1. Psychologia (psychology) -nie można psychologii zdefiniować w prosty sposób; właściwie nie można jej nawet scharakteryzować.

Zakładając, że udałoby się to komuś dzisiaj czy jutro wysiłek ten okazałby się nieadekwatny.

Psychologia jest nauką poświęconą badaniu zachowania i życia umysłowego człowieka.

Psychologia jest nauką w której współegzystują różnorodne koncepcje człowieka.

2. Psycholog (psychologist), istnieją trudności w określeniu osoby wobec której termin ten ma zastosowanie.

3. Psychoanalityczna koncepcja człowieka

Twórcą psychoanalizy Sigmunt Freud – austryjacki lekarz, początkowo zajmujący się leczeniem zaburzeń nerwowych.

Na zachowanie mają istotny wpływ czynniki biologiczne o charakterze popędowym, afektywnym instynktownym.

Zachowanie człowieka jest realizacją nieświadomego popędu.

Osobowość strukturą złożoną składającą się z trzech struktur:

-ID (to)– instynktowne popędy, nieświadome i irracjonalne Jest najprymitywniejszym komponentem psychiki zasada przyjemności

-EGO (ja)- rozwija się w relacjach z otaczającym światem (około 2 roku życia) Procesy świadomościowe Dostosowanie zaspokajania pragnień do świata zewnętrznego zasada realności

-SUPEREGO (super ja) tworzy się, gdy człowiek napotyka nakazy i zakazy (około 4-6 roku życia) Jest ono zbiorem przyswojonych norm moralnych, które stanowią reprezentację wymagań rodziców Superego ma za zadanie krytykować i dokonywać cenzury Wywołuje silne emocje Superego jest w znacznej części nieświadome zasada moralności

4. Carl Gustav Jung zakwestionował dominujący charakter libido oraz tezę o instynktownym mechanizmie zachowania Inaczej również pojmował nieświadomość. Postulował istnienie nieświadomości zbiorowej na którą składają się archetypy czyli prasymbole.

5. Alfred Adler – według niego nie libido, lecz dążenie do mocy napędza działania ludzi. Akcentował unikatowość jednostki; decydujące znaczenie przypisywał motywom o charakterze społecznym.

6. Behawiorystyczna koncepcja człowieka (Iwan Pawłow, John Watson, Burrhus Skinner, Jerzy Konorowski) Badania nad odruchami warunkowymi inspiracją tej koncpecji. Schemat bodziec – reakcja S – R Ponieważ cech człowieka nie można opisywać obiektywnie należy skupić się na docierających do niego bodźcach oraz reakcjach na nie. W kształtowaniu zachowania szczególną rolę odgrywają wzmocnienia. Carl Rogers akcentuje podmiotowość człowieka. Nie ma wiedzy obiektywnej, gdyż badacz będąc człowiekiem nie jest obiektywny. Duże znaczenie dialogu i komunikacji. PODMIOTOWE traktowanie człowieka

7. Psychologia humanistyczna – koncepcja natury człowieka

Postulat łączenia nauki z praktyką - znaczenie psychoterapii

Abraham Maslow – teoria potrzeb zwana potocznie piramidą potrzeb Maslowa: Potrzeby samo aktualizacji, szacunku, przynależności i miłości, bezpieczeństwa, fizjologiczne

Samo aktualizacja jest specjalnym procesem stawania się, kim się jest; dążeniem do wewnętrznej spójności, jedności z samym sobą, spełniania swojego przeznaczenia lub powołania.
8. Koncepcja człowieka w psychologii poznawczej Ludzie konstruują repliki zdarzeń, ich obrazy i odzwierciedlenia; replikacje te są nazywane konstruktami osobistymi. Ludzie różnią się posiadanymi konstruktami. Obrazy zdarzeń tworzone są sukcesywnie Człowiek jest układem aktywnym, a nie reaktywnym, Samodzielnie i czynnie poszukuje informacji, gromadzi doświadczenie, a następnie wbudowuje je w system poznawczy T – O – T – E System doświdczeń nie stanowi zbioru izolowanych danych. Nie jest też strukturą ściśle logiczną, choć człowiek raczej unika rozbieżności. Nie jest tylko odwzorowaniem rzeczywistości – podlega stałym przekształceniom.
9. Koncepcja człowieka w socjobiologii Znaczenie ewolucji i doboru naturalnego. Znaczna liczba zachowań determinowana genetycznie. Wielkie znaczenie zachowań dla reprodukcji. Altruizm jeśli się pojawia jest motywowany egocentrycznie Altruizm krewniaczy Altruizm odwzajemniony Agresja traktowana jako praktyczny sposób zapewnienia sukcesu ewolucyjnego. Kontrowersje wokół socjobiologii – zarzuty o skrajny konsewatyzm – usprawiedliwienie skrajnego egoizmu. Uzasadnienie nierównowności społecznych

10. Procesy warunkowania
Warunkowanie klasyczne (Pawłowowskie)
Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)
11. Warunkowanie klasyczne - Poprzez warunkowanie klasyczne jednostka uczy się przewidywać pojawienie się ważnych wydarzeń w środowisku i przygotowywać się na nie. Polega ono na tym, że bodziec obojętny długotrwale podawany wraz z bodźcem wywołującym wrodzoną, odruchową reakcję organizmu zaczyna wywoływać tę reakcję.
12. Odruch bezwarunkowy Jest to wrodzona reakcja organizmu nazywana też reakcją bezwarunkową. Bodziec, który ją wywołuje to bodziec bezwarunkowy.
13. Odruch warunkowy - Bodziec warunkowy to bodziec, który w wyniku długotrwałego podawania wraz z bodźcem bezwarunkowym nabrał zdolności do wywoływania podobnej reakcji (warunkowanie klasyczne). Reakcję taką nazywamy reakcją warunkową lub odruchem warunkowym.
14. Warunkowanie instrumentalne - Badania zapoczątkował Edward Thorndike Wpływ na reakcję poczucia zadowolenia lub dyskomfortu. Zachowania, które w danej sytuacji wywołuje zadowolenie jest kojarzone z sytuacją – jeśli w przyszłości się ona powtórzy wzrasta prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania.
15. Emocje - Emocja jest szczególnym rodzajem stanu psychicznego. Często towarzyszą jej lub następują po niej zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz reakcje o charakