SYLABUS

Nazwa przedmiotu:	Unia Europejska: instytucje i procesy decyzyjne. Wstęp do prawa europejskiego.
Forma zajęć:	Wykład
Forma zaliczenia:	Egzamin
Rok studiów	II
Prowadzący zajęcia:	dr Monika Szwarc-Kuczer

CHARAKTERYSTYKA PRZEDMIOTU

Cel i zadania:	przedstawienie przyczyn, ewolucji i skutków integracji w ramach Wspólnot/Unii Europejskiej; zapoznanie z działaniem instytucji i procedurami podejmowania decyzji; przedstawienie szczególnych cech prawa wspólnotowego/unijnego i wzajemnych relacji między tym prawem a prawem państwa członkowskiego (i prawem międzynarodowym); wykład uwzględnia reformę wprowadzoną na mocy Traktatu z Lizbony
Metoda dydaktyczna:	Wykład
System oceny oraz warunki i forma zaliczenia:	Egzamin pisemny.

Ramowy program:

1. Wprowadzenie: historia integracji europejskiej: tok wykładu obejmuje ewolucję ram prawnych od Wspólnot Europejskich do powstania Unii Europejskiej, z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony (TL); wstępne przedstawienie struktury Unii Europejskiej z podziałem na trzy filary: Wspólnota Europejska (oraz Euratom), Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych oraz wpływ TL na strukturę UE; integracja europejska poza UE – Rada Europy.

2. Traktat z Lizbony – reforma Unii Europejskiej, Unia Europejska jako organizacja międzynarodowa wyposażona w osobowość prawną.

3. System instytucjonalny UE: zasada kompetencji powierzonych, procedury stanowienia prawa wspólnotowego, kompetencje Komisji Europejskiej i Rady Unii Europejskiej (z uwzględnieniem Rady Europejskiej), Parlament Europejski jako partner w procesie stanowienia prawa pochodnego; zasada równowagi instytucjonalnej jako zasada regulująca stosunki między instytucjami.

4. System instytucjonalny UE: System sądownictwa Unii Europejskiej: skład Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Sądu I Instancji i Sądu ds. Służby Pracowniczej, podział kompetencji między sądy wspólnotowe.

5. System instytucjonalny UE: podstawowe typy postępowań przed sądami wspólnotowymi, ze szczególnym uwzględnieniem procedury pytań prejudycjalnych (art. 234 TWE), postępowania o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego i postępowania o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego (rola tych procedury w kontroli przestrzegania prawa przez państwa członkowskie i instytucje).

6. Wzajemne relacje między państwami członkowskimi a Unią Europejską: zasada subsydiarności i zasada proporcjonalności (art. 3 TWE)– jako zasady regulujące podział kompetencji między Wspólnotę a państwa członkowskie; zasada lojalnej współpracy (art. 10 TWE) jako zasada wyznaczająca zakres zobowiązań państw członkowskich względem Wspólnoty – wykazanie na przykładzie orzecznictwa ETS szerokiego zakresu zobowiązań państw członkowskich wynikających z członkostwa w UE (w szczególności w odniesieniu do tworzenia i egzekwowania prawa europejskiego); zakres obowiązywania tych zasad w II i III filarze UE.

7. System źródeł prawa wspólnotowego pierwotnego i pochodnego: tworzenie prawa pierwotnego (z uwzględnieniem nowych procedur zmiany Traktatów); tworzenie prawa pochodnego i zasady jego implementacji do prawa krajowego, ze szczególnym uwzględnieniem rozporządzeń i dyrektyw (i konsekwencji nieprawidłowej implementacji lub jej braku).

8. Prawa obywateli w Unii Europejskiej: obywatelstwo Unii Europejskiej i zakres praw obywateli UE, zasada niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo i ze względu na płeć jako zasada ogólna prawa wspólnotowego i podstawa rynku wewnętrznego. Nowe kierunki w prawie wspólnotowym – zakaz dyskryminacji ze względu na rasę, pochodzenie etniczne, religię, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w oparciu o najnowsze orzecznictwo ETS.

9. Relacje między prawem krajowym a prawem wspólnotowym I: Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego jako reguła kolizyjnoprawna rozstrzygania konfliktów między prawem krajowym a prawem wspólnotowym (wykład prowadzony w oparciu o poszczególne źródła prawa: przepisy TWE, rozporządzeń, dyrektyw, decyzji).

10. Relacje między prawem krajowym a prawem wspólnotowym II: bezpośrednie stosowanie i bezpośrednia skuteczność prawa wspólnotowego (wykład prowadzony w oparciu o poszczególne źródła prawa: przepisy TWE, rozporządzeń, dyrektyw, decyzji).

11. Relacje między prawem krajowym a prawem wspólnotowym III: Zasada efektywności prawa wspólnotowego; zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za szkodę wyrządzoną naruszeniem prawa wspólnotowego; zasady regulujące obowiązek zwrotu kwot pobranych niezgodnie z prawem wspólnotowym; zasada autonomii proceduralnej państw członkowskich.

12. Relacje między prawem krajowym a prawem wspólnotowym IV: zasada pierwszeństwa, bezpośredniego stosowania i bezpośredniej skuteczności prawa wspólnotowego w polskim porządku prawnym z uwzględnieniem Konstytucji RP i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego.

13. Ochrona praw podstawowych (praw człowieka) w Unii Europejskiej na podstawie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej; relacje z Europejską Konwencją Praw Człowieka i Podstawowych Wolności; zmiany przewidziane w Traktacie z Lizbony.

14. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa: podstawy prawne funkcjonowania, kompetencje UE, rola instytucji, ze szczególnym uwzględnieniem jurysdykcji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, typy aktów prawnych wydawanych w II filarze; Europejska Polityka Sąsiedztwa.

15. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych: podstawy prawne funkcjonowania, kompetencje UE, rola instytucji, ze szczególnym uwzględnieniem jurysdykcji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, typy aktów prawnych wydawanych w III filarze i ich skutki w porządkach prawnych państw członkowskich.

Literatura:

1. J. Barcz (red.) Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2006.

2. W. Czapliński, R. Ostrihanski, P. Saganek, A. Wyrozumska, Prawo Wspólnot Europejskich. Orzecznictwo, (wydanie nowe z suplementem), Warszawa 2005.

J. Barcz (red.) Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2006.

Rozdział 2 Charakter prawny i struktura UE. Pojęcie prawa UE.

A) Pojęcie OM

Definicja i główne rodzaje organizacji międzynarodowych.

Organizacja międzynarodowa - zrzeszenie państw i innych podmiotów prawa międzynarodowego, krajowych osób prawnych i osób fizycznych z różnych państw, utworzone celem realizowania zadań określonych w statucie.

Kategorie organizacji międzynarodowych:

• organizacje międzypaństwowe - zrzeszają państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego, działają na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez PCz, umowa taka określa kompetencje organizacji, jej instytucje, relacje z państwami członkowskimi itp.

• organizacje pozarządowe - zrzeszają podmioty prawa krajowego i osoby fizyczne z różnych państw, statut takiej organizacji określony może być w dokumencie o różnym charakterze, nie będącym jednak umową międzynarodową.

UE i WE należy analizować w świetle kryteriów organizacji międzypaństwowej.

Prawo organizacji międzynarodowej.

Dwa zasadnicze obszary prawne w ramach organizacji międzypaństwowej:

• PRAWO PIERWOTNE - umowa międzynarodowa ustanawiająca dana organizację i wszelkie porozumienia zmieniające taką umowę,

• PRAWO STANOWIONE PRZEZ ORGANIZACJĘ - decyzje o charakterze wiążącym podejmowane na podstawie prawa pierwotnego.

1) Prawo wewnętrzne organizacji - decyzje wiążące dotyczące wewnętrznego funkcjonowania organizacji, uzasadnione kompetencją organizacji do regulowania jej spraw wewnętrznych ( kompetencje pro foro interno)

2) Prawo pochodne (wtórne) organizacji - decyzje wiążące odnoszące się do PCz organizacji uzasadnione kompetencją pro foro externo: może ono wywierać skutek bezpośredni (czyli obowiązywać bezpośrednio w sferze PCz), a w przypadku konfliktu z normą prawa krajowego uprzedzać taką normę - ma pierwszeństwo stosowania.

Podmiotowość prawna organizacji międzynarodowej.

Podmiotem danego systemu prawa jest ten, kto ma wynikające z tego systemu prawa i obowiązki. Po II WŚ utrwaliło się stanowisko, że organizacje międzypaństwowe mogą mieć podmiotowość prawnomiędzynarodową (wcześniej tylko państwa). Podstawowe znaczenie miała dla uzasadnienia takiego stanowiska opinia doradcza MTS z 1949r. w której Trybunał stwierdził, iż organizacje międzypaństwowe zasadniczo mają podmiotowość prawną, jeżeli na podstawie ich statutu można dojść do wniosku, że dla osiągnięcia swoich celów mogą zawierać umowy z państwami trzecimi, mają prawo korzystania z przywilejów i immunitetów, prawo czynnej i biernej legacji oraz mają zdolność do czynności prawnych – mogą podejmować czynności prawnomiędzynarodowe.

Zakres podmiotowości prawnomiędzynarodowej - organizacja ma podmiotowość prawnomiędzynarodową w zakresie przyznanym w umowie międzynarodowej. Jest to podmiotowość prawnomiędzynarodowa pochodna.

• domniemanie kompetencji – implied powers- kompetencje organizacji wynikają z zadań postawionych przed organizacją,

• domniemanie praw wynikających z natury rzeczy - organizacji powinny przysługiwać wszystkie prawa, będące atrybutem podmiotu prawa międzynarodowego, z wyjątkiem wyraźnych ograniczeń określonych w statucie.

OM mogą również posiadać podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego. → Zwykle PCz w umowie ustanawiającą daną organizację określają, w jakim zakresie organizacji tej przyznają podmiotowość w swoim prawie krajowym.

Pojęcie organizacji ponadnarodowej.

Autorem pierwszego znaczenia pojęcia - Nietzsche.

Pod pojęciem organizacji ponadnarodowej rozumie się szczególny rodzaj organizacji międzypaństwowej która:

• tworzy samodzielny porządek prawny, różny od prawa międzynarodowego i prawa krajowego jej PCz

• stanowi prawo pochodne szczególnego rodzaju - stosowane bezpośrednio w sferze wewnętrznej PCz, ma skutek bezpośredni i pierwszeństwo stosowania w sferze prawa krajowego członków.

B) Ustanowienie UE

UE ustanowiona na mocy art. 1 TUE (7.02.1992)

W artykule tym w 3 akapicie określono też strukturę UE, stwierdzając że podstawę UE tworzą WE, uzupełnione politykami i formami współpracy ustanowionymi niniejszym traktatem.

Zadaniem UE jest kształtowanie stosunków między PCz oraz między ich narodami w sposób spójny i solidarny.

UE obejmuje 2 obszary strukturalne o różnym charakterze prawnym:

• 3 Wspólnoty Europejskie (EWWIS, EWG, EUROATOM), tworzące podstawę UE

• „polityki i formy współpracy” - ustanowione na mocy TUE- WPZiB, współpraca policji i sądowa w sprawach karnych.

Różnice między nimi:

• WE rządzą się specyficznym reżimem wspólnotowym,

• w obszarze obejmującym „polityki i formy współpracy”, PCz kooperują na mocy prawa międzynarodowego.

C) Struktura UE

Określana jako „struktura świątyni” lub „struktura trzech filarów”.

Tabelka s.53

1. Dach UE

składa się z określenia celów UE, jej ram instytucjonalnych i aksjologii UE.

a) Cele UE - art. 2 TUE:

• popieranie gospodarczego i społecznego postępu oraz wysokiego poziomu zatrudnienia, a także osiągnięcia zrównoważonego i trwałego rozwoju, w szczególności poprzez utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych, umocnienie ekonomicznej i społecznej spójności oraz ustanowienie Unii Gospodarczej i Pieniężnej w tym jednolitego pieniądza,

• potwierdzenie na arenie międzynarodowej tożsamości UE (WPZiB),

• umacnianie ochrony praw i interesów obywateli PCz poprzez ustanowienie obywatelstwa UE,

• utrzymanie i rozwój UE jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w której zagwarantowany jest swobodny przepływ osób, w połączeniu z odpowiednimi środkami dotyczącymi kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, zapobiegania i zwalczania przestępczości,

• pełne zachowanie wspólnotowego dorobku prawnego, jego rozwijanie po rozważeniu zakresu, w jakim polityki i formy współpracy, ustanowione w TUE, wymagają zrewidowania w celu zapewnienia efektywności mechanizmów w instytucji WE.

