario-Carpinetum) w

postaci pomorskiej żyznej;

 na wschod od Nowogardu - subatlantycki acidiofilnty las bukowo-dębowy typu pomorskiego

(Fago - Qercetum petrae) i kontynentalne bory mieszane (Pino - Quercetum auct. polon.)

(Matuszkiewicz i in. 1995)

Największą część gminy zajmuje żyzna buczyna niżowa oraz las bukowo - dębowy

typu pomorskiego. Określenie potencjalnych siedlisk rożnych formacji roślinnych daje

wyobrażenie o charakterze szaty roślinnej, jak wystąpiłaby, gdyby przyroda mogła rozwijać

się samorzutnie, bez ingerencji człowieka. Szata roślinna rzeczywista różni się jednak

niekiedy dość znacznie od potencjalnej.

Charakterystykę potencjalnej roślinności na terenie gminy Nowogard określono na podstawie

"Mapy roślinności potencjalnej Polski" pod red. Matuszkiewicza (1995).

3. Szata roślinna gminy Nowogard

Szatę roślinną obszaru stanowi flora, czyli gatunki roślin występujące w gminie, oraz

roślinność, czyli zbiorowiska roślinne związane z określonymi biotopami. Zbiorowiska o

charakterystycznym składzie gatunkowym uzyskują kategorię zespołów roślinnych -

assocjacji (Ass.) W układzie syntaksonomicznym łączy się je w wyższe jednostki, którymi są

w kolejności od niższych rangą do coraz wyższych: związek zespołów - allians (All.), rząd

zespołów - order (O.), klasa zespołów - class (Cl.). Wykaz zespołów roślinnych jest

uporządkowany syntaksonomicznie z użyciem wyżej wymienionych oznaczeń i

zamieszczony w ANEKSIE (Wykaz nr 2.).

3.1 Charakterystyka roślinności wodnej i szuwarowej

Wszelkie zbiorniki wód wraz z otaczającymi je bezpośrednio obszarami są obiektami

cennymi i wartymi ochrony. Mają one kapitalne znaczenie biocenotyczne ze względu na

retencję wód oraz stanowią siedlisko niejednokrotnie bogatej, zawierającej w swym składzie

gatunki chronione, roślinności wodnej i lądowo - wodnej oraz szeregu gatunków zwierząt. W

gminie Nowogard zbadano zarówno roślinność cieków jak i zbiorników wodnych.

W toni wodnej występują charakterystyczne zespoły roślinności wodnej, których skład zależy

głównie od troficzności wód. Przy brzegach spotyka się fitocenozy bagienne - szuwary.

⇒ Roślinność wodna

Wiele zbiorników wodnych silnie zeutrofizowanych pokrywa kożuch utworzony przez

zespół rzęs. Najczęściej są to stawy wiejskie i kociołki śródpolne zbierające ścieki bytowe lub

nadmiar nawozów wysiewanych w przeszłości na pola uprawne. Szuwary wodne w takich

siedliskach tworzy trzcina, a jeszcze częściej pałka szerokolistna.

Rzadkim zespołem jest Riccietum fluitantis utworzony przez wątrobowce pływające

na powierzchni wody, występujący wspólnie z zespołem rzęs na wypłyconych oczkach koło

Sąpolnicy, Orzesza czy Sikorek.

Pospolitym zbiorowiskiem roślin pływających po powierzchni wód jest zespół

żabiścieku pływającego, występujący na całym terenie. Pozostaje on w związku

przestrzennym z zespołem “lilii wodnych” cennym ze względu na gatunki chronione, jakim

są grzybienie i grążele, a także ze względu na walory estetyczne – są to najpiękniejsze

fitocenozy wodne, w gminie Nowogard. Są one jednak wyjątkowo nieliczne, zarejestrowane

tylko w Jez. Nowogardzkim (proponowany ZPK 6), gdzie przeważa grążel żółty, podobnie

jak w spokojnie płynącej Wołczenicy na granicy gminy przy moście na drodze z Trzechela

natomiast w dwóch jeziorkach koło Czermnicy (proponowany R IV) występują także

grzybienie białe.

Na trzęsawisku koło Zakłodzia (proponowany R II) występuje dobrze wykształcona

fitocenoza z grzybieniem północnym

W jeziorkach i w płynących wodach rzek spotyka się zbiorowiska rdestnicowe z

rdestnicą połyskującą,, rdestnicą przeszytą, rdestnicą pływającą oraz moczarką,

wywłócznikiem kłosowym i z rdestem ziemnowodnym pływającym po powierzchni wody.

⇒ Roślinność szuwarową w takich siedliskach jak stawy wiejskie i kociołki śródpolne

reprezentuje trzcina, a jeszcze częściej pałka szerokolistna. Szuwary pałkowe wchodzą

niekiedy na całą powierzchnię zbiornika wodnego, jak to jest np. koło Sikorek, koło Orzesza,

koło Sąpolnicy: wypłycone oczka porasta obecnie szuwar pałkowy.

Poza wymienionymi wyżej występują: szuwar manny mielec oraz rzadziej spotykany

szuwar wąskopałkowy i szuwar jeżogłówki gałęzistej, szuwar tatarakowy oraz szuwar

kropidła i rzepichy. Szuwary te tworzą mozaikę płatów lub układają się strefowo przy

zbiornikach wodnych. Koło Konarzewa cały zbiornik wodny zarośnięty jest przez szuwar

pałki wąskolistnej, a na zewnątrz występuje wyjątkowo duży płat łączenia baldaszkowatego,

bogato i efektownie kwitnący.

Na odkrytych wymoczyskach spotyka się jednogatunkowe płaty żabieńca babki

wodnej. Na obrzeżu Jez. Orzechowskiego występuje szuwar jeżogłówki pojedynczej, a w

wodzie obok szuwar ponikła błotnego szuwar wodny turzycy dzióbkowatej.

W płytkich zbiornikach wodnych pokrytych na dużej powierzchni przez zespół rdestu

pływającego, jak na przykład w otwartych wodach wokół łozowiska koło Wierzchęcina

występują wysokie kępy turzycy sztywnej, a w innych obiektach małe kępy turzycy

nibyciborowatej (proponowany UE 48), lub turzycy prosowatej (proponowany UE 36).

Rozległe szuwary błotne tworzą na zabagnionych łąkach turzyce. Są to zespoły

turzycy błotnej, zaostrzonej, brzegowej oraz mozgi trzcinowatej.

Na niektóre jeziora nasuwa się kożuch roślinności inicjującej tworzenie się pła,

unoszonego na powierzchni wody. Tworzy go zespół turzycy nibyciborowatej i szaleja

jadowitego lub pło trzcinowe z nerecznicą błotną. Szczególną postać pła utworzył

siedmiopalecznik błotny na powierzchni lądowiejącego zbiornika koło Strzelewa, co stanowi

pewną osobliwość w procesie sukcesji roślinnych; dlatego obiekt jest proponowanym

użytkiem ekologicznym (UE 29). Zaś na odkrytym dnie jeziorka torfowego na mszarze koło

Grąbina (projektowany UE 1), dywan siedmiopalecznika błotnego zamiera i zasycha wskutek

odwodnienia.

Na jeziorach dystroficznych na krawędzi kożucha nasuwającego się na jezioro, w

kontakcie z otwartą wodą występuje zespół turzycy nitkowatej z nerecznicą błotną, na

przemian z zespołem szalejowym Cicuto–Caricetum pseudocyperi, w skład którego wchodzi

niekiedy turzyca prosowata. Inny rodzaj pła tworzy bobrek trójlistkowy Com. W

wypełnionych wodą starych karierach po eksploatacji torfu i na powierzchni wód okrajków

najczęściej spotyka się pło bobrkowo – czermieniowe ze znacznym udziałem obok bobrka

także czermieni błotnej i siedmiopalecznika błotnego.

3.2 Charakterystyka roślinności torfowiskowej

Obszar gminy Nowogard charakteryzuje się dość wysokim stopniem zatorfienia.

Łącznie zarejestrowano tu 83 złoża torfowe.

Większość złóż torfowych to obiekty o zróżnicowanej powierzchni od zaledwie kilku

hektarów do dużych powierzchniowo takich jak: złoże poniżej Szczytnik, w rejonie

Czermnicy, Nowogardu czy też Wyszomierza których powierzchnia osiąga ponad 300 ha.

Na mapie 1, zamieszczonej w Aneksie, przedstawiono rozprzestrzenienie torfowisk.

Torfowiska oraz rodzaj złóż torfowych opracowano w oparciu o syntezę torfowisk byłego

powiatu nowogardzkiego.

a) Torfowiska niskie

W stratygrafii złóż torfowych gminy Nowogard występują głównie torfy niskie, co

związane jest z charakterem i rzeźbą terenu. Z reguły są to złoża pochodzenia pojeziornego

lub mają swoją genezę związaną z dolinami rzecznymi.

Złoża torfowe osiągają w rejonie nowogardzkim znaczną miąższość, maksymalnie do

5,8 m. jak ma to miejsce koło Glicka.

Na dywanie torfowców Sphagnum cuspidatum, Sph. fallax, Sph. palustre wykształca się

rzadki i cenny zespół turzycy bagiennej (Nadl. Rokita oddz.335n, Nadl. Cz. oddz. 90f, 89j) z

chronionymi i zagrożonymi gatunkami roślin naczyniowych jak rosiczka okrągłolistna,

bagnica torfowa; ten ostatni gatunek napotkaliśmy obecnie w gminie Nowogard tylko w

jednym obiekcie śródleśnym na torfowisku mszarnym w Nadl. Rokita (oddz.335n).

Najczęściej razem występują zespoły turzycy dzióbkowatej, wełnianki wąskolistnej, tworzące

mozaikę płatów (Nadl. Rokita oddz.335n; koło Grąbina, koło Miętna). Na otwartych

mszarach pojawia się nalot brzozy omszonej tworząc wariant. betuletosum lub sosny -

wariant. pinetosum (Nadl. Rokita oddz.335n, Nadl. Cz. oddz 35h; koło Grąbina i

Świerczewa). Charakterystycznym gatunkiem wszystkich tych zespołów jak i mszarów

wysokich jest żurawina.

b) Torfowiska mszarne - przejściowe i wysokie

Do cenniejszych ekosystemów w gminie Nowogard należą trzęsawiska i mszary

przejściowe i wysokie rozproszone głównie w lasach a także wśród pól w terenie otwartym.

Są to trzęsawiska pokrywające powierzchnię lądowiejących dystroficznych jeziorek, bądź

mszary otoczone okrajkiem wypełnionym wodą.

Mszary są to ekosystemy bardzo cenne przyrodniczo, wymienione wśród najbardziej

zagrożonych i powinny podlegać ochronie. Były one w przeszłości eksploatowane, o czym

świadczą liczne potorfia (wyrobiska wypełnione wodą) w różnych fazach regeneracji.

Przyczyną degradacji mszarów może być przesuszenie spowodowane melioracją oraz

postępująca eutrofizacja (przeżyźnienie) siedlisk. Również samorzutne zmiany związane z

sukcesją roślinności na siedliskach osuszonych powodują coraz większe zmiany

najcenniejszych obiektów torfowiskowych w gminie Nowogard.

Mszary o tendencjach rozwojowych w kierunku torfowiska wysokiego mają strukturę

kępowo-dolinkową. W warstwie mszystej dodatkowo występuje torfowiec, oraz mchy

właściwe, zaś z roślin naczyniowych modrzewnica zwyczajna, wełnianka pochwowata (Nadl.

Rokita oddz.335n; koło Miętna). Zarośla bagna zwyczajnego wkraczające do takich

zespołów określa się jako bórbagno (Nadl. Cz. oddz. 90f, 89j), które stanowi fazę przejściową

do zespołów leśnych: brzeziny bagiennej lub bagiennego boru sosnowego.

W wielu obiektach występują zamarłe sosny lub brzozy, wskutek zatopienia szyi

korzeniowej drzew przez wody, których poziom okresowo się podniósł. Spowodowane to jest

najczęściej wycięciem lasu na obrzeżu mineralnym i zmniejszeniem retencji wody, która

spływa na torfowisko. W takich warunkach, po zamarciu fitocenozy leśnej rozpoczyna się

nowa wtórna sukcesja roślinności mszarnej. Można uznać, że obiekt nie traci wartości, gdyż

w sposób samorzutny następuje odmłodzenie procesów torfotwórczych, jak to ma miejsce na

mszarku śródleśnym po wycięiu sosny (Nadl. Rokita oddz 264d), czy martwej brzezinie

bagiennej w okolicach NE Czermnicy.

Natomiast osuszenie siedliska borów bagiennych prowadzi do zanikania gatunków

torfowiskowych a runo opanowuje trzęślica modra, eliminując i nie dopuszczając innych

gatunków roślin; jedynie bagno zwyczajne i borówka bagienna utrzymują się dłużej w takich

fitocenozach, co ma miejsce w partiach leśnych Obrębu Czermnica (oddz.125a,b;126f;

127/126b; 129; 334a).

Na terenie gminy występuje jedynie 7 złóż torfu wysokiego oraz jedno złoże o

charakterze przejściowym. Mają one inną genezę i powstały w lokalnych bezodpływowych

obniżeniach terenu, które zasilane były wodami skąpożywnymi.

3.3. Charakterystyka roślinności leśnej

Lasy zajmują ok. 26 % powierzchni gminy. Większe kompleksy leśne są objęte

gospodarką państwową jako lasy Nadleśnictwa Nowogard. Zespoły leśne mają skład

gatunkowy pod względem fitosocjologicznym zakłócony, co jest związane z prowadzoną tu

gospodarką leśną o większym lub mniejszym nasileniu. Mimo to można wyróżnić określone

fitocenozy związane z typowymi dla nich biotopami.

Charakter najbardziej zbliżony do naturalnego mają lasy siedlisk bagiennych i

torfowiskowych. Są to olsy, do pewnego stopnia także łęgi olszowo - jesionowe, zaś na

torfowiskach mszarnych brzeziny bagienne i bagienne bory sosnowe. Występują one w lasach

gospodarczych, ale ich użytkowanie jest utrudnione i mało ekonomiczne. Dlatego niektóre z

nich pozostają poza gospodarczą ingerencją i mogą znaleźć się pod ochroną, ze względu na

ich wartość przyrodniczą. Pozostaje to w zasadzie w zgodzie z propozycjami

przygotowanymi przez Nadleśnictwo w Nowogardzie.

a) Olsy

Olsy czyli bagienne lasy olszowe określane w szerokim ujęciu jako Carici elongatae-

Alnetum, z gatunkiem charakterystycznym turzycą długokłosą, występują najczęściej na

żyznym podłożu torfowym (Nadl. Rokita oddz. 307a; i N.Cz. oddz.163f). Zależnie od

warunków siedliska wyróżnia się oles porzeczkowy, lub oles torfowcowy.

 Oles porzeczkowy Ribo-Alnetum wyróżnia się występowaniem porzeczki czarnej

oraz gatunków szuwarowych i turzycowiskowych jak np. kosaciec żółty lub turzyca błotna i

innych (oddz.281i Nadl. Rokita; 51c, 37h N.Cz. oraz nad Trzachelską Strugą). Występują

także młaki źródliskowe z takimi gatunkami jak: rzeżucha gorzka, śledziennica skrętolistna,

przetacznik bobowniczek, potocznik wąskolistny (oddz. 311d; Nadl. Rokita; przy Kościółku

koło wsi Wierzchy) lub szczyr trwały (Nadl. Rokita oddz. 311d; N-1 oddz. 86g nad rzeką

Dobrą).

 Oles torfowcowy - kwaśną olszynę Sphagno squarrosi-Alnetum cechuje drzewostan

olszowo–brzozowy. Dobrze rozwinięta jest warstwa mszysta z udziałem torfowców

Sphagnum squarrosum, Sph. nemoreum, Sph. fimbriatum, Sph. palustre. W gminie Nowogard

ten zespół występuje niekiedy na okrajkach torfowisk przejściowych i nawiązuje do brzeziny

bagiennej (Nadl. Rokita oddz.313c, N. Cz. oddz.97f,c,d;141d, 142f, 166a).

Bardzo cenny jest płat kwaśnej olszyny z długoszem królewskim w Obrębie

Czermnica (Oddz. 196g). W drzewostanie razem z olszą i brzozą omszoną występuje tu

sosna, stanowiąca najwyższe piętro, oraz buk, jednakże zbiorowisko leśne ma charakter olsu,

co podkreśla występowanie w runie nerecznicy błotnej, psianki słodkogórz, turzycy błotnej,

przytulii błotnej i innych gatunków olesowych. Kwaśny charakter zespołu wyraża się

obecnością mchów: Sphagnum squarrosum, Sph. palustre, Sph. nemoreum, Aulacomium

palustre, Polytrichum commmune uliginosum, a z roślin naczyniowych turzycy pospolitej i

gwiazdkowatej. W obiekcie tym występują ponadto chronione gatunki: wiciokrzew pomorski

i widłak jałowcowaty, co przemawia za utworzeniem tu obiektu chronionego.

W lasach Nadleśnictwa Nowogard spotyka się bardzo silnie odwodnione i

przesuszone siedliska olesowe, gdzie na suchym podłożu drzewa stoją na wysokich kopcach,

obecnie całkowicie odsłoniętych, utworzonych w przeszłości, w warunkach wysokiego

poziomu wody, przez szczudłowy system korzeniowy (Nadl. Rokita oddz. 311d, N. Cz.

oddz.190c). Podobnie wyglądają powierzchnie leśne po wycięciu olszy jak np. w N. Cz. oddz.

221i).

 Osuszone olszyny bagienne o drzewostanie wyraźnie wskazującym na dawniejsze

zabagnienie, ulegają łęgowieniu w kierunku zbiorowiska Circaeo alpinae-Alnetum. Obok

gatunków olesowych jak turzyca długokłosa, nerecznica błotna, karbieniec pospolity i innych,

występują: czartawa pospolita, rzadziej czartawa drobna, perz psi, kostrzewa olbrzymia,

chmiel, czyściec leśny (nad rzeką Sąpólną oddz. 94 N-I), niekiedy kozłek dwupienny (N. Cz

oddz. 166a, 148n) a w niektórych płatach także takie gatunki jak: zawilec gajowy, czworolist

(N. Cz. oddz. 155b, 169d; nad Trzechelską Strugą czy NN oddz. 249g), niekiedy marzanka

wonna (N Cz. oddz. 51c, 37h). Płaty osuszonej olszyny bagiennej z dębami w drzewostanie i

masowym udziałem turzycy odległokłosej w runie nawiązują do łęgu źródliskowego Carici

remotae – Fraxinetum (N R. oddz. 306ł).

 Zarośla wierzbowe czyli łozowiska Salicetum pentandro-cinereae należą do

zbiorowisk olesowych. Są to typowo wykształcone, ubogie florystycznie zarośla, niekiedy z

udziałem pokrzywy, w suchszych siedliskach zasobnych w azot. Często spotyka się również

łozowiska o charakterze kwaśnym, które wykazują powiązania z olsem torfowcowym

(proponowane: UE 24, UE 31, UE 48 oraz N R. oddz. 287d; N Cz. oddz. 229d; NN oddz.

65d, N-I 79i). Najczęściej porastają częściowo lub w całości śródpolne oczka wodne

ulegające lądowieniu; niektóre występują na okrajkach torfowisk mszarnych. Są to obiekty

rozproszone w krajobrazie rolniczym pełniące rolę biocenotyczną zapewniając retencję wody

oraz stanowiące siedliska fauny. Dlatego wiele obiektów zaproponowano jako użytki

ekologiczne, by zabezpieczyć teren przed wykorzystywaniem na zbiorniki ścieków bytowychnp. gnojowicy, bądź wysypiska śmieci, jak to ma obecnie miejsce koło wielu miejscowości,

np. koło Olchowa.

b) Łęgi

Lasy łęgowe są związane z dolinowymi siedliskami o wilgotnych i żyznych glebach

zasilanych okresowo zalewanych. W gminie Nowogard ten typ lasu reprezentuje: Łęg

olszowo-jesionowy Circaeo – Alnetum. Charakterystycznym gatunkiem runa jest czartawa

drobna, której towarzyszy czartawa pospolita. Ładnie wykształcony płat łęgu występuje w

Obrębie Cz. (Oddz. 190g). W drzewostanie olszowym domieszkę stanowi buk, zaś podszyt

buduje leszczyna. Obok gatunków charakterystycznych jak czartawa drobna i pospolita w

runie występują: niecierpek pospolity, czyściec leśny, nerecznice: samcza i krótkoostna, oraz

takie gatunki jak dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, bodziszek cuchnący, zaś w miejscach

zasilanych wodami naporowymi: rzeżucha gorzka, śledziennica skrętolistna, turzyca

odległokłosa i gwiazdnica gajowa. W warstwie mchów występują dość licznie Atrichum

undulatum i Mnium hornum.

c) Grądy

Grądy grabowe Stellario-Carpinetum należą do najsłabiej reprezentowanych w lasach

gospodarczych. Drzewostany grabowe przedstawiają małą wartość produkcyjną i nie leżą w

sferze zainteresowań gospodarki leśnej. Pod względem botanicznym są to lasy cenne,

zwiększające różnorodność biologiczną.

Występujący z rzadka grab Carpinus betulus i gwiazdnica wielkokwiatowa są gatunkami

grądu subatlantyckiego Stellario-Carpinetum stanowiącego potencjalną roślinność naturalną

w określonych siedliskach gminy Nowogard, który został jednak stąd wyeliminowany.

Zarejestrowane płaty np. w Obrębie Nowogard I Oddz. 212o oraz koło Kolonii Krasnołęka na

skarpie wciętej doliny mają charakter szczątkowy.

d) Mieszane lasy bukowo- dębowe

Bukowo - dębowe lasy liściaste, należące do naturalnej roślinności potencjalnej na

określonych obszarach gminy Nowogard, stanowią jedynie małe enklawy na wzniesieniach

morenowych. Są to bardzo zmienione pod wpływem gospodarki leśnej płaty kwaśnej buczyny

Luzulo-Fagetum bądź kwaśnej dąbrowy z bukiem Fago-Quercetum. W drzewostanach razem

z bukiem Fagus sylvatica występuje z reguły dąb szypułkowy i nierzadko świerk Picea

excelsa, wprowadzany tu poza granicą naturalnego zasięgu. Mimo mieszanego składu gatunkiruna wskazują na zespół kwaśnej buczyny. Są nimi między innymi kosmatka owłosiona,

zawilec gajowy, gajowiec zółty, wiechlina gajowa i charakterystyczny dla buczyn gatunek

mchu Mnium hornum. Partie leśne z dębem i bukiem zdominowane przez sosnę, z elementami

runa lasów liściastych, jak groszek skrzydlasty należą do lasów mieszanych (Nad. Rokita

Oddz. 306k, 263b). Szczególną cechą niektórych partii buczyn są duże płaty konwalii

majowej, jak to ma miejsce w Obrębie Cz. Oddz. 169a oraz w Nadl. Rokita Oddz. 327b i

Oddz. 263b. Podnosi to walory tych lasów jako pewna osobliwość.

e) Bory i lasy mieszane

Bory mieszane dębowo-sosnowe Pino-Quercetum mają charakter gospodarczy i

występują na większości powierzchni leśnych. W runie dominują gatunki borowe, jak

borówki: brusznica i czarna jagoda, a warstwę mchów budują: Pleurozium schreberi,

Hylocomium splendens i gatunki z rodzaju Dicranum. Rozprzestrzenienie tych zbiorowisk

roślinnych wychodzi znacznie poza tereny na których należą do potencjalnej roślinności

naturalnej, przy czym mają charakter kadłubowy ze względu na prowadzoną gospodarkę

leśną.

Brzezina bagienna i bagienny bór sosnowy - lasy na torfowiskach przejściowych to

brzezina bagienna a na złożach wysokich bagienny bór sosnowy. Zespoły te są ze sobą

spokrewnione i dość podobne, zwłaszcza że drzewostany były kształtowane w warunkach

gospodarki leśnej. W brzezinie bagiennej Betuletum pubescentis drzewostan budują brzozy:

brodawkowata i omszona, z domieszką sosny. Na dnie lasu występują torfowce Sph.

plumulosum, Sph. fimbriatum, Sph. fallax, a są także partie brzezin, w których mech płonnik

odmiany bagiennej tworzy okazałe poduchy.

Gatunkami charakterystycznymi boru bagiennego Vaccinio uliginosi-Pinetum są:

borówka bagienna, bagno zwyczajne, w runie zaś występują: Sphagnum magellanicum oraz

wełnianka pochwowata, żurawina, a także rosiczka. O lasach tych była już mowa przy opisie

roślinności torfowiskowej.

3.4 Roślinność łąk i zadrzewień śródpolnych

 Łąki w gminie Nowogard występują w szerokich dolinach rzecznych oraz na

zmeliorowanych złożach torfowisk niskich. Są to słabo obecnie użytkowane łąki i pastwiska z

roślinnością zastępczą, w tym półkulturowe ale wartościowe gospodarczo i przyrodniczo łąki

rdestowo-ostrożeniowe z rdestem wężownikiem i ostrożeniem warzywnym, o bogatym

składzie runi, z udziałem szlachetnych traw i roślin motylkowatych. Kośne użytkowe

znaczenie mają także płaty łąk sitowia leśnego na siedliskach bardziej podmokłych.

Na pastwiskach, często już nie użytkowanych, występują zbiorowiska o małej

wartości, jak łąka sitowo-trzęślicowa, pastwiska śmiałkowe i łąki kłosówkowe. Wiele

powierzchni stopniowo opanowują ziołorośla wilgotnych łąk Filipendulo-Geranietum.

Interesująca łąka z roślinnością kalcifilną Valeriano dioicae - Caricetum lepidocarpae

występuje w Obrębie Czermnica (Oddz.72h,j) jako łąka śródleśna. W runie, w uzupełnieniu

podstawowego składu traw szlachetnych, występują takie gatunki jak: turzyca prosowata,

łuszczkowata i pospolita, kozłek dwupienny, świbka błotna, tojeść rozesłana, koniczyna biała,

głowienka pospolita, jaskier płomiennik i inne. Nie znaleziono natomiast storczyków

związanych z tego typu ekosystemami.

Do interesujących zbiorowisk siedlisk okresowo zalewanych, o charakterze

wymoczysk w dolinach rzecznych, należy półnaturalne zbiorowisko niskich traw

rozłogowych z udziałem wyczyńca kolankowatego (koło Lestkowa; N. Czermnica oddz. 221i;

między Długołęką i Krasnołęką). Wyczyniec kolankowy tworzy niską ruń trawiastą z niedużą

domieszką takich gatunków jak: pięciornik rozłogowy, szczaw kędzierzawy, turzyca

owłosiona, oman łąkowy, jaskier jadowity i płomiennik, sit dwudzielny, manna fałdowana i

inne.

 Murawy piaskowe spotyka się na porzuconych od lat odłogach oraz przy starych

żwirowniach. Są to zespoły szczotlichowe Corynephoretalia jak zespół sporka wiosennego i

szczotlichy z udziałem mietlicy psiej, chroszcza nagołodygowego i inne, jak zespół kocanek

Helichryso-Jasionetum z licznym udziałem kocanki piaskowej (koło Sikorek, Czermnicy, NI

oddz. 33f, 95, koło Słasijna i Wyszomierza). Często są to jednocześnie miejsca z

roślinnością ruderalną (jak w Czermnicy i koło Wyszomierza) z udziałem takich gatunków,

jak: naparstnica purpurowa (pochodzenia antropogenicznego), dziewanna firletkowa, piołun,

rdest zaroślowy i szereg innych przypadkowo zgromadzonych gatunków.

Występują też zbiorowiska porębowe wykształcone jako zarośla żarnowca Com.

 Czyżnie śródpolne Pruno-Crataegetum spotyka się bardzo rzadko i o

uproszczonym składzie gatunkowym. Występują tu następujące gatunki: tarnina, głóg

jednoszyjkowy i odgiętodziałkowy, szakłak, dereń świdwa, kalina koralowa, dziki bez czarny

i koralowy, oraz graby i jeżyny. Cenne zadrzewienia śródpolne występują na krawędziach małych oczek wodnych,

bagienek i suchych kociołków. Są to równocześnie miejsca występowania starych, dorodnych

drzew, głównie dębów, osiągających nierzadko rozmiary pomnikowe.

4. Parki, zadrzewienia przydrożne, pomniki przyrody

Parki wiejskie, aleje oraz starodrzewy przykościelne i cmentarne stanowią

wartościowy element krajobrazu gminy zarówno jako składnik szaty roślinnej jak i część

zasobów kulturowych.

4.1. Parki

W gminie Nowogard zarejestrowanych jest 9 zabytkowych parków, jeden

nieewidencjonowany oraz jeden o charakterze parku leśnego zatwierdzony Uchwałą Nr

443/XL VI/94 Rady Miejskiej gminy Nowogard jako Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy

“Sarni Las”. Wszystkie wymagają pielęgnacji i konserwacji.

1. Miętno (nr rej. WKZ 942/80)*

Pozostałość ubogiego parku. Uwagę zwraca okazały cis (obwód pnia w pierśnicy 130cm,

wysokość około 15 m). W parku jesiony i jawory oraz młoda aleja lipowa. Runo niskie, brak

podrostów; alejek parkowych nie widać.

2. Czermnica (na liście. WKZ bez rej.)*

Park przy dworku, (budynku należącym do Lasów Państwowych). Kilka cennych okazów

drzew: przed budynkiem duży tulipanowiec; za dworkiem szpaler grabowy wyznacza granicę

parku; 4 żywotniki (obwód 140 cm), dąb odm. stożkowa (obwód. 200 cm), świerk, daglezja.

Wymaga pielęgnacji i zagospodarowania.

3. Konarzewo (nr rej. WKZ 1305)*

Park bardzo duży, z zachowanymi alejkami, zasługuje na pielęgnację i ochronę. Kilka

okazałych drzew jest uznanych za pomniki przyrody: lipa (obw. 450 cm), dwa dęby

wymagające konserwacji (obwód 430, 540 cm). Ponadto występują: dęby (obwód 380, 400,

420, 450, 465 cm - ten ostatni wymaga konserwacji), strzeliste buki (obwód 235, 255,

260cm), kilka świerków (obwód 250 cm), kasztanowce, jawory, klony. Na dnie parku duże

płaty szczyru trwałego i gwiazdnicy wielkokwiatowej. Duże głazy o obw. 420 cm.

4. Kulice (nr rej. WKZ 929/80)*

Park przy odrestaurowanym pałacu Bismarków. Park w bardzo dobrym stanie, w części

frontowej pielęgnowany; fragment głębiej położony zasługuje na lepsze uporządkowanie.

Aleje przy parku i kilka okazałych drzew są uznane za pomniki przyrody: dąb (obwód

485cm), wejmutka o trzech konarach /pniach/ (obw.550cm, zaś główny pień obw.370cm),

druga wejmutka – pomnik, ze strzaskanym pniem o obwodzie 320 cm ma tylko jeden żywy

konar. Inne okazałe drzewa: żywotniki olbrzymie (obwód 265, 215 cm); lipa drobnolistna o

pokroju płaczącym (obwód 270 cm); buki (obwód 405, 330 cm); lipa szerokolistna (obwód

390 /dwa konary/, 350, 330 cm); jawor (obwód 290 cm); graby (obwód 225 cm); jesion

wyniosły, bluszcze młode.

5. Wierzbięcin (nr rej. WKZ 953/80)*

Park przyległy do pałacu przy gospodarstwie rolnym. Jego granicę wyznacza szpaler lip

drobnolistnych (obwód 325, 445 cm); dąb szypułkowy (obwód 385 cm); dąb odm. stożkowa

(obw.255 cm); dąb czerwony (obwód 315 cm); buk czerwony (obwód 280 cm); żywotnik

(obwód 285 cm). Na dnie parku zdziczała smotrawa okazała i łan lepiężnika. Konieczna

interwencja służb gminnych i nadzór zapobiegający dalszej dewastacji.

6. Słajsino (nr rej. WKZ 917/80)*

Park zaniedbany z pokrzywami (przejaw nitryfikacji). Grupa grabów (obwód 210 cm), dąb

(obwód 350 cm); lipa (obwód 315 cm), oraz: klony, jawory, jesiony, kasztanowce i drzewa

owocowe. Konieczne zabiegi konserwatorskie i pielęgnacja przywracająca pierwotną funkcję.

7. Osowo - Bieniczki (nr rej. WKZ 951/80)*

Parki są ze sobą połączone partią buczyny. Stawy parkowe pokrywa kożuch rzęs i częściowo

łozowiska. Środowisko zdewastowane lokalnymi wysypiskami śmieci. Zatwierdzone pomniki

przyrody: buk czerwony o licznych konarach (pniach) - obwód 500 cm, dąb - obwód 640 cm.

Dużo okazałych drzew w tym: buki (obwód 325, 400, 470 cm - ten ostatni o dwóch

konarach), grupa modrzewi (obwód 220 cm). Wymaga pielęgnacji, należy otoczyć szczególną

opieką pomniki przyrody.

8. Bieńczyce. (nr rej. WKZ 950/80)*

Drzewa uznane za pomniki przyrody: cis wielopienny o sześciu konarach, lipa srebrzysta przy

pałacu obsypana kwiatami, lipa wielkolistna. Drzewa pomnikowe bez tabliczek: buk

czerwony (obwód 416 cm), jawor (obwód 280 cm), dąb (obwód 360 cm), daglezja o dwóch

konarach (pniach) - obwód 310 cm. Płaty rdestu ostrokończystego.

9. Długołęka (nr rej. WKZ 947/80)*

Park ogrodzony, niedostępny. Obserwacje od zewnątrz nie wskazują na szczególną wartość

obiektu. W środku parku buki - obwód około 180 cm, aleja grabowa z niedużych drzew,

brzoza, jesiony. Przeprowadzono tu prace porządkowe, prześwietlono, wycięto chwasty.

10. Ostrzyce

O dawnym parku świadczy buk czerwony o obw.300 cm, oraz kilka innych okazałych buków

(obwód 360, 370 cm). Obok przy budynku mieszkalnym okazały dąb (obwód 380 cm),

stanowi pewne zagrożenie, gdyż gałęzie spadają na dach.

11. Nowogard

Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy “Sarni Las” (ZPK 1) - zatwierdzony Uchwałą Nr

443/XL VI/94 Rady Miejskiej gminy Nowogard z 13.01.1994 r. Zespół obejmuje starodrzew

lasu mieszanego wraz z wybrzeżem jeziora, ma charakter parku leśnego o przeznaczeniu

rekreacyjnym.

* numer w rejestrze zabytków województwa szczecińskiego

4.2 Aleje i drzewa pomnikowe

Objęcia opieką wymagają wszelkie zadrzewienia przydrożne. Obiekty te są bowiem

cennym elementem biocenotycznym stanowiąc swoiste korytarze ekologiczne wśród pól,

osłonę przed wiatrami oraz urozmaicając krajobraz. Aleje i szpalery o przerwanej ciągłości

należy uzupełnić dosadzając odpowiednie gatunki.

Gmina Nowogard wyróżnia się bogatą siecią wyjątkowo pięknych alei utworzonych z

drzew we wsiach, przy szosach oraz drogach polnych i leśnych. Zinwentaryzowano 38 alei i

szpalerów. Najstarsze, najbardziej wartościowe zaproponowano do ochrony jako pomniki

przyrody (Rozdział V).

