ŚW. AUGUSTYN (354-430) jeden z najwybitniejszych ojców kościoła, przyjął chrzest w 387r. a od 395r. biskup Hippony. Dzieła: „Wyznania”, „O państwie bożym”, „O Trójcy Świętej” TEORIA POZNANIA. Poznanie duszy – twierdzenia niezawodne nie ograniczają się do zjawisk, ale obejmują przeżycia wew., Własna myśl jest faktem najpewniejszym. Życie psychiczne traktował, jako wzór, klucz do zrozumienia natury rzeczy. Poznanie idei i oświecenie przez Boga – teza: umysł poznaje prawdy lepiej niż to czynią rzeczy. Umysł może wiedzę przyjmować wprost, bez udziału ciała i zmysłów. Istnienie świata idealnego było złączone z Bogiem. Prawdy wiecznie istnieją w Bogu. ILUMINIZM – Bóg oświeca duszę, udziela duszy wiedzy drogą oświecenia, które to jest stanem łaski. Poznaniu umysłowemu służy poznanie intuicyjne, czyli tom, że umysł osiąga prawdę wprost, na drodze intuicji. Poznanie przechodzi wiele stopni. Od poznania rozumowego do mistycznego. TEORIA METAFIZYKI. Bóg w centrum uwagi. Posiadał przymioty: najwyższy, niezależny, przyczyna wszelkiego bytu i jego zmian, kierująca światem, kierujący światem, najważniejszy, przedmiot poznania, najwyższe dobro, źródło dobra. Dążenie do Boga tkwi w naturze ludzkiej. Był twórcą czysto spirytualistycznej koncepcji duszy. Dusza jest samoistna. Jej funkcje to: myśl, wola, pamięć. Atrybuty: doskonalsza od ciała, znamy ją lepiej niż ciało, należy dbać o dusze, a nie o ciało. Naturę ludzką stanowi czynna wola, nie rozum. Prymat woli nad rozumem, czyli WOLUNTARYZM. Wiara jest kwestią woli i uczucia. Dał prymat czynnikom irracjonalnym nad rozumem. Uprawiał INFINITIZM - twierdzenie, że Bóg jest nieskończony a świat jest nicością oraz PERSONALIZM, czyli Boga pojmował, jako osobę godną największej miłości. Świat pojmował, jako wolne dzieło woli bożej. Wyodrębnił dwa światy: idealny w Bogu oraz realny, wykonany w czasie i przestrzeni.

ŚW. TOMASZ Z AKWINU [1225-1274], dominikanin, wykładowca na Sorbonie, dzieła ”Komentarz do sentencji Piotra Lobarda”, „Suma filozoficzna”, „Suma teologiczna”. Oddzielił wiedzę od wiary. Rozum poznaje rzeczy materialny i Boga. Istnieją prawdy niedostępne dla rozumu, niektóre przekraczają jego możliwości. Nie ma podwójnej prawdy o tej samej rzeczy. NAUKA O BYCIE. Bezpośrednio znane są umysłowi tylko jednostkowe rzeczy – substancje. Są dwa składniki bytu: istota [esencja] i istnienie [egzystencja]. Istotą każdej rzeczy jest to, co wspólne jej gatunkowi i co jest zawarte w jej definicji. Istota Boga implikuje jego istnienie. Istota rzeczy nie implikuje ich istnienia, bo z ich istoty wcale nie wynika, że muszą istnieć. Bóg, jako byt konieczny musi istnieć, bo to leży w jego istocie. Bóg jest niezależny, bo istnieje z własnej natury. Bóg jest bytem prostym. Stworzenie jest bytem złożonym, przypadkowym i zależnym. ISTOTA SUBSTANCJI. Istota składa się z formy [właściwości gatunkowe] i materii [wszystko to, co indywidualnie różne]. To, co cieleśnie złożone jest z formy i materii. To, co duchowe ma tylko formę. NAUKA O BOGU. Istnienie Boga jest prawdą oczywistą, która nie wymaga potwierdzenia. Byt skończony nie ma przyczyna istnienia. Aposterioryczny dowód na istnienie Boga nie z nieznanej nam jego istoty, lecz ze znanych nam jego dzieł. Wskazał pięć dowodów istnienia: 1.Istnienie ruchu – musi istnieć przyczyna tego ruchu, istota, która nadała ruch 2.Niesamoistność świata – jest istota samoistna, niemająca przyczyny istnienia, przyczyna świata 3.Przypadkowość rzeczy – wnosił, że musi istnieć istota konieczna nieprzypadkowa 4.Istnienie bytów o różnym stopniu doskonałości – musi być byt najdoskonalszy, jak przyczyna 5.Powszechna celowość przyrody – jest istota rządząc przyrodą, działająca celowo, najwyższa. ATRYBUTY BOGA. Można go poznać rozumem. Pośrednio, nie wprost. Drogą negacji oraz eminencji [nieskończony wzmożenie właściw. istot skończonych]. Istotą Boga [metafizyczną] samoistność. Inne byty są zależne. Drogą negacji można wnioskować, że Bóg jest samoistny, nie ma przyczyny, niezmienny, wieczny, niematerialny, niezłożony. Drogą eminencji można wnioskować, że przymioty Boga to: doskonałość, mądrość, wszechmoc, wola, wszechmoc, inteligencja. NAUKA O ŚWIECIE. Bóg stworzył świat z niczego. Stworzenie nastąpiło wprost przez Boga. Stworzenie było aktem woli, a nie konieczności. Nastąpiło według idei bożych, nastąpiło w czasie [było kwestią wiary] Bóg nie tylko stworzył świat, ale nim kieruje. Świat rozwija się według planu bożego.Bóg to cel świata, przyczyna sprawcza, celowa. Świat to układ bardzo zorganizowany, uporządkowany, celowy. Między światem a Bogiem istnieją byty pośrednie – aniołowie. NAUKA O DUSZY. Człowiek to jedność psychofizyczna. Hilemorfizm w odniesieniu do człowieka polegał na tym, że człowiek nie jest samą duszą. Dusza jest formą ciała, a nie samoistną substancją. NAUKA O POZNANIU. Wszelkie poznanie jest typu empirycznego. Kwestionowała istnienie idei wrodzonych. Proces receptywności poznania polega na tym, że przedmiot wyciska w przedmiocie poznającym swój obraz. Poznanie rozpoczyna się od zmysłów, postępuje przez rozum na drodze abstrakcji. Dzielił rozum na czynny i bierny, w zależności od funkcji. Czynny porównał do światła, które oświetla wyobrażenia i wydobywa jego istotność. Wtedy ową istotę poznaje rozum bierny. UNIWERSALIZM, czyli wyższość ogółu nad jednostką, czyli poznanie rozumowe jest poznaniem ogólnym, rozumowo poznajemy gatunki, a nie jednostki materialne. Św. Tomasz twierdził, że duszę poznajemy pośrednio na drodze refleksji. Głosił INTELEKTUALIZ, czyli prymat rozumu nad wolą, oraz OBIEKTYWIZM, czyli to, że rzeczy zew są nam bardziej dane bezpośrednio niż duchowe. Szczęście jest ostatecznym celem życia, polega na poznaniu Boga. W drugiej połowie XVI w nastąpiło pierwsze odnowienie w Hiszpanii, za sprawą zakonu jezuickiego. Drugie odnowienie było u schyłku XIX w przez Leona XII w encyklice papieża „a’eterni patrys” gdzie odwołał się do filozofii Tomasza z Akwinu, jako cennej, do której warto wracać.

