POCZĄTKI KLASY ROBOTNICZEJ XVI

Początki klasy robotniczej.

W pierwszej połowie XIX w. Zwiększyła się liczba zatrudnionych robotników najemnych (ale jeszcze nie możemy mówić o proletariacie przemysłowym). Było to spowodowane wzrostem zastosowania maszyn w produkcji i rozwoju środków przemysłowych. Od 1799r do 1861r. ich liczba znacząco wzrosła. Robotnicy pracowali w niezwykle ciężkich warunkach. Zarabiali niewiele, byli wykorzystywani, żyli w nędzy. Nie istniało żadne ustawodawstwo fabryczne, które mogłoby bronić ich praw.

Robotnicy pokazywali swoje niezadowolenie protestami. Początkowo skargami i suplikami (z łac. supplicare: błagać, prośba) przesyłanymi pod adresy różnych osób, także cara. Zaburzenia lokalne tłumione były przez wojsko a winni byli zsyłani.

Po zniesieniu poddaństwa w Rosji sytuacja robotników zaczęła się zmieniać. Produkcja wzrastała we wszystkich gałęziach przemysłu. Powstawały nowe rejony przemysłowe, np. w Zagłębiu Donieckim i Krzywym Rogu, okręg naftowy z głównym ośrodkiem w Baku. Wzrost wydobycia wymagały większej ilości różnych maszyn i gęstszej sieci komunikacyjnej. Szybkie postępy można zanotować w dziedzinie kolejnictwa i transportu wodnego. Ogólna liczba robotników zatrudnionych w przemyśle, górnictwie i kolejnictwie dochodziła w 1890r. do 500 000. A w ciągu następnych lat zwiększyła się o prawie milion.

Nie odbyło się bez kryzysów: 1872-1873, po 1880 i najcięższe przesilenie na początku XX w.

Położenie klasy robotniczej po reformie

Z powodu napływającej liczby robotników do miast zwiększała się podaż siły robotniczej co stawiało przedsiębiorców w korzystnej sytuacji. Tanie koszty utrzymania robotnika były powodem, dla którego przenoszono zakłady przemysłowe w rejony wiejskie. Najbardziej charakterystyczne zjawisko dla guberni: moskiewskiej, włodzimierskiej, jarosławskiej, kostromskiej, kałuskiej, twerskiej i smoleńskiej. Dzień pracy robotnika wynosił 14h i więcej dotyczyło to także kobiet i dzieci. Wynagrodzenia wypłacano nieregularnie, obniżając je często za wymyślone przewinienia. Część wynagrodzenia wypłacano towarami. Nie było nikogo, kto czuwałby nad sytuacja robotników.

Ruch robotniczy był dość słaby (w 1. Dziesięcioleciu po reformie). Ważne wystąpienia w tamtym czasie:

• Zaburzenie robotników uralskich (1861-1863)- wiązał się niekorzystnymi następstwami reformy.

• Strajk w tzw. Manufakturze Nikolskiej (1863)

Pierwszy ruch strajkowy na większą skale był w 1870r. w petersburskiej Przędzalni Newskiej ok. 800 robotników. Powód: szczególnie ciężkie warunki pracy, a bezpośrednią przyczyną była odmowa na prośbę o podwyżkę płac. Aktywnych uczestników aresztowano, jednak sąd skazał ich tylko na kilkudniowy areszt.

Kolejna wielka akcja strajkowa: w wielkiej Manufakturze Kreenholmskiej pod Narwą w 1872r. ok.4000 robotników. Wysunęli oni żądanie o podwyżki płac, skrócenia czasu pracy dla młodocianych, zmian w systemie nakładania kar pieniężnych i usunięcia brutalnych przedstawicieli administracji. Robotnicy okupowali fabrykę. Ustąpili po ingerencji wojsk. Wystąpienie zakończyło się ciężkimi represjami, ale ruchy strajkowe trwały dalej i rozszerzały się na Centralny Okręg Przemysłowy i Ukrainę.

Pierwsze formy organizacyjne

Pojedyncze wystąpienia zaczęły kształtować się w pierwsze formy organizacyjne. Zaczęło się od małych kółek robotniczych w dużych ośrodkach przemysłowych w Petersburgu, Moskwie, Charkowie i Odessie.

Oprócz tych kółek na uwagę zasługiwałaby grupa działaczy, która w 1875 zajmowała się przez kilka miesięcy szerzeniem propagandy wśród robotników moskiewskich. Członków nazywano ‘moskwiczami’, dokładna nazwa org. : Wszechrosyjska Organizacja Socjalno-Rewolucyjna. Ich działalność przerywały aresztowania, po czym nastąpiło śledztwo i tzw. „proces pięćdziesięciu” w 1877r. Ważny ze względu na dwa odważne przemówienia po raz pierwszy publicznie demaskujące politykę władz i wyzysk robotników. Wygłosili je: Zofia Bardina i robotnik tkacz Piotr Aleksiejew (10 lat katorgi).

Pierwszą właściwą organizacją robotniczą był Związek Robotników Południowej Rosji. Założony w 1875 w Odessie przez studenta Eugeniusza Zasłwaksiego. Kilkudziesięciu członków robotników, zajmowali się pracą propagandowo-agitacyjną w fabrykach. Reprezentowali wysoki poziom wyrobienia politycznego i społecznego. Ich filie w Rostowie, Taganrogu i w kilku innych miastach na poludniu Rosji. Propaganda prowadzona ostrożnie, na 1. plan wystawiano cele ekonomiczne- podniesienie poziomu życia robotników. W praktyce najważniejszy był współudział w akcjach strajkowych. Organizacja rozgromiona przez policję pod koniec 1875r. Zasławki skazany na 10 lat katorgii.

Północny Związek Robotników Rosyjskich. 1878r w Petersburgu 2.organizacja założona prze Wiktora Obnorskiego.

• Cele: organizowanie akcji protestacyjnych i prowadzenie walki politycznej.

• Program zakładał obalenie niesprawiedliwego ustroju Polit. i ekonom.

• Zmiany prywatnej własności ziemskiej na gminną,

• oddanie narzedzi i wytworów pracy robotnikom.

• Deklarowano solidarność z zachodnio europejskim ruchem robotniczym.

Plany na przyszłość: Rosja jako wolna federacja gmin, z całkowitym równouprawnieniem politycznym i samorządem wewnętrznym.

• Ich żądania: wolność słowa i druku,

• prawo do odbywania wieców i zebrań,

• bezpłatne i obowiązkowe nauczanie,

• zakaz przyjmowania dzieci do pracy w fabrykach,

• zniesienie praw i przywilejów stanowych.

Członkowie związku brali czynny udział w organizacji akcji strajkowych. W 1879 styczniu (700 tkaczy w Nowej Przedzalni). Wydarzenia te pociągnęły straty w ludziach. Aresztowano Obnorskiego. Mimo to związek kontynuował działalność.

W lutym 1880 wydano jedyny numer ‘Jutrzenki robotniczej’ –zaraz po tym aresztowano prawie wszystkich działaczy . Ale związek przyczynił się do ukształtowania się sytuacji rewolucyjnej w Rosji.

Dalszy rozwój ruchu robotniczego

Z początkiem lat 80 nastąpił drugi z kolei przemysł w przemyśle rosyjskim. Z tego powodu płące zostały obniżone, robotnicy zwalniani, zwiększał się ucisk narodowościowy.

Od 1881 strajkowano wielokrotnie w Petersburgu, Moskwie, Kijowie. Największe wystąpienie odbyło się w Manufakturze Nikolskiej w 1885. Praca była tam najcięzsza. W strajku udział wzięło ok. 8000 robotników. Zdemolowano magazyny, 2 mieszkania urzędników. Akcją kierowali aktywni działacze wśród nich były członek Związku Północnego Piotr Moisiejenko, który po powrocie ze zesłania podjął prace w zakładach Mozorowa. ( i o jego zakładzie w tym akapicie mowa). Żądania: przywrócenie zmniejszonych przedtem stawek wynagrodzenia i zlikwidowanie systemu kar. Wezwano wojsko, które po pewnym dopiero czasie rozgromiło strajkujących. Jednak sąd, po zapoznaniu się z warunkami pracy w fabrykach Morozowa, uniewinnił skazanych i zmusił koła rządowe do poważniejszych kroków w dziedzinie ustawodawstwa fabrycznego.

Pierwsze dekrety odnoszące się do pracy robotników pojawiły się w 1882:

• powołano inspektorów fabrycznych

• wydano zakaz zatrudniania dzieci podczas nocnych zmian.

• 2lata później nałożono na fabrykantów obowiązek organizowania nauki szkolnej dla małoletnich pracujących w fabrykach

• W 1885 rozciągnięto zakaz pracy nocnej na kobiety i młodocianych

• Po proteście w Manufakturze Nikolskiej wydano dekret ustalający maksymalną granicę kar pieniężnych. (sumy tych kar miały być zużywane tylko na potrzeby robotników)

1885-1889 zanotowano ok. 300 wystąpień stojakowych, głównie w Guberni petersburskiej, w Centralnym Ośrodku Przemysłowym, na Ukrainie, w Transkaukazji. Rosja wciąż potrzebowała silnej organizacji rewolucyjnej, która mogłabym rozwiązywać o wiele trudniejsze problemy.

Pierwsze organizacje marksistowskie

W 1880 wyemigrował z Rosji aktywny działacz: Jerzy Plechanow. I w 1883 w Genewie założył pierwszą organizację (a raczej tylko grupę) marksistowską- Wyzwolenie Pracy. Członkowie tej grupy pisali artykuły i broszury, tłumaczyli na jęz. Ros. Różne prace Marksa i Engelsa. Grupa ta prowadziła szeroką działalność wydawniczą. (seria „Biblioteka Robotnicza”). Plechanow tworzył dzieła najważniejsze, krytykujące doktrynę narodnicką, formułował podstawowe zasady socjalizmu narodowego i pokazywał wielki dorobek historyczny rosyjskiej myśli społecznej.

Był autorem dwóch programów Wyzwolenia Pracy (1884 i 1888) –ważne dla przyszłych założeń programowych socjaldemokracji rosyjskiej. Program Plechanowa posiadał kilka sformułowań uznanych później za niesłuszne- nie uważał chłopstwa za siłę, która mogłaby być sojusznikiem proletariatu w przyszłej rewolucji.

Działalność grupy trwała 20lat do zjednoczenia rosyjskiego ruchu robotniczego w 1903r.

Od 1883 zaczęły powstawać różne grupy w samej Rosji. (‘kółka marksistowskie’). Ich członkowie stawiali sobie za cel propagandę socjalizmu naukowego poprzez pracę w robotniczych kółkach samokształceniowych

Pierwsza grupa marksistowska w Rosji to założona w 1883 Partia Rosyjskich Socjaldemokratów. Założona w Petersburgu przez Bułgara Dymitra Błagojewa. Grupa działała głównie wśród metalowców., potrafiła uruchomić tajną drukarnię. Gdy program tej partii uznano za niewłaściwe po konsultacji z Wyzwoleniem Pracy, grupa ta przyjęła program organizacji genewskiej. Koniec działalności z powodu licznych aresztowań.

W 1886 Stowarzyszenie Robotników Petersburskich, założone przez Polaka Pawła Toczyskiego. (również rozgromione).

Towarzystwo Socjaldemokratyczne (założone zaraz po rozpadzie wyżej wymienionych. Działała do 1892r.) przez studenta Michała Brusniewa. Ścisły kontakt z robotnikami. Często pojawiali się w fabrykach, rozdając ulotki, organizując zbiórki pieniędzy na rzecz strajkujących. Organizowali ‘majówki’(pierwsza w 1890) które potem przekształciły się w wiece polityczne z przemówieniami.

Większe znaczenie miały kółka kazańskie, kierowane przez Fiedosiejewa- w jednym z nich pracował Lenin.

Pierwsze lata działalności Lenina.

