1.Cele kształcenia i treści kształcenia a) Cele kształcenia- zapewnienie uczniom odpowiedniego rozwoju intelektualnego oraz rozwoju wszechstronnego dziecka. -kształtują światopogląd- nasze własne przekonania, poznania świata, drogą do funkcjonowania w świecie jest wiedza. -zaznajomienie uczniów z podstawami wiedzy o przyrodzie, kulturze i technice -rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych -kształtowanie systemu wartości -wdrażanie uczniów do samokształcenia, wiedzy i umiejętności -zapoznanie dzieci z narzędziami potrzebnymi do pracy -przygotowanie do pracy zawodowej (zdobycie wiedzy i umiejętności, cel wych. np rozbudzenie w uczniach zainteresowania) b) Cele wychowania: -przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym -przygotowanie ucznia do życia społecznego -przygotowanie do czynnego udziału w życiu kulturalnym (uwrażliwić dziecko na piękno) -zapewnienie dzieciom, młodzieży wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fiz i estetycznego. c)Treści kształcenia- na treści kształcenia składa się całokształt podstawowych umiejętności i wiadomości z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki, praktyki, przewidzianego do opanowania przez uczniów podczas pobytu w szkole, teorię doboru treści kształcenia: -materializm dydaktyczny przejawia się tym, że zasadniczym celem pracy, szkoły powinno być przekazywanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z wielu różnych dziedzin nauki. -formalizm dydaktyczny: zwolennicy uważali, że trzeba wzbudzić zainteresowania, przejawia się w rozwijaniu zdolności uczniów poprzez zaciekawienie odpowiednio stosowanych metod nauczania. -utylitaryzm dydaktyczny- Dewey, twierdził, że bardzo ważnym czynnikiem w zakresie korelacji konkretnych przedmiotów w szkole, nie są ani literatura, geografia, historia czy przyrodoznawstwo, ale jedynie społeczna i indywidualna aktywność każdego ucznia. Treści kształcenia są realizowane w etapach: -treści programowe -z podręczników do każdego przedmiotu -plan wychowawczy (działania jakie są realizowane po za szkołą np. wycieczki) VI. Wykonywanie zadań dydaktyczno- wytwórczych. -Sprawność posługiwania się odpowiednimi regułami -Dzięki systematycznemu powtarzaniu umiejętności są stopniowo przekształcane w nawyk * Etapy kształtowania się umiejętności i nawyków: -Nauczyciel uświadamia uczniom nazwę i znaczenie danej umiejętności -Uczniowie formułują w oparciu o przypomniane wiadomości jedną lub kilka reguł działania -Nauczyciel pokazuje uczniom wzór danej czynności -Uczniowie zaczynają wykonywać dana czynność pod stałą kontrolą nauczyciela -Uczniowie wykonują samodzielne ćwiczenia przyswojonej umiejętności * Błędy nauczycieli: -Pomijanie jednego lub więcej etapów kształcenia umiejętności oraz nawyków -Nieodpowiednia dydaktyczna realizacja etapów kształcenia -Rezygnacja z kształcenia umiejętności i nawyków -Niekontrolowanie pierwszych samodzielnych czynności uczniów -Niewłaściwe rozłożenie ćwiczeń w czasie -Za szybkie tempo realizacji ćwiczeń -Brak dostosowania ćwiczeń do wieku, zręczności oraz umiejętności ucznia * Trudności uczniów: -Brak motywacji -Nuda i zniechęcenie -Nieodpowiedni sposób wyjaśniania -Braki uczniów w zakresie poprzedniego materiału VII. Kontrola i ocena wyników nauczania: -Kontrola to inaczej sprawdzanie osiągnięć uczniów -Ocena to konieczny element pracy dydaktycznej, kontroluje stan wiadomości i umiejętności. * Oceny mogą występować: -W postaci stopni (cyfry) -W postaci słownej ( pochwała, ocena opisowa) -W postaci graficznej (kwiatki, serduszka) * Zarzuty wobec stopni: a) Brak głębszego sensu: -Często stosuje się przypadkowe oceny -często oceny stosowane są jako kara zamiast jako miara osiągnięć uczniów -proces oceniania różni się w poszczególnych szkołach i u poszczególnych