KARTEZJUSZ [1596-1650] dzieła: „Rozprawa metodzie”, „Medytacja o pierwszej filozofii”, „Namiętności duszy”, „W trakcie wojny 30 letniej” METAFIZYKA. Szukał metody nie tylko przydatnej w zdobywaniu wiedzy, ale która gwarantuje pewność i niezawodność tej wiedzy. Kryterium: jasność i wyraźność. Tylko matematyka spełniała te kryteria. Chciał stworzyć naukę uniwersalną, racjonalną i skupić całokształt wiedzy na wszechświecie. Był skrajnym sceptykiem. Wątpił w istnienie Boga, świata i własne istnienie. Postanowił znaleźć dowody na istnienie Boga, świata i siebie. Rozważania zamknął w stwierdzeniu: COGITO EGRO SUM, czyli myślę, więc jestem. Myśl utożsamił z jaźnią. Jaźń myśląca to dusza. Istnienie Boga wynika z faktu myślenia oraz faktu istnienia jaźni. Dowodami są: jaźni i idea. Jaźń jest najdoskonalsza, nie istnieje sama w sobie, musi mieć przyczynę. Byczyna była w Bogu. Idea Boga jest doskonała, tą idee Bóg wytworzył w umyśle człowieka. Istnienie świata materialnego jest gwarantowana przez doskonałość Boga. Atrybuty Boga: nieskończoność i wola. Atrybut duszy: świadomość, czyli myślenie. Dokonał podziału na istoty świadome i nieświadome. Rozważał dualizm duszy i ciała. Ciało może wpływać na zmianę kierunku tego, co dokonuje się w duszy i odwrotnie. Był przeciwnikiem łączenie filozofii i religii, przez eliminację sił duchowych z rozwoju ciał. TEORIA POZNANIA. Rozum był miarą poznania. Wrażenia zmysłowe nie są potrzebne do poznania. Wyszczególnił 3 rodzaje idei: wrodzone, nabyte skonstruowane przez nas samych. Idee substancji, rzeczy, Boga są wrodzone. Głosił NATYWIZM, czyli przyjęcie, że istnieją idee wrodzone, które są niezawodne i stałe, ponieważ są dane umysłowi przez Boga. ROZUM I WOLA. Człowiek bierny w zachowaniu nie może popełniać błędu. Popełnia go zachowując się czynnie. Kwestią rozumu nie jest twierdzić lub zaprzeczać, ale przedstawiać. Wola twierdzi lub zaprzecza. Zarówno teoria sądu, jaki i poznania była woluntarystyczna. Kartezjusz głosił INDETERMINIZM, czyli człowiek ma wybór, nic nie jest przesądzone, kierują się wolą, wszystko zależy od człowieka. Głosił także woluntaryzm. Wyodrębnił także 2 rodzaje przedstawień – jedne: dusza, która odnosi się do przyczyn zew inne zaś przedstawienia wywodzą się z samej siebie. Te drugie to AFEKTY, które pobudzają duszę do działania. BYŁO ich 6: podziw, pożądanie, miłość, nienawiść, radość, smutek.

PASCAL [1623-1662] Rozważał problemy istnienia. Twierdził, że istnienie człowieka jest kruche. Porównał je do myślącej trzciny. Może wybrać między dobrem a złem. Człowiek powinien kierować się sercem. Dał dowód na istnienie Boga w myśl „nie istnieje zegar bez zegarmistrza”. Mówił, że w postępowaniu jakby Bóg nie istniał człowiek będzie korzystał z uciech, więc będzie też postępował nieuczciwie i po śmierci będzie potępiony. Wybierając natomiast fakt, że Bóg istnieje człowiek będzie uczciwy, nie będzie korzystał z przyjemności, będzie kierował się rozumem i też będzie zbawiony. Podkreślał, że lepiej postępować tak, jakby Bóg istniał, bo mało się traci a wiele się zyskuje.

FILOZOFIA OŚWIECENIA wiek XVIII dzieli się na dwa okresy. Główny prąd to racjonalizm, który był na usługach naturalizmu. Występowa przeciwko dualizmowi. Źródłem wiedzy był rozum. Hasła: rozum, przyroda, ludzkość. Rozumowanie skierowane przeciw objawieniu. Przyroda przeciwko czynnikom nadprzyrodzonym. Ludzkość miała wyższy cel etyczny. Oświecenie dzieli się na 3 okresy. Pierwsza faza [1690-1730] kiedy oświecenie pojawiło się w Anglii. Myśliciele:Locke – przewaga tematów epistemologicznych. Druga faza [1730-1770], gdzie ośrodek przenosi się do Francji, centrum: Paryż. W tym okresie było apogeum rozwoju filozofii oświecenia. Były w tym czasie 2 pokolenia filozofów – Wolter był przedstawicielem pierwszego, a drugie to pokolenie encyklopedystów. Od 1770 była trzecia faza – częściowe zerwanie i ideami oświecenia. Wykorzystywano nowe idee – krytycyzm Kanta.

KANT [1724 -1804] Twórca filozofii krytycznej. Wspólnym mianownikiem Kanta i filozofii oświecenia był minimalizm. Jego filozofia należy do nurtu oświecenia, jego metoda to krytycyzm. Sprzeciwiał się empiryzmowi i racjonalizmowi. Dzieli się na okres filozofii przed krytycznej i potem krytycznej. W pierwszym okresie Kant buduje kosmologię czyli naukę o świecie zakładającą, że początkiem jest Bóg. Świat jako system kosmiczny można wyjaśnić niezależnie, wyłącznie na podstawie naturalnego rozwoju mechanicznego działania sił tkwiących w materii. W drugim okresie Kant zastanawiał się jak można przejść od przedstawień d rzeczy, co uprawnia człowieka do wydawania sądów na podst. tylko przedstawienia rzeczy. Dokonał podziału sądów na: sądy apriory [są niezależne od doświadczenia, a od umysłu], sądy aposteriory [są zależne od doświadczenia, powiększają wiedzę, ale nie są powszechne i pewne], sądy syntetyczne [rozszerzając wiedzę, dodają do pojęcia cechy nowe], sądy analityczne [objaśniające wiedzę już posiadaną, rozczłonkowują pojęcia, które są przedmiotem sądu, są pewne i powszechne]. Twierdził, że poznanie jawi się jako poznanie za pomocą pojęć i kategorii rozumu. Dotyczy to zjawiska fenomenu. Nie dociera do rzeczy samej w sobie, do sedna rzeczy. W etyce obowiązuje naczelna zasada tzw imperatyw kategoryczny. Kant kładł nacisk na zagadnienia etyczne. Był rzetelny, pracowity i bardzo punktualny.

FILOZOFIA HEGLA [1770-1931] czyli idealizm obiektywny. Tylko myśl jest pierwotna, a rzeczy są jej wytworami. Byt jak i myśl są natury logicznej. Ogólność stanowi istotę pojęć. Stanowi też istotę bytu. Kładł nacisk na własności wspólne, ogólne jako istotne. Pomijał jednostkowe. Kładł nacisk na całość bytu. Jest on zmienny, gdyż nie mógłby wyłonić z siebie mnogości postaci. Za naczelne uznał prawo logiki, przyjął prawo dialektyczne [prawdziwemu twierdzeniu odpowiada równie prawdziwe przeczenie]. Istotą było również przekonanie, że każda postać bytu jest niezbędnym ogniwem rozwoju. Heglizm to idealizm OBIEKTYWNY [byt idealny, ale nie subiektywny], LOGICZNY [natura bytu jest całkowicie logiczna, nie posiada w sobie czynników irracjonalnych] EWOLUCYJNY [w naturze bytu leży to, że się rozwija i wynika z siebie coraz wyższe postacie bytu].

COMTE [1798-1857] twierdził, że przedmiotem filozofii pozytywnej są przedmioty rzeczywiste, rzeczy dostępne umysłowi, rozważał tylko tematy pożyteczne, służące polepszeniu życia. Nie koncentrował się na negatywnej krytyce. Wiedza ma za przedmiot wyłącznie fakty. O faktach psychicznych nie mamy wiedzy. Zadaniem nauki jest opracowywanie materiału, po czym ustalenie praw i związków miedzy faktami. Na podstawie tych praw nauka może przewidywać dalsze fakty. Opierała się na doświadczeniu. Dążyła do tego, aby doświadczenie stało się zbędne, aby zastąpiło je przewidywanie. Wiedza filozoficzna daleko jest od empiryzmu i mistycyzmu. Dokonał klasyfikacji nauki: nauki abstrakcyjne [matematyka, astronomia, fizyka, biologia, chemia, socjologia] oraz konkretne [mineralogia]. W ramach socjologii wyróżnił dwa działy: statystyka społeczna oraz dynamikę społeczną. Był przeciwnikiem metafizyki, logiki i psychologii. Filozofia może zająć się jedynie uogólnianiem tego, co osiągnęły nauki szczegółowe. Głosił hasła minimalizmu. Rolą filozofii była rola encyklopedyczna. Przedmiot badań to synteza. Hipoteza dotycząca celowości świata jest bardziej pewna niż hipoteza ślepego mechanizmu. Do spopularyzowania przyczynił się Emil Litre który mówił, że sceptycyzm poddawał wszystko w wątpliwość, a filozofia pozytywna tylko to, co jest poza doświadczeniem. Uznaje to, co jest w doświadczeniu.

EMPILIOKRYTYCYZM powstał u schyłku wieku XIX, w czasie powszechnego kultu faktów, które dały się stwierdzić w sposób naukowy. Na gruncie filozofii była niechęć do spekulacji dociekań, do metafizyki. Był zwany drugim pozytywizmem. Twórcami byli: Ryszard Awenarius oraz prof. Fizyki na uniwersytecie w Wiedniu Ernest Mach. Proces poznania traktowali jak fakt biologiczny. Nauka miała funkcję pragmatyczną i powinna być oczyszczona z tego, co nie płynie z doświadczenia. Chciali usuwać z poznania to, co zbędne, co nie tworzy czystego doświadczenia. Wiedza ma opierać się na danych empirycznych. Nauka winna opisywać tylko fakty, a wyjaśnianie przekracza nasze uprawnienia, bo odwołuje się do hipotetycznych pojęć. Podział na świat zewnętrzny i wewnętrzny lub przedmiot i podmiot uważali za sztuczny.

NEOPOZYTYWIZM czyli odnowienie filozofii pozytywnej. Pomostem był empiriokrytycyzm. Schlick wypracował program filozoficzny, który stał się fundamentem neopozytywizmu. Inni reprezentacji: Carnap, Popper, Wittgenstain. W 1922r. publikowano traktat logiczno-filozoficznego. Doświadczenie traktowali jako drogę uzyskiwania wiedzy o świecie. Logika matematyczna miała wskazywać reguł zapisu prawd poznawczych. Miała umożliwiać poprawne formownie wypowiedzi zdaniowych. Neopozytywizm był logicznym pozytywizmem lub empiryzmem logicznym. Widza tworzy dwie grupy twierdzeń. Jedną grupę tworzą nie odnoszące się do świata twierdzenia logiczne i matematyka, drugą tworzą twierdzenie oparte na faktach empirycznych, faktach doświadczaln. Fundament poznania oparty jest na doświadczeniu zmysłowym. Wyniki poznawcze są naukowe, gdy można je empirycznie sprawdzić. Neopozot. Był skierowany przeciwko metafizyce Większość pojęć filozoficznych oraz formowane na płaszczyźnie filozofii twierdzenia nie da się potwierdzić empirycznie, nie mają naukowego charakteru. Są pseudo twierdzeniami Metafizyka nie była nauką. Wg. Schlicka ma pewien sens, pewną ekspresję potrzeb i dążeń człowieka. Przypisał jej funkcję podobną do poezji. Jeśli filozofia chciałaby cechować się naukowością powinna zająć się analizą poznania naukowego, a jest jedynie logiczną analizą języka naukowego.

PRAGMATYZM powstał w USA w drugiej połowie XIX wieku, wiąże się z nazwiskiem: Wiliam James. Pragmatyzm łączy z pozytywizmem przekonanie, że źródłem wszelkiego poznania jest tylko doświadczenie zmysłowe, że metafizyka nie jest nauką, że filozofia powinna zająć się epistemologią i metodologią. Utworzył koncepcję prawdy: idea prawdy jest w tej mierze w jakiej wiara w nią jest korzystna dla naszego życia. Pragmatyzm odwracał się od abstrakcji, zmierza ku konkretności, ścisłości, faktom. Panuje w nim temperament empiryczny, a zrzeka się racjonalistycznego. James twierdził, że sąd lub zadnie które widać okazuje się użyteczne. Użyteczność za miernik prawdy prowadzi do subiektywizmu. Prawdę traktuje jako gatunek dobrego, a dobro pojmuje w sposób utylitarystyczny, korzystny. Russel odnosił się do tego nurtu z dezaprobatą, nazwał pragmatyzm, filozofią kupców bo widział w nim ducha interesu.