W gminie znajdują się uznane za pomniki przyrody: aleja dębów szypułkowych (PP-

1)* rosnąca w Kulicach przy parku pałacowym oraz aleja lip drobnolistnych w Błotnie (PP

2)*.

Drzewa pomnikowe stwierdzone w gminie występują w różnych miejscach. Część z

nich stanowi składnik drzewostanów parkowych, przykościelnych, cmentarnych; niektóre

stwierdzono w lasach i na innych rozproszonych stanowiskach. Pomierzono i opisano 54

okazy, z tego 29 jest zatwierdzonymi pomnikami przyrody. Do ochrony pomnikowej

proponujemy drzewa rosnące poza parkami zabytkowymi i alejami (Rozdział V).

Pomniki przyrody to przede wszystkim drzewa okazałych rozmiarów występujące we

wsiach, w parkach, na cmentarzach, w alejach i szpalerach. Są to głównie dęby szypułkowe,

rzadko dąb bezszypułkowy, także lipy drobnolistne, buki - zwłaszcza odmiana czerwona,

będące nieodzownym elementem starych parków dworskich.

Dużo drzew okazałych rozmiarów wymaga konserwacji, w tym także pomniki

zatwierdzone. Dotyczy to głównie drzew w parkach i przy drogach, natomiast w lasach

należy takie okazy pozostawić bez ingerencji do naturalnej śmierci, ze względu na ich rolę w

ekosystemie, różną w kolejnych fazach życia, a zawsze ważną.

Cenne są również stare drzewostany leśne, które powinny być zabezpieczone przed

wycięciem. Należy je zachować jako drzewa nasienne i pozostawić w lesie do naturalnej

śmierci.

O drzewach zasługujących na ochronę jest również mowa przy opisie obiektów

proponowanych do ochrony. Należy jednak zwrócić uwagę, że nie jest to wykaz pełny i nie

wyczerpuje zagadnienia drzew pomnikowych.

Najbardziej wartościowe aleje i drzewa zaproponowano do ochrony w postaci pomników

przyrody (Rozdział V).

Na terenie gminy Nowogard znajduje się 21 cmentarzy Cmentarze te mają dwojaki

rodowód. Jedne pochodzą z okresu przedwojennego i zostały w czasach współczesnych

zagospodarowane. Inne natomiast są pozostałością kultową z minionych epok. Niektóre z

nich są z nich całkowicie zdewastowane i praktycznie nie użytkowane. Obiekty te ze

starodrzewem o różnym stopniu zachowania należy jednak otoczyć szczególną troską i

zachować jako dobra kultury materialnej, a jednocześnie stanowiące wartościowy element

krajobrazowy i ekologiczny.

* informacje z zasobów Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

5. Flora

W gminie Nowogard zarejestrowano łącznie 588 gatunków roślin naczyniowych

uwzględniając poza gatunkami rodzimymi także niektóre rośliny uprawne i ogrodowe, oraz

niektóre drzewa obcego pochodzenia trwale u nas zadomowione, które występują w parkach,

podnosząc ich wartość jako obiektów kulturowych a jednocześnie przyrodniczych. Pełna

lista gatunków roślin zamieszczona jest w Aneksie, tabela 1.

Warunkiem utrzymania bogactwa florystycznego jest przede wszystkim zachowanie

ekosystemów, w których rośliny znajdują właściwe środowisko życia. Aby realizować

wymogi ochrony gatunkowej nie wystarczy chronić rośliny przed zbieraniem, do czego

zobowiązuje Ustawa, ale należy zagwarantować im właściwe warunki siedliskowe. W

stosunku do gatunków objętych ochroną ścisłą proponuje się utworzenie powierzchniowych

obiektów chronionych, w randze użytków ekologicznych, a w niektórych przypadkach

ochronę rezerwatową. Należy bowiem chronić całe fitocenozy, które mają często dodatkowe

walory przyrodnicze.

Flora gminy zawiera szereg gatunków prawnie chronionych oraz gatunków rzadkich

i ogólnie zagrożonych w ich bycie w związku z nasilającą się antropopresją. Zostały one

zestawione w tabeli poniżej..

WYKAZ GATUNKÓW ROŚLIN POD OCHRONĄ ŚCISŁĄ I CZĘŚCIOWĄ ORAZ

RZADKICH I ZAGROŻONYCH NA TERENIE GMINY NOWOGARD

Nazwa łacińska Nazwa polska Kategoria

zagrożeni

Stanowiska

na mapie 1:

25000

Uwagi

Gatunki pod ochroną ścisłą

1. Digitalis purpurea naparstnica

purpurowa

- N 26

G 18

stanowiska

antropogenicz

ne (stare

żwirownie)

2. Drosera intermedia rosiczka

pośrednia

V UE-1 mszar koło

Grąbina

3. Drosera rotundifolia rosiczka

okrągłolistna

I R I, R II, R IV,

UE-1, UE-18,

UE-35

torfowiska

mszarne

4. Epipactis helleborina kruszczyk

szerokolistny

- J 8, J 12, H 16,

I 16

lęgowiska

5. Hedera helix

bluszcz

zwyczajny

- PP-47, PP-51,

PP-52, PP-74,

PP-79;

S 15, L 19, L 20,

U 21, O 26

aleje, przy

kościołach,

na cmentarzu,

w parkach

6. Hippophaë rhamnoides rokitnik

zwyczajny

- UE-33 szuwary,

łozowiska

7. Lonicera periclymenum wiciokrzew

pomorski

- UE-1;

E 12, E 17, H 17

oles

porzeczkowy,

torfowisko

8. Lycopodium annotinum widłak

jałowcowaty

- ZPK- 3;

G 15, G 17

obszary leśne

9. Nymphaea alba grzybienie białe - R- IV; ZPK-6 płos jeziorny

10. Nymphaea candida grzybienie

północne

K R-II; R -IV trzęsawisko

11. Nuphar lutea grążel żółty - R-IV; ZPK-6;

F 11

płos jeziorny

12. Osmunda regalis długosz

królewski

V E 17 obszar leśny

13. Phallus impudica sromotnik

bezwstydny

K H 12

I 16

grąd grabowy

koło

Trzachelskiej

Strugi -rzadko

spotykany

zespół leśny;

łąka śródleśna

14. Taxus baccata cis pospolity R PP-28, PP-49,

PP-67

UE-46

nasadzenia

antropogen.w

parkach, w

lesie

grądowym

Gatunki pod ochroną częściową

1. Convallaria majalis konwalia

majowa

- UE-11;

H 12, H 16, K

P 8, Y 15

brzeziny na

mszarach,

lasy bukowodębowe,

olesy

2. Frangula alnus

kruszyna

pospolita

- F12, I 15, F

16,

H 16, Ł 21

oles

porzeczkowy,

łegi olszowe,

olszyna

bagienna,

buczyny,

sosnowe lasy

3. Galium odoratum

marzanka

wonna

- F 12, F 14 oles

porzeczkowy

4. Helichrysum arenarium kocanki

piaskowe

- N 10, S 16, G

18,

AA 21, T 22, N

szuwary

pałkowe,

żwirowiska,

łozowiska i

olszyny, łąki

leśne

5. Hippophae rhamnoides

rokitnik

zwyczajny

UE-33 stanow.

antropogenicz

6. Ledum palustre

bagno

zwyczajne

- R-I, R-II, RIV

UE-1, UE-7,

UE-11

torfowiska

mszarne,

drągowina

sosnowobrzozowa,

bór

bagienny,

7. Polypodium vulgare

paprotka

zwyczajna

- O 26 stan. ntropogeniczne

8. Ribes nigrum

porzeczka

czarna

- ZPK-3, ZPK-5,

P 8, F 12, Y 15,

H 18, W 20, T

oodz. leśny,

oles

porzeczkowy,

olszyna

łęgowa nad

Trzachelską

Strugą,porzec

zkowa nad

Sąpólną

9. Viburnum opulus kalina koralowa - N 8, P 8, I 15 czyżnie

śródpolne,olsz

yny bagienne,

łęgi olszowe

10. Vinca minor barwinek

pospolity

- stan. antropogeniczne

Gatunki rzadkie i zagrożone

1. Acer campestre L. klon polny R

2. Agrostemma githago L. kąkol polny mE

3. Andromeda polifolia modrzewnica

zwyczajna

V R-I, R-IV,

UE-18, UE-35

torfowiska

mszarne

4. Anemone

ranunculoides l.

zawilec żółty mK olszyny

bagienne, łąki

śródleśne

5. Betonica officinalis L.

(Stachys officinalis

bukwica

zwyczajna

6. Briza media L. drżączka

średnia

7. Calamagrostis stricta

(TIMM) KOELER

trzcinnik prosty V

8. Calla palustris L. czermień błotna - UE-24, UE-27,

UE-35, UE-39

bagienka,

łozowiska

9. Camelina sativa L. lnicznik siewny R mEX

10. Campanula latifolia L. dzwonek

szerokolistny

11. Cardamine amara L. rzeżucha

gorzka

- UE-3, UE-14;

Ł 8, J 15, H 16

bagienka,

łozowiska

12. Carex disticha turzyca

dwustronna

VR ZPK-6 mokre łąki

nad jez.

Nowogardzkim

13. Carex lepidocarpa

TAUSCH

turzyca

łuszczkowata

V J 11 łąki śródleśne

14. Carex limosa turzyca

bagienna

V R-I, R-II torfowiska

mszarne

15. Carex remota L. turzyca

odległokłosowa

V G 9, H 16 łęg

źródliskowy

16. Circaea alpina czartawa

drobna

R K 7, F 15, H

16,

E 17, T 22

łęgi, olszyny

bagienne

17. Conium maculatum L. szczwół

plamisty

18. Crataegus.rapidophylla głóg

odgiętodziałko

R N 26, W 28 czyżnie

śródpolne

19. Dryopteris cristata narecznica

grzebieniasta

V H 10, F 16 olszyna

bagienna,

mszary

20. Gymnocarpium

dryopteris

zachyłka

trójkątna

R F 13, F 14 olszyna

bagienna

21. Hepatica nobilis

SCHREB

przylaszczka

pospolita

22. Hydrocotyle vulgaris

wąkrota

zwyczajna

23. Impatiens glandulifera

(roylei)

niecierpek

royleia

(gruczołowaty)

R UE-14 wymoczysko,

stan. antropogeniczne

24. Lathyrus tuberosus groszek

bulwiasty

R UE-18 torfowisko

mszarne

25. Litorella uniflora brzeżyca

jednokwiatowa

V R-III stanowisko

historyczne

26. Luronium natans elisma wodna V R-III Jez.

Orzechowskie

27. Lychnis flos - cuculi

firletka

poszarpana

28. Menyanthes trifoliata

bobrek

trójlistkowy

- mszary

29. Mercurialis perennis

szczyr trwały - Ł 9, W 20 olszyny leśne

30. Oxycoccus

microcarpus

żurawina

drobnolistkowa

- R-IV

Ł 17

pło mszarne

31. Oxycoccus palustris

(Vaccinium oxycoccus)

żurawina błotna - R-I, R-IV,

UE-1, UE-7,

UE-35

bór bagienny,

torfowiska

mszarne

32. Paris quadrifolia czworolist

pospolity

- ZPK-3, R-IV

F 15, G 16, H

18, Ł 27

łozowiska

koło

Trzachelskiej

Strugi, lasy

olszowe

33. Parnassia palustris L. dziewięciornik

błotny

Do gatunków ginących zaliczone zostały taksony wymieniane w ogólnokrajowych (Zarzycki,

Szeląg 1992) i regionalnych (Żukowski, Jackowiak 1995; Jasnowska, Zyska, 1996)

czerwonych listach roślin ginących. Dodatkowo uwzględnione zostały gatunki wymienione w

meklenburskiej liście roślin ginących ze statusem roślin wymierających i silnie zagrożonych.

Cis pospolity występuje wyłącznie w osiedlach i parkach. Został on wprowadzony

sztucznie przez człowieka. W parku w Bieńczycach cis o sześciu konarach jest uznany za

pomnik przyrody (PP-28).

Podobnie, w parkach, na cmentarzach i przy kościołach spotyka się okazałe bluszcze,

oplatające wysokie drzewa, kwitnące i owocujące. Część z nich to antropogeniczne

nasadzenia i dlatego nie wszystkie należy traktować jako okazy prawnie chronione.

Na jedynym stanowisku, zapewne antropogenicznym występuje rokitnik zwyczajny –

chroniony krzew ciernisty, gatunek atlantycki.

Wiciokrzew pomorski - gatunek atlantycki o zasięgu ograniczonym do Pobrzeża,

występuje na kilku naturalnych stanowiskach w lasach dębowo–bukowych w zachodniej

części gminy w Obrębie Czermnica. Jedno z tych stanowisk (N Cz oddz.196g) jest

jednocześnie miejscem występowania paproci długosza królewskiego oraz widłaka

jałowcowatego.

Uwagę zwraca stosunkowo mała liczba stanowisk grzybieni białych i grążela żółtego,

gatunków licznie reprezentowanych w innych gminach województwa. Dlatego stanowiska

tych gatunków należy objąć dodatkową ochroną przez utworzenie użytków ekologicznych.

Zarejestrowano stosunkowo dużo mszarów z rosiczką okrągłolistną zaś tylko jedno

stanowisko z rzadkim gatunkiem - rosiczką pośrednią – ten obiekt to projektowany użytek

ekologiczny (UE-1).

Z rodziny storczykowatych odnotowano stanowiska tylko kruszczyka szerokolistnego,

związane z siedliskami antropogenicznymi, głównie przy szosach na krawędzi lasu. Nie udało

się odszukać storczyków na kalcifilnych łąkach śródleśnych, gdzie występowały w

przeszłości. Najodpowiedniejsze siedlisko jest na śródleśnej łące, Obręb Czermnica Oddz.

169d .

Gatunki pod ochroną częściową wymienione w wykazie nie występują masowo.

Najwięcej stanowisk ma bagno zwyczajne, ale jest to gatunek ekosystemów mszarnych, które

w całości kwalifikują się pod ochronę jako użytki ekologiczne lub rezerwaty. Jedynie kocanki

piaskowe, rosnące na odłogach, mogą być ewentualnie rozpatrywane przy wyznaczaniu

powierzchni do eksploatacji.

Gatunki zagrożone to przede wszystkim gatunki siedlisk narażonych na zmianę

stosunków wodnych, od których są uzależnione. Największą stratą we florze gminy jest brak

gatunku wód skąpożywnych - oligotroficznych brzeżycy jednokwiatowej w Jez.

Orzechowskim, gdzie była notowana w 1972r. W jeziorze tym stwierdzono występowanie

innej bardzo rzadkiej, zagrożonej wyginięciem rośliny - elismy wodnej, również

przywiązanej do wód oligotroficznych Wnioskuje się o uznanie Jez. Orzechowskiego za

rezerwat (R-III) i podjęcia czynnej ochrony obiektu.

W tabeli odnotowano również rośliny rzadkie na całym Pomorzu lub regionalnie w

gminie. Są wśród nich dwa gatunki paproci – zachyłki: trójkątna i oszczepowata – dwa

gatunki wyki: pstra i brudnożółta – obydwa rzadkie ale rozprzestrzeniające się w kraju. Do

gatunków rzadkich należą również jeżogłówka najmniejsza i pływacz drobny, obydwa

charakterystyczne dla dystroficznych małych zbiorników wód na torfowiskach oraz sit

drobny na odkrytym dnie jeziorka na trzęsawisku koło Grąbina.

6. Podsumowanie waloryzacji botanicznej

Gmina Nowogard wyróżnia się pod względem botanicznym występowaniem wśród

lasów cennych mszarów przejściowych z rosiczką okrągłolistną czy pośrednią, bagnem

zwyczajnym a także płatami situ drobnego czy turzycy bagiennej. Gatunki chronione do

których należy grążel żółty, grzybienie białe i północne, pospolicie występujące w innych

gminach, w gminie Nowogard są rzadkie, występują w Jez. Nowogardzkim, dolinie

Wołczenicy i na jeziorach kolo Czermnicy.

Największą osobliwością florystyczną gminy jest elisma wodna (ANEKS zdjęcia),,

gatunek wymieniany w Europejskiej Czerwonej Liście jako gatunek zagrożony wyginięciem,

a której wystąpienie stwierdzono na oligotroficznym jeziorze Orzechowskim.

Jest tu też wiele mniejszych i większych fragmentów wartościowej szaty roślinnej.

Wszystkie one zostały zaproponowane do objęcia ochroną w różnych formach. Szczególny

nacisk należy położyć na zachowanie najwrażliwszych ekosystemów, jakimi są torfowiska

mszarne z całym bogactwem występujących tu fitocenoz i szeregiem roślin z taksonów

chronionych i zagrożonych wyginięciem.

Przeprowadzona inwentaryzacja florystyczna pozwoliła na stwierdzenie, że na 588

taksonów roślin występujących na terenie gminy Nowogard 14 gatunków jest pod ścisłą

ochroną, 10 pod ochroną częściową a 51 to gatunki rzadkie i zagrożone. Na 54

zinwentaryzowane drzewa 29 jest zatwierdzonych jako drzewa pomnikowe. W wykazie

zawierającym 38 alei i szpalerów - 2 są również zatwierdzonymi pomnikami przyrody.

III WALORYZACJA FAUNISTYCZNA

Obszar gminy Nowogard został słabo poznany pod względem zoologicznym.