W art. 2 w ostatnim akapicie podkreślono, iż cele te realizowane muszą być z poszanowaniem ZASADY SUBSYDIARNOŚCI, która jest bliżej określona w art. 5 TWE.

b) Jednolite ramy instytucjonalne UE

Artykuły 3-5 określają jednolite ramy instytucjonalne UE :

• PCz, współpracując w ramach UE, mogą posługiwać się instytucjami WE na zasadzie „wypożyczenia”, jedynym organem UE jest Rada Europejska, która „nadaje UE impulsy” i ustala wytyczne rozwoju UE

• TUE zapewnia „spójność i ciągłość działań podejmowanych dla osiągnięcia celów” UE, przy zagwarantowaniu „zachowania i rozwoju wspólnotowego dorobku prawnego” → działania PCz podejmowane w trzech filarach muszą być koherentne, w szczególności zaś działania w II i III filarze muszą być zgodne z prawem wspólnotowym (obejmującym I filar); za zachowanie spójności działań odpowiedzialne są RUE i KE.

c) Wspólne wartości UE

TUE umacnia katalog wspólnych wartości w ramach UE - art. 6 TUE, sankcje na wypadek naruszenia tych zasad to art.7 TUE.

Art. 6 TUE stwierdza, że UE:

1. opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawa,

2. respektuje prawa podstawowe określone w EKPCz, + prawa podstawowe wynikające z tradycji konst. PCz → powszechne zasady PW

3. szanuje tożsamość narodową PCz

2. Trzy filary UE

W skład I filaru wchodzą 3 WE. Są one trzema odrębnymi OM o charakterze ponadnarodowym, choć utworzone na podstawie odrębnych umów, mają wspólne instytucje. W sferze wewnętrznej państw prawo wspólnotowe ma skutek bezpośredni oraz pierwszeństwo stosowania. WE posiadają podmiotowość prawną, zarówno prawnomiędzynarodową, jak i podmiotowość w rozumieniu prawa krajowego PCz.

• WE - posiadają podmiotowość prawnomiędzynarodową - w szczególności mają prawo do zawierania umów międzynarodowych, prawo legacji, przystępowania do OM i mają zdolność procesową,

• posiadają podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego PCz → art. 282 TWE zobowiązuje PCz do nadania WE najszerszej zdolności prawnej jaką ustawodawstwo krajowe przyznaje osobom prawnym - artykuł ten zastrzega, że WE musi mieć w szczególności prawo nabywania i zbywania nieruchomości i ruchomości oraz występowania w postępowaniu sądowym.

WE, jak OM, spełniają specyficzne kryteria, pozwalające zakwalifikować WE jako organizacje ponadnarodowe - WE utworzyły samodzielny, autonomiczny porządek prawny oraz mogą stanowić prawo, które obowiązuje bezpośrednio w sferze wewnętrznej PCz, mając pierwszeństwo stosowania wobec prawa krajowego.

3 WSPÓLNOTY działające w filarze I:

Wspólnota Europejska (do Traktatu z Maastricht EWG) → ze względu na zakres kompetencji, jest to najważniejsza wspólnota, jej zasadniczym zadaniem jest stworzenie wspólnego rynku poprzez realizację 4 swobód:

1. przepływu towarów,

2. przepływu osób,

3. przepływu usług i przepływu kapitału,

4. prowadzenie wspólnych polityk.

W ramach WE również realizuje się Unię Gospodarczą i Pieniężną – UGiP,

EWWiS - Europejska Wspólnota Węgla i Stali – traktat ustanawiający ją został zawarty na czas określony jako jedyny - na 50 lat i wygasł 22.VII.2002, regulowane w nim obszary zostały włączone do TWE.

EUROATOM

II i III filar mieści się w ramach „polityk i form współpracy” ustanowionych przez TUE art.1 ust. 3

II filar – WPZiB art. 11 – 28 - cel → umocnienie tożsamości europejskiej w stosunkach międzynarodowych, głownie w dziedzinie bezpieczeństwa.

III filar - Współpraca Policji i Sądowa w Sprawach Karnych art. 29-42 .

W ramach II i III filaru państwa współpracują na podstawie prawa międzynarodowego (współpraca międzyrządowa). Nie obowiązuje w tych filarach reżim wspólnotowy → głównymi podmiotami w tych obszarach są PCz UE.

3. Fundament UE

Obejmuje 2 obszary zagadnień:

• postanowienia dot. ściślejszej współpracy art. 43-45 TUE,

• postanowienia końcowe TUE, dot. zmiany traktatów ustanawiających UE i WE art. 48 TUE, uzyskania członkostwa UE art. 49 TUE oraz czasu obowiązywania TUE art. 51 TUE.

a) Ściślejsza współpraca

Istotą tej koncepcji jest to, że PCz UE zmierzają wspólnie do określonych celów. Motywów politycznych tej współpracy należy szukać w jednym z poważniejszych procesów dla integracji → możliwości podjęcia przez część PCz współpracy w dziedzinach ważnych z punktu widzenia integracji ale „poza traktatami” (tzw. umowy z Schengen. 1985/1990).

Na mocy TA wprowadzono do TUE postanowienia (art. 43-45) umożliwiające podjęcie takiej współpracy w ramach traktatów ustanawiających UE.

Szczegółowe postanowienia regulują możliwość podjęcia ściślejszej współpracy w ramach WE (art. 11 TWE) i w ramach III filaru UE (art. 40 TUE). W obu przypadkach przewidziana jest procedura podjęcia decyzji w sprawie ustanowienia ściślejszej współpracy, która umożliwia przekazanie sprawy do decyzji RE, stanowiącej jednogłośnie.

PCz widzą w ściślejszej współpracy jeden z istotnych środków wpływania na dynamikę i kierunek rozwoju procesu integracji europejskiej po rozszerzeniu UE, gdy powiększy się liczba PCz i zwiększy zróżnicowanie ich wydolności politycznej i ekonomicznej.

W TN:

• obniżono liczbę państw potrzebnych do podjęcia takiej współpracy → 8

• zrezygnowano z prawa weta w odniesieniu do ściślejszej współpracy w ramach TWE i III filaru.

• potwierdzono i umocniono zasady, które zapobiegają trwałemu podziałowi wśród PCz, względnie wyłączeniu niektórych z nich z ważnych obszarów procesu integracji.

b) Uzyskanie członkostwa

Art. 49 TUE określa jednolite warunki i procedurę przyjęcia nowego PCz. Kandydat musi ubiegać się o członkostwo w UE jako całości tzn. o członkostwo w trzech WE wchodzących do I filaru oraz w II i III filarze. Traktat akcesyjny jest zawierany z PCz UE.

c) Okres obowiązywania traktatów ustanawiających UE i WE

Spośród czterech głównych traktatów ustanawiających trzy WE i UE, 3 zostały zawarte na czas nieokreślony natomiast TEWWiS na 50 lat (jego postanowienia mające znaczenie praktyczne zostały włączone do TWE).

Na mocy zgody wszystkich państw - stron Traktatu można ustalić jego wygaśnięcie, albo zastosować procedurę z art. 48 TUE dla zmiany Traktatów.

d) Wystąpienie PCz UE i WE

Postanowienia traktatów nie przewidują wyraźnie możliwości wystąpienia z UE i WE. Możliwość taka istnieje jednak formalnie na podstawie ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów. Obejmuje ona kilka wariantów:

1. na podstawie uzgodnienia z pozostałymi członkami,

2. jednostronne wystąpienie z powołaniem na klauzulę zasadniczej zmiany okoliczności,

3. wystąpienie na ogólnych zasadach wypowiedzenia umowy,

4. faktyczne, samowolne wystąpienie (delikt międzynarodowy, poważne konsekwencje).

e) Wykluczenie z UE

Zasadniczo wykluczenie jednego z PCz nie jest możliwe. Art. 60 wiedeńskiej konwencji w o prawie umów międzynarodowych z 23. 05.1969 przewiduje, że w przypadku ciężkiego naruszenia traktatu wielostronnego przez jedno z PCz pozostałe PCz mogą porozumieć się m.in. co do wygaśnięcia lub zawieszenia traktatu w odniesieniu do takiego państwa.

D) Inne problemy strukturalne

1. Terytorialny zakres obowiązywania UE

Określony jest zasadami prawa międzynarodowego. Na podstawie wyżej konwencji wiedeńskiej umowa międzynarodowa jest stosowana na całym terytorium (obszarze lądowym, powietrznym i morskim) państwa-strony umowy, chyba że sama umowa stanowi co innego. Terytorialny zakres obowiązywania UE może się zmieniać w przypadku zmiany terytorium jednego z PCz. (ograniczenia od tej zasady s. 63-64)

2) Personalny zakres obowiązywania UE

UE nie jest państwem, obywatelstwo UE ma charakter symboliczny.

O ile w II i III filarze – rządzonym prawem międzynarodowym - podmiotami współpracy i jej adresatami są wyłącznie PCz UE, o tyle działające w I filarze WE od początku swój zakres oddziaływania kierowały nie tylko do państw, ale również do osób prawnych i fizycznych.

3) Status języków członkowskich (dane sprzed rozszerzenia UE)

• języki autentyczne traktatów - 12 języków, mają jednakową moc i znaczenie przy interpretacji traktatów,

• języki urzędowe - ustala Rada, stanowiąc jednogłośnie, 11 języków poza irlandzkim.

• języki robocze - używane w bieżącej pracy – angielski, francuski, niemiecki. /ETS- francuski.

Obywatel UE może zwracać się do wszystkich instytucji i organów WE w jednym z języków autentycznych w takim samym języku musi otrzymać odpowiedź.

4) Metoda rozwoju UE

Metoda wspólnotowa - właściwa dla I filaru - charakteryzuje się możliwością podejmowania decyzji w Radzie większością głosów, inicjatywą legislacyjną KE, aktywną rolą PE w procesie decyzyjnym i kontrolą jednolitego stosowania prawa wspólnotowego przez ETS - oznacza ona rozwój integracji przez umacnianie instytucji o charakterze wspólnotowym.

Metoda międzyrządowa - właściwa dla II i III filaru - podejmowanie decyzji w Radzie jednogłośnie, brak inicjatywy legislacyjnej KE, doradcza rola PE i ograniczona rola ETS. Czyli rozwój integracji poprzez umacnianie współpracy państw objętych procesem integracji.

Metody te przeplatają się.

Alternatywne pojmowanie tych metod jest nieporozumieniem. W latach 90 wykształciła się kooperatywna współzależność w funkcjonowaniu tych metod na rzecz stopniowego pogłębiania procesu integracji.

W praktyce wygląda to tak:

• I etap: identyfikowanie obszarów współpracy międzypaństwowej ważnych dla pogłębienia procesu integracji,

• Kolejne etapy: dalej w zależności od sytuacji i woli państw jest albo:

  • włączenie takich obszarów do dziedzin UE objętych współpracą międzyrządową,

  • uwspólnotowienie, czyli włączenie do I filaru.

E) Charakter prawny UE

• w TUE nie nadano UE expresis verbis podmiotowości prawnej ani w rozumieniu prawa międzynarodowego ani prywatnego,

• UE nie została wyposażona we własne kompetencje; I filar → 3 Wspólnoty w ramach własnych kompetencji, II i III filar → działania o charakterze międzyrządowym

• UE nie dysponuje własnymi organami, poza RE, która nie jest tak wyraźnie nazwana,

• Ustanowienie UE nie oznaczało wchłonięcia trzech WE przez UE → 3 WE są nadal odrębnymi OM posiadającymi podmiotowość prawną

UE jest specyficzną strukturą o charakterze szczególnym, nie posiadającą podmiotowości prawnej, działającą na podstawie umowy międzynarodowej (TUE) i znajdującą się w rozwoju.

Z prawnego punktu widzenia nie można UE kwalifikować jako :

-federacji

-konfederacji.

Integracja europejska rozwija się stwarzające optymalne warunki do realizacji suwerenności państwowej i narodowej w nowych warunkach międzynarodowych a nie kosztem tej suwerenności.

F) Pojęcie prawa UE

Prawo UE jest zwartym systemem obejmującym 2 zasadnicze działy:

1. Prawo pierwotne

Obejmuje przede wszystkim traktaty konstytuujące UE i WE, składa się z dwóch obszarów:

• z prawa pierwotnego WE (I filar) - traktaty ustanawiające WE i odpowiednie postanowienia TUE,

• z prawa pierwotnego II i III filaru - odpowiednie postanowienia TUE

Wspólnym mianownikiem, jednoczącym oba te obszary, są zasady zawarte w tzw. dachu UE - jednolite instrumentarium instytucjonalne, gwarancja spójności i ciągłości działań podejmowanych w trzech filarach, wspólne wartości oraz w tzw. fundamencie UE – postanowienia o ściślejszej współpracy, dotyczące rewizji traktatów ustanawiających WE i UE oraz przyjęcia nowych PCz.