nauczycieli. b) Pedagogiczna błahość stopni: -są to tylko symbole -oceny nauczycieli są mniej ważne dla uczniów niż ich własna samoocena -stopnie nie umożliwiają na poprawne przewidzenie późniejszych osiągnięć c) Szkodliwość stopni: -niskie oceny zniechęcają często mało zdolnych uczniów do dalszego wysiłku -powodują u pewnych uczniów ponoszenie nieuniknionych porażek -często zdarza się, iż rodzice uczniów stosują kary za słabe oceny i nie stosują nagród za oceny wysokie -zamiast współpracy powodują rywalizację -nacisk na osiąganie wysokich ocen może powadzić do oszustw. * Metody kontroli: -kontrola ustna -Kontrola pisemna w postaci kartkówek, klasówek czy wypracowania -Ćwiczenia i działanie praktyczne * Błędy popełniane przez nauczycieli w trakcie kontroli: -Subiektywizm ocen -Brak systematyczności w kontrolowaniu -Niejawność ocen oraz ich uzasadnienia -Nieodpowiednia atmosfera w trakcie kontroli -Brak stosowania ocen lub ich nadmierne stosowanie -Ocenianie na podstawie ogólnego zachowania uczniów na lekcji * Trudność uczniów na tym etapie kształcenia: -Brak samokontroli u uczniów -Brak umiejętności koncentracji w trakcie kontroli -Brak umiejętności wypowiadania swoich opinii przez uczniów	2.Modele nauczania i uczenia się: a) nauczanie podające(metoda organizującej zapowiedzi)-uświadomienie celów i zadań lekcji. Cele dydaktyczne: -poznawczy-dotyczy wiedzy merytorycznej -kształcący-dotyczy umiejętności -wychowawczy- dotyczy osobowości wychowanka * Tok lekcji podającej: cele wynikają z tematu-poznawcze, kształcący i wychowawczy. -przedstawienie uczniom tematu lekcji -przedstawienie nowych wiadomości na dany temat: materiał powinien posiadać liczne załączniki i przykłady, słowa takie jak: dlaczego, ponieważ -wzbogacanie myślenia uczniów poprzez dyskusję, pytania, dialog. *Rozwijanie i wzmacnianie myślenia uczniów: -nauczyciel sprawdza czy uczniowie zrozumieli nowe wiadomości -nauczyciel powinien zadawać pytania do omówionej lekcji Uczniowie mają być aktywnymi słuchaczami!! b) nauczanie bezpośrednie- duży nacisk kładziemy na umiejętności proceduralne a mniejszą na teoretyczną. *tok lekcji bezpośredniej: -przedstawia się temat lekcji -nauczyciel demonstruje wiedzę i umiejętności -ćwiczenia pod kierunkiem: nauczyciel kontroluje prawidłowości wykonanych czynności. -sprawdzenie opanowania umiejętności i wiadomości, sprzężenie zwrotne -rozbudowanie ćwiczenia, transfer. c) nauczanie pojęć -cel poznawczy: np. poznać znaki drogowe i funkcje jakie spełniają -cel kształcący: prawidłowe zachowanie się jak przestrzegać przepisów drogowych -cel wychowawczy: uczyć dziecko jak się dostosować np. do czerwonego światła *tok lekcji pojęć: -przedstawienie celów i wywołanie nastawienia -wprowadzenie przykładów i nie przykładów -sprawdzanie przyswojenia -analiza myślenia i scalanie efektów uczenia się d) uczenie się we współpracy model uczenia się we współpracy ma kilka odmian. Najbardziej znane to metoda podwójnej oceny w zespołach uczniowskich ( POZU) , składanki i badania zespołowe ( BZ). *charakterystyka: -uczniowie w zespołach opanowują materiały nauczania -w skład zespołu wchodzą uczniowie z wysokimi, przeciętnymi i niskimi wynikami w nauce -zespół powinien być zróżnicowany pod względem płci, rasy i kultury uczniów -nagrody kierowane są do grupy a nie do jednostki. *cel: -opanowanie materiału nauczania -akceptowanie zróżnicowania ludzi -rozwijanie umiejętności społecznych i grupowych *tok lekcji uczenia się we współpracy: -podanie celów lekcji i wywołanie nastawienia -podanie wiadomości ( ustnie, na piśmie) -przejście do pracy w grupach ( zmiana metodyczna) -nadzorowanie grupowej lub indywidualnej pracy uczniów i pomaganie im -sprawdzanie rezultatów pracy w grupie -wyrażanie uznania dla osiągnięć uczniów e) nauczanie problemowe (poszukujące) - metody problemowe polegają na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów o charakterze poznawczym, decyzyjnym lub praktycznym. -rozwiązywanie problemów wymaga od uczniów samodzielnej aktywności w wytwarzaniu nowych wiadomości. Do tej grupy metod należy zaliczyć gry dydaktyczne, metody symulacyjne, metody zadaniowe. *toki lekcji problemowej- 5faz -nakierowanie uczniów na problem (omówienie celów, przedstawienie ważniejszych wymagań logicznych, motywowanie uczniów do zajęcia się rozwiązywania problemów) -przygotowanie uczniów do nauki (pomoc uczniom w zdefiniowaniu i uporządkowaniu zadań związanych z problemem) -samodzielne i grupowe badanie ( zachęta i pomoc w zbieraniu informacji , prowadzenie eksperymentów w poszukiwaniu wyjaśnienia i rozwiązań) -wytwarzanie i prezentowanie produktów i eksponatów (pomoc w projektowaniu i przygotowywaniu produktów w rodzaju sprawozdań, nagrań, modeli) -analiza i ocena procesu rozwiązywania problemu ( pomoc w poddaniu procesu badawczego i użytych technik krytycznej i systematycznej refleksji ) f) dyskusja - "większa część nauczania zachodzi za pośrednictwem mowy" -Dyskurs: to dialog z drugą osobą, różni się od dyskusji tym, iż znamy poglądy drugiej osoby, a w dyskusji owych poglądów nie znamy. *Toki lekcji dyskusji- 5faz -podanie celów i wywołanie nastawienia -ukierunkowanie dyskusji -prowadzenie dyskusji -zakończenie dyskusji -omówienie Nauczyciel posługuje się dyskusją żeby : -doskonalić myślenie uczniów i im nadać znaczenie treści nauczania -zachęcać uczniów do aktywnego zaangażowania na lekcji -umożliwić uczniom opanowanie istotnych umiejętności komunikacyjnych i procesów poznawczych.	3. Ogniwa procesu kształcenia są to wyodrębnione przez Okonia momenty wspólne dla wszelkiego kształcenia.7 Ogniw procesu kształcenia: I. Uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych. -Wytworzenie u uczniów pozytywnej motywacji do nauki -Zapoznanie uczniów na podstawie konspektu lekcji z zadaniami, celem lekcji oraz zamierzonym końcowym efektem -Ukształtowanie odpowiedniego sposobu myślenia oraz woli poprzez uświadomienie uczniom czego i w jaki sposób mają się nauczyć -Uświadomienie danej trudności teoretycznej lub praktycznej w celu samodzielnego formułowania i rozwiązywania problemów -Stworzenie wewnętrznego i zewnętrznego ładu. *Stworzenie odpowiedniej atmosfery wymaga: -wprowadzenia odpowiednich reguł i procedur -przedstawienia zasad w odpowiedniej formie przestrzegania zasad -czujności nauczyciela -odpowiedniego tempa i rytmu pracy -płynnego przebiegu zajęć -trafnej interpretacji zachowań uczniów -technik sprawdzających czujność i skupienie uczniów na lekcji. * Błędy nauczycieli: -brak uświadamiania uczniom celów lekcji -zbyt łatwe lub zbyt trudne cele wytyczane uczniom -oddawanie jedynie tematu lekcji bez celów szczegółowych -brak ukazywania przydatności przerabianego materiału w praktyce * Trudności uczniów: -brak świadomości celów lekcji -brak motywacji -niezrozumienie tematu zajęć -chaos- brak porządku w umyśle ucznia II. Poznawanie nowych faktów. -Opiera się zarówno na czynnościach teoretycznych jak i praktycznych dostosowanych do wieku oraz zdolności uczniów -Umożliwia przyswojenie przez uczniów określonych wiadomości, umiejętności i nawyków * Sposoby poznania: a) empiryczne: -poznanie bezpośrednie (spostrzeganie, obserwacja, eksperyment) -poznanie pośrednie (mapy, strategie, schematy, modele) b) werbalne: -słowo mówione ( opowiadanie, pogadanka, wykład, dyskusja) -słowo drukowane (opis, praca z książką) * Błędy nauczycieli: -zmuszanie uczniów do podawania szybkich wypowiedzi -odpowiadanie za uczniów -nieodpowiednie dobór obiektów do przeprowadzonej obserwacji oraz warunków w jakich ona przebiega * Trudności uczniów: -brak koncentracji na najważniejszych