Niewiele jest prac o występowaniu i rozmieszczeniu bezkręgowców, a spośród kręgowców

jedynie ornitofauna jest stosunkowo dobrze opisana. Wykonana w sezonie 1998/99

inwentaryzacja nie mogła więc uzupełnić tej ogromnej luki, ale dała poważny przyczynek do

rozpoznania ogólnej wartości faunistycznej tego terenu. W przypadku ptaków wykorzystano

wcześniejsze obserwacje z lat 1995/97, a w przypadku bezkręgowców, płazów i gadów dane

sięgają do 10 lat wstecz. Do chwili obecnej na terenie gminy Nowogard wykonano kilka

opracowań faunistycznych: spis stanowisk bociana białego i spis stanowisk gatunków ptaków

objętych ochroną strefową, inwentaryzację gągoła (Staszewski, Kozłowska 1995),

inwentaryzację noclegowisk dzikich gęsi (Staszewski, Kozłowska 1995), rozmieszczenie

dropia (Bereszyński 1987), rozmieszczenie wydry (Brzeziński i in., 1994) i rozmieszczenie

raków (Śmietana, Świerczyński 1995).

Przeprowadzone lustracje terenowe i analiza literatury przedmiotu pozwoliła

wytypować najcenniejsze pod względem faunistycznym obszary i określić ich walory.

Największy nacisk położono na środowiska wodne i wodno-błotne, albowiem,

zgodnie z obecnym stanem wiedzy tego typu tereny są z jednej strony najciekawsze

przyrodniczo, cechują się największą różnorodnością gatunkową, a z drugiej strony bardzo

szybko ulegają degradacji i zanikaniu wskutek gospodarczej działalności człowieka.

1. Ogólna charakterystyka faunistyczna gminy Nowogard

W trakcie inwentaryzacji przeprowadzono szerokie badania obejmujące zarówno

bezkręgowce, jak i kręgowce. Wprawdzie ilość taksonów bezkręgowców jest

nieporównywanie większa od ilości taksonów kręgowców, to jednak diagnozę wartości

środowiska przyrodniczego opiera się na wynikach obserwacji zwierząt kręgowych, głównie

ptaków i płazów. Są to grupy łatwiejsze do obserwacji, stąd szybciej zauważalne są zmiany w

składzie i liczebności fauny danego obszaru będące skutkiem zmian środowiska

przyrodniczego.

Ze względu na rolniczy charakter gminy występuje tu wiele elementów

faunistycznych związanych z agrocenozami lub eurytopowych. Jednak ze względu na duży

udział w uprawach rolniczych łąk i pastwisk (27,07%) wysoki udział ma fauna związana z tą

formacją roślinną, przenikając również na pola uprawne.

 Na polach uprawnych dominują gatunki bezkręgowców będące szkodnikami roślin

uprawnych oraz ich drapieżniki. Stosunkowo liczna jest fauna owadów odżywiających się

pyłkiem i nektarem kwiatów, przy czym dominuje rodzina pszczołowate. Tereny pól

uprawnych są również penetrowane przez drapieżne chrząszcze z rodziny biegaczowate oraz

płazy.

Śródpolne miedze i skraj śródpolnych zbiorników wodnych są najczęściej porośnięte

roślinnością ruderalną z dużą ilością krzewów i mniejszą domieszką drzew. Roślinność ta

poza wcześniej wymienionymi biegaczami, jest miejscem rozrodu gatunków rodzaju biegacz,

z rodzaju trzmiel, rodziny osowate oraz wielu innych bezkręgowców i wszystkich płazów.

Tutaj również gnieżdżą się liczne ptaki, głównie wróblowate.

Łąki stanowią bardziej różnorodne środowisko niż pola uprawne. Z tej racji

zasiedlająca je fauna jest znacznie bogatsza.

Fauna bezkręgowców związana z wysoką formacją roślinną występuje głównie w

dolinach rzek i jest mniej liczna niż fauna związana z niską roślinnością łąkową.

Fauna bezkręgowców związana z niską (wypasaną lub koszoną) roślinnością różni się

składem fitofagów oraz drapieżników. Podstawową różnicę stanowi występująca tu bogata

fauna bezkręgowców odżywiających się nektarem i pyłkiem kwiatowym. Dominującymi

taksonami w tej grupie troficznej są motyle oraz błonkówki.

Fauna występująca w lasach na terenie gminy składa się z gatunków pospolitych,

charakterystycznych dla lasu mieszanego. Odmienna sytuacja panuje w lasach w północnozachodniej

części gminy. Jest to największy kompleks lasów w gminie Nowogard, a do tego

najbardziej wilgotny. Na jego terenie rozsiane są bardzo liczne, chociaż stosunkowo

niewielkie obszarowo torfowiska wysokie. Dlatego też występuje tu bogata fauna sfagnofilna

oraz wilgociolubna jak np. fauna próchnojadów oraz gatunków związanych z wilgotną glebą.

Na wyraźne urozmaicenie faunistyczne gminy Nowogard wpływa fauna związana z

drobnymi zbiornikami eutroficznymi. Zasiedla je głównie fauna drobnozbiornikowa

zdominowana przez takie elementy jak: ważki, jętki, chruściki, wioślakowate, pływakowate.

Fauna typowo jeziorna jest na terenie gminy Nowogard związana jedynie z jednym

dużym zbiornikiem wodnym - jeziorem Nowogardzkim.

Ze względu na dużą ilość występujących na terenie gminy torfowisk wysokich oraz

zbiorników dystroficznych, fauna sfagnofilna jest reprezentowana przez dużą liczbę

gatunków i jest stosunkowo liczna. Fauna ta występuje głównie w zatorfionych kompleksach

leśnych w okolicy miejscowości Trzechel i Czermnica. Dodatkowo występuje również w

kilku zbiornikach dystroficznych koło miejscowości Żabowo i Karsk.

Fauna bezkręgowców zasiedlająca cieki ma charakter mieszany. Występuje tu duża

liczba gatunków eurytopowych i drobnozbiornikowych w połączeniu ze stosunkowo bogatą

fauną reofilną zasiedlającą miejsca o szybkim prądzie.

 Fauna płazów związana jest głównie z niewielkimi zbiornikami śródpolnymi.

Najczęściej spotykanym gatunkiem była ropucha szara, chociaż liczebnością ustępowała

niektórym żabom. Liczniejsza od niej były w kolejności: żaba moczarowa, żaba wodna, żaba

trawna i żaba jeziorkowa.

Stosunkowo mało liczna i nieczęsta była żaba śmieszka. Jest to spowodowane

stosunkowo niewielką liczbą większych, trwałych zbiorników wodnych z roślinnością

elodeidową.

Traszki występują w rozproszeniu na całym terenie gminy, dotyczy to zwłaszcza

traszki zwyczajnej. Traszka grzebieniasta trzyma się nieco większych zbiorników,

otoczonych przez drzewa lub krzewy. Najliczniejsze populacje rozrodcze występują na

terenie wilgotnych lasów w okolicach Czermnicy, chociaż ze względu na niewielką liczbę

występujących tu trwałych zbiorników wodnych, nie ma tu zbyt dużo miejsc rozrodu tego

gatunku.

Stosunkowo licznie występuje na terenie gminy grzebiuszka ziemna. W gminie

dominują lekkie gleby, które są przez ten gatunek preferowane.

Kumak nizinny podobnie jak żaba śmieszka należy do najrzadszych na terenie gminy

Nowogard gatunków płazów.

 Charakterystyczną cechą awifauny gminy Nowogard jest stosunkowo duża liczba

obserwacji ptaków drapieżnych, szczególnie w północno-zachodniej, lesistej części gminy.

Wielokrotnie obserwowano tu orlika krzykliwego, kanię czarną i rudą. Stosunkowo dużo jest

tu myszołowa, a pojedyncze obserwacje dotyczyły bielika i gołębiarza. Niestety dla

większości z tych gatunków nie udało się wyszukać gniazd, chociaż prawdopodobieństwo

lęgów w tak dużym kompleksie lasów jest stosunkowo wysokie.

Drugim ciekawym elementem awifauny jest fauna związana z terenami podmokłymi i

zbiornikami wodnymi. Lęgnie się ona w dolinach rzecznych, głównie rzek Wołczennicy i

Sąpólnej, oraz na wielu niewielkich zbiornikach trwałych. Spośród tych zbiorników godne

uwagi są zwłaszcza trzy: zbiornik koło więzienia w Nowogardzie, zbiornik koło Miętna i

jeziorko w Karsku.

Dominującym elementem fauny ptaków w gminie Nowogard jest ze względu na

rolniczy charakter gminy fauna związana z użytkami rolnymi (głównie wróblowate). Również

ze względu na duże kompleksy leśne (północno-zachodnia część gminy) fauna ptaków

leśnych jest licznym i znaczącym elementem awifauny gminy Nowogard. Z raków występuje

tylko rak pręgowany. Wydra występuje na całym przebiegu rzeki Sąpólnej.

2. Obszary faunistycznie cenne w gminie Nowogard

Powierzchnie uznane za szczególnie cenne ze względów faunistycznych:

Wśród obszarów wytypowanych ze względu na występujące na nich rzadkie,

zagrożone wyginięciem i ginące gatunki zwierząt w gminie Nowogard znajdują się trzy duże,

zwarte obiekty - oznaczone następującymi symbolami :

 Nr 1 -dolina rzeki Wołczennicy,

 Nr 2 -dolina rzeki Sąpólnej,

 Nr 3 - lasy w okolicach miejscowości Czermnica, Trzechel, Błotno,

oraz wiele mniejszych obszarów takich jak:

A - Jezioro Nowogardzkie,

B - niewielkie zbiorniki trwałe (oznaczone symbolem OC-5) z których najbardziej

charakterystycznymi są:

B 1 - zbiornik koło więzienia w Nowogardzie,

B 2 i B 3 - zbiorniki koło Karska i Miętna

Nr 1. Dolina rzeki Wołczennicy

Obszar od miejscowości Błotno do wschodniej granicy gminy przy miejscowości

Zatocze. Tak wyodrębniony obszar w większości jest pokryty łąkami, na których obok traw

rośnie pewna ilość turzyc i trzciny. Te ostatnie występują w pobliżu rzeki. Część łąk

użytkowana jest jako pastwiska, a część koszona. Jednak gospodarka na tych terenach nie jest

intensywna.

Teren ten jest cennym obiektem w gminie Nowogard, głównie ze względu na

awifaunę. Gnieżdżą się tutaj takie cenne gatunki jak: żuraw, derkacz, błotniak stawowy,

czajka, kszyk, sieweczka rzeczna, pliszka górska, strumieniówka, gąsiorek i srokosz.

Widziano również w okresie lęgowym latające osobniki orlika krzykliwego i kani rudej.

Znaleziono tu kilka rzadszych gatunków bezkręgowców (żyworódka rzeczna, skójka

malarska, tygrzyk paskowany, biegacz złoty, biegacz fioletowy, biegacz granulowany,

biegacz ogrodowy i biegacz gajowy) oraz 9 gatunków płazów (traszka zwyczajna, traszka

grzebieniasta, ropucha szara, rzekotka drzewna i wszystkie gatunki żab) i jeden gatunek ryby

- koza.

Ponadto w występujących tu bystrzach znaleziono faunę reofilną, która ze względu na

powiększające się zanieczyszczenie rzek staje się coraz rzadszym elementem faunistycznym.

W okolicy Błotna znajdują się świeżo usypane stawy rybne, które w okresie

wiosennym mogą być terenem lęgowym dla siewkowatych (w chwili obecnej gnieździła się

tam czajka i sieweczka rzeczna).

Obszar doliny rzeki Wołczenicy proponowany jest jako ZPK-2.

Nr 2. Dolina rzeki Sąpólnej

Teren podobny do doliny Wołczenicy, z tym że łąki są mniejsze powierzchniowo.

Występują tu następujące gatunki ptaków: żuraw, derkacz, błotniak stawowy, trzmielojad,

czajka, kszyk, pliszka górska, słowik szary, kwiczoł, strumieniówka, gąsiorek i srokosz.

Spośród bezkręgowców do najciekawszych gatunków należały: żyworódka rzeczna,

skójka malarska, szczeżuja spłaszczona.

Stwierdzono tu następujące gatunki płazów: kumak nizinny, grzebiuszka ziemna,

ropucha szara, żaba trawna, żaba moczarowa, żaba śmieszka i żaba wodna. Znaleziono tu

jeden chroniony gatunek ryb – kozę.

Dolinę rzeki Sąpólnej proponuje się jako ZPK-5.

Nr 3. Lasy w okolicach miejscowości Czermnica, Trzechel, Błotno

Jest to kompleks wilgotnych lasów mieszanych z dużą liczbą torfowisk wysokich i

zbiorników dystroficznych na jego terenie. Przez teren ten przepływają dwie rzeki:

Trzechelska Struga i Dobrzyca, w dolinach których występują fragmenty łąk i niewielkie

zbiorniki wodne.

Bezkręgowce lądowe należą do elementów wilgociolubnych oraz związanych z

torfowiskami wysokimi. Bezkręgowce wodne to fauna sfagno- i acidofilna z dodatkiem

elementów drobnozbiornikowych i eurytopowych.

Z gnieżdżących się tu ptaków wyróżnić należy: bociana czarnego, perkozka, perkoza

dwuczubego, perkoza rdzawoszyjego, derkacza (koło Trzechelskiej Strugi), kokoszkę wodną,

przepiórkę, błotniaka stawowego, jastrzębia gołębiarza, cyrankę, słonkę, kszyka, czajkę,

pliszkę górską, kwiczoła, strumieniówkę, gąsiorka i srokosza.

Spośród płazów znaleziono tu: traszkę zwyczajną, traszkę grzebieniastą, ropuchę

szarą, rzekotkę drzewną, żabę jeziorkową, żabę śmieszkę, żabę trawną, żabę moczarową i

żabę wodną.

Znaleziono tu 5 gatunków gadów: jaszczurkę zwinkę, jaszczurkę żyworodną, padalca,

zaskrońca i żmiję zygzakowatą. Szczególnie liczny był padalec, a żmija, pomimo że nieliczna

była odnotowana w wielu miejscach.

Z chronionych i rzadkich gatunków bezkręgowców występowały tu: kłębosz

białobrzegi, tygrzyk paskowany, żyworódka rzeczna, biegacz złoty, biegacz skórzasty,

biegacz fioletowy, biegacz pomarszczony, biegacz gajowy, biegacz ogrodowy, Graphoderus

bilineatus, Dytiscus latissimus, Musculium lacustre.

Obszar opisany powyżej proponuje się jako ZPK-3.

Jezioro NowogardzkieJest to zbiornik położony w granicach miasta Nowogard. Jezioro jest zbiornikiem

mocno zeutrofizowanym. Główną przyczyną tak wysokiej eutrofizacji było w przeszłości

zrzucanie części ścieków miejskich do jeziora oraz wylewanie do niewielkiego zbiornika przy

brzegu jeziora odpadów poprodukcyjnych z zakładów ziemniaczanych. Drugą przyczyną

eutrofizacji jest uzupełnianie wody w jeziorze przez ujęcie z rzeki Sąpólnej. W celu ratowania

jeziora przeprowadzono inwestycję, która doprowadzała wodę do jeziora z rzeki Sąpólnej, w

konsekwencji wody jeziora zostały zasilone w dużą ilość biogenów, które wymywane z pól

uprawnych, płynęły rzeką Sąpólną. Jednak olbrzymia ilość biogenów zalega już w jeziorze i

wydaje się mało praowdopodobne, żeby jezioro oczyściło się samo. Jedynym

niekosztochłonnym sposobem jest odcięcie wszelkich zrzutów punktowych (głównie zrzutu z

mleczarni) i pozostawienie jeziora samemu sobie.

Około połowy linii brzegowej jeziora przylega bezpośrednio do parków miejskich.

Pozostała część przypada na pola uprawne, łąki i lasy. Zachodni brzeg jeziora to stosunkowo

wilgotne łąki. Tutaj gnieżdżą się: bąk, błotniak stawowy, błotniak zbożowy, wodnik, czajka,

brodziec piskliwy, kokoszka wodna, brzęczka.

Jezioro poza wyżej wymienionymi gatunkami ptaków jest miejscem rozrodu

następujących gatunków: perkoza dwuczubego, łabędzia niemego, czernicy, gągoła, mewy

śmieszki, a ponadto w samym jeziorze lub na jego obrzeżach znaleziono również następujące

gatunki płazów: traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, ropucha szara, żaba jeziorkowa,

żaba śmieszka, żaba trawna, żaba moczarowa, żaba wodna.

Z ciekawszych gatunków bezkręgowców występowały tu: skójka malarska, biegacz

złoty, biegacz skórzasty, biegacz fioletowy, biegacz pomarszczony, biegacz granulowany,

biegacz gajowy, biegacz ogrodowy. Numer proponowanego ZPK-6.

B. Niewielkie zbiorniki trwałe znajdujące się na terenie gminy

Na całym terenie gminy rozsiane są drobne zbiorniki eutroficzne. Rola jaką spełniają

w tym krajobrazie ekologicznym jest znacząca, gdyż w znacznym stopniu pełnią funkcję

rezerwuarów wody co wpływa na mikroklimat, zwiększa wilgotność gleby i wzbogaca

różnorodność faunistyczną. Przede wszystkim są miejscem rozrodu płazów i ptaków, a

jednocześnie miejscem przebywania i dyspersji fauny drobnozbiornikowej. Rozmnażają się

tutaj wszystkie stwierdzone w gminie Nowogard gatunki płazów.

Wśród gnieżdżących się tu gatunków ptaków do najcenniejszych należą: perkozek,

perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, zausznik, bąk, bączek, łabędź niemy, świstun,

płaskonos, cyranka, cyraneczka, krakwa, gągoł, czernica, błotniak stawowy, czajka, kszyk,

krwawodziób, mewa śmieszka, rybitwa czarna, kokoszka wodna, wodnik, zielonka, wąsatka,

remiz, słowik szary, kwiczoł, gąsiorek, srokosz.

Do ciekawych gatunków bezkręgowców występujących w tych zbiornikach lub w ich

bezpośrednim otoczeniu należą: pijawka lekarska, tygrzyk paskowany, kłębosz białobrzegi,

biegacz złoty, biegacz skórzasty, biegacz fioletowy, biegacz granulowany, biegacz gajowy,

biegacz ogrodowy, biegacz pomarszczony, biegacz wręgaty, Graphoderus bilineatus i

Dytiscus latissimus.