FENOMENOLOGIA, działacz: Edmund Husserl, chciał zbudować naukę powszechną, pewną, niezawodną, uniwersalną. Miała być opisowa, dostarczać podstaw wiedzy, maiła badać zjawiska, które dzięki ich intencjonalności jawią się bezpośrednio, naocznie. Metoda fenomenologiczna to sposób dotarcia do zjawisk, fenomenów [czystych istot rzeczy] Husserl postulował o tzw branie w nawias teorii naukowych, sądów potocznych. Redukcja fenomenologiczna, która miała wieść do oglądu czystego fenomenu rzeczy. Redukcja ejdetyczna w której zwracał uwagę na fenomen, który ma cechy istotne i konieczne, a także ma cechy przypadkowe. Dzięki tej redukcji osiągamy tzw. ogląd ejdetyczny dotyczący istoty poznawanego fenomenu. Fenomen. Miała być nauką autonomiczną i bez założeniową. Świadomość człowieka jest indywidualnie ukształtowana, obciążona różnymi nawarstwieniami pochodzącymi z życiowego doświadczenia, z nauk szczegółowych Czysta świadomość pozwala dotrzeć do czystego fenomenu. EGZYSTENCJONALNA filozofia powstała przed II wojną. Przedstawiciel: Marcin Haideger oraz Jan Sartre. Tematyka egzystencjalna dotyczy istoty [esencji] człowieka oraz istnienia [egzystencji]. Jako drugorzędne traktowali zagadnienia metafizyki oraz epistemologii. Dzieli się na dwa nurty [wg. Sartre]: filozofia ateistyczna [egzystencjalizm ateistyczny negujący istnienie Boga] i filozofia teistyczna [egzystencjalizm teistyczny – uznający istnienie Boga]. NURT ATEISTYCZNY twierdził, że człowiek nie posiada żadnej stałej istoty nadanej przez Boga lub przyrody. Jest tym, czym się staje w trakcie życia, czym chce być. Jest wiecznym projektem, serią przedsięwzięć. Człowiek jest bytem którego istnienie poprzedza istotę. Obserwując istnienie dostrzegamy jego kruchość, zagrożenie życia, stąd lęk i niepokój, które są determinantami jego losu. Faktem niepojętym dla człowieka jest śmierć, a życie ludzkie jest ciągłym przybliżeniem się do śmierci. Wyszliśmy z nicości i do niej wracamy. W egzystencji człowiek jest osamotniony, nie ma Boga, nie ma wartości, norm pomocnych człowiekowi. Życie jest przesycone tragizmem, którego natężenie powoduje wolność człowieka. Los ludzki spoczywa w rękach człowieka.

MARKSIZM odwołuje się do filozofii Karola Marksa i Fryderyka Engelsa w połowie XIX w. Przyjęli założenie, że na świecie istnieje tylko materia i rządzi się prawami dialektyki. Teoria Marksa, nazwana przezeń "materializmem historycznym", a przez Engelsa "socjalizmem naukowym" lub "materializmem dialektycznym". Bóg jest jedynie wytworem człowieka, a jego atrybuty są projekcjami ludzkich marzeń i pragnień. Marks uważał, że to świat materialny jest rzeczywisty, a nasze idee i wyobrażenia są jego konsekwencjami. Każda rzecz i każde zjawisko noszą w sobie zalążek sprzeczności (teza – antyteza – synteza), która prowadzi do jedności. Klasycy marksizmu przyjmują, że tylko takie ujęcie historii jest uzasadnione, które zakłada, że człowiek musi najpierw produkować materialne środki do życia, a dopiero później może się zajmować sztuką, religią czy nauką. Celem marksizmu jest zbudowanie „społeczeństwa bezklasowego”, w którym panuje „dyktatura proletariatu”. Drogą jest rewolucja. Marks twierdził, że w naturze ludzkiej leży przekształcanie przyrody i nazwał ów proces transformacji pracą, a samą zdolność do przekształcania przyrody określił mianem siły roboczej. Wolność była dla Marksa zdolnością do życia zgodnego z istotą społeczeństwa, czyli opozycją wobec dehumanizacji. Wolność burżuazyjna sprowadza się do wolności sprzedawania i kupowania. Dotychczasowe formy wolności postrzegał jako iluzję świadomości. Uważał, że celem komunizmu powinno być pojednanie egzystencji z esencją. Marks rozważał problem alienacji. Według Marksa sytuacja, gdy ktoś rezygnuje z własnej siły roboczej alienuje swoją naturę. Marks opisał formę alienacji jako fetyszyzm towarowy.