cechach -problemy związane z używaniem pojęć w ich właściwym znaczeniu -problemy związane z rozumieniem i przyswajaniem treści typowo teoretycznych -trudności wiążące się z wyciąganiem odpowiednich wniosków -trudności związane z umiejętnością uchwycenia wszystkich elementów -brak zainteresowania tematem lekcji III. Nabywanie pojęć. -Formowanie się określonego pojęcia w świadomości uczniów polega na odkrywaniu przez nich cech * Przebieg procesu kształtowania się pojęć: -skojarzenie nazwy z odpowiednim przedmiotem -nabywanie pojęcia naukowego * Błędy nauczycieli: -brak uwzględniania wszystkich etapów -podawanie gotowych definicji nie związanych z ich analizą -nieodpowiednia realizacja kolejnych etapów kształtowania się pojęć -zbyt duża liczba i źle dobrane przykłady pojęć -wdrażanie uczniów do posługiwania się pojęciami w nowych sytuacjach * Trudności ucznia -błędne wnioskowanie -zbyt wiele pojęć -przekazywanie gotowych pojęć bez wcześniejszego ich kształtowania IV. Utrwalanie pojęć * Warunki skuteczności: a) Występujące u uczniów nastawienie na trwałe zapamiętywanie b) Właściwe rozumienie przez uczniów utrwalanego materiału c) Zastosowanie odpowiednich technik zapamiętywania * Metody utrwalania wiadomości: -Bierne powtarzanie i przypominanie – uczenie się pamięciowe ze zrozumieniem -Czynne (aktywne) – systematyzowanie i klasyfikowanie wiadomości, kształtowanie umiejętności i nawyków w toku ćwiczeń i samodzielnej pracy * Sposoby powtarzania: -Pogadanka, czyli tradycyjne odpytywanie -Praca z tekstem -Uczenie się pamięciowe -Pytanie jednocześnie kilku uczniów oraz konfrontowanie ich odpowiedzi * Błędy nauczycieli: -Utrwalanie wiadomości bez ich rozumienia -Brak postawy u uczniów nastawienia na trwałe zapamiętywanie -Niestosowanie systematycznej kontroli uzyskiwanych wyników nauczania -Pomijanie najistotniejszych faktów * Trudności uczniów: -Problemy związane z zapamiętywaniem wiadomości -Problemy z zapamiętywaniem treści, które nie interesują uczniów -Mieszanie podobnych do siebie pojęć, które zostały wprowadzone w krótkim okresie czasu. V. Przechodzenie od teorii do praktyki. -Łączenie teorii z praktyką -Łączenie nabywanych wiadomości z posługiwaniem się nimi w działaniu -Teoria – zbiór twierdzeń z danej dziedziny nauki, prawa i zasady. -Praktyka – sprawdzian wiedzy, dzięki niej wiadomości stają się głębsze i pełniejsze. Pobudza uczniów do aktywności myślowej i sprzyja rozwojowi samodzielności. * Błędy nauczycieli: -Oddzielanie teorii i praktyki -Samodzielne wykonywanie ćwiczeń przez nauczyciela -Nieodpowiednie przygotowanie do lekcji przez nauczyciela * Trudności uczniów: -Problemy z wykorzystaniem przyswojonych już wiadomości do opracowywanego materiału -Trudności związane z rozwiązywaniem zadań tekstowych -Problemy w zastosowywaniu pojęć.	4. Dydaktyka jako subdyscyplina pedagogiczna. Lekcja- czas w którym uczeń zdobywa wiedzę w danym przedmiocie. Cel lekcji: -kształcący(umiejętność) -wychowawczy (osobowość) -poznawczy(treści zdobywane) Klasa- zbiór osób mniej więcej w tym samym wieku i mniej więcej na tym samym poziomie fizycznym społecznym i psychicznym. Wychowanie- kształtowanie osobowości, przygotowuje do życie w społeczeństwie Osobowość- zbiór cech względnie stałych charakterystycznych i intelektualnych danej jednostki. Przedmiotem badań pedagogiki jest proces edukacji człowieka- proces wychowawczy i proces edukacyjno-wychowawczy. Dydaktyka to jedna z głównych gałęzi nauk pedagogicznych, która zajmuje się procesami nauczania, uczenia się i samokształcenia. Dydaktyka jest nauką ponieważ posiada: - przedmiot badań - własną metodę badawczą - terminologię Przedmiotem badań dydaktyki jest proces edukacyjny nauczania, uczenia się człowieka. Pojęcia dydaktyczne: -nauczanie, uczenie się, kształcenie, samokształcenie, wychowanie , osobowość, kultura, środowisko, czas wolny Metody badawcze: -obserwacja -sondaż diagnostyczny( wywiad, ankieta) -eksperyment -analiza dokumentów 5. System szkolny Jana Amosa Komeńskiego. Jan Amos Komeński- Czech, pierwszy nowożytni dydaktyk. Wyodrębnił dydaktykę od pedagogiki. Napisał dzieło pt.: „Wielka dydaktyka”, która składa się z 5 części: 1) Pedagogika ogólna- w której autor przedstawia wychowanie człowieka w różnych okresach jego życia (0-24roku życia). 