Ze względu na dużą liczbę, niewielkie rozmiary oraz znaczne rozproszenie tych

zbiorników, proponuje się wyznaczenie ich jako obszarów cennych (OC-5).

Spośród powyższych zbiorników kilka wyróżniono szczególnie. B 1. Zbiornik koło więzienia w Nowogardzie

Jest to zbiornik położony całkowicie w obrębie miasta, stosunkowo niedaleko od

centrum. Tafla wody zajmuje tylko około połowy całkowitej powierzchni. Reszta to głównie

trzcinowisko i podmokłe łąki (przy oczyszczalni ścieków).

Spośród wymienionych wyżej gatunków ptaków gnieżdżących się na drobnych

zbiornikach trwałych, najcenniejsze występują właśnie tutaj. Są to: perkozek, perkoz

dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, zausznik, bąk, bączek, łabędź niemy, świstun, płaskonos,

cyranka, cyraneczka, krakwa, czernica, błotniak stawowy, czajka, kszyk, krwawodziób, mewa

śmieszka, rybitwa czarna, kokoszka wodna, wodnik, zielonka, wąsatka, remiz, gąsiorek.

Dodatkowo na przelotach spotykano tu: bataliona i łęczaka. Występuje tu również zaskroniec.

Spośród płazów wykazano tu: traszkę grzebieniastą, traszkę zwyczajną, ropuchę szarą,

rzekotkę drzewną i wszystkie występujące w gminie gatunki żab.

Z bezkręgowców wykazano: biegacza fioletowego, biegacza pomarszczonego,

biegacza granulowanego, biegacza gajowego, biegacza ogrodowego i biegacza wręgatego.

Proponuje się wyróżnienie tego zbiornika jako użytek ekologiczny UE-37.

B 2. i B 3. Zbiorniki koło Karska i Miętna

Są to stosunkowo duże zbiorniki trwałe, na których lęgną się cenne gatunki ptaków.

 Zbiornik koło Karska: perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, łabędź niemy, świstun,

płaskonos, krakwa, gągoł, czernica, błotniak stawowy, czajka, krwawodziób, mewa

śmieszka, mewa pospolita, rybitwa czarna, kokoszka wodna.

W obszarze proponowanego ZPK 4.

 Zbiornik koło Miętna: perkoz rdzawoszyi, łabędź niemy, krakwa, płaskonos,

cyraneczka, błotnik stawowy, czajka, kszyk, mewa śmieszka, przepiórka.

Proponowany UE-22.

3. Wyniki inwentaryzacji wybranych grup fauny gminy Nowogard

3.1 Bezkręgowce

Lądowa fauna bezkręgowców na terenie gminy Nowogard składa się głównie z

elementów eurytopowych lub związanych z działalnością człowieka. Pewnym urozmaiceniem

jest fauna wilgociolubna i związana z roślinnością turzycowiskową i oczeretową. Fauna ta co

prawda nie wyróżnia się rzadkością występowania, ale w gminie, ze względu na dużą liczbę

drobnych zbiorników śródpolnych, przy których występują biotopy charakterystyczne dla tej

fauny, stanowi ona element różnicujący faunę całej gminy.

Wyróżniającym się elementem faunistycznym (121 taksonów) jest niewątpliwie fauna

wilgotnych lasów liściastych okolic Czermnicy i Trzechla (NW część gminy), której

dominującym elementem są gatunki wilgociolubne z dużą ilością koprofagów i

próchnojadów. Ponadto, ze względu na dużą liczbę występujących w tych lasach

torfowisk wysokich występuje tu fauna związana z tą formacją roślinną reprezentowana

przez 48 taksonów. Na przykład w mchu torfowcu stwierdzono dużą liczbę chrząszczy z

rodziny kłusakowatych, które są jednym z elementów charakterystycznych dla tego

środowiska. Pojedyncze gatunki zasiedlają zalane olesy i zbiorniki śródleśne W związku z

zanikaniem torfowisk wysokich na terenie całego kraju, fauna ta jest coraz rzadsza i

należałoby ją chronić.

Fauna reofilna (37 taksonów) występuje głównie w rzece Sąpólnej oraz pod mostami

na innych rzekach. Utrzymuje się ona pomimo znacznego zanieczyszczenia rzek (wody

pozaklasowe) i warta jest ochrony, tym bardziej, że w przypadku poprawy jakości wód,

stanowiska tej fauny byłyby enklawami, z których mogłaby nastąpić dyspersja gatunków na

pozostałe odcinki rzek. Fauna tego typu utrzymuje się w środowiskach charakteryzujących się

szybkim nurtem. Najdłuższy taki odcinek znajduje się na rzece Sąpólnej w okolicach

Radosławia.

Fauna związana z dużą liczbą drobnych zbiorników eutroficznych na terenie gminy

charakteryzuje się największą ilością (197) taksonów drobnozbiornikowych. Oprócz

związanych tylko ze środowiskiem wodnym jak: skorupiaki, wodopójki, pijawki czy ślimaki

istotnym elementem w tej faunie są również owady spędzające całość (chrząszcze i

pluskwiaki wodne) lub część życia w środowisku wodnym (jętki, ważki, widelnice, chruściki

i niektóre muchówki). Nie jest to rzadki element faunistyczny, lecz znacznie wzbogacający

bioróżnorodność, zwłaszcza na terenach rolniczych.

Bardzo uboga jest fauna jeziorna. Powodem jest brak większych, czystych jezior. Dwa

jeziora występujące na terenie gminy są zbiornikami silnie eutroficznymi, w których

środowiska typowe dla elementów jeziornych w znacznym stopniu zanikły.

Największe skupiska bezkręgowców łąk związane są z kompleksami łąk nad rzekami

Wołczenicą i Sąpólną oraz w rozproszeniu spotykane na całym terenie gminy. Faunę tę

dzielimy na dwa typy: związany z wysoką roślinnością jak: wysokie trawy, turzyce, trzcina

oraz z niską, wypasaną lub koszoną roślinnością trawiastą.

Fauna trzcinowisk i trofowisk niskich związana jest z wysoką roślinnością typu

trzcina i turzyce. Występuje przy jeziorach Nowogardzkim i Kościuszki oraz przy drobnych

zbiornikach trwałych i w dolinach rzek. Wyróżniono tu 92 taksony bezkręgowców.

 Cenniejsze gatunki bezkręgowców

W punkcie tym spisano gatunki ujęte w: “Polskiej czerwonej księdze zwierząt”,

“Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce”, “Polskim studium

różnorodności biologicznej”, “Europejskiej czerwonej liście zwierząt i roślin zagrożonych

wyginięciem w skali światowej”, “Czerwonej liście Brandenburgii”, “Czerwonej liście

Meklemburgii” i “Czerwonej liście gatunków Pomorza Szczecińskiego”, a stwierdzone

kiedykolwiek w obecnych granicach gminy.

Opracowanie niniejsze zawiera informacje uzyskane w efekcie inwentaryzacji

przeprowadzonej w latach 1998 - 1999.

Łącznie na terenie gminy znaleziono 19 chronionych lub będących na czerwonych

listach gatunków bezkręgowców. Wskazano również na potencjalną możliwość

występowania czterech następnych gatunków chronionych.

1. - nadecznik stawowy - w gminie Nowogard sporadycznie spotykany w rzece Sąpólnej.

2. - pijawka lekarska - gatunek chroniony, umieszczony na “Czerwonej liście zwierząt

ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 1992) ze statusem - narażony, oraz na

“Europejskiej czerwonej liście zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem w skali

światowej” ze statusem - nieokreślony. Na Pomorzu Szczecińskim stwierdzony na

kilku stanowiskach (Agapow 1968, 1973, 1975, 1977). Występuje w niewielkich

zbiornikach eutorficznych z dobrze rozwiniętą roślinnością wodną. Na terenie gminy

Nowogard stwierdzony na dwóch stanowiskach. Szczególnie liczna populacja

występowała w zbiorniku koło Żabowa.

3. - tygrzyk paskowany - gatunek chroniony. W Polsce przebiega wschodnia granica

zasięgu tego gatunku. Na terenie gminy odnotowany na 6 stanowiskach.

4. - kłębosz białobrzegi - gatunek eurosyberyjski, na pomorzu stosunkowo rzadki. W

gminie Nowogard znaleziony na 8 stanowiskach; zbiorniki dystroficzne i torfowiska.

5. - biegacz złoty - gatunek chroniony. Zasięg zachodnioeuropejski, granica wschodnia

sięga Europy Środkowej. Stwierdzono 31 stanowisk występowania, jest ich z całą

pewnością więcej.

6. - biegacz skórzasty - gatunek chroniony, umieszczony w “Polskim studium

różnorodności biologicznej” ze statusem - narażony. Na terenie gminy Nowogard

złowiony na 12 stanowiskach, głównie na terenach zalesionych.

7. - biegacz fioletowy - gatunek chroniony, umieszczony w “Polskim studium

różnorodności biologicznej” ze statusem - narażony. Na terenie gminy złowiony na 29

stanowiskach, na łąkach i w roślinności oczeretowej.

8. - biegacz pomarszczony - gatunek chroniony, umieszczony na “Europejskiej

czerwonej liście zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem w skali światowej” ze

statusem - zagrożony, oraz na “Czerwonej liście Brandenburgii”. W gminie Nowogard

odnotowano cztery stanowiska.

9. - biegacz granulowany - gatunek chroniony. Na terenie gminy Nowogard stosunkowo

liczny, 12 stanowisk.

10. - biegacz wręgaty - gatunek chroniony, umieszczony w “Polskim studium

różnorodności biologicznej” ze statusem - narażony. Na terenie gminy Nowogard

nieliczny, trzy stanowiska.

11. - biegacz gajowy - rozproszony na całym terenie gminy. Stwierdzono 20 stanowisk.

12. - biegacz ogrodowy - rozproszony na całym terenie gminy Nowogard, ale głównie

trzyma się zadrzewień. Stwierdzono 27 stanowisk.

13. - Dytiscus latissimus L. - gatunek umieszczony na “Europejskiej czerwonej liście

zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem w skali światowej”. Złowiony na 11

stanowiskach w zbiornikach śródleśnych.

14. - Graphoderus bilineatus Deg. - gatunek umieszczony na “Europejskiej czerwonej

liście zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem w skali światowej”. W gminie

Nowogard łącznie 9 stanowisk.

15. - paź królowej - gatunek chroniony, umieszczony w “Polskim studium różnorodności

biologicznej” ze statusem - narażony. Na terenie gminy stwierdzony na ogródkach

działkowych w Nowogardzie w roku 1996.

16. - paź żeglarz - gatunek chroniony, umieszczony w “Polskim studium różnorodności

biologicznej” ze statusem - wymierający, oraz w “Polskiej czerwonej księdze zwierząt”

ze statusem - ginący. Na terenie gminy ostatnie notowanie około roku 1984 na skraju

lasu koło Nowogardu. Od tej pory nie stwierdzony, populacja najprawdopodobniej

przestała istnieć. 17. – mrówka rudnica - umieszczony na “Europejskiej czerwonej liście zwierząt i roślin

zagrożonych wyginięciem w skali światowej” ze statusem – zagrożony. Na terenie

gminy kilka dużych mrowisk znaleziono w lasach w okolicy Czermnicy.

18. - trzmiel polny - gatunek chroniony. Pospolity. Częsty na całym terenie gminy

Nowogard.

19. - trzmiel kamiennik - gatunek chroniony. Pospolity. Występuje na całym terenie

gminy.

20. - trzmiel ziemny - gatunek chroniony. Miejscami liczny. Występuje na całym terenie

gminy.

21. – trzmiel ogrodowy - gatunek chroniony. Na terenie gminy znaleziony na jednym

stanowisku.

Powyższe gatunki trzmieli były jedynymi, które zostały na terenie gminy Nowogard

złapane. Jednak z dużej części stanowisk gatunki te są wykazywane wyłącznie na podstawie

obserwacji. Dlatego też prawdopodobnie występują na terenie gminy inne gatunki z rodzaju

Bombus.

22. - ślimak winniczek - gatunek chroniony. Pospolity. Występuje na całym terenie

gminy Nowogard. Zasiedla głównie miedze i skraje lasów. Populacja średnio liczna.

Najliczniej występuje w wilgotniejszej części lasu koło miejscowości Trzechel.

23. - żyworódka rzeczna - Gatunek umieszczony na “Czerwonej liście zwierząt ginących

i zagrożonych w Polsce” ze statusem - rzadki. Na terenie gminy stwierdzona w rzece

Sąpólnej, Wołczenicy i Dobrzycy.

24. - skójka malarska - gatunek chroniony, umieszczony w “Polskim studium

różnorodności biologicznej” ze statusem - narażony, oraz na czerwonych listach

Meklenbergii i Brandenburgii. Gatunek szeroko rozprzestrzeniony. Na terenie gminy

znaleziony na 7 stanowiskach.

25. - szczeżuja spłaszczona - gatunek chroniony, umieszczony “Polskim studium

różnorodności biologicznej” ze statusem - narażony, oraz na czerwonych listach

Meklenbergii i Brandenburgii. Na terenie gminy Nowogard znaleziony na jednym

stanowisku w rzece Sąpólnej.

26. - Musculium lacustre (Müll.) - gatunek umieszczony na “Czerwonej liście gatunków

ginących i zagrożonych wyginięciem w Polsce” (Głowaciński 1992). Gatunek

drobnozbiornikowy. W gminie znaleziony w niewielkim zbiorniku koło Trzechelskiej

Strugi.

3.2. Kręgowce

Gatunki kręgowców, przedstawionych w tabelach w tym rozdziale, stwierdzonych i

potencjalnie występujących w gminie Nowogard, a wymienionych na czerwonych listach

oznaczono:

PZ - czerwona lista Pomorza Zachodniego,

PCZ - krajowa czerwona lista,

INT - międzynarodowe konwencje i dyrektywy, czerwone listy i księgi;

OG - gatunek objęty ochroną gatunkową,

OS - gatunek objęty ochroną strefową,

Ł - gatunek łowny.

3.2.1. Ryby

Ze względu na niewielką liczbę większych zbiorników wodnych występujących na

terenie gminy, liczba występujących tu gatunków ryb i ich liczebność jest stosunkowo

nieduża.

Występują one w jeziorach Nowogardzkim i Kościuszki, oraz w większych

zbiornikach trwałych na całym terenie gminy Nowogard. Jezioro Nowogardzkie jest jeziorem

sandaczowym, a jezioro Kościuszki jeziorem linowo-szczupakowym, pozostałe to zbiorniki

karasiowe (Filipiak, Sadowski 1994). W zbiornikach tych występują gatunki ryb

charakterystyczne dla danego typu zbiornika, z tym, że w jeziorze Nowogardzkim już od

wielu lat nie ma sandacza. Jest to spowodowane dużą eutrofizacją zbiornika, pogorszeniem

warunków tlenowych, a przede wszystkim brakiem zanurzonej roślinności naczyniowej, która

jest tarliskiem sandacza. W rowach melioracyjnych, drobnych ciekach i trwałych zbiornikach

śródpolnych masowo występuje ciernik i cierniczek, a w niektórych, większych zbiornikach

śródpolnych karaś.

Z przeprowadzonego wywiadu wynika, że w rzece Wołczennicy i Sąpólnej występują

następujące gatunki: kiełb, koza, miętus, szczupak, płoć, wzdręga i okoń.

Do cenniejszych gatunków ryb występujących w gminie Nowogard należy:

- koza - gatunek chroniony, na terenie gminy znaleziona w rzece Sąpólnej i Wołczennicy

3.2.2. Płazy

Na obszarze gminy Nowogard stwierdzono występowanie 11 gatunków płazów:

1. - traszka grzebieniasta - gatunek chroniony. Prawdopodobnie występuje w

rozproszeniu na terenie całej gminy. Szczególnie licznie występuje w lasach koło

Czermnicy. Łącznie stwierdzono 33 stanowiska rozrodu.

2. - traszka zwyczajna - gatunek chroniony o zasięgu europejskim. Pospolity.

Stwierdzona w 50 miejscach. Prawdopodobnie występuje licznie na terenie całej

gminy.

3. - kumak nizinny - gatunek chroniony. Zasięg europejski. Stosunkowo liczny na

terenie całej gminy Nowogard. Łącznie stwierdzono 27 stanowisk rozrodu głównie

w zbiornikach śródpolnych.

4. - grzebiuszka ziemna - gatunek chroniony o zasięgu środkowoeuropejskim. Liczna

na terenie całej gminy, z wyjątkiem lasów w północno-zachodniej części. Łącznie

46 stanowisk rozrodu, głównie w zbiornikach śródpolnych.

5. - ropucha szara - gatunek chroniony o zasięgu europejskim. Rozpowszechniona na

terenie całej gminy. Łącznie stwierdzono rozród w 120 miejscach.

6. - rzekotka drzewna - gatunek chroniony, zasięg europejski. Na terenie gminy

Nowogard stosunkowo częsta, głównie w zbiornikach na terenach zalesionych.

Stwierdzono 40 stanowisk rozrodu.

7. - żaba jeziorkowa - gatunek chroniony w okresie rozrodu. Zasięg europejski.

Występuje stosunkowo licznie na terenie całej gminy. Stwierdzono 47 stanowisk.

8 .- żaba śmieszka - gatunek chroniony w okresie rozrodu. Jak na ten gatunek

stosunkowo mało liczna na terenie gminy Nowogard. Stwierdzono 27 stanowisk

rozrodu.

9. - żaba wodna - gatunek chroniony w okresie rozrodu. Występuje bardzo licznie na

terenie całej gminy. Łącznie 46 stanowisk.

10 .- żaba trawna - gatunek chroniony. Występuje stosunkowo licznie na terenie całej

gminy, najliczniej spotykana w lasach. Stwierdzono 92 stanowiska rozrodu.