Lenin (Włodzimierz Uljanow) urodzony w Symbirsku (dziś Uljanowsk) 10 IV 1870r. syn inspektora szkolnego. Wcześnie rozpoczął swoją działalność rewolucyjną w Kazaniu, kontynuował w Samarze, a od 1893r w Petersburgu.

• Zasługa: wyprowadzenie rosyjskiego ruchu robotniczego ze stadium kółkowości i utworzenie zjednoczonej partii marksistowskiej.

• Najpoważniejsze osiągnięcie teoretyczne (z tego okresu): krytyka poglądów ekonomicznych, platformy politycznej i taktyki działania ówczesnego narodnictwa, które utraciło łączność z nurtem rewolucyjnym.

• Dowiódł w swojej pracy Kto są przyjaciele ludu i jak oni walczą z socjaldemokratyzmem,że

• narodnictwo przekształciło się z rewolucyjnego w liberalne,

• wyraża tylko interesy chłopstwa bogatego,

• wysunął też teze o hegemonii proletariatu w walce rewolucyjnej, o sojusznikach w tej walce i o konieczności utworzenia nowej partii.

Marksiści: Michał Tuhan-Baranowski, Mikołaj Biedrajew i Sergiusz Bułhakow głosili poglądy Piotra Struvea ( głównego przedstawiciela ‘marksizmu legalnego’) Uważał on że kapitalizm nie musi prowadzić do zaostrzania się tkwiących w nim przeciwieństw, że można osiągać postęp bez rewolucji. Atakował on poglądy liberalnego narodnictwa. Lenin był przeciwko rozwijającemu się ‘legalnemu marksizmowi’, skrytykował go w Treści ekonomicznej narodnictwa i jego krytyka w książce p.Struvego

Na drodze do zjednoczenia

Praktyczna działalność Lenina po przyjeździe do Petersburga to kierowanie praca kółek marksistowskich i prowadzeniu indywidualnych dyskusji z robotnikami. Na przód wysunęły się dwa kółka ‘starych’(Lenin) i ‘młodych’. Pod koniec 1895r. oba te kółka nawiązały bliska współpracę., co zaowocowało utworzeniem ważnej organizacji Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej. Jako pierwsza zespoliła marksizm z działalnością praktyczną wśród mas. Powstanie tej organizacji to początek nowego i ostatniego etapu w ros. Ruchu rewolucyjnym; Etapu proletariackiego.

• Grupa centralna tego związku to: 5-osobowe Biuro Organizacji (Lenin, Juliusz ‘Martow’ Zederbaum, Gleb Krzyżanowski). Bardzo aktywne 2 kobiety: Nadzieja Krupska (pozniejsza zona Lenina) i AnnaUljanowa-Jelizerowa

• Członkowie: prowadzili agitację w zakładach przemysłowych i szkołach niedzielnych; wydawali ulotki, organizowali akcje strajkowe.

• w ślad za tym Związkiem powstawały inne ‘związki’ i ‘komitety’ socjaldemokratyczne w innych miastach.

Lenin stworzył swoje największe dzieło Rozwój kapitalizmu w Rosji po tym jak wylądował nad górnym Jenisejem na zesłaniu za działalność w Związku. Zesłanie zakończyło się w 1900r.

Podczas pobytu Lenina na Syberii powstawały w Rosji, Gruzji, Armenii, Łotwie różne kółka, grupy i większe organizacje o charakterze socjal- i socjaldemokratycznym. Duża organizacja Bund założona w 1897r w guberniach litewskich i białoruskich i w Królestwie:

• Organizowali strajki i zebrania,

• Prowadzili propagandę

• Tworzyli oddziały samoobrony przeciwko pogromom

• Szeroka akcja wydawnicza

• Przeważała tendencja do wyłącznego reprezentowania proletariatu żydowskiego

• Wysuwano postulaty przekształcenia Rosji w federację autonomicznych narodów.

Zjazd w Mińsku 1-3 III 1898

• Postanowiono przeprowadzić zjednoczenie kółek i organizacji porozrzucanych po kraju.

• Zjazd odbył się po przy udziale tylko 9 delegatów z: (6)Petersburga, Moskwy, Kijowa, Jekaterynosławu, i (3) z Bundu.

• Wybrano 3-osobowy Komitet Centralny nowej partii Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji SDPRR (po ros. RSDRP).

• Wydano manifest: konieczność walki o swobody polityczne- autorem był Struve, który w owym czasie wyznawał zasady marksizmu i współpracował z socjaldemokratami.

• Do prawdziwego zjednoczenia jednka nie doszło, Komitet Centralny został aresztowany. Mimo to uważany jest ten zjazd za 1. Zjazd SDPRR

Walka z ‘ekonomizmem’, znaczenie ‘iskry’

Ekonomizm stał się poglądem grupy niezwiązanych ze sobą organizacyjnie działaczy. Uważali że klasa robotnicza nie powinna zajmować się zdobywaniem swobód politycznych a jedynie polepszeniem swoich warunków pracy.

1899r Rosja zapoznała się z bardzo osobliwym dok. ekonomistów zza granicy przez Kuskową Katarzynę (Zagraniczny Związek Socjaldemokratów Rosyjskich). Credo zostało skrytykowane przez Lenina w Proteście socjaldemokratów rosyjskich. Rozwiązało to spory z ekonomistami, wciąż jednak należało zjednoczyć rosyjski ruch robotniczy, czego energicznie podjął się Lenin po powrocie z zesłania.

1900 Lenin znalazł się Pskowie, na naradzie działaczy socjaldemokratycznych z udziałem Struvego i Tuhana-Baranowskiego, którzy przyrzekli współpracę z Leninem, mimo że nie godzili się z jego rewolucyjnym kierunkiem. Tego samego roku Lenin wyjechał za granicę by prowadzić rozmowy z innymi organizacjami, co zaowocowało wydaniem ‘Iskry’(112 numerów) i ‘Zaria’ (4 numery)

Iskra najwięcej artykułów pisał Lenin, Martow i Plechanow. Poruszano zagadnienia taktyczne, programowe, artykuły o kwestii robotniczej. Zespół wydawniczy był organizacją polityczną, której celem było oderwanie poszczególnych grup socjaldemokratycznych od ekonomizmu. Pracowali tam specjalni agenci, którzy kontrolowali sytuacje socjaldemokratów w Rosji. Przewozili oni Iskrę na różne sposoby do kraju. Dzięki tej ‘organizacji’ można było przystąpić do realizacji idei zjednoczeniowej.

Jednocześnie od 1900r. na sile przybrały wystąpienia robotnicze. Np.

• wielotysięczna demonstracja pierwszomajowa w Charkowie, musiały ingerować oddziały wojskowe, aresztowano ok. 200osób.

• W sierpniu w Tyflisie 3000 robotników zatrudnionych w warsztatach kolejowych

• W 1901r. zwolniono 26 robotników z Zakładów Obuchowskich w Petersburgu 7 V1901 do pracy nie stawiło się 4000 osób. Wezwano policję i wojsko. Było to pierwsze poważne starcie proletariatu rosyjskiego z tymi właśnie organami.

• Do najbardziej zdecydowanych należał strajk w Rostowie nad Donem w 1902r. Przyczyny: stałe nadużycia przy wypłacie wynagrodzeń w warsztatach kolejowych, robotnicy żądali skrócenia dnia roboczego do 9h i podwyżki płac. Do akcji włączyli się robotnicy z innych zakładów. 10 dni bezustannie na ulicach. Sytuacja została opanowana przez wojsko. Był to znak, że nie da się rozdzielić spraw ekonomicznych od politycznych.

• W 1903r w Złatoustie żołnierze zmasakrowali tłum na rozkaz gubernatora. Zginęło 31 osoób, 250 zranionych. Był to punkt kulminacyjny.

W Rosji zaczęła kształtować się nowa sytuacja rewolucyjna i tylko wybuch wojny z Japonią rozładował przejściowo napięcie.