1. Prawo stanowione w UE

Obejmuje całość aktów stanowionych przez UE, tu jest podział na :

• prawo wewnętrzne UE,

• prawo stanowione w UE skierowane do PCz, bądź obowiązujące bezpośrednio w sferze wewnętrznej tych państw.

Druga kategoria jest szczególnie istotna bo obejmuje w UE dwa obszary:

• prawo stanowione w I filarze - jest to wspólnotowe prawo pochodne (wtórne), tutaj mają zastosowanie zasady pierwszeństwa stosowania i skutku bezpośredniego,

• prawo stanowione w II i III filarze.

Obydwa obszary prawa stanowionego w UE połączone są wspólnym mianownikiem, ustanowionym przez TUE, a to wymogiem spójności, lojalności i koniecznością przestrzegania wspólnotowego zasobu prawnego w stanowieniu prawa w II i III filarze.

Rozdział 8 Źródła prawa UE

A) Uwagi wstępne

1. Klasyfikacja źródeł prawa

• tworzone przez PCz i organy WE

• akty jednostronne, wielostronne,

• źródła prawa pisanego i niepisanego,

• zawierające normy prawne wiążące adresatów oraz formalnie niewiążące.

2. Pojęcie i zasięg acquis communautaire

Rozpowszechnionym pojęciem w doktrynie prawa europejskiego oraz w orzecznictwie jest acquis communautaire. Pojęcie to tłumaczy się jako „dorobek wspólnotowy”. Na dorobek ten składa się całe dotychczasowe prawo UE, wraz z ukształtowanymi sposobami jego rozumienia i stosowania, polityki wspólnotowe, orzecznictwo sądowe, zwyczaje, a także wartości tkwiące u podstaw funkcjonowania UE.

3. Źródła prawa pierwotnego i pochodnego

Prawo pierwotne:

-traktaty założycielskie WE i UE

-ogólne zasady prawa

Prawo pochodne:

-akty poszczególnych organów WE,

-rozmaite umowy zawierane przez Wspólnoty, albo przez PCz.

Na straży zgodności norm prawa pochodnego z normami prawa pierwotnego stoi ETS.

B) Traktaty, na których opiera się UE

1. Traktaty założycielskie

• Traktat o utw. EWWiS - Paryż 1951,

• Traktat o utw. EWG - Rzym 1957 (TWE),

• Traktat o utw. EWEA -Rzym 1957,

• Traktat o UE – Maastricht 1992 (TUE),

Integralną część traktatów stanowią protokoły o deklaracje dołączone do traktatów, przyjęte za wspólną zgodą PCz; to samo można odnieść do protokołów do TUE, mimo braku wyraźnego przepisu w tej materii.

Ponadto do źródeł prawa pierwotnego zalicza się traktaty nowelizujące powyższe traktaty:

• JAE - 1986,

• Traktat z Maastricht - 1992,

• TA - 1997,

• TN - 2001.

2. Traktaty akcesyjne

• to te mocą których do UE są przyjmowane nowe PCz (1972,1979,1985,1994,2004) w ich wyniku liczba PCz zwiększyła się kolejno z 6 do 15 i z 15 do 25.

• Znajdują się tam także postanowienia zmieniające przepisy traktatów założycielskich Wspólnot i UE np. dotyczące liczebnego składu organów oraz wymagań większości głosów, niezbędnych do podjęcia uchwał.

• Do prawa pierwotnego zalicza się dalsze umowy PCz normujące najistotniejsze kwestie ustrojowe UE np. Konwencja o niektórych instytucjach WE z 1957r. oraz Traktat o Fuzji z 1965r; obie te umowy spełniły już swoje zadania i zostały uchylone na mocy TA.

3. Charakter traktatów (s.179)

C) Zasady ogólne prawa UE

1. Rola ETS przy formułowaniu zasad ogólnych

W skład prawa pierwotnego UE wchodzą tzw. zasady ogólne prawa unijnego, formułowane zwłaszcza w odniesieniu do prawa wspólnotowego. Wiele z tych zasad nie zostało wprost wyrażonych w traktatach lub w prawie pochodnym, ale znalazły miejsce w orzecznictwie ETS. ETS nie tylko stosuje prawo, ale także je tworzy. ETS: zasady ogólne „tkwią immanentnie w traktatach” i są jedynie wydobywane na zewnątrz w wyniku interpretacji traktatów.

2. Zasady ogólne zapewniające demokratyczny i praworządny charakter UE

2 grupy:

• zasady współcześnie zaliczane do kanonów praworządnych i demokratycznych państw: pewność prawa i ochrona zaufania, zakaz działania prawa wstecz, poszanowanie praw nabytych, zasada proporcjonalności, ogólna zasada równości.

• zasady proceduralne - np. zawierające prawa do czynnego udziału w postępowaniu.

3. Prawa podstawowe jako zasady ogólne

a) Proklamowanie ochrony praw podstawowych w orzecznictwie ETS

• drugą grupą ogólnych zasad prawa proklamowanych w orzecznictwie ETS są prawa podstawowe jednostek, stwierdzał on że prawa podstawowe są zawarte w ogólnych zasadach prawa wspólnotowego, które Trybunał zobowiązany jest chronić.

b) Stanowisko pozostałych organów WE w kwestii praw podstawowych - RE w Kolonii w czerwcu 1999 podjęła decyzję o przystąpieniu do prac na projektem KPP UE. Karta ta została proklamowana w grudniu 2000 w Nicei przez PE, Radę Unii Europejskiej i KE.

c) Podstawy traktatowe praw podstawowych i ich ochrony - Od wejścia w życie TUE w 1993r. prawa podstawowe znalazły swoje podstawy w pisanym prawie pierwotnym.

d) Podmioty zobowiązane do ochrony praw podstawowych – ochrona przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją ze strony organów Wspólnoty. ETS ma kompetencje do badania, czy w wyniku wydania lub zaniechania wydania aktów prawa wspólnotowego nie zostały naruszone czyjeś prawa podstawowe.

D) Akty prawa pochodnego WE (I FILAR)

1. Zagadnienia wstępne

a) Katalog aktów prawa pochodnego - art. 249 TWE. Są to akty wiążące: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje a także akty niewiążące: zalecenia i opinie.

2. Rozporządzenia

a) Zakres i adresaci norm rozporządzeń

• mają one najszerszy zasięg, tak pod względem geograficznym jak i podmiotowym,

• adresaci - PCz oraz jednostki (osoby fizyczne i prawne),

Akty te mają charakter abstrakcyjny i mogą znaleźć zastosowanie w nieokreślonej liczbie przypadków.

b) Znaczenie rozporządzeń dla organów tworzących prawo w PCz

• normy rozporządzeń obowiązują i są stosowane bezpośrednio, bez potrzeby ich inkorporowania do krajowych porządków prawnych,

• organy prawodawcze są zobowiązane do usunięcia wcześniejszych krajowych przepisów prawnych niezgodnych z rozporządzeniami - wynika to z zasady lojalności państw członkowskich wobec WE,

• zakłada się, że normy zawarte w rozporządzeniach powinny być konkretne – by nie wymagały konkretyzacji przez organy PCz

c) Rozporządzenia jako instrument unifikacji prawa PCz - Rozporządzenia są przejawem najgłębszej ingerencji prawodawcy wspólnotowego w porządki prawne PCz. Są one instrumentem ujednolicania prawa na całym terytorium Wspólnoty.

3. Dyrektywy

a) Zakres i adresaci norm dyrektyw

Art. 249 TWE :

• dyrektywa wiąże co do zamierzonego celu każde PCz, do którego jest skierowana, pozostawiając władzom krajowym wybór form i środków,

• adresowane do PCz,

• nie są adresowane do innych podmiotów prawa → nie mogą być bezpośrednim źródłem uprawnień jednostek lub ich obowiązków

• dyrektywy z założenia nie normują w sposób pełny zagadnień będących ich przedmiotem → wymagają uściślenia lub uzupełnienia przez PCz → normy dyrektyw wymagają wprowadzenia do prawa krajowego, implementowanie dyrektywy polega zasadniczo na wydaniu aktu prawnego przez właściwy organ PCz, który wprowadzi normy zawarte w dyrektywie do porządku prawnego w państwie, zazwyczaj trwa to od 1 roku do 3 lat.

• w przypadku posłużenia się formą dyrektyw prawo jest tworzone w dwóch etapach:

  1. wydanie danej dyrektywy

  2. ustanowienie prawa krajowego w celu implementowania norm tej dyrektywy.

• dyrektywy są, w odróżnieniu od rozporządzeń, instrumentem harmonizacji prawa PCz, nie zaś jego ujednolicenia → w wyniku wydania dyrektyw i wprowadzenia ich norm do prawa krajowego dochodzi do zbliżenia porządków prawnych PCz (nie ich identyczności),

• dyrektywy są wydawane w rozmaitych dziedzinach prawa wspólnotowego.

4. Decyzje

Nadal art. 249

• decyzja - obowiązuje w całości tych, do których jest skierowana,

• nie stanowią one jednorodnej grupy aktów,

• najczęściej mają charakter indywidualny i są porównywane do aktów administracyjnych w prawie krajowych, adresaci są bezpośrednio określeni.

5. Zalecenia i opinie

Art. 249 TWE → akty niewiążące prawnie dla adresatów,

• adresaci - inne organy wspólnotowe, PCz lub inne podmioty prawa,

• wyrażają stanowisko danego organu wspólnotowego w pewnej dziedzinie lub konkretnej sprawie,

• często stosowane w praktyce,

• ETS stwierdził że powinny być uwzględniane przez organy PCz przy wykładni prawa krajowego.

6. Akty nienazwane

• np. uchwały, rezolucje, deklaracje, wyjaśnienia, komunikaty, zawiadomienia.

• charakter takich aktów nie jest jednolity, niektóre z nich wywołują skutki prawne w większości mają charakter niewiążący,

• ich przedmiotem są sprawy wewnętrzne, organizacyjne WE i jej aparatu, a inne mają charakter zewnętrzny

• niewiążące akty organów wspólnotowych, wraz z opiniami i zaleceniami zaliczane są do tzw. miękkiego prawa wspólnotowego tj. prawa niewiążącego formalnie, ale mimo to mającego praktyczne znaczenie.

7. Zagadnienie wyboru między rodzajami aktów prawa pochodnego

Przy wyborze formy prawnej dla owych środków czy przepisów organy wspólnotowe powinny się kierować postulatem doboru rodzaju aktów, które są najbardziej odpowiednie do celu jaki chce osiągać, postulat ten wynika z zasady proporcjonalności.

• w razie możliwości wyboru między rozporządzeniami i dyrektywami należy najpierw wydać dyrektywy jako akty, które są łagodniejszą formą ingerencji.

E) Umowy Wspólnoty i PCz

1. Umowy międzynarodowe Wspólnoty- WE jako podmiot prawa międzynarodowego zawiera liczne umowy międzynarodowe (dwustronne i wielostronne). Umowy międzynarodowe Wspólnoty wiążą jej organy oraz PCz, zaliczane są one też do źródeł prawa wspólnotowego oraz międzynarodowego.

2. Umowy międzynarodowe mieszane - Stroną w nich poza WE są także PCz - np. umowy stowarzyszeniowe – Układ Europejski z Polską z 1991r. Najczęściej stosowana w sytuacji kiedy przedmiot umowy obejmuje materie mieszczące się w zakresie kompetencji zarówno WE jak i PCz (gdy granica podziału tych kompetencji jest trudna do przeprowadzenia).

3. Porozumienia międzyinstytucjonalne

• zawierane przez: PE, RUE, KE, są istotnym instrumentem współpracy między organami (np. wyrażanie wspólnego stanowiska za zewnątrz), czasem ich celem jest ustalenie sposobu rozumienia pewnych przepisów traktatowych

• nie są one wiążące prawnie na zewnątrz, ale są przejawem samozwiązania się organów zawierających je, pozwalające podmiotom zewnętrznym przewidzieć jak organy te będą postępować.

4. Umowy międzynarodowe PCz

• nie są zaliczane do źródeł prawa wspólnotowego,

• mają znaczenie z punktu widzenia WE i UE, bo umowy takie mogą być zawierane wyłącznie w dziedzinach i w sytuacjach, kiedy kompetencja taka nie przysługuje wyłącznie Wspólnocie,

• muszą być zgodne z prawem wspólnotowym zarówno pierwotnym jak i pochodnym

a) Umowy zawierane między PCz - zaliczane są do prawa wspólnotowego.

5. Akty przedstawicieli PCz zebranych w RUE

oświadczenia przypisywane PCz a nie WE

w razie braku wyraźnych podstaw traktatowych do wydania aktu przez Radę, jako organ WE → są wtedy uważane za umowy międzynarodowe PCz zawierane w sposób uproszczony.

F) Źródła prawa w II i III filarze UE

Akty wydawane w ramach II i III filara to pochodne prawo unijne, lecz nie prawo wspólnotowe.

1. II FILAR – art. 12 TUE

• zasady i ogólne wytyczne WPZiB, wspólne strategie, wspólne działania, wspólne stanowiska oraz regularna współpraca PCz,

• adresatami poszczególnych kategorii aktów są organy wspólnotowe, działające w ramach II filara albo PCz,

• zasady i ogólne wytyczne polityki zagranicznej określa RE, wspólne działania

• ogólne wytyczne adresowane są do RUE

2. III FILAR

• podstawowe cele III filara UE osiągane są w drodze współpracy PCz, poprzez wspólne działania w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej, a także wymianę informacji, konsultację i współpracę organów administracyjnych. Inną formą współpracy są konwencje opracowane przez RUE a przyjęte przez PCz.

• decyzje ramowe - podejmowane w celu zbliżania ustaw i przepisów wykonawczych PCz, są one podobne do dyrektyw w prawie wspólnotowym, bowiem wiążą PCz co do rezultatu, jaki należy osiągnąć, pozostawiają swobodę państwom co do wyboru form i środków.

G) KPP UE

1. Adresaci norm Karty

• jej postanowienia mają zastosowanie do instytucji i organów UE z właściwym uwzględnieniem zasady subsydiarności oraz do PCz wyłącznie w zakresie w jakim stosują prawo UE,

• adresaci mają obowiązek szanowania prawa, przestrzegania zasad i popierania ich stosowania w granicach swoich uprawnień

-PCz

-jednostki

H) Wykładnia prawa UE

1. Rola ETS przy dokonywaniu wykładni prawa UE

• do wykładni prawa UE są upoważnione wszystkie organy stosujące to prawo, zarówno WE jak i organy PCz,

• szczególna rola przypada ETS → wykładnia prawa UE dokonywana przez ETS jest wiążąca dla wszystkich innych organów wspólnotowych a także dla PCz.

2. Metody wykładni

-wykładnia językowa

-wykładnia systemowa

-wykładnia celowościowa

Rozdział 9 Tworzenie prawa w UE

A) Tworzenie prawa pierwotnego

1. Inicjowanie zmian w prawie pierwotnym.

Tworzenie prawa pierwotnego polega na zawieraniu nowych traktatów, albo dokonywaniu uzupełnień i zmian w traktatach, na których opiera się UE. Pojęcie to obejmuje TUE i TWE traktaty dotyczące pozostałych Wspólnot oraz protokoły i deklaracje do traktatów. Procedura jest unormowana w art. 48 TUE. Z inicjatywą może wystąpić rząd każdego PCz lub KE. Zgodnie z art. 48/2 TUE forum przygotowywania zmian w Traktatach stanowi konferencja przedstawicieli rządów PCz (tzw. Konferencja Międzyrządowa). W sprawie zwołania takiej konferencji stanowisko zajmuje Rada zwykłą większością głosów, po konsultacjach z PE, KE, oraz z Radą EBC, jeśli zmiany miałyby dotyczyć zmian instytucjonalnych w dziedzinie walutowej

• w praktyce stosuje się rozwiązanie polegające na tym, że przy zawieraniu kolejnego traktatu nowelizującego traktaty na których opiera się UE PCz zapowiadają ich następną zmianę, określając czas w którym się ona dokona, a także jej przedmiot.

2. Nowa procedura przygotowywania zmian w traktatach po TN.

a) Decyzje Rady Europejskiej z Nicei i Laeken: KONWENT

Podpisaniu TN towarzyszyło przyjęcie przez PCz Deklaracji w sprawie przyszłości UE, w której postanowiono o zwołaniu w 2004r. konferencji przedstawicieli PCz. Konferencja ma się zająć zmianami traktatowymi dotyczącymi tak kardynalnych zagadnień, jak: podział kompetencji między UE a PCz, status KPP UE, uproszczenie traktatów oraz rola parlamentów krajowych w architekturze europejskiej. RE w Laeken w grudniu 2001r sprecyzowała program reform UE i sformułowała wiele pytań odnoszących się do wyzwań jakie stoją przed UE.

b) Skład Konwentu

Przygotowaniem kolejnej Konferencji Międzyrządowej zajmie się specjalne ciało kolegialne nazwane Konwentem. Zadaniem Konwentu jest rozważenie głównych zagadnień dotyczących przyszłego rozwoju UE i zidentyfikowanie rozmaitych wchodzących w grę rozwiązań. RE wyznaczyła na Przewodniczącego Konwentu byłego prezydenta Francji Valery’ego Giscarda d’Estaing. W skład wchodzi 15 przedstawicieli szefów państw lub rządów PCz , po jednym z każdego państwa, 30 członków parlamentów krajowych, 16 członków PE oraz dwóch przedstawicieli KE. Państwa kandydujące były w pełni włączone do prac Konwentu. Obserwatorami w Konwencie mają być przedstawiciele Komitetu Ekonomicznego i Społecznego oraz Komitetu Regionów.

3. Konferencja międzyrządowa

Zmiany traktatowe są wypracowane na Konferencji Międzyrządowej za „wspólną zgodą” PCz, czyli po uzyskaniu jednomyślności w wyniku przeprowadzonych negocjacji. Nowy traktat jest zawierany przez wszystkie PCz. Następnie traktat ten wymaga ratyfikacji przez państwa, zgodnie z ich porządkami konstytucyjnymi. Ratyfikacja jest warunkiem wejścia traktatu w życie. Procedury ratyfikacyjne mogą się różnić; w niektórych państwach przeprowadzane są referenda. Po referendum duńskim RE podjęła decyzję, nadając jej prawnie wiążący charakter, w której dokonała interpretacji postanowień nowo przyjętego traktatu, w sposób korzystny dla Danii.

4. Zmiany w prawie pierwotnym w wyniku zawarcia traktatów akcesyjnych

B) Organy uczestniczące w tworzeniu prawa pochodnego

Struktura instytucjonalna WE nie opiera się na trójpodziale władz → funkcje prawotwórcze nie zostały przydzielone jednemu organowi i oddzielone od funkcji wykonawczych. Organy mające kompetencje do wydawania aktów prawa pochodnego: PE wspólnie z RUE, Rada i KE. Powołany przepis nie może służyć jako podstawa prawna poszczególnych aktów podstawy takie muszą wynikać z innych przepisów traktatowych które też określają organ upoważniony do wydania danego aktu oraz procedurę jaka znajdzie zastosowanie.

Organem odgrywającym pierwszoplanową rolę w stanowieniu aktów prawa pochodnego jest RUE. W wyniku kolejnych nowelizacji TWE, poczynając od JAE, poprzez Traktat z Maastricht i TA, aż do TN. Wzrosła rola i znaczenie PE w tworzeniu prawa. Obecnie PE jest organem współstanowiącym prawo pochodne razem z Radą. Osobne miejsce zajmują akty prawne PE, dotyczące zasad jego organizacji i funkcjonowania, jak również pozycji jego członków. W tym ostatnim przypadku, akt PE wymaga aprobaty ze strony Rady, głosującej jednomyślnie. KE natomiast, wydaje akty prawne na podstawie przepisów traktatowych, jak również z upoważnienia Rady. RE będąca organem UE nie uczestniczy formalnie rzecz biorąc w procedurze tworzenia prawa wspólnotowego (w I filarze).

1. Inicjatywa prawodawcza

Przysługuje ona niemal wyłącznie KE: taki wniosek wynika z licznych przepisów. Zasadniczo tylko KE jest formalnie upoważniona do wystąpienia z projektem aktu prawnego, który przedkłada wraz z uzasadnieniem, właściwym organom do dalszych prac legislacyjnych → nie można wydać aktu prawnego bez wniosku KE. Projekt aktu przygotowuje ten członek KE, w którego zakresie znajduje się dana dziedzina + przedstawiciele PCz jako doradcy.

a) Wpływ innych organów na KE

Inne organy WE mogą zażądać od KE, aby wykorzystała ona przysługującą jej inicjatywę prawodawczą. PE działając na podstawie art. 192 akapit 2 TWE i decydując większością głosów, może zażądać od KE przedłożenia wszelkich niezbędnych propozycji w kwestiach, co do których uważa, że jest niezbędne opracowanie aktu wspólnotowego dla realizacji TWE.

W dziedzinie UGiP z żądaniem do KE przygotowania zaleceń lub projektów może wystąpić Rada lub PCz.

C) Procedury tworzenia prawa przez RUE i PE

1. Rodzaje procedur

Zależnie od tego, czy i jaka rola przypada PE w procesie prawotwórczym, można wyróżnić kilka procedur:

1. tworzenie prawa przez samą Radę, bez udziału PE

2. procedurę konsultacyjną, tj. opiniowanie projektu aktu przez PE

3. tzw. procedura współpracy Rady i PE

4. tzw. procedura współdecydowania Rady i PE

5. procedurę wyrażania zgody przez PE na dany akt Rady.

O tym, która procedura znajdzie zastosowanie, nie decyduje wola właściwych organów wspólnotowych, ale rozstrzygają przepisy Traktatu, które formułują podstawy prawne dla poszczególnych aktów.

2. Tworzenie prawa przez RUE bez udziału PE - konsultacja z PE jest możliwa ale ma charakter fakultatywny.

3. Procedura konsultacji

Rada przedstawia projekt aktu prawnego PE w celu zajęcia przezeń stanowiska. Mimo, że taki tryb wydawania aktów prawnych stracił obecnie na znaczeniu na rzecz procedury współdecydowania, nadal jest przewidziany w wielu przepisach traktatowych. Stanowisko PE będące wynikiem konsultacji, nie wiąże prawnie Rady, choć ma oczywiście duże znaczenie polityczne. Zaniechanie wystąpienia przez Radę do PE w celu zasięgnięcia opinii, albo wydanie aktu zanim opinia zostanie udzielona jest wadą proceduralną, która może spowodować stwierdzenie przez ETS nieważności aktu na podstawie art. 230 TWE.

4. Procedura współpracy

Wprowadzona w JAE. Obecnie znajduje zastosowanie dla wydawania aktów w dziedzinie polityki gospodarczej i pieniężnej.

Przebieg procedury współpracy wyznacza art. 252 WE. Jest to 6 etapów.

1. Sporządzenie projektu przez KE

2. Opiniowanie projektu przez PE (1. czytanie)

3. Przesłanie projektu do Rady, która uchwala większością głosów w 1. czytaniu wspólne stanowisko.

4. Przekazanie wspólnego stanowiska PE do 2. czytania przy czym Rada informuje PE o powodach przyjęcia wspólnego stanowiska oraz o stanowisku KE. Jeśli PE nie wypowie się na temat wspólnego stanowiska Rady w terminie 3 miesięcy albo je zaaprobuje, Rada może przyjąć ostatecznie dany akt prawny, zgodnie ze wspólnym stanowiskiem → koniec procedury.

5. KE rozpatruje swój projekt, będący podstawą wspólnego stanowiska, biorąc pod uwagę poprawki PE. Mogą być one zaakceptowane przez KE albo nie. Potem KE przekazuje Radzie projekt aktu. KE przekazuje Radzie również te poprawki PE, których nie uwzględniła, wraz ze swoją opinią.

6. Drugie czytanie w Radzie. Jeśli KE uwzględniła zmiany proponowane przez PE, Rada może przyjąć zmieniony projekt kwalifikowaną większością głosów, albo go jednogłośnie zmienić i w tej zmienionej postaci uchwalić. Jeśli KE nie uwzględniła w swoim projekcie poprawek PE, Rada może przyjąć jednogłośnie projekt wraz z poprawkami PE nieuwzględnionymi przez KE. Jeśli Rada nie podejmie uchwały w ciągu trzech miesięcy, w przedstawionych wyżej różnych wariantach, do wydania aktu prawnego nie dojdzie.

5. Procedura współdecydowania

Wprowadzona do TWE w Traktacie z Maastricht. Zakres przypadków, w których jest stosowana ta procedura, został rozszerzony w TA. Poza dziedziną polityki gospodarczej i walutowej znajduje ona zastosowanie niemal we wszystkich obszarach prawa wspólnotowego, w sumie na podstawie 38 przepisów traktatowych.

Przebieg procedury współdecydowania - 8 etapów:

1. KE przesyła projekt aktu prawnego do Rady i do PE .

2. PE w 1. czytaniu opiniuje projekt - może proponować poprawki.

3. 1. czytanie projektu w Radzie - jeśli PE nie ma poprawek to Rada może uchwalić go kwalifikowaną większością głosów w niezmienionej postaci - i koniec.