11 .- żaba moczarowa - gatunek chroniony. Występuje bardzo licznie na terenie całej

gminy, najliczniejsza na łąkach i polach. Lęgowiskami są wszystkie niewielkie

zbiorniki wodne, łącznie z wodami astatycznymi. Stwierdzono 109 miejsc rozrodu.

 Miejsca rozrodu płazów

Na terenie gminy Nowogard występuje bardzo wiele miejsc rozrodu płazów.

Większość z nich to zbiorniki śródpolne. Ochrona płazów to przede wszystkim utrzymywanie

wyższego poziomu wód na łąkach i w lasach gminy, a obecna sytuacja w gminie Nowogard

jest niekorzystna bowiem grunty są przesuszone ze względu na zbyt głęboką moliorację.

Wyniki ich inwentaryzacji przedstawiono w tabeli poniżej.

Płazy

Lp Gatunek Kategoria

zagrożenia

Status

ochronny

Uwagi

1. traszka

grzebieniasta

PZ, INT OG dolina rzeki Wołczenicy, lasy okolic

Czermnicy, Trzechla i Błotna, jez.

Nowogardzkie, niewielkie zbiorniki

trwałe na terenie całej gminy

2. traszka

zwyczajna

PZ OG dolina rzeki Wołczenicy, lasy okolic

Czermnicy, Trzechla i Błotna, jez.

Nowogardzkie, niewielkie zbiorniki

trwałe na terenie całej gminy

3. kumak nizinny PZ, INT OG dolina rzeki Sąpólnej, niewielkie

zbiorniki trwałe na terenie całej gminy

4. grzebiuszka

ziemna

INT OG dolina rzeki Sąpólnej, niewielkie

zbiorniki trwałe na terenie całej gminy

5. ropucha szara PZ OG dolina rzeki Wołczenicy, dolina rzeki

Sąpólnej, lasy okolic Czermnicy,

Trzechla i Błotna, jez. Nowogardzkie,

niewielkie zbiorniki trwałe na terenie

całej gminy

6. rzekotka

drzewna

PZ, INT OG dolina rzeki Wołczenicy, lasy okolic

Czermnicy, Trzechla i Błotna,

niewielkie zbiorniki trwałe na terenie

całej gminy

7. żaba jeziorkowa PZ OG dolina rzeki Wołczenicy, lasy okolic

Czermnicy, Trzechla i Błotna, jez.

Nowogardzkie, niewielkie zbiorniki

trwałe na terenie całej gminy

8. żaba śmieszka - OG dolina rzeki Wołczenicy, dolina rzeki

Sąpólnej, lasy okolic Czermnicy,

Trzechla i Błotna, jez. Nowogardzkie,

niewielkie zbiorniki trwałe na terenie

całej gminy

9. żaba wodna - OG dolina rzeki Wołczenicy, dolina rzeki

Sąpólnej, lasy okolic Czermnicy,

Trzechla i Błotna, jez. Nowogardzkie,

niewielkie zbiorniki trwałe na terenie

całej gminy

10. żaba trawna PZ OG dolina rzeki Wołczenicy, dolina rzeki

Sąpólnej, lasy okolic Czermnicy,

Trzechla i Błotna, jez. Nowogardzkie,

niewielkie zbiorniki trwałe na terenie

całej gminy

11. żaba moczarowa PZ, INT OG dolina rzeki Wołczenicy, dolina rzeki

Sąpólnej, lasy okolic Czermnicy,

Trzechla i Błotna, jez. Nowogardzkie,

niewielkie zbiorniki trwałe na terenie

całej gminy

3.2.3. Gady

Stwierdzono występowanie 5 gatunków gadów.

– jaszczurka zwinka - gatunek chroniony. W gminie Nowogard znaleziona na 2

stanowiskach.

– jaszczurka żyworodna - gatunek chroniony. W gminie Nowogard znaleziona na 3

stanowiskach, ale jest niewątpliwie bardziej rozpowszechniona.

– padalec zwyczajny - chroniony. W Nowogardzie stosunkowo licznie znajdowany w

lasach koło Czermnicy i Trzechla. Znaleziony na 6 stanowiskach.

– zaskroniec - najpospolitszy gatunek węża występujący w Polsce. Gatunek chroniony.

W gminie Nowogard znaleziony na 2 stanowiskach, ale niewątpliwie jest liczniejszy.

– żmija zygzakowata - gatunek chroniony, stosunkowo nieliczny. W gminie Nowogard

znajdowana stosunkowo często, szczególnie w lasach koło Czermnicy. Łącznie 6

stanowisk.

3.2.4. Ptaki

 Najważniejsze miejsca lęgowe ptaków

Najważniejszymi miejscami lęgowymi ptaków na terenie gminy Nowogard są doliny

rzek Wołczennicy i Sąpólnej oraz trzy niewielkie zbiorniki wodne (zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie, zbiornik koło Miętna i jeziorko w Karsku).

Doliny rzek ważne są ze względu na derkacza, żurawia, błotniaka stawowego,

sieweczkę rzeczną, czajkę, kszyka, słowika szarego, gąsiorka i srokosza. Nad rzekami

stwierdzono również lęgi pliszki górskiej i zimorodka.

Na zbiornikach wodnych lęgną się: bąk, bączek, perkozek, perkoz dwuczuby, perkoz

rdzawoszyi, zausznik, cyranka, cyraneczka, świstun, płaskonos, krakwa, podgorzałka, gągoł,

czernica, zielonka, kokoszka wodna, kszyk, krwawodziób, błotniak stawowy, mewa

śmieszka, rybitwa czarna, wąsatka i remiz. Przy czym najcenniejszym miejscem lęgowym jest

zbiornik koło więzienia w Nowogardzie.

Na wyróżnienie zasługują również lasy koło Czermnicy i jeziora: Nowogardzkie i

Kościuszki. Nad lasami obserwowano bociana czarnego, orlika krzykliwego, kanię czarną,

kanię rudą i gołębiarza. Natomiast lęgnie się tu słonka. Na jeziorach lęgną się: bąk, perkoz

dwuczuby, czernica, gągoł, czajka, brodziec piskliwy, błotniak stawowy i błotniak zbożowy.

Na terene gniny Nowogard stwierdzono 141, z tego:

- prawnie chronionych wg Rozporządzenia (ANEKS pkt. 4) jest 131,

- znajdujących się na “Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce jest 12,

-znajdujących się na “Polskiej czerwonej księdze zwierząt” jest 12,

- znajdujacych się na “Europejskiej czerwonej liście zwierząt i roślin zagrożonych

wyginięciem w skali światowej” są 3,

- znajdujących się na “Czerwonej liście zwierząt Pomorza Zachodniego” jest 31,

- znajdujących się w załącznikach Dyrektywy w sprawie ochrony dzikich ptaków jest 54,

- znajdujących się na czerwonych listach sąsiednich landów jest 59.

Liczebność i występowanie stwierdzonych najcenniejszych lęgowych gatunków

ptaków w gminie Nowogard przedstawiono w poniższej tabeli. Pełen wykaz gatunków

zamieszczono w ANEKSIE tabela 3.

Kategorie lęgowości wg PAO – A – gniazdowanie pewne, B – możliwe, C - niewykluczone.

Gatunek Liczebność

(par)

[stanowisk legowych]

Kategoria

lęgowa

Występowanie

1. bocian czarny B Lasy okolic Czermnicy, Błotna

i Trzechla, jez. Nowogardzkie

2. bocian biały [61] A teren całej gminy

3. perkozek (po 1 parze) [9] A drobne zbiorniki wodne

4. perkoz dwuczuby [14] A jezioro Nowogardzkie i

większe zbiorniki wodne

5. perkoz

rdzawoszyi

(po 1 parze)[12] A niewielkie zbiorniki wodne

6. zausznik (4 pary)[1] A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie

7. bąk [3] A na jeziorach

8. bączek (1 para) A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie

9. czapla siwa - zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie

10. świstun (2 pary) A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie, jeziorko koło

Karska

11. krakwa (po 1 parze) [2] A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie, zbiornik kolo

Miętna

12. cyraneczka (3 pary)[2] A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie, jeziorko koło

Miętna

13. cyranka (3 pary) [2] A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie, zbiornik kolo

Trzechla

14. płaskonos (po 1 parze) [3] A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie, zbiornik kolo

Miętna i jeziorko koło Karska

15. podgorzałka (1 para) ) [1] A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie

16. czernica (4-6 par) [1]

(1-2 pary)[5]

A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie i jeziorko koło

Karska

17. gągoł (2 pary)[1]

(po 1 parze)

A Jez. Nowogardzkie, zbiornik

koło więzienia w Nowogardzie

i jeziorko koło Miętna

18. nurogęś [2] - Jez. Nowogardzkie

19. trzmielojad [3] B drobne zbiorniki trwałe

20. orzeł bielik 1 osobnik C okolice Nowogardu

21. orlik krzykliwy [1] [?5] B leśnictwo Barnisławice

22. kania czarna [1] [9] AC lasy kolo Czermnicy i jez.

Nowogardzkiego

23. kania ruda [1] [2] AC lasy kolo Czermnicy i jez.

Nowogardzkiego

24. błotniak stawowy [9] A zbiorniki wodne

25. błotniak zbożowy (1 para) A Jez. Nowogardzkie

26. jastrząb gołębiarz 1 osobnik C okolice Trzebieni

27. kuropatwa A na terenie całej gmina

28. przepiórka [3] A lasy okolic Czermnicy

29. zielonka (1para) A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie

30. derkacz (ponad 15 par) [20] A dolina Wołczennicy, Sąpólnej

i Trzechelskiej Strugi

31. kokoszka wodna ( 5 – 8 par) [1]

(1-2 pary) [10]

A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie, lasy kolo

Czermnicy

32. żuraw [13] A doliny rzek Wołczennicy i

Sąpólnej

33. sieweczka rzeczna (1 para) A dolina rzeki Wołczennicy

34. czajka pojedyncze pary

[29]

A dolina Wołczennicy, Sąpólnej

i Trzechelskiej Strugi

35. batalion kilka osobników - zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie, zbiornik koło

Miętna

36. kszyk (po 1 – 2 pary) [7] A doliny rzek Wołczennicy i

Sąpólnej

37. słonka kilka par A podmokłe lasy koło

Czermnicy i Trzechla

38. krwawodziób (pojedyncze pary)

[2]

A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie i jeziorko w

Karsku

39. samotnik [1] A okolice Strzelewa

40. łęczak w 3 miejscach na

przelocie

- zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie

41. brodziec piskliwy (2 pary) A Jez. Nowogardzkie

42. śmieszka (około 50 par) [2]

( 3-5 par) [7]

A Jez. Nowogardzkiei inne

zbiorniki wodne

43. mewa pospolita (3 pary)[2] A Jez. Nowogardzkie, jeziorko

koło Karska

44. rybitwa czarna (pojedyńcze pary)

[2]

A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie i jeziorko w

Karsku

45. płomykówka [2] A

46. sowa uszata [1] A las koło Miętna

47. zimorodek [1] A rzeka Sąpólna koło

Radosławia

48. pliszka górska [8] A doliny rzek Wołczennicy i

Sąpólnej

49. słowik szary [6] A doliny rzek Wołczennicy i

Sąpólnej

50. kwiczoł [14] A skraj lasów i zadrzewienia

śródpolne

51. brzęczka [8] A Jez. Nowogardzkie

52. strumieniówka (po 1 parze) [3] A lasy okolic Czermnicy,

Trzchla i Błotna

53. wąsatka (1 – 2 pary) [1] A zbiorniki wodne

54. remiz (1 – 2 pary) [1] A zbiornik koło więzienia w

Nowogardzie

55. gąsiorek [17] A obrzeża lasów i zarośla

56. srokosz [12] A doliny rzek Wołczennicy i

Sąpólnej

57. krzyżodziób

świerkowy

[2] A

3.2.5. Ssaki gminy Nowogard

Na obszarze gminy Nowogard stwierdzono 26 gatunków ssaków, ale liczba ta z

pewnością jest zaniżona w stosunku do stanu faktycznego. Ocena występowania ssaków

wymaga bowiem bardziej dogłębnych stacjonarnych badań. Wyniki ich inwentaryzacji

przedstawiono w tabeli 3 w ANEKSIE.

Na terenie gminy występują m.in.: jeż zachodni, kret europejski, ryjówka aksamitna,

ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, wiewiórka, piżmak, nornica ruda, karczownik, nornik

północny, nornik bury, nornik zwyczajny, mysz domowa, szczur wędrowny, badylarka, mysz

polna, mysz leśna, mysz zaroślowa, kuna leśna, kuna domowa, łasica. Z danych

literaturowych wynika, że na całym przebiegu rzeki Sąpólnej występuje wydra.

Ssaki

w tym:

Lp. Gatunek Kategoria

zagrożenia

Status

ochronny

Uwagi

1. wydra INT, PCZ OG potencjalnie

2. borsuk PZ Ł potencjalnie

3. rzęsorek rzeczek PZ OG potencjalnie

4. zając szarak PZ Ł w rozproszeniu

5. badylaka PZ OG w rozproszeniu

6. mysz polna PZ OG w rozproszeniu

7. kuna leśna PZ Ł potencjalnie

8. kuna domowa PZ Ł potencjalnie

9. kret PZ OG w rozproszeniu

10. łasica PZ OG potencjalnie

11. jeż zachodni PZ OG potencjalnie

12. ryjówka aksamitna PZ OG w rozproszeniu2

13. ryjówka malutka PZ OG w rozproszeniu

14. wiewiórka PZ OG potencjalnie

 Zwierzyna łowna

Gmina Nowogard ma duży odsetek terenów otwartych, ze znacznym udziałem łąk i

pastwisk, sporo jest także lasów. Wszystko to sprzyja występowaniu tam zwierzyny łownej.

Na teren gminy Nowogard zachodzą cztery okręgi łowieckie, na których działają koła

łowieckie: Kania (jeden okrąg łowiecki) i Drop (trzy okręgi łowieckie).

Ponieważ powyższe okręgi leżą tylko częściowo na terenie gminy Nowogard

przytoczone poniżej dane mają charakter mocno przybliżony i można je wykorzystać tylko

do stwierdzenia gatunków zwierząt występujących na tym terenie, a nie do określenia

pogłowia tych zwierząt.

Stan zwierzyny łownej w roku 1996/97 w tych okręgach wynosił: zwierzyny grubej

czyli jeleni - 87 sztuk, saren - 845, dzików - 251, natomiast zwierzynę drobną

reprezentowały głównie lisy - 99, borsuki - 11, kuny - 25, tchórze - 10, piżmaki - 35, zające -

140, króliki - 50, bażanty - 65 i kuropatwy - 120 sztuk.

Z punktu widzenia łowiectwa tereny gminy Nowogard należą do atrakcyjnych,

zwłaszcza pod względem zwierzyny grubej. Słabiej jest natomiast reprezentowana zwierzyna

drobna łącznie z ptactwem wodnym.

4. Podsumowanie inwentaryzacji faunistycznej

W wyniku waloryzacji faunistycznej na terytorium gminy Nowogard można

wyodrębnić trzy duże obiekty oraz 153 mniejsze obszary istotne dla bytowania fauny.

Dokładne określenie ich wartości wymaga dłuższych studiów, ale już teraz można stwierdzić,

że obszary te powinny być chronione. Większość gatunków stwierdzonych w gminie objęta

jest ochroną prawną na podstawie ustaw: o ochronie przyrody, Prawo łowieckie i o rybactwie

śródlądowym Obszary te stanowią elementy ESOCH (rozdz. V).

Ponadto w obrębie gminy Nowogard w trakcie prowadzonych obserwacji, w latach

1998/99 stwierdzono w dolinach rzek Wołczenicy i Sąpolnej legowiska gatunków

zagrożonych wymarciem w skali świata (derkacz). Rewiry leśne koło Czermnicy i jeziora

Nowogardzkiego zajęte są przez zagrożone wymarciem w skali kraju bociana czarnego i orła

bielika a także przez kanię czarną, rudą oraz orlika krzykliwego, których gniazda powinny

być objęte ochroną wraz z terenem go otaczającym (należy utworzyć strefy) zgodnie z

zapisami § 2 ust. 4 rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych

Leśnictwa z 6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 13, poz.

61).

Najważniejszym składnikiem fauny poza ptakami, z punktu widzenia ochrony

przyrody są płazy. Większość stwierdzonych gatunków występuje stosunkowo licznie na

terenie gminy. Miejscem rozrodu wszystkich gatunków płazów są bardzo liczne na terenie

gminy niewielkie zbiorniki wodne, a ponieważ płazy są najbardziej zagrożoną wymarciem

gromadą kręgowców w naszym kraju należy wszystkie oczka wodne objąć ochroną.

Ogółem stwierdzono występowanie:

Bezkręgowce - 26 gatunków

Kręgowce - 199 gatunków, w tym:

Ryby - 16 gatunków

Płazy - 11 gatunków

Gady - 5 gatunków

Ptaki - 141 gatunków

Ssaki - 26 gatunków.

Przeprowadzona inwentaryzacja faunistyczna pozwoliła na stwierdzenie bytowania

gatunków zagrożonych i ginących, które umieszczane są na różnych czerwonych listach. Na

255 stwierdzonych i potencjalnie występujących w gminie Nowogard ujęto 101 gatunków z

czerwonych list. Spośród nich 11 reprezentuje ssaki, 60 ptaki, 11 płazy, 5 gady oraz

1 rybę. Bezkręgowców 13 gatunków.

IV PRZYRODA NIEOŻYWIONA

W tym rozdziale omówiono wyniki waloryzacji dotyczące obiektów przyrody nieożywionej.