2) System dydaktyki ogólnej i dydaktyki szczegółowej- metodyka nauczania poszczególnych przedmiotów. 3) Zasady wychowania religijno-moralnego i karności szkolnej. 4) System szkolny- plan organizacji szkół i programów nauczania. 5) Zakończenie- podręczniki szkolne i ich funkcje(poznawcza, kształcąca, społeczna, wychowawcza), metody nauczania, płace nauczyciela. System szkolny: Szkoła macierzyńska- nauka powinna odbywać się „na kolanach matki”(od urodzenia do 3 roku życia). Rola taty także ważna. Od 3-6 roku życia przewiduje wychowanie przedszkolne, w tym okresie dziecko nawiązuje kontakt i relacje z rówieśnikami( 0-6 okres dzieciństwa) Szkoła języka ojczystego- obowiązywały tu przedmioty takie jak: j. ojczysty, przyroda, matematyka, geografia i historia kraju, podstawy ekonomii, gimnastyka, rysunki, śpiew, j. łaciński. (6-12 okres chłopieństwa) Szkoła języka łacińskiego- obowiązywały tu przedmioty takie jak: przyroda, matematyka, geografia i historia świata, podstawy ekonomii, gimnastyka, rysunki, śpiew, 5 języków obcych( 3 starożytne- greka, łacina, hebrajski i 2 języki nowożytnie- francuski i niemiecki) (12-18 okres młodzieńczości) Akademia- kształcenie trwało 6lat, odbywało się na 4 wydziałach- medycyny, prawa, filozoficzny i teologiczny(18-24 okres dojrzewającej mądrości) 6. System szkolny Jana Fryderyka Herbarta Nauczyciel aktywny > uczeń bierny- proces nauczania Herbarta Nauczyciel bierny < uczeń aktywny- proces uczenie się John Dewey Nauczyciel bierny <--/--> uczeń aktywny- proces nauczania i uczenia się Wincentego Okonia (sprzężenie zwrotne) Herbart oparł system na 2 naukach: a) psychologia(zaczerpnął twierdzenie, że dziecko rodzi się jako czysta niezapisana karta. Dziecko nic nie wie, nic nie potrafi, wszystko uczy go nauczyciel. b) etyka(zaczerpnął twierdzenie mówiące o potrzebie kształcenia silnie moralnie charakteru. Proces nauczania w szkole Herbarta przebiega wg 4 stopni formalnych: 1) Jasność- nauczyciel zadaje pytania dotyczące treści z zeszłych zajęć. Chodziło o zapamiętanie. 2) Kojarzenie-podanie nowego tematu lekcji i skojarzenie go z treściami z poprzednich lekcji. 3) System-nauczanie w ramach korelacji między przedmiotowej(nauczanie interdyscyplinarne). Przypomnienie to co nauczył inny nauczyciel. 4) Metoda słowna- uważał że w zależności od słowa proces nauczania jest zrozumiały. Stopnie formalne- to takie części lekcji, które są jednakowe, takie same na wszystkich lekcjach bez względu na poziom kształcenia i rodzaj lekcji. Zawsze musza występować w tej samej kolejności i liczbie. Proces nauczania w jego systemie przebiega na każdej lekcji odbywającej się w klasie. W wyniku tego procesu tworzy się tzw. Masa apercepcyjna(wiedza). Szkoły progresywistyczne: Wszyscy progresywiści oparli formy swoich szkół na twierdzeniu psychologicznym: „że dziecko rodzi się jako zapisana karta” tzn. że rodzi się z cechami wrodzonymi(pozytywnymi), a zadaniem nauczyciela jest organizowanie warunków w których nastąpi samorozwój wrodzonych cech-samowychowanie. Wszyscy progresywiści uważali, że nauczanie w systemie klasowo lekcyjnym i zdobywanie wiedzy z podręczników jest negatywnym zjawiskiem nauczania. Dlatego stosowali proces uczenia się całkowity, globalny bez podziału na przedmioty. 1900r.- Ellen Key ogłosiła wiek XX wiekiem dziecka.