II zjazd SDPRR

Komitet organizacyjny wybrano na konferencji partyjnej w Białymstoku (w 1902) przy udziale przedstawicieli ‘Iskry’, Zagranicznego Związku Socjaldemokratów Rosyjskich, Bundu i kilku komitetów krajowych. Komitet ten został rozbity z powodu aresztowań. I dopiero w 1902 w Pskowie wybrano nowy komitet organizacyjny. Ogólnie:

• Na zjazd wysłano 57 delegatów z 26 organizacji. 43 delegatów dysponowało 51 głosami.

• Zjazd obradował w dniach 17 VII-10 VIII 1903r. najpierw w Brukseli, potem w Londynie.

• Odrzucono sugestie Bundu w sprawie utworzenia partii na zasadzie federacyjnej.

• Program i statut partii: marksistowski, rewolucyjny, rewolucja socjalistyczna i dyktatura proletariatu

• Program-minimum: (najbliższe zadania partii):

  • obalenie samowładztwa,

  • przekształcenie Rosji w republikę demokratyczną,

  • równouprawnienie wszystkich narodowości,

  • wprowadzenie 8hpracy,

  • likwidacja wszystkich przeżytków dawnego syst. Na wsi.

  • Taktyka w na bliższym okresie: SDPRR nie odmówi swego poparci innym formom ruchu rewolucyjnego i opozycyjnego.

• Zwolennicy Lenina i linii ‘Iskry’ którzy uzyskali zgodę Zjazdu na prawie wszystkie swoje propozycje i odnieśli też zwycięstwo w wyborach do centralnych organów partii nazwano bolszewikami (od bolsze- więcej), oportunistyczną mniejszość nazwano mienszewikami. Z czasem różnice między nimi zaczęly się pogłębiać.

Zmieniono redakcję ‘Iskry’ z 6osobowej na 3osobową: Lenina, Martowa i Plechanowa. Jednak nastąpiły spory, Plechanow dołączył do mienszewików, Lenin odpuścił- ‘Iskra’ stała się pismem mienszewików. Walka o kolejny zjazd trwała cały rok (musiał odbyć się zjazd by wyjaśnić sporną sytuację)

Partia socjalistów rewolucjonistów

W ostatnim dziesięcioleciu XIX w. tworzono niewielkie grupy narodnickie na terenie całej Rosji. Były to organizacje słabe, jednak było ich na tyle dużo, by próbować zjednoczyć je w PSR Partia Socjalistów rewolucjonistów (eserowcy-jej członkowie).

Program:

• Prowadzenie walki rewolucyjnej w celu obalenia absolutyzmu i przekształcenia Rosji w republikę demokratyczną na zasadzie federacyjnej.

• Kwestia agrarna: eserowcy cenili chłopstwo najwyżej jako siłę rewolucyjną.

• Uspołecznienie wielkiej własności ziemskiej i utrzymanie wspólnot gminnych.

• Jednym ze środków bezpośredniego oddziaływania miały być akty terrorystyczne.

Członkowie:

Katarzyna Breszko-Breszkowska, Michał Gotz, Osip Minor. Mikołaj Awksientiew, Ilja Bunakow-Fondnamiński, Wiktor Czernow. Organem Partii była „Riewolucjonnaja Rossija” wychodząca za granicą.

Pod koniec 1901r. powstała (w ramach PSR) oddzielna Organizacja Bojowa (BO- Bojewaja Organizacja). Mająca samodzielność w działaniu. Na czele: Grzegorz Gerszuni. (przedtem działa w ruchu proletariatu żydowskiego). Ich dziełem był:

• udany zamach an ministra spraw wewnętrznych Sipiagina w 1902r i

• zabójstwo gubernatora Ufy, Mikołaja Bogdanowicza- sprawcy maskary robotników złatoustowskich.

Zaraz po tym Gerszuni został skazany na bezterminową katorgę. Wtedy na czele BO stanął Eugeniusz Azef jedne z najbardziej nikczemnych prowokatorów w dziejach rosyjskiego ruchu rewolucyjnego. Odgrywał podwójną rolę. Zdemaskowano go pod koniec 1908r.