Rozdziały poświecone zagadnieniom dotyczącym sfery geologii, geomorfologii,

hydrologii, gleb i klimatu umieszczono w rozdziale I niniejszego opracowania.

1. Obiekty geomorfologiczne

Geomorfologia gminy Nowogard ukształtowana została poprzez fazę Pomorską

ostatniego zlodowacenia. Pozostałością najmłodszego stadia Pomorskiego są wypiętrzenia

moreny dennej.

Obiekty geomorfologiczne gminy reprezentowane są przez mineralne formy

geomorfologiczne, będące pozostałością lodowca oraz torfowiska, które powstały z czasem,

po ustąpieniu lodowca, w lokalnych obniżeniach i zagłębieniach terenowych.

Do najważniejszych obiektów geomorfologicznych w gminie należą:

 Falista równina moreny dennej występuje na przeważającej powierzchni gminy. Jest ona

charakterystyczna dla całego obszaru Równiny Nowogardzkiej. Pofalowana powierzchnia

równiny pokryta jest drumlinami i pocięta szeregiem wydłużonych obniżeń i dolin

rzecznych o przebiegu północ - południe, a w zachodniej części gminy również wschód -

zachód.

 Mineralne formy geomorfologiczne - moreny fazy Pomorskiej są rozwinięte najsilniej i

mają charakter transgresywny. W ich przebiegu zarysowują się wyraźnie tak zwane loby -

płaty. Proces zaniku pokrywy lodowej doprowadził do wytworzenia pagórkowatych

wzniesień. W zależności od formy pagórków i charakteru ich warstwowania pojawiają się

na terenie gminy w rozproszeniu kemy - mające postać nieregularnych złóż. W miejscu

gdzie lód stał w wyciśniętych zagłębieniach powstały jeziora. Zaliczyć do nich należy

między innymi jezioro Nowogardzkie i Orzechowskie.

Dziełem erozji i ciśnienia lodu są również drumliny - zespoły wydłużonych złóż

ciągnących się podobnie jak rynny w kierunku lodowca. Na powierzchni pokrywa je glina

zwałowa, ale w jądrze może występować materiał warstwowy, często w postaci żwirów i

piasków, które były przedmiotem eksploatacji w różnych częściach gminy.

Zarówno kemy, jak i drumliny są rozproszone na terenie całej gminy i są mało

wyraźne w jej krajobrazie. Najbardziej wyróżniające się i największe powierzchniowo,

nadające charakter krajobrazowi pofałdowania, drumliny dominują na południe od

Nowogardu, kemy w kierunku północnym.

2. Głazy i głazowiska

Płaski rolniczo-leśny teren gminy Nowogard jest monotonny i mało zróżnicowany

konfiguracyjnie. Brak jest większych skupień obszarów, na których pojawiają się formy

będące miejscem wypiętrzenia osadów polodowcowch, pojedynczych głazów lub większych

skupień kamieni. Na terenie gminy łącznie zarejestrowano 11 punktów o tego typu

charakterze, będących obszarami składowania głazów i kamieni nagromadzonych w trakcie

eksploatacji żwirów moreny dennej lub są to składowiska powstałe wskutek wywożenia

większych kamieni z kompleksów pól uprawnych. Największym głazem znalezionym w

trakcie prac terenowych, jest pojedynczy kamień o obwodzie 560 cm, leżący na terenie lasów

Leśnictwa Czermnica, proponowany jako pomnik przyrody nieożywionej (PP-81).

Lp Lokalizacja Charakterystyka obiektu Uwagi

1 W kierunku na NE przy

drodze z miejscowości

Łęgno

Skupienie licznych kamieni

polnych przy drodze śródpolnej,

różnej wielkości; największe o

obw. do 200 cm

Obiekt powstały wskutek

usuwania kamieni z

przyległych pól

2 Obrzeże śródpolnego

lasku koło

miejscowości Grabin

Dużo kamieni polnych o różnej

wielkości największe o obw.

około 500 cm

Głazowisko powstałe sztucznie

wskutek usuwania kamieni z

pól

3 1 km na SW od

miejscowości Grabin

Składowisko kamieni polnych na

obrzeżu ekosystemu mszarnego

Głazowisko powstałe sztucznie

wskutek usuwania kamieni z

pól

4 Teren leśny na W od

miejscowości Trzachel

Skupisko kamieni na krawędzi

ekosystemu leśnego bagiennego

Głazowisko o nieokreślonym

pochodzeniu. Prawdopodobnie

na wskutek usuwania kamieni z

pól.

5 Oddział 72h Leś.

Czermnica

Duży głaz w młodej olszynie;

obw. 560 cm; częściowo

pogrążony w glebie, porośnięty

mchami, szczyt płaski

Obiekt pomnikowy

6 Skraj lasu 1 km na SW

od miejscowości

Czermnica

Pojedynczy kamień na skraju

lasu i drogi polnej o obw. 350 cm

Element krajobrazu

7 0,4 km na NE od

Świerczewa

Pojedynczy głaz o obw. 400 cm.

Przy drodze śródpolnej

Element krajobrazu

8 Przy kościele w Karsku Pojedynczy głaz przy krzyżówce

dróg o obw. 400 cm

Obiekt krajobrazowy

9 2 km na NE od

miejscowości Jarchlino

Skupisko głazów różnej

wielkości na kamienistej skarpie

na obrzeżu wyrobiska żwiru;

największe o średnicy o około

średnicy 250 cm

Pozostałość poeksploatacyjna

żwiru

10 1,5 km na NNO od

miejscowości Bieniczki

Składowisko kamieni polnych na

obrzeżu śródpolnego zagłębienia

Obiekt powstały na wskutek

usuwania kamieni z pól

11 1 km na NNO od

miejscowości Bieniczki

Okazałe głazy o obw. do 270 cm

na skraju śródpolnego

zagłębienia

Obiekt powstały na wskutek

usuwania kamieni z pól

3. Torfowiska i złoża torfowe

Torfowiska należą do młodych utworów geologicznych pochodzenia organicznego,

których proces powstania to najnowsza historia w rozwoju geologicznym skorupy ziemskiej.

Na ekosystem torfowiskowy składa się występująca na jego powierzchni szata roślinna,

określająca rodzaj torfowiska oraz złoże torfowe, powstałe w wyniku akumulacji materii

organicznej z porastających torfowisko torfotwórczych zbiorowisk roślinnych.

Obszar gminy Nowogard charakteryzuje się dość wysokim stopniem zatorfienia

(ANEKS pkt. 5 - mapa nr 1). Łącznie zarejestrowano tu 83 złoża torfowe w tym 4 gytiowiska,

w których proces sedymentacji osadów nagromadził jedynie utwory mineralne, w postaci

gytii wapiennej lub detrytusowej.

Gytiowiska na terenie gminy Nowogard to stosunkowo nieduże obiekty, których

powierzchnia łączna liczy 41 ha.

Łączna powierzchnia złóż gytiowych, zarówno tych, w których nie ma torfu jak i

zalegających pod powierzchnią utworów torfowych wynosi 1222,3 ha. Zasoby gytii na terenie

gminy nagromadzone w trakcie długotrwałej sedymentacji wynoszą 26307,5 tys. m3.

W utworach gytiowych występują gytie wapienne, organiczne i ilaste. Średni zakres

miąższości złóż gytiowych waha się od 0,2 do 0,7 m. Najgłębsze są złoża gytii organicznej,

mają one także największe zasoby wynoszące prawie 17.000 tys. m3.

Większość złóż torfowych to obiekty o zróżnicowanej powierzchni od zaledwie kilku

hektarów do dużych powierzchniowo, takich jak: złoże poniżej Szczytnik, w rejonie

Czermnicy, Nowogardu czy też Wyszomierza, których powierzchnia osiąga niekiedy ponad

300 ha.

W stratygrafii złóż torfowych gminy Nowogard występują głównie torfy niskie, co

związane jest z charakterem i rzeźbą terenu. Z reguły są to złoża pochodzenia pojeziornego i

wówczas są podścielone osadami utworów mineralnych, jak często spotykana gytia wapienna

lub rzadziej - gytia detrytusowa lub mają swoją genezę związaną z dolinami rzecznymi.

Złoża torfowe osiągają w rejonie nowogardzkim znaczną miąższość, maksymalnie do

5,8 m jak ma to miejsce koło Glicka.

Na terenie gminy występują jedynie 7 złóż torfu wysokiego oraz jedno złoże o

charakterze przejściowym. Mają one inną genezę i powstały w lokalnych bezodpływowych

obniżeniach terenu które zasilane były wodami skąpożywnymi.

Najczęściej spotykaną kombinacją są pokłady: olesowo - szuwarowe, szuwarowo -

turzycowiskowe lub mechowiskowo - turzycowiskowe. Łączna powierzchnia złóż torfowych

na terenie gminy Nowogard wynosi 2.452,5 ha a zasoby skumulowane osiągają 35028,5 tys.

m3.

4. Źródła i tereny źródliskowe

Geomorfologia i rzeźba terenu gminy uniemożliwiają występowanie na jej terenie

źródeł. Pojawia się natomiast obszary źródliskowe, z których wypływają wody gruntowe z

płytko zalegających poziomów wodonośnych. Takie obszary źródliskowe, to lokalne uskoki

w rzeźbie terenu, zbocza skarp charakteryzujące się, w związku ze specyficznym sposobem

zasilania wodnego, odrębną roślinnością.

Na obszarze gminy zlokalizowano jeden obszar źródliskowy w rejonie miejscowości

Wyszomierz. Obszar ten charakteryzuje się tym, że wody naporowe wypływające ze skarp

podłużnego obniżenia na dnie ze strumieniem tworzą lokalne cyrki źródliskowe o różnej

intensywności. Obiekt ten o znaczeniu krajobrazowym jest szczególnie ważnym dla jakości

wód sieci hydrologicznej w tej części gminy. Proponowany jako stanowisko dokumentacyjne

SD-1.

5. Formy krajobrazowe

Na obszarze gminy Nowogard występują zarówno typy krajobrazu naturalnego, jak i

krajobrazy przekształcone. Pod nazwą “krajobraz naturalny” rozumiemy typ krajobrazu o

swoistej strukturze. Składa się na nią wzajemne powiązanie rzeźby powierzchni terenu, jej

składu litogenicznego, stosunków wodnych, klimatycznych, biocenotycznych i glebowych, a

także tych efektów gospodarki ludzkiej, których wyrazem jest modyfikacja warunków

przyrodniczych. Na niewielkim terenie jakim jest gmina Nowogard podstawowym

czynnikiem krajobrazotwórczym jest rzeźba powierzchni ziemi.

⇒ Według klasyfikacji typologicznej krajobrazów naturalnych Polski, dokonanej

przez Kondrackiego (1978), na obszarze gminy Nowogard występują następujące rodzaje (*)

i gatunki (•) krajobrazu:

*młodoglacjalny; odznaczający się dużą ilością zagłębień bezodpływowych,

wypełnionych częściowo wodami jezior lub torfowiskami, słabo rozwiniętym naturalnym

drenażem, stosunkowo znaczną zawartością węglanu wapnia wód powierzchniowych oraz

przewagą gleb brunatnych lub płowych tzw. pseudobielicowych. Cechy te zaznaczają się

w mniejszym lub większym stopniu zarówno w gatunku krajobrazu pagórkowatym

pojeziornym jak i równin i wyniesień morenowych. Charakterystyczną cechą roślinności

są tu lasy mieszane - grądy zaś na siedliskach uboższych bory. Jeziora należą przeważnie

do typu eutroficznego a ich ewolucja prowadzi do przekształcenia w torfowiska niskie. W

środowisku kwaśnym przy braku zasilania przez mineralizowane wody gruntowe powstają

torfowiska wysokie.

• równin i wyniesień morenowych - jego cechą charakterystyczną jest obecność

gleb brunatnych i pseudobielicowych wytworzonych na glinach. Występuje przewaga pól

uprawnych, roślinność potencjalna to grądy. Wody gruntowe występują niezbyt głęboko.

Najczęściej pojawiają się pomiędzy pokładami utworów gliniastych. Ten rodzaj gatunek

krajobrazu jest typowy dla zasadniczej części terytorium gminy.

Krajobraz ten charakteryzuje się dużą powierzchnią pól często rozciętych

utwardzonymi drogami i licznymi elementami infrastruktury gospodarki rolnej. Elementy

urbanistyczne tego krajobrazu to zakłady przetwórstwa rolnego np. mleczarnie, gorzelnie,

a także liczne budynki inwentarskie, często położone z dala od wsi lub na ich obrzeżu.

• pagórkowaty pojezierny - charakteryzują go gliny, piaski i żwiry z przewagą

gleb brunatnych. Pod względem formy użytkowania ziemi, w krajobrazie tym dominują

pola uprawne oraz enklawy leśne. Potencjalnymi klimaksowymi zbiorowiskami są bory

mieszane, grądy, a w zagłębieniach - torfowiska. Wody gruntowe znajdują się w

równowadze, przy czym cechą charakterystyczną jest lokalnie wzmożone parowanie, z

czym wiążą się zaburzenie okresowe równowagi hydrologicznej.

⇒ Krajobraz przekształcony, to krajobraz kulturowo - uprawowy, określany inaczej

terminem krajobrazu rolniczego. Charakteryzuje się on znacznym stopniem urbanizacji,

wśród naturalnych elementów przyrodniczych. W gminie Nowogard jest to dominujący typ

krajobrazu.

Za najbardziej charakterystyczne formy krajobrazowe na terenie gminy Nowogard można

uznać:

 Krajobraz rolniczy, pofalowanej równiny moreny dennej. Charakteryzuje się panoramą

pofalowanych pól uprawnych urozmaiconych zadrzewieniami śródpolnymi, oczkami

wodnymi i alejami wzdłuż dróg.

 Krajobraz łąk i pastwisk w dolinach i obniżeniach terenu. Występuje w dolinach rzek

Wołczenicy i Sąpólnej. Mniejsze obszary są w NW części gminy porozrzucane w całym

podmokłym terenie. na zmeliorowanych złożach torfowisk niskich.

 Lasy zajmują prawie 26% powierzchni gminy głównie w NW części gminy i na E od

Nowogardu. W większości są to lasy mieszane dębowo-sosnowe i bukowo-dębowe z dużą

liczbą torfowisk wysokich i dystroficznych zbiorników.

 Doliny rzeczne. Charakterystyczne szerokie doliny wytworzyły rzeki Wołczenica i

Sąpólna w większości pokryte łąkami i wypełnione przez złoża torfów niskich oraz doliny

Trzachelskiej Strugi i Dobrzycy przepływające przez tereny leśne, w których występują

fragmenty łąk i niewielkie zbiorniki wodne.

 Jezioro Nowogardzkie. Jest to krajobraz misy jeziornej, wraz z otaczającymi ją brzegami.,

które w dużej części przylegają do parków miejskich.

 Oczka wodne rozrzucone po całym terenie gminy z kępami roślinności mszarnej, otoczone

często zaroślami, urozmaicające krajobraz pól.

6. Krajobraz kulturowy

Nieodłącznym składnikiem krajobrazu są jego walory kulturowe. W trakcie prac

inwentaryzacyjnych, prowadzonych na terenie gminy, zarejestrowano szereg obiektów

stanowiących dobra kulturowe Ziemi Nowogardzkiej. Są to parki podworskie, pałace, dwory,

inne zabytki architektury oraz różne obiekty sakralne (kapliczki, kościoły, cmentarze).

Na obszarze gminy zarejestrowano łącznie 10 parków podworskich oraz jeden

komunalny w Nowogardzie. Ich szczegółową charakterystykę i walory przyrodnicze

przedstawiono w operacie flory i roślinności, która uwzględnia ich stan oraz wartość.

Wszystkie parki podworskie w znacznym stopniu odbiegają od swoich pierwotnych

wartości. Duże, negatywne zmiany w drzewostanie oraz brak jakichkolwiek prac

konserwatorskich doprowadził do znacznej jego dewastacji. Pomimo to parki przedstawiają

wysoką wartość przyrodniczą. Wymagają zabiegów konserwatorskich poprzedzonych

wnikliwą i specjalistyczną inwentaryzacją. Podstawą do dalszych prac mających na celu

przywrócenie poszczególnym obiektom pierwotnej funkcji powinny być informacje zawarte

w Operacie flory i roślinności gminy Nowogard. W rozdziale II pkt. 4.1. zestawiono

lokalizację i ogólne uwagi o stanie parków występujących na terenie gminy.

Równie ważnym elementem krajobrazu kulturowego gminy są obiekty infrastruktury

gospodarczej i użytkowej, w skład których wchodzą: dwie kopalnie ropy naftowej w

okolicach miejscowości Sikorki oraz oczyszczalnia ścieków w Nowogardzie.

7. Obszary zdegradowane

Współczesne procesy urbanizacyjne oraz inne oddziaływanie człowieka na

środowisko przyrodnicze powodują negatywne konsekwencje, które pojawiają się w

ekosystemach, które wskutek tego w znacznym stopniu odbiegają od swojej pierwotnej

postaci. Takie obszary sozologia określa terminem terenów zdegradowanych. Na terenie

gminy obszary zdegradowane to ekosystemy przesuszone wskutek nadmiernego odwodnienia

i błędnych zabiegów agrotechnicznych oraz wysypiska śmieci i żwirownie.

7.1. Wysypiska śmieci

Na terenie gminy istnieje jedno wysypisko śmieci, przygotowane pod względem

infrastruktury do zadań jakie ma spełniać. Położone jest ono niedaleko miejscowości Słajsino

o pow.6,78 ha.

Pomimo sprawnego zorganizowania składowania odpadów komunalnych, pojawiają

się w różnych częściach gminy “dzikie” wysypiska śmieci. Najczęściej takie składowiska

śmieci pojawiają się w starych żwirowniach, przy drogach śródpolnych, na nieużytkach,

skrajach lasów, w jarach i kociołkach polodowcowych lub lokalnych obniżeniach terenu.