4. 2. czytanie projektu w PE. Jeśli PE zaaprobuje stanowisko Rady w terminie 3 miesięcy albo nie podejmie w tym czasie żadnej uchwały, akt uważa się za przyjęty. Jeśli odrzuci wspólne stanowisko absolutną większością głosów swoich członków to oznacza to niemożność dalszego prowadzenia prac nad wydaniem aktu.

5. KE wyraża opinię do propozycji PE.

6. 2. czytanie projektu w Radzie. Rada może w ciągu 3 miesięcy zaaprobować poprawki PE kwalifikowaną większością głosów. W odniesieniu do poprawek PE negatywnie zaopiniowanych przez KE, wymagana jest jednomyślna uchwała Rady. Jeśli Rada nie zaaprobuje wszystkich poprawek PE, Przewodniczący Rady w porozumieniu z Przewodniczącym PE zwołuje w ciągu 6 tygodni komisję pojednawczą.

7. Zadaniem komisji pojednawczej jest doprowadzenie do porozumienia między Radą a PE w ciągu 6 tyg.

8. Rada kwalifikowaną większością głosów oraz PE większością bezwzględną głosów mogą uchwalić w 3. czytaniu, w ciągu 6 tygodni dany akt w uzgodnionej postaci jeśli któryś z organów nie wyrazi zgody na uchwalenie aktu, oznacza to ostateczne zaniechanie jego wydania w ramach procedury.

6. Procedura wyrażania zgody

Rada przedstawia PE wydawany przez siebie projekt aktu, przed jego ostatecznym uchwaleniem, a PE ten projekt akceptuje albo odrzuca. Tutaj PE działa jako organ nadzorczy, który nie może wpływać na treść przedkładanego mu aktu. W praktyce stosuje się wcześniejsze konsultacje, aby zmniejszyć niebezpieczeństwo, że PE odmówi wyrażenia zgody. Nie ma traktatowo ustalonego terminu, w jakim zgoda powinna być wyrażona.

D) Podejmowanie uchwał w RUE

1. Sposoby podejmowania uchwał

Zwykłą większością głosów - Przedstawiciel każdego państwa ma do dyspozycji 1 głos a do podjęcia uchwały wymagane jest więcej głosów „za” niż „przeciw”. Ten sposób znajduje zastosowanie w odniesieniu do spraw wewnętrznych i organizacyjnych.

Większością kwalifikowaną - Każdemu państwu jest przydzielona określona liczba głosów, zależna od wielkości PCz. (Niemcy, Francja, Włochy, WB- po 10, Hiszpania – 8, Grecja, Holandia, Portugalia – 5, Austria, Szwecja- 4 , Dania, Irlandia, Finlandia - 3 ,Luksemburg - 2. W sumie daje to liczbę 87 głosów.) Stosownie do powołanego przepisu, uchwały Rady są podjęte jeżeli zostaną zebrane co najmniej 62 głosy „ZA” w przypadku uchwał podejmowanych na wniosek KE. W innych sytuacjach wymaga się by za było co najmniej 10 PCz. Tzw. mniejszość blokująca wynosi 26 głosów.

Jednomyślnie - Do zachowania jednomyślności wystarczy aby żaden członek Rady nie głosował przeciw (można się wstrzymać).

2. Zagadnienie wyboru sposobu głosowania

Poszczególne przepisy TWE określają czy uchwały maja zapadać kwalifikowaną większością czy jednomyślnie.

Kontrowersje dotyczące głosowania w Radzie kwalifikowaną większością głosów dotyczą tego, jaką liczbą głosów powinny dysponować poszczególne PCz, jaka ogólna liczba głosów powinna być traktowana jako niezbędna do podjęcia uchwały przez Radę (+ zablokowanie).

POROZUMIENIE LUKSEMBURSKIE 1966 - W sprawach, w których wchodzą w grę bardzo ważne interesy jednego lub więcej państw, należy dążyć do osiągnięcia w odpowiednim czasie rozwiązania zadowalającego wszystkich członków Rady. Nie jest jasne czy porozumienie to nadal obowiązuje tzn. czy dane państwo byłoby jeszcze w stanie skutecznie się na nie powołać.

KOMPROMIS Z IOANNINY 1994 - Jeśli któreś PCz powoła się na swój bardzo ważny interes, może się domagać, aby do uniemożliwienia podjęcia uchwały przez Radę wystarczyła dawna mniejszość blokująca.

3. Zmiany przewidziane w TN

• przewiduje on od 1.01.2005 nowy przydział głosów dla PCz - będzie on korzystny dla większych i średnich państw,

• wymagana jest aprobata dla podjętej uchwały w wielkości 2/3 państw,

• wprowadzono trzeci próg: po głosowaniu każdy członek będzie mógł zażądać sprawdzenia czy PCz opowiadające się za uchwałą mają 62 % ludności UE - jeśli nie to dana uchwała nie zostanie podjęta.

• Polsce przypada taka sama liczba głosów w Radzie jaką posiada Hiszpania tj. 8 .

E) Wydawanie aktów prawnych na przez KE

1. Wydawanie aktów prawnych na podstawie upoważnień traktatowych

Przepisy traktatowe choć jest ich niewiele w tej kwestii wprost upoważniają KE do wydawania prawnych aktów, w Traktacie występują przepisy, które wyznaczają KE pewne zadania, nie formułując wyraźnych podstaw do wydawania aktów prawnych. Przykładem może być art. 140 TWE. ETS stwierdził, że przepis ten zawiera pośrednio upoważnienie do podjęcia środków służących realizacji tych zadań, w tym również wydawania wiążących aktów.

2. Wydawanie aktów prawnych z upoważnienia Rady (delegowanie kompetencji) - prawodawstwo delegowane KE → Rada albo Rada wspólnie z PE, formułują upoważnienia dla KE w wydanym przez siebie akcie prawa pochodnego. Akt taki można nazwać aktem podstawowym. ETS orzekł, że delegowanie kompetencji na rzecz KE jest zgodne z TWE.

• Tryb wydawania aktów prawnych

Do wydawania wykonawczych aktów prawnych przez KE znajduje zastosowanie zasadniczo tzw. procedura regulacyjna. W jej toku KE przedstawia właściwemu komitetowi do zaopiniowania projekt aktu. Jeśli opinia jest pozytywna, KE ten akt wydaje. Jeżeli opinia jest negatywna lub komitet nie wydał żadnej opinii, KE przekazuje swoją propozycję Radzie informując o tym PE. Gdy PE uważa, że propozycja KE dotycząca aktu wykonawczego wykracza poza udzielone upoważnieni, wynikające z aktu podstawowego, wydanego stosownie do procedury współdecydowania art. 251 TWE, informuje Radę o swoim stanowisku. Rada może wówczas w wyznaczonym terminie, nie dłuższym jednak niż 3 miesiące od przedstawienia propozycji przez KE, uchwalić dany akt kwalifikowaną większością głosów. Wówczas Rada a nie KE wydaje akt wykonawczy. Jeśli w tym samym czasie i tą samą większością Rada stwierdzi, że sprzeciwia się propozycji KE, ponieważ powinna ona ponownie rozważyć swoją propozycję, KE może wystąpić z nową propozycją, podtrzymać propozycję poprzednią lub wystąpić z inicjatywą prawotwórczą zgodnie z Traktatem. Jeśli jednak w terminie, o którym była mowa wyżej, Rada nie wydała aktu wykonawczego zgodnie z propozycją KE, ani nie zgłosiła sprzeciwu wobec propozycji KE, dany akt wykonawczy KE wykracza poza upoważnienie udzielone w akcie podstawowym przyjętym w wyniku procedury art. 251 TWE powinna zostać rozpatrzona przez KE i może doprowadzić do zmiany propozycji.

F) Uzasadnianie aktów prawnych i ich publikacja

Zakres obowiązku uzasadniania aktów prawnych jest w praktyce realizowany przez poprzedzanie aktów prawnych preambułami niekiedy bardzo obszernymi.

• Wymagania dotyczące sposobu uzasadniania aktów prawnych.

W odniesieniu do aktów generalnych ETS wymaga aby w preambule została wskazana ogólna sytuacja, która doprowadziła do wydania danego aktu, a także generalne cele jakie zamierza osiągnąć. W uzasadnieniu powinna być przedstawiona „historia” powstawania danego aktu prawnego, poczynając od wniosku poprzez opinie i stanowiska organów uczestniczących w procedurze prawotwórczej, aż do jego ostatecznego przyjęcia. Ponadto, organ wydający akt powinien uzasadnić wybór podstawy prawnej aktu a także wykazać, że uwzględnił obowiązywanie zasad subsydiarności i proporcjonalności.

1. Publikacja aktów prawnych

„Dziennik urzędowy WE” wydawany jest obecnie w 11 roboczych językach UE, tj. w we wszystkich językach oficjalnych z wyjątkiem irlandzkiego. Składa się z 2 części

1. L - mieści akty wymagające publikacji i inne opublikowane wiążące akty prawne

2. C - mieści pozostałe akty, np. komunikaty KE,

TN nowelizuje art. 254 TWE wprowadzając nazwę Dziennik Urzędowy UE.

Akty prawne opublikowane w Dz.U.WE wchodzą w życie w terminach określonych w tych aktach a jeśli nie zostało to określone to 20 dnia po publikacji.

G) Społeczne aspekty tworzenia prawa wspólnotowego

Podstawy traktatowe uspołeczniania procesu tworzenia prawa wspólnotowego.

Powołano do życia: Komitet Społeczno-Gospodarczy oraz Komitet Rolniczy. Pierwszy założyli przedstawiciele różnych grup życia gospodarczego i społecznego pochodzących ze wszystkich PCz a drugi z przedstawicieli wspólnot regionalnych i lokalnych.

Białe i Zielone Księgi

Zielona Księga jest dokumentem, który przedstawia możliwości rozwiązania pewnych aktualnych problemów Wspólnoty. Biała Księga jest wyrazem deklarowanej polityki KE w pewnej dziedzinie. Mają one na celu przeprowadzenie szerokich konsultacji w różnych zainteresowanych środowiskach polit., gosp. i społ.

H) Zawieranie umów międzynarodowych

1. Procedura zawierania umów międzynarodowych

Całość procedury normuje art. 300 TWE. Wg art.300/1 z inicjatywą zawarcia umowy międzynarodowej przez WE, występuje KE, która kieruje stosowne zalecenia do Rady. Rada z kolei upoważnia KE do rozpoczęcia i prowadzenia negocjacji. KE nie prowadzi tych negocjacji samodzielnie, ale we współdziałaniu z komitetami wyznaczonymi przez Radę i zgodnie z dyrektywami, które Rada może do niej kierować. Zgodnie z art. 300/2 TWE umowy międzynarodowe w imieniu WE zawiera Rada, która może także zdecydować o podpisaniu umowy i jej tymczasowym stosowaniu przed wejściem w życie. Rada podejmuje uchwały w omawianych sprawach kwalifikowaną większością głosów. Uchwały jednomyślne są jednak wymagane w dziedzinach, w których wydawanie aktów prawa pochodnego wymaga jednomyślności w Radzie, a także w przypadku umów ustanawiających stowarzyszenie WE z państwem lub organizacją międzynarodową. Kompetencje do zawierania umów międzynarodowych mogą być powierzonej KE.

2. Porównanie z procedurą wydawania aktów przez organy WE

Zgodnie z art. 300 ust 3 PE spełnia w procesie zawierania umów międzynarodowych zasadniczo rolę opiniodawczą, także w tych dziedzinach, w których przy wydawaniu aktów wspólnotowych obowiązuje procedura współdecydowania lub współpracy. Od tej zasady istnieją jednak wyjątki. Polegają one z jednej strony na tym, że zawieranie umów w zakresie wspólnej polityki handlowej nie wymaga konsultacji z PE. Z drugiej strony zawieranie pewnych umów międzynarodowych wymaga uprzedniej zgody PE. W praktyce PE albo właściwe komisje są konsultowane wcześniej, w trakcie negocjacji prowadzonych przez KE.

3. Badanie zgodności umów międzynarodowych WE z traktatami na których opiera się UE

Umowy międzynarodowe WE mogą być zawarte tylko jeśli są zgodne z prawem pierwotnym UE. W przeciwnym razie zawarcie danej umowy wymaga zastosowania procedury przewidzianej dla zmiany traktatów w art. 48 TUE. W art. 300 ust 6 TWE została unormowana szczególna procedura kontroli zgodności umów międzynarodowych WE z TWE. Polega ona na tym, że Rada, KE lub PCz mogą zasięgać opinii ETS co do zgodności przewidywanej umowy z TWE, albo co do rozgraniczenia kompetencji WE i PCz do zawarcia dalszej umowy. Wbrew nazwie opinia ETS jest pewnym rodzajem orzeczenia, które wywiera skutki prawne:

→ negatywna opinia powoduje, że umowa może wejść w życie jedynie w trybie określonym art. 48 TUE tj. w trybie przewidzianym dla zmiany Traktatów. Procedura ta ma charakter prewencyjnej i jest przeprowadzana w odniesieniu do projektu umowy, a nawet w przypadkach, kiedy projekt jeszcze nie istnieje, ale założenia przyszłej umowy są znane.

TN nowelizował art. 300 ust 6 w ten sposób, że przyznał kompetencję do wystąpienia do ETS o wydanie opinii również PE.

I) TWORZENIE PRAWA W RAMACH II i III FILARU UE.

Tutaj punkt ciężkości spoczywa na kontaktach między PCz, będących przejawem współpracy międzyrządowej. Sposób tworzenia prawa jest zatem wzorowany bardziej na prawie międzynarodowym, niż na prawie wspólnotowym. Organem tworzącym prawo w II i III filarze jest RUE, a w II filarze także RE, która podejmuje uchwały o strategicznym znaczeniu. Przy podejmowaniu uchwał przez Radę zasadą jest wymaganie jednomyślności przedstawicieli PCz. Wyjątkowo przewiduje się podejmowanie uchwał kwalifikowaną większością głosów; dotyczy to głównie środków wykonawczych.

KE spełnia również dużą rolę w procedurze prawotwórczej i szerzej; decyzyjnej w II i III filarze. KE nie korzysta z wyłącznej inicjatywy prawodawczej, dzieląc ją z PCz . Słabsza niż w I filarze jest pozycja PE, który ma jedynie kompetencje konsultacyjne.

Rozdział 10 Prawo UE a prawo PCz

W doktrynie dominuje pogląd, że prawo WE stanowi odrębny porządek prawny. Taki charakter prawa wspólnotowego nie wyklucza, a nawet wręcz zakłada występowanie jego różnorodnych powiązań z prawem PCz.

A) Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa PCz

ETS proklamował zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem PCz. Przynależność PCz do WE sprawia, że są one pozbawione możliwości przyznania środkom krajowym pierwszeństwa w stosunku do systemu prawnego przyjętego przez państwa na zasadzie wzajemności, czyli w stosunku do prawa wspólnotowego. Tak więc, wg ETS żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z Traktatu, będącym niezależnym źródłem prawa.

1. Zakres zasady pierwszeństwa

• zasada ta ma wobec norm prawa krajowego nieograniczony zasięg, oznacza to że z pierwszeństwa korzystają wszystkie normy prawa wspólnotowego, zawarte zarówno w prawie pierwotnym jak i w wiążących aktach prawa pochodnego,

• rozciąga się także na normy konstytucyjne PCz

• konsekwencje zasady pierwszeństwa obejmują wszystkie normy prawa krajowego,

• PCz nie może się powołać na żadne normy swojego porządku prawnego, które byłyby wyłączone spod działania zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego, czyli w istocie miały pierwszeństwo wobec norm tego prawa.

• z zasady pierwszeństwa korzystają normy niezależnie od tego czy są wcześniejsze czy późniejsze.

2. Pojęcie pierwszeństwa stosowania prawa wspólnotowego

Dwojakie następstwa zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego:

1. Normy krajowe niezgodne z prawem wspólnotowym tracą moc obowiązującą (pierwszeństwo obowiązywania)

2. Normy takie obowiązują nadal, ale nie mogą być stosowane w konkretnych przypadkach (pierwszeństwo stosowania).

a) Pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego przez sądy PCz

Stwierdzenie niezgodności z prawem wspólnotowym normy prawa krajowego nie powoduje automatycznie pozbawienia mocy obowiązującej tej normy. Stanowisko przyjęte przez ETS – pierwszeństwo stosowania - jest łatwiejsze do zaakceptowania przez PCz ponieważ nie narusza ustalonych w prawie krajowym sposobów eliminowania norm z porządku prawnego. Teza o pierwszeństwie stosowania prawa wspólnotowego w odróżnieniu od pierwszeństwa obowiązywania, została podtrzymana przez ETS także w późniejszym orzecznictwie.

• obowiązek odmowy zastosowania normy prawa krajowego niezgodnej z prawem wspólnotowym spoczywa na każdym sądzie rozpoznającym sprawę,

• w razie wątpliwości czy rzeczywiście występuje niezgodność prawa krajowego z prawem wspólnotowym, sąd PCz powinien wystąpić z zapytaniem wstępnym do ETS na podstawie art. 234 TWE.

b) Pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego przez organy administracyjne PCz

Organy administracyjne PCz mają obowiązek odmowy zastosowania normy prawa krajowego w razie stwierdzenia jej niezgodności z prawem wspólnotowym, odnosi się to także do organów zdecentralizowanych.

3. Konsekwencje zasady pierwszeństwa dla organów prawodawczych PCz

• ETS wprowadza zakaz ustanawiania nowych norm prawa krajowego, które byłyby niezgodne z prawem wspólnotowym

• ETS wymaga od PCz aby eliminowały z obrotu prawnego normy prawa krajowego niezgodne z prawem wspólnotowym.

4. Uzasadnienie pierwszeństwa prawa wspólnotowego

a) Uzasadnienie przyjmowane przez ETS

ETS stwierdził, że włączenie przepisów WE do porządku prawnego każdego PCz, czyni niedopuszczalne przyznanie pierwszeństwa aktom prawa krajowego na prawem wspólnotowym. Przyznanie przewagi przepisom prawa krajowego nad przepisami prawa wspólnotowego wywodzącego się z Traktatu pozbawiałoby Traktat jego wspólnotowego charakteru i podawałoby w wątpliwość podstawy prawne samej Wspólnoty.

Poprzez utworzenie WE na czas nieograniczony, PCz ograniczyły swoje kompetencje i stworzyły przez to porządek prawny, który wiąże zarówno ich obywateli jak i państwa.

Zapewnienie jednolitego obowiązywania, interpretowania i stosowania prawa wspólnotowego jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania WE. Z tego względu obowiązywanie zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego jest obecnie akceptowane w PCz, mimo zgłaszania nadal pewnych zastrzeżeń.

b) Uzasadnienie przyjmowane w PCz

Sądy konstytucyjne i inne sądy najwyższych instancji w PCz poszukują podstaw dla pierwszeństwa prawa wspólnotowego także w konstytucjach tych państw lub w ustawach, mocą których zostały ratyfikowane traktaty na których opierają się WE oraz UE.

B) Bezpośrednie obowiązywanie i stosowanie prawa wspólnotowego oraz jego bezpośredni skutek

Bezpośrednie obowiązywanie prawa wspólnotowego oznacza, że normy tego prawa od dnia ich wejścia w życie stają się automatycznie częścią porządku prawnego obowiązującego w PCz, obok norm prawa krajowego, bez potrzeby ich inkorporacji. Prawo wspólnotowe nie staje się prawem krajowym, lecz zachowuje swoją odrębność.

Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego jest konsekwencją jego bezpośredniego obowiązywania dla organów PCz. Normy prawa wspólnotowego stanowią podstawę prawną dla działań organów PCz.

Bezpośrednio obowiązują i powinny być bezpośrednio stosowane w PCz wszystkie wiążące normy prawa wspólnotowego zawarte we wszelkich źródłach prawa wspólnotowego.

Bezpośredni skutek norm prawa wspólnotowego to taka ich właściwość, która powoduje, że mogą być one samodzielnym źródłem praw lub obowiązków jednostek (osób fizycznych i prawnych).

C) Zasada bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego

Wykonywanie przez PCz ich obowiązków wypływających z prawa wspólnotowego może być wprost powiązane z możliwością korzystania przez jednostki z przysługujących im praw.

Zdaniem ETS procedura nie wyklucza możliwości przyznania jednostkom prawa do dochodzenia wykonania obowiązków PCz wynikających z prawa wspólnotowego, w postępowaniach przed sądami krajowymi.

Sądy krajowe maja kompetencję do wystąpienia z zapytaniem wstępnym do ETS, procedura ta służy ochronie praw jednostek.

1. Warunki bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego

Aby przyznać danym normom bezpośrednią skuteczność niezbędne jest, aby przepisy, w których te normy są zawarte, były wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, a ich stosowanie nie było uzależnione od dalszych działań ze strony organów wspólnotowych albo organów PCz.

2. Bezpośrednia skuteczność norm traktatowych

Art. 25 zakazujący ustanawiania ceł i opłat o podobnych skutkach w handlu między PCz, spełnia wymagania bezpośredniej skuteczności.

W wielu orzeczeniach ETS uznawał walor bezpośredniej skuteczności norm zawartych w innych przepisach traktatowych, a w szczególności tych, które proklamują podstawowe swobody rynku wewnętrznego: swobody przepływu towarów, przemieszczania się pracowników, podmiotów zakładających przedsiębiorstwa i prowadzących samodzielną działalność gospodarczą, świadczenia usług i kapitału, a także przepisów zakazujących przedsiębiorstwom zawieranie porozumień kartelowych oraz nadużywanie pozycji dominującej.

3. Bezpośrednia skuteczność norm traktatowych w układzie wertykalnym i horyzontalnym

2 SYTUACJE

1. obowiązki jednostek w stosunkach z państwem - układ wertykalny – pionowy,

2. obowiązki jednostek w stosunkach z innymi jednostkami - układ horyzontalny - poziomy.

• Zakres bezpośredniego skutku horyzontalnego norm traktatowych

ETS uznał także, że norma zawarta w art. 141 TWE, zakazująca dyskryminacji ze względu na płeć w zakresie wynagrodzenia za pracę jest skuteczna także w układzie horyzontalnym, mimo że w przepisie tym wymienia się PCz jako podmioty zobowiązane. (Tendencja do rozszerzenia kręgu podmiotów zobowiązanych.)

4. Bezpośredni skutek rozporządzeń i decyzji

Normom rozporządzeń przypisuje się też automatycznie bezpośredni skutek, zarówno w układzie wertykalnym jak i horyzontalnym.

Z decyzji mogą wypływać prawa dla jednostek, nie będących formalnie jej adresatami.

Decyzje są aktami indywidualnymi, a krąg adresatów może być zróżnicowany i np. obejmować jedno albo kilka PCz.

5. Bezpośredni skutek dyrektyw

PCz ma obowiązek pełnego i terminowego transponowania treści wydanej dyrektywy do krajowego porządku prawnego (poprzez wydanie ustawy lub innego aktu prawnego).

A co się stanie, jeśli PCz nie dokona implementacji dyrektywy, będzie ona spóźniona lub niepełna? Czy jednostki mogą się wtedy powoływać na dyrektywy jako źródło swoich praw przed sądami PCz?

Przepisy dyrektywy muszą być precyzyjne i bezwarunkowe, z norm dyrektyw wynikają prawa jednostek wobec państwa. Nie mogą mieć przyznanej bezpośredniej skuteczności normy dyrektyw, z których wynikają obowiązki jednostek wobec państwa, albo normy dotyczące stosunków między jednostkami, czyli obowiązujące w układzie horyzontalnym.

a) Uzasadnienie bezpośredniego skutku wertykalnego dyrektyw

Bezpośredni skutek należy przyznać tylko tym normom dyrektyw, z których wynikają obowiązki PCz wobec jednostek, czyli jedynie w tzw. układzie wertykalnym. ETS stwierdził że jest to konsekwencją wiążącego charakteru obowiązku nałożonego na państwa przez art. 249/3 TWE.

W sytuacji, gdy prawo wspólnotowe wymaga wydania przez państwo przepisów, które maja normować stosunki z państwa z jednostkami i przyznawać im pełne pewne prawa, państwo nie może zwolnić się od tych obowiązków i pozbawić przez to jednostek należnych im korzyści. Obowiązki jednostek mogą wynikać dopiero z norm aktu krajowego implementującego dyrektywę.

6. Bezpośredni skutek postanowień umów międzynarodowych Wspólnoty

Przy badaniu, czy postanowienia umów międzynarodowych spełniają wymagania bezpośredniej skuteczności należy wg ETS uwzględniać ich brzmienie a także kontekst oraz cele i naturę określonej umowy. Dla ustalenia celu i natury danej umowy ETS bada jak dalece zaawansowaną integrację państwa trzeciego lub organizacji międzynarodowej ze WE przewidują postanowienia rozpatrywanej umowy międzynarodowej.

ETS uznał dopuszczalność wywołania bezpośredniego skutku przez precyzyjne i bezwarunkowe postanowienia Rady Stowarzyszenia - organu utworzonego na podstawie umowy stowarzyszeniowej.

D) Wykładnia prawa PCz zgodnie z prawem wspólnotowym

Sądy PCz mają obowiązek interpretowania prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym. ETS wymaga aby prawo PCz było interpretowane zgodnie z normami zawartymi w innych źródłach prawa wspólnotowego, również w prawie pierwotnym. Zgodnie z orzecznictwem ETS obowiązek dokonywania prowspólnotowej wykładni spoczywa na sądach krajowych, ale jak się wydaje należy go rozciągnąć także na organy administracji publicznej. Nie jest dopuszczalne takie interpretowanie prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym, którego następstwem byłoby wprowadzenie lub zaostrzenie odpowiedzialności karnej jednostek.

E) Odpowiedzialność PCz za szkody wyrządzone wskutek naruszenia prawa wspólnotowego

ETS stwierdził że opierając się na przepisach dyrektywy, możliwe jest ustalenie kręgu podmiotów uprawnionych, a także treści przysługujących im praw. Uzasadniając obowiązek przeprowadzania wykładni prawa krajowego zgodnie z dyrektywami ETS powołał się na obowiązki PCz wynikające z art. 10 TWE.

• Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej

  • naruszenie normy prawa wspólnotowego, która jest skierowana na przyznanie jednostkom praw,

  • naruszenie prawa wspólnotowego jest wystarczająco poważne,

  • występuje bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem prawa wspólnotowego a szkodą wyrządzoną jednostce.

F) Prawo obowiązujące w II i III filarze UE a prawo PCz

Prawo w II i III filarze UE jest oparte na zasadach charakterystycznych dla PMP i powstaje głównie w wyniku współpracy międzyrządowej. Akty w II i III filarze są tworzone przez RE i RUE czyli organy składające się z przedstawicieli PCz. Normy prawne obowiązujące w II i III filarze UE nie są bezpośrednio skuteczne. Nie są zdolne do nadania praw lub nałożenia obowiązków na jednostki w PCz. Moc wiążąca omawianych norm zatrzymuje się na poziomie innych PCz.

ROZDZIAŁ 11. System ochrony prawnej

A) Rodzaje skarg rozpatrywanych przez ETS

Centralne miejsce w systemie ochrony prawnej zajmuje ETS → zapewnienie poszanowania prawa przy interpretacji i stosowaniu Traktatu + zapewnienie praworządności + przyczynianie się do demokratyzacji WE.

Tylko ETS może:

• Rozstrzygać w kwestii ważności i interpretacji aktu wspólnotowego

• Zapewnić jednolitość stosowania prawa wspólnotowego

• Skutecznie chronić prawa do obrony instytucji WE

W ramach jurysdykcji spornej ETS rozpatruje skargi:

• Przeciwko PCz o niewywiązywanie się ze zobowiązań wspólnotowych

• Przeciwko instytucjom wspólnotowym o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego

• Przeciwko instytucjom wspólnotowym za ich bezczynność

• Przeciwko instytucjom wspólnotowym o odszkodowanie

• Spory między funkcjonariuszami a WE (spory pracownicze)

W ramach jurysdykcji niespornej (opiniodawczej) ETS rozpatruje skargi:

• zgodności umowy międzynarodowej, którą zamierza zawrzeć WE

• W sprawach pytań prejudycjalnych kierowanych przez sądy krajowe

B) Szczególne obszary kompetencji ETS

Pełne kompetencje w ramach I filaru UE bez: polityki wizowej, azylowej i imigracyjnej i in. zagadnień dot. swobodnego przepływu osób.

Ograniczenia w odniesieniu do pytań prejudycjalnych (str. 265)

W zakresie TUE, kompetencje ETS reguluje art. 46 TUE (str. 265)

ETS zajmuje się także szczególnymi sprawami przekazanymi do jego kompetencji przez PCz – na podstawie specjalnych umów lub klauzul sądowych zawartych w umowach międzynarodowych.

C) Rozgraniczenie właściwości ETS i SPI

Właściwość SPI została określona decyzją Rady z 1988r. w sprawie utworzenia SPI. SPI jest właściwy do rozpoznawania i orzekania w I instancji w niektórych sprawach lub prowadzenia postępowań objętych jurysdykcją ETS, dotyczących:

1. Sporów pracowniczych

2. Skarg wnoszonych przez podmioty prywatne

   • Skarga o stwierdzenie nieważności akty wspólnotowego

   • Skarga na bezczynność instytucji WE

   • Skarga przeciwko KE w zakresie prawa konkurencji

   • Skarga przeciwko KE wnoszona przez przedsiębiorstwa i grupy przedsiębiorstw

We wszystkich pozostałych przypadkach, na które nie rozciąga się jurysdykcja SPI, właściwy jest ETS. SPI mogą być decyzją Rady przekazane także inne rodzaje spraw. TWE zastrzega jednak, że nie mogą to być sprawy dotyczące pytań prejudycjalnych.

Najważniejsze zmiany wprowadzone w zakresie właściwości ETS i SPI przez TN:

• Do właściwości SPI przechodzi rozpatrywanie w I instancji skarg z art. 230, 232, 236, 238, 288, z wyjątkiem spraw i postępowań w odniesieniu do których właściwe są izby sądowe oraz skarg zastrzeżonych na mocy Statutu dla ETS. ETS ma wyłączność na rozstrzyganie w sprawach wnoszonych przez PCz, instytucje WE oraz EBC.

• SPI jest właściwy do rozpatrywania skarg przeciwko orzeczeniom izb sądowych (wyjątkowo mogą być rozpatrywane przez ETS – gdy chodzi o jedność i spójność prawa wspólnotowego).

• Na podstawie art. 234 TWE – SPI jest właściwy do rozpatrywania pytań prejudycjalnych, jeśli nie wymagają one orzeczeń precedensowych, które mogłyby wpłynąć na jednolitość i spójność prawa wspólnotowego. SPI może taką sprawę przekazać do ETS. Orzeczenia SPI mogą być przedmiotem ponownego rozpatrzenia przez ETS.

D) Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego

ETS (lub zgodnie z właściwością SPI) może uznać zaskarżony akt za nieważny. W rezultacie akt taki traci moc wiążącą i jest traktowany jakby nigdy nie został podjęty.

Akty prawne podlegające kontroli – ETS kontroluje zgodność z prawem aktów przyjętych wspólnie przez PE i Radę, aktów Rady, KE oraz EBC innych niż zalecenia i opinie oraz aktów PE wywołujących skutki prawne w stosunku do osób trzecich.

Skarga może być zniesiona przeciwko:

• Rozporządzeniom

• Dyrektywom

• Decyzjom

• Innym aktom prawnym, które wywołują skutki prawne wobec osób trzecich bez względu na ich formę prawną (wg ETS ma to miejsce wtedy, gdy akt ten zmienia sytuację prawną podmiotu).

Przesłanki nieważności aktu prawa wspólnotowego - art. 230 TWE akt prawny może być uznany za nieważny na podstawie:

• Barku kompetencji – instytucja działa z przekroczeniem swoich uprawnień, jeśli podejmuje działania władcze, do których nie została upoważniona przez prawo wspólnotowe. Gdy:

  • Podejmuje działania w obszarze, który nie należy do kompetencji WE

  • Działa w ramach kompetencji należących do innej instytucji WE

  • Wykonuje kompetencje WE w stosunku do państwa trzeciego lub jego obywateli w sposób sprzeczny z prawem międzynarodowym

• Naruszenia istotnego wymogu proceduralnego – chodzi o nieprawidłowość pojawiającą się w trakcie procedury uchwalania określonego aktu i która może mieć wpływ na jego treść lub naruszać prawa osób, których dany akt dotyczy. Przyczyny związane z:

• Przygotowaniem aktu

• Formą aktu

• Ogłoszeniem aktu

• Naruszenia TWE lub jakiegokolwiek postanowienia prawnego odnośnie jego stosowania – najważniejsza i najszersza podstawa nieważności aktu prawnego → daje możliwość zbadania materialnej zgodności aktu z pierwotnym i wtórnym prawem WE.

• Na podstawie nadużycia władzy – gdy instytucja wspólnotowa podejmuje decyzje głównie w innym celu niż cel wskazany, lub działa w celu uniknięcia procedury, którą powinna w danym przypadku zastosować.

Legitymacja czynna - podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego:

• Podmioty uprzywilejowane – PCz, Rada, KE – nieograniczone prawo do wnoszenia skargi

• Podmioty półuprzywilejowane – PE, TO, EBC – mogą wnieść skargę w celu ochrony własnych uprawnień

• Podmioty nieuprzywilejowane – osoby fizyczne i prawne – mogą wnieść skargę jedynie w odniesieniu do decyzji lub rozporządzeń będących fizycznie decyzjami, które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie.

Kontrola legalności aktów prawa wspólnotowego przez podmioty prywatne – osoby fizyczne i prawne mogą wnosić skargę o stwierdzenie nieważności:

• Decyzji skierowanych do nich

• Decyzji, które choć są skierowane do innych osób, dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie

• Rozporządzeń, które są faktycznie decyzjami i które również dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie.

Czyli; jednostka może zaskarżać decyzje jednocześnie wykazując, że jest jej adresatem.

Dotyczy indywidualnie: gdy dany akt prawny dotyczy jednostki z powodu pewnych cech, które są dla niej charakterystyczne, lub ze względu na okoliczności, w których ta jednostka jest odróżniana od wszystkich innych.

Dotyczy bezpośrednio: akt prawny wywiera wpływ na sytuację prawną i interes prawny jednostki bez pośrednictwa innego aktu wykonawczego.

Jednostka nie może wnosić skargi przeciwko „prawdziwym” rozporządzeniom → musi wykazać, że skarżone rozporządzenie jest w istocie decyzją i że jako taka dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie.

Test natury prawnej aktu (str. 273 )→by rozróżnić rozporządzenia od decyzji.

Konsekwencje uznania aktu prawnego za nieważny – jeśli skarga jest uzasadniona, ETS ogłasza zaskarżony akt prawny jako nieważny i niebyły. W przypadku rozporządzenia, ETS może stwierdzić, że pewne skutki prawne wywołane przez anulowany środek zostają w mocy. Możliwe jest też ogłoszenie nieważności części aktu lub wykreślenie tylko pewnych słów z jego tekstu, jeśli nie dadzą się one sensownie oddzielić od reszty aktu. Pozostała część aktu jest uznawana za zgodną z prawem. Skutki:

• Przestają obowiązywać wszelkie środki podjęte na podstawie aktu uznanego za nieważny

• Instytucje, których akt prawny uznano za nieważny, są zobowiązane podjąć konieczne środki w celu zastosowania się do orzeczenia ETS (np. zastąpić anulowany akt innym środkiem prawnym, nowy akt nie może mieć działania retroaktywnego)

• Uznanie aktu za nieważny nakłada na WE obowiązek naprawienia wszelkich szkód wywołanych przez anulowany akt.

E) Zarzut bezprawności rozporządzenia

Art. 241 TWE – możliwość kwestionowania legalności (wykonalności) rozporządzenia, na podstawie którego wydano inny akt prawny będący przedmiotem skargi głównej. Stwierdzenie „nieważności” (niewykonalności) rozporządzenia na podstawie art. 241 TWE ma skutek tylko w konkretnej sprawie i tylko między stronami danego sporu. → kwestionowany akt zachowuje nadal moc obowiązującą, ale nie może być zastosowany w konkretnym przypadku.

F) Skarga na bezczynność instytucji

Art. 232 TWE, jeśli skarga zostanie uznana za uzasadnioną, instytucja zgodnie z art. 233 TWE jest zobowiązana do podjęcia odpowiednich działań.

Przedmiot skargi i postępowanie wstępne

Przedmiot – naruszenie prawa polegające na zaniechaniu wydania aktu prawnego przez instytucje WE.

Przeciwko – PE, Radzie, KE, EBC.

Zarzut zaniechania nie może być zostać postawiony, gdy wydanie aktu należy do kompetencji dyskrecjonalnych instytucji.

• Zaskarżany brak działania musi: stanowić naruszenie TWE.

• Obowiązek wydania aktu prawnego musi być dostatecznie konkretny.

• Skarżący musi w swoim wniosku dokładnie wskazać jakiego typu środka zaniechała instytucja.

• Warunkiem dopuszczalności skargi jest wezwanie organu do podjęcia określonego działania przez zainteresowany tym podmiot.

• Podmiot skarżący powinien najpierw wezwać organ skarżony do podjęcia określonego działania. Tu: wydania konkretnego aktu prawnego.

Kto może wystąpić ze skargą?

• PCz, PE, Rada, KE (podmioty uprzywilejowane) – mają legitymację o charakterze ogólnym i nie muszą wykazywać swego interesu działania

• EBC – w sprawach wniesiony w zakresie jego kompetencji

• Osoby fizyczne i prawne (podmioty nieuprzywilejowane) – muszą wykazać swój interes prawny.

Locus standi podmiotów nieuprzywilejowanych

Skargę może wnieść każdy, do kogo nie został skierowany jakikolwiek akt instytucji Wspólnoty inny niż zalecenie lub opinia. Jednostki mogą wszcząć postępowanie tylko w przypadku gdy nie została skierowana do nich decyzja (tylko ten akt może być skierowany bezpośrednio do jednostki). Osoby fizyczne i prawne nie mają prawa do występowania ze skargą na bezczynność organu, jeśli ten nie wydał rozporządzenia o określonej treści.

Skutki stwierdzenia bezczynności

Orzeczenie ETS ma charakter deklaratoryjny – stwierdza istnienie bezprawnego zaniechania instytucji WE. Zobowiązuje to instytucję do wydania wymaganego aktu prawnego. Jeśli to nie nastąpi → ponowna skarga na bezczynność. Roszczenia odszkodowawcze → skarga odszkodowawcza.

G) Skarga odszkodowawcza

Służy ochronie podmiotów prywatnych, rekompensując ich słabszą pozycję w zakresie kontroli legalności aktów wspólnotowych.

Odpowiedzialność kontraktowa WE

Art. 288 TWE – odpowiedzialność kontraktową Wspólnot reguluje prawo właściwe dla danej umowy; dochodzenie przed sądami krajowymi.

Odpowiedzialność deliktowa WE

Celem skargi odszkodowawczej jest nie zniesienie konkretnego środka lecz kompensacja szkody spowodowanej przez instytucję. Dochodzenie odszkodowania nie jest koniecznie związane z uznaniem środka za bezprawny.

• Przesłanki odpowiedzialności deliktowej:

Art. 288 – w przypadku odpowiedzialności pozaumownej Wspólnota, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw PCz (jest to pojęcie bardzo ogólne), pokrywa wszelkie szkody spowodowane przez instytucje lub funkcjonariuszy podczas wykonywania ich obowiązków.

Zgodnie z orzecznictwem ETS, WE odpowiada gdy:

• Może być jej przypisane działanie lub zaniechanie

• Zachowanie instytucji, EBC lub funkcjonariusza ma charakter bezprawny

• Powstała rzeczywista szkoda

• Istnieje pewien związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem a doznaną szkodą

• Bezprawność działania lub zaniechania

W przypadku zaniechania musi istnieć obowiązek działania, a w przypadku działania – działanie musi być bezprawne lub przeprowadzone w sposób bezprawny (→ aby można było wnieść skargę odszkodowawczą). Konieczny jest określony stopień „zawinienia”.

ROZDZIAŁ 13. Współpraca sądów państw członkowskich z ETS w ramach procedury zapytań wstępnych.

Prawo wspólnotowe jest stosowane w sposób zdecentralizowany;

• Przez organy państw członkowskich (PCz), które muszą zapewnić mu pełną efektywność → sądy PCz, dlatego ważne relacje sądów krajowych z ETS

• W mniejszym zakresie bezpośrednio przez organy WE.

ETS zapewnia poszanowanie w interpretacji i stosowaniu całego prawa wspólnotowego. ETS nie jest sądem wyższej instancji wobec sądów krajowych i nie sprawuje nad nimi nadzoru jurysdykcyjnego. Art. 234 TWE normuje specjalną procedurę współpracy między sądami PCz a ETS. Umożliwia ona równoległe stosowanie prawa wspólnotowego w poszczególnych państwach i osiąganie jednolitości w dziedzinie wykładni i stosowania tego prawa oraz rozstrzygania o zgodności aktów organów wspólnotowych z traktatem. Orzeczenia wstępne stanowią ponad ½ orzeczeń wydawanych w ogóle przez ETS (np.: pierwszeństwo prawa wspólnotowego, obowiązek „prowspólnotowej” wykładni prawa wspólnotowego).

Ogólne założenia procedury zapytań wstępnych

Art. 234 TWE: sądy PCz występują z wnioskami (zapytania wstępne) do ETS o wydanie orzeczeń (orzeczenia wstępne). Czyli: jeśli w trakcie postępowania przed sądem PCz pojawi się zagadnienie wykładni prawa wspólnotowego albo ważności aktu organu UE, które jest niezbędne do wydania orzeczenia przez ten sąd, to może on, a czasem nawet jest zobowiązany wystąpić do ETS z zapytaniem. Po przeprowadzeniu postępowania, ETS wydaje orzeczenie, które jest wiążące dla sądu krajowego w danej sprawie.

Postępowanie główne – przed sądem krajowym

Postępowanie prejudycjalne – przed ETS.

Z zapytaniem do ETS może wystąpić tylko sąd krajowy. (Nie mogą strony postępowania przed sądem krajowym.) Sąd może wystąpić z zapytaniem wstępnym na wniosek stron/y lub z własnej inicjatywy. Cechy sądów wg art.234 TUE – 13.3.1. W celu ujednolicenia wykładni i stosowania prawa wspólnotowego, ETS dopuszcza do występowania z zapytaniami organy nie nazywane nawet sądami.

Przedmiot zapytań wstępnych:

• Kwestia interpretacji prawa wspólnotowego (pierwotnego lub pochodnego)

• Kwestia ważności aktów organów wspólnotowych (aktów prawa pochodnego) oraz aktów EBC (Europejski Bank Centralny)

Zapytanie wstępne może być skierowane do ETS w trakcie każdego postępowania przed sądem krajowym, czyli po wszczęciu postępowania w danej sprawie, a przed wydaniem prawomocnego orzeczenia. Niedopuszczalne są zapytania hipotetyczne, które nie mają zawiązku z danym postępowaniem, a ich intencją jest zapoznanie się z opinią ETS co do rozumienia pewnego przepisu prawa wspólnotowego.

Przedmiotem pytania do ETS nie może być interpretacja prawa krajowego – w sytuacjach czysto wew. normowanych prawem krajowym.

• Zapytanie nie może także dotyczyć wprost tego, czy dana norma prawa krajowego jest zgodna z prawem wspólnotowym. (Jest to przedmiotem innego postępowania przed ETS – art. 226 TWE.)

Jak formułujemy zapytania wstępne dotyczące interpretacji prawa wspólnotowego?

• Umiejętne sformułowanie pytania, pytania zamknięte (odpowiedź pozytywna lub negatywna, nie akceptuje pytań otwartych)

• ETS dokonuje wykładni przepisu prawa wspólnotowego (w postaci wypowiedzi nt. zgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym)

• ETS może zmienić formę pytania skierowanego do siebie przez sąd krajowy → chodzi o to, by pytania sądów krajowych były skonstruowane tak, by ETS mógł na nie odp. zgodnie z konstrukcją z art. 234 TWE.

Zapytania wstępne dotyczące ważności aktów organów wspólnotowych, czyli ich zgodności z prawem pierwotnym

Art. 230 TWE – podstawa dla bezpośredniej skargi o stwierdzenie nieważności aktu prawa pochodnego.

Ograniczenia dla osób fizycznych i prawnych do wnoszenia skargi do ETS w sprawie ważności aktów organów UE → dlatego korzystniejsze dla jednostek jest zakwestionowanie aktu prawa organu UE za pośrednictwem sądu krajowego. Przed właściwym sądem krajowym musi najpierw zaistnieć sprawa dot. ważności danego aktu organu wspólnotowego. Sąd krajowy nie ma kompetencji do rozstrzygania o nieważności aktów wspólnotowego prawa pochodnego lub odmowy ich zastosowania.

• Czy w razie wątpliwości co do zgodności aktów organów wspólnotowych z TWE, sąd PCz występujący w tej kwestii z zapytaniem wstępnym do ETS, może wstrzymać wykonanie decyzji organów krajowych do czasu wyjaśnienia tej wątpliwości w drodze orzeczenia wstępnego?

Może, jeśli są to poważne wątpliwości a zastosowanie środka tymczasowego jest konieczne dla uniknięcia przez jednostkę poważnej i nieodwracalnej szkody.

• Wydanie orzeczenia wstępnego jest niezbędne do wydania orzeczenia końcowego przez sąd krajowy.

• niezbędności zapytania wstępnego decyduje sąd krajowy.

• Postępowanie przed sądem krajowym związane z występowaniem przez te sądy z zapytaniami wstępnymi określa ustawodawca krajowy.

• Sąd PCz wydaje postanowienie o wystąpieniu z zapytaniem wstępnym.

• Postanowienie sądu krajowego o wystąpieniu z zapytaniem wstępnym może zostać zaskarżone do sądu wyższej instancji, jeśli dopuszcza tego prawo PCz.

• Orzeczenie sądu krajowego wyższej instancji uchylające postanowienie sądu niższej instancji w sprawie wystąpienia do ETS uniemożliwia wydanie orzeczenia wstępnego.

Zagadnienie obowiązku sądu krajowego do wystąpienia z zapytaniem wstępnym

Aspekt formalny

Art. 234 TWE:

1. sądy, od orzeczeń których przysługują środki odwoławcze mogą występować z zapytaniami wstępnymi

2. sądy, od orzeczeń których nie przysługują środki odwoławcze są zobowiązane do występowania z zapytaniami wstępnymi

Aspekty merytoryczne

• Sprawy uprzednio wyjaśnione

Sąd krajowy powinien ocenić, czy w rozpatrywanej sprawie występuje zagadnienie prawa wspólnotowego i czy orzeczenie wstępne jest niezbędne do wydania orzeczenia w postępowaniu głównym. Sąd krajowy nie musi występować z zapytaniem wstępnym, jeśli dane zagadnienie prawa wspólnotowego zostało już wyjaśnione we wcześniejszym orzecznictwie ETS.

• Sprawy nie budzące wątpliwości (jasne)

Sąd krajowy jest zwolniony od występowania z zapytaniem wstępnym jeśli znaczenie przepisu prawa wspólnotowego nie budzi żadnych wątpliwości. (względy ekonomii procesowej, problem formułowania przepisów prawa wspólnotowego w wielu językach)

W przypadku kiedy państwo nie wywiązuje się z zobowiązań traktatowych, ETS może w wyniku skargi KE wydać orzeczenie stwierdzające naruszenie obowiązków traktatowych.

Skutki orzeczenia wstępnego

Orzeczenie ETS wiąże w danej sprawie dany sąd lub inne sądy rozpatrujące tę sprawę w wyniku wniesienia środków odwoławczych. Sąd krajowy jest zobowiązany do uwzględnienia interpretacji przepisu prawa wspólnotowego dokonanej przez ETS, przy wydawaniu orzeczenia w postępowaniu głównym. Czasami zdarza się, że orzeczenie ETS jest tak szczegółowe, że wyznacza treść orzeczenia sądu krajowego. Niekiedy ETS może podać jakie okoliczności powinien wziąć pod uwagę sąd krajowy przy wydawaniu orzeczenia.

• Orzeczenia ETS wywierają skutki także poza sprawą, w związku z którą zostały wydane.

• ETS powołuje się często na swoje poprzednio wydane orzeczenia.

• ETS odmawia wydania orzeczenia wstępnego jeśli wcześniej wydał już orzeczenie w podobnej sprawie.

• Orzeczenia wstępne stwierdzające nieważność danego aktu wspólnotowego prawa pochodnego uznaje się za wiążące również w innych sprawach.

Zapytania wstępne w ramach polityki WE w dziedzinie wiz, azylu i imigracji

Od wejścia w życie Traktatu Amsterdamskiego (1.05.1999) procedura zapytań wstępnych rozciągnięta na powyższe. Art. 68 TWE (inne zasady niż te, które wynikają z art. 234 TWE)

Art. 68/1 TWE – z zapytaniem wstępnym dotyczącym wykładni przepisów dot. ww. może wystąpić tylko sąd PCz, od którego orzeczeń nie przysługują środki odwoławcze. Z zapytaniami w tych sprawach mogą także wystąpić: RE(?), KE lub PCz – orzeczenie ETS wydane w odp. Na zapytania tych podmiotów nie wywiera skutków wobec prawomocnych orzeczeń sądów PCz.

Zapytania wstępne w III filarze UE

Każde państwo może złożyć przy podpisywaniu Traktatu Amsterdamskiego, lub w późniejszym czasie, deklarację uznającą właściwość ETS do wydawania orzeczeń wstępnych. Deklaracja taka może zostać złożona w wariancie:

1. Węższym – z zapytaniem do ETS może wystąpić w trakcie postępowania każdy sąd PCz, od którego orzeczenia nie przysługują środki odwoławcze, jeśli uzna, że orzeczenie wstępne jest niezbędne do wydania w postępowaniu głównym,

2. Szerszym – to co wyżej przysługuje każdemu sądowi.

PCz muszą wyrazić zgodę na jurysdykcję ETS w ramach III filaru.