Łącznie w trakcie inwentaryzacji zarejestrowano 11 tego typu obiektów. Proces bezmyślnego

wyrzucania odpadów i zanieczyszczenia środowiska mogą przerwać jedynie wysokie

grzywny nakładane na sprawców oraz bezwzględny nakaz ich likwidacji.

7.2. Żwirownie

Obecność złóż żwirów i piasków jest wynikiem ostatniego zlodowacenia i osadzenia

w morenie dennej i czołowej tego typu utworów. Łącznie na terenie gminy

zinwentaryzowano 19 żwirowni. Większość żwirowni to ekosystemy wyeksploatowane w

przeszłości. Tylko niektóre z nich zostały zagospodarowane w prawidłowy sposób. Starsze

obiekty poddane zostały procesowi zalesienia lub po zakończonej eksploatacji, wkroczyły

samorzutnie na ich obszar inicjalne stadia roślinności, które nadały im określony, w miarę

naturalny charakter.

Niepokojącym zjawiskiem jest przekształcanie ekosystemów żwirowni w lokalne

składowiska śmieci i odpadów, co prowadzi do całkowitej degradacji tych obszarów i

uniemożliwia naturalną ich odnowę.

8. Stan środowiska naturalnego

 Wody powierzchniowe

Badania monitoringowe wód płynących prowadzone przez WIOŚ nie dotyczyły wód

gminy Nowogard.

W latach 80-tych gospodarka wodno-ściekowa nie była prowadzona prawidłowo. W

gminie znajdowały się fermy bydła mlecznego, trzody chlewnej, drobiu. Znaczne ilości

ścieków miejskich zrzucano do jeziora Nowogardzkiego oraz wylewano do niewielkiego

zbiornika przy brzegu jeziora odpady poprodukcyjne z zakładów ziemniaczanych. Jeszcze

obecnie istnieje jeden zrzut punktowy z mleczarni nowogardzkiej. W założeniach jest to zrzut

wód pochłodniczych, ale obserwacja miejsca zrzutu wyraźnie wskazuje na spływ ścieków

Komunalna oczyszczalnia ścieków w Nowogardzie została zmodernizowana w latach

1994-1996.

 Wody podziemne

Na południe od linii Wolin-Nowogard-Węgorzyno (na obszarze niecki szczecińskiej)

wody zwykłe występują w trzeciorzędowym piętrze wodonośnym, jednakże tylko płytsze

warstwy tego piętra prowadzą wody słodkie, głębiej występują wody o podwyższonej

zawartości jonów chlorkowych, co dyskwalifikuje je do gospodarczego wykorzystania.

Rejon gminy Nowogard należy do obszarów o niższej wodoprzewodności.

Wydajności potencjalnej studni na tym obszarze wynoszą do 30 m3/h a głębokość ich

występowania to na przeważającym obszarze 15-50 m. a więc nie najgłębsze. Ujęcia wód

podziemnych o wydajności powyżej 100 m3/h to:

1. studnia publiczna w Nowogardzie - 100 m3/h ,

2. Nowogard wodociąg - 280 m3/h,

3. Nowogard wodociąg - 146 m3/h.

 Zanieczyszczenia powietrza

W Nowogardzie nie ma dużych zakładów przemysłowych. Główne zanieczyszczenia

powietrza emitowane są z palenisk domowych. Łączna ilość pyłów i gazów jest niższa od 240

ton/rok. Gazyfikacja powinna zmienić główne źródło emisji zanieczyszczeń.

Przez gminę przebiega trasa samochodowa łącząca Szczecin z Koszalinem. Transport

samochodowy jest źródłem hałasu i spalin. Na terenie gminy nie prowadzono dotychczas

badań związanych z określeniem stopnia uciążliwości obecnie istniejącej trasy.

9. Ocena wartości stwierdzonych obiektów i propozycje ochrony

Pod względem krajobrazowym gmina Nowogard nie przedstawia wysokich wartości.

Niemniej jednak zabudowa gminy zharmonizowana jest z krajobrazem. Występują tu

fragmenty i obszary warte ochrony. Propozycje obiektów postulowanych do ochrony

przedstawione zostaną w rozdziale V. Należą do nich :

♦ kompleks rolniczo-leśny - (doliny rzeczne Wołczenicy, Trzachelskiej Strugi, torfowiska i

jezioro Orzechowskie),

♦ dolinę Sąpólnej,

♦ lasy koło Czermnicy,

♦ Jezioro Nowogardzkie,

♦ niewielkie zbiorniki wodne oraz:

 6 obiektów geomorfologicznych;

 11 skupień głazów i głazowisk;

 1 obszar źródliskowy,

 19 żwirowni,

Dodatkowymi walorami gminy są interesujące obiekty kultury materialnej:

 14 miejscowości z cennymi zabytkami architektury

 12 pałaców i dworów

 różne obiekty sakralne w tym:

- 23 kościoły,

- 21 cmentarzy,

- 4 kapliczki.

Brak infrastruktury wysokościowej zakłócającej krajobraz. Luźna sieć mało

widocznych dróg, połacie pól przedzielone enklawami leśnymi, zaroślami, torfowiskami oraz

enklawami wodnymi i ciekami przedstawia spore walory agroturystyczne, co w powiązaniu z

zabytkami jakie gmina posiada na swoim terenie daje duże możliwości wytyczenia ciekawych

tras turystycznych jak np:

T 1 - Nowogard-Kulice-Wierzbięcin-Osowo-Bieniczki-Bieńczyce-Nowogard

T 2 - Nowogard-Świerczewo-Strzelewo-Czermnica-Karsk-Nowogard

T 3 - Nowogard-Mętno-Orzechowo-Sikorki-Grabin-Błotno-Karsk-Nowogard

czy powstania punktów widokowych:

W 1- przy drodze Mętno-Wierzchy - panorama krajobrazu rolniczo-leśnego, drumliny

W 2 - dolina Trzachelskiej Strugi - ekosystemy torfowiskowe

W 3 - połowa drogi z Konarzewa do Jarchlina - ekosystemy doliny Sępólny, krajobraz

rolniczy,

lub ścieżek dydaktycznych, czy tras rowerowych.

Ochrona wymienionych wartości powinna polegać na objęciu ochroną

proponowanych obiektów przyrody nieożywionej, zachowaniu stanu istniejącego

wartościowych form krajobrazu, oraz harmonijnym planowaniu rozwoju gminy,

przedstawiają one bowiem wartość turystyczną i wymagają stosownego zagospodarowania

dla potrzeb agroturystyki.

V. UWARUNKOWANIA OCHRONY PRZYRODY

Uwarunkowania ochrony przyrody tworzą splot elementów, na który składają się

m.in: stwierdzony stan środowiska przyrodniczego oraz sytuacja społeczno-gospodarcza w

gminie. Przedstawione w niniejszym opracowaniu wyniki inwentaryzacji przyrodniczej

pozwalają wskazać na uwarunkowania związane ze środowiskiem przyrodniczym.

Szata roślinna gminy Nowogard nosi duże piętno gospodarki rolniczej. Grunty rolne, w

przeszłości PGR-owskie nie są obecnie w pełni wykorzystywane, podobnie jak użytki

zielone. Są to najczęściej obszary torfowisk niskich, pocięte gęstą siecią rowów

melioracyjnych i kanałów odprowadzających wodę, które stopniowo zarastają i przestają

spełniać swoją rolę.

Na terenach nie użytkowanych można uznać za słuszne zaniechanie konserwacji

urządzeń melioracyjnych, gdyż ogranicza to straty wody, tak potrzebnej w krajobrazie.

Jednakże ograniczenie użytkowania łąkarskiego powoduje zanikanie półkulturowych

zespołów roślinnych, które były miejscem występowania cennych gatunków roślin. W

rozległych zatorfionych dolinach rozprzestrzeniają się ziołorośla i łozowiska, co prowadzi do

unifikacji roślinności, kosztem jej różnorodności.

W ciągu dalszej sukcesji rozwiną się tu lasy olszowe - bagienne i łęgowe, bowiem na

siedliska powróci samorzutnie roślinność dostosowana do cech biotopu. Taka jest prognoza

na przyszłość, korzystna dla ekosystemów bagiennych z ich światem zwierzęcym, ale

jednocześnie zubożająca różnorodność biologiczną. Dlatego w stosunku do wybranych

obiektów proponuje się wprowadzenie czynnych form ochrony przyrody.

Lasy z reguły mają bliższy związek z naturalną roślinnością, ale są urządzane według

potrzeb gospodarki leśnej. Często odbiegają od roślinności potencjalnej, ze względu na dobór

drzew o określonej wartości użytkowej, co dotyczy w szczególności grabowych lasów

grądowych zastępowanych innymi drzewostanami. Trafiają się jednak partie leśne, zwłaszcza

w powiązaniu z dolinami rzecznymi, gdzie występują cenne starodrzewy o cechach

naturalności. Dlatego ważne jest wprowadzenie różnych form ochrony przyrody dla

zachowania takich enklaw.

1. Obszary i obiekty cenne pod względem przyrodniczym wraz z wytycznymi

konserwatorskimi

1.1. Istniejące obszary i obiekty chronione

W gminie Nowogard znajduje się tylko jeden obszar chroniony - Zespół Przyrodniczo -

Krajobrazowy “Sarni Las” (ZPK-1),

Symbol

na mapie

1: 25 000

Opis obiektu

ZPK 1

NO 20

“Sarni Las”

Lokalizacja: północny brzeg jeziora Nowogardzkiego na zachodnich

obrzeżach miasta Nowogard

Przedmiot i cel ochrony:.ochrona starodrzewu lasu mieszanego

Charakterystyka przyrodnicza: starodrzew lasu mieszanego wraz z

malowniczym wybrzeżem jeziora i ma charakter parku leśnego o

przeznaczeniu rekreacyjnym

Wskazania ochronne:

- zakaz polowania, chwytania, płoszenia, zabijania dziko żyjących zwierząt,

niszczenie nor i lęgowisk zwierzęcych, gniazd ptasich i wybierania jaj,

- pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin,

- wysypywanie, zakopywanie i wylewanie odpadów lub innych nieczystości,

innego zanieczyszczania wód i gleby oraz powietrza,

- niszczenia gleby lub zmiany sposobu jej użytkowania,

- stosowania środków chemicznych w gospodarce leśnej, zadrzewieniowej i

łowieckiej,

- palenie ognisk,

- prowadzenie działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej lub

handlowej,

- ruchu pojazdów, z wyłączeniem pojazdów Domu Pomocy Społecznej -

Smużyny,

- zakłócanie ciszy.

powołany na podstawie ustawy o ochronie przyrody Uchwałą Nr 443/XLVI/94 Rady

Miejskiej gminy Nowogard z dnia 13.01.1994 r., który został włączony w obszar

proponowanego ZPK- 6, obejmującego cały obszar jeziora Nowogardzkiego z częścią

starego miasta.

1.2. Projektowane obiekty chronione

W gminie Nowogard znajduje się jeden projektowany w 1998r Użytek Ekologiczny

“Mszar koło Grąbina”.

Symbol na

mapie

1: 25 000

Opis obiektu

UE 1

K 10-11

“Mszar koło Grąbina”

Lokalizacja: Grąbin; 0,5 km na SW

Przedmiot i cel ochrony: zachowanie walorów śródpolnego torfowiska z

cennymi, chronionymi i rzadkimi gatunkami roślin.

Charakterystyka przyrodnicza: śródpolne torfowisko z jeziorkiem, z

którego spuszczono wodę. Na odkrytym dnie młaka ze zbiorowiskiem situ

drobnego i Sphagnum cuspidatum oraz rosiczki pośredniej. Kompleks

fitocenoz: mszar dywanowy, mszar kępowo-dolinkowy, mszar sosnowobrzozowy,

mszar bagnowy, młoda brzezina bagienna, na obrzeżu bór

bagienny. Stanowisko gatunków chronionych: rosiczka okrągłolistna,

rosiczka pośrednia, wiciokrzew pomorski, bagno zwyczajne.

Występowanie płazów: traszka grzebieniasta, zwyczajna, rzekotka

drzewna, żaba moczarowa, żaba wodna.

Objekt uznany w 1998r. za Użytek Ekologiczny w celu doraźnego

zabezpieczenia.

Element krajobrazu o znaczeniu ponadregionalnym i biocenotycznym.

Wskazania ochronne:

- zakaz lokalizacji zakładów przemysłowych pogarszających krajobraz;

- zakaz budowy obiektów wysokościowych, wyższych od przeciętnej

wysokości drzew;

- zakaz prowadzenia napowietrznych linii przesyłowych;

- zakaz zmiany użytkowania dna i krawędzi dolin

Opisany powyżej użytek proponujemy przekształcić w Rezerwat.

 Pomniki przyrody

Wg aktualnego rejestru brak jest pomników przyrody. Obiekty wpisane do rejestru

przed 1986 r. nie zostały uwzględnione w wykazie akt prawa miejscowego. Niemniej,

obiekty te istnieją i nie straciły swych pomnikowych walorów, ponadto mają sporządzoną

dokumentację i swoje metryki. Zgodnie więc z przyjętą metodyką, do czasu ponownego

włączenia orzeczeń powołujących je do wykazu obowiązujących aktów prawa

miejscowego, w niniejszym opracowaniu potraktowano je jako pomniki przyrody

projektowane i oznaczono numerami od PP-1 do PP-31.

Obiekty te to aleje, grupy drzew i drzewa pojedyncze:

Symbol na

mapie

1: 25 000

Rodzaj obiektu

Lokalizacja

orzecz.

PP-1 Aleja lip szerokolistnych, częściowo szpaler Błotno – kierunek

Nowogard

346-83

PP-2 Dworska aleja dębów szypułkowych Kulice przy parku

pałacowym

228-75

PP-3 lipa drobnolistna obwód 420 cm Błotno park wiejski 347-83

PP-4 dąb szypułkowy obwód 710 cm Błotno przy zakł.

drzewnym

203-72

PP-5 buk pospolity obwód 850 cm Trzechel polana przy

drodze

194-72

PP-6 dąb szypułkowy obwód 280-480 cm (4 pnie) Trzechel przy bud ALP 349-83

PP-7 buk pospolity obwód 850 cm zwany “siedem

buków”

Świętoszewo N.Czermnica

oddz. 102b

225-73

PP-8 dęby szypułkowe o obw. 330-370 cm Żabówko przy PGR 147-70

PP-9 dąb szypułkowy; obw. 515cm Czermnica przy kościele 256-79

PP-10 lipa drobnolistna; obw.400 cm; 348-83

PP-11 dąb szypułkowy obwód 440 cm Maszkowo w parku 207-72

PP-12 dąb szypułkowy obwód 480 cm 208-72

PP-13 dąb szypułkowy; obw. 740 cm 209-72

PP-14 wiąz górski obwód 550 cm Konarzewo, park wiejski 210-72

PP-15 lipa, obw. 450 cm 229-75

PP-16 dęby bezszypułkowe, obw. 370, 540 cm;

12 szt.

230-75

PP-17 dąb szypułkowy + bluszcz obw. 370 cm Karsk park przy basenie

p.poż.

254-79

PP-18 buk pospolity, obwód 360 cm Strzelewo skrzyż. drogi

polnej we wsi

320-82

PP-19 cis pospolity 2 ob. o obw. 230 cm Nowogard ul. Luboszy 12 004-54

PP-20 miłorząb japoński 2-pienny obwód 390 cm przy mot. “Kamienna” 255-79

PP-21 jesion wyniosły + sosna wejmutka; obw. 320

cm, strzaskana wiatrem, druga o trzech

konarach; obw. 550 cm /pień - konar główny;

obw. 370 cm/

Kulice, w parku przy

pałacu

148-70

PP-22 3 dęby szypułkowe; obw. 280-400 cm 235-75

PP-23 lipa drobnolistna; obw.445 cm Wierzbięcin , w parku.

Tu więcej drzew

pomnikowych

236-75

PP-24 dęby; obw. 775, 520 cm “Feudał i giermek” Osowo, we wsi 006-54

PP-25 buk pospolity, obw. 460 cm w parku 145-70

PP-26 buk czerwony, wielopienny; obw. 490 cm Osowo – Bieniczki w

parku

146-70

PP-27 dąb szypułkowy obw. 380 cm w parku 202-72

PP-28 cis o 6 pniach = konarach, obw. 25-100 cm Bieńczyce, w parku 189-72

PP-29 lipy srebrzysta i szerokolistna obwód 700 cm 188-72

PP-30 buk pospolity odm. czerwonolistna 3 pnie obw.

510 cm

187-72

PP-31 dąb szypułkowy obw. 410 cm Wierzbięcin - oddz. leśny

Dobra 222f

222-73

1.3. Obszary i obiekty proponowane do ochrony

a) Rezerwaty

Proponujemy utworzenie 4 rezerwatów przyrody. Istniejące materiały badawcze dowodzą

dużego nagromadzenia w nich niezwykle cennych gatunków roślin i ginących gatunków

zwierząt w niewiele przekształconym środowisku. Rezerwat może umożliwić im przetrwanie.

Plan ochrony, którego sporządzenie jest w przypadku rezerwatów obowiązkowe

uwzględnia wszelkie aspekty dotyczące zagrożeń i sposobów zapobiegania im. Jednakże

skomplikowana procedura powołania rezerwatu, jak również długi tok tworzenia planu

ochrony skłania do wskazania na istniejące przepisy o ochronie gatunkowej roślin (ANEKS

pkt. 4), które w pewien sposób gwarantują ochronę tym unikalnym obszarom.

Tymczasowo, już na podstawie posiadanych wyników wskazane jest powołanie na

omawianych terenach użytków ekologicznych i docelowo należy prowadzić prace na rzecz

przekształcenia ich w rezerwaty.

Poniżej przedstawiamy spis i krótki opis proponowanych obiektów.

 Proponowane obiekty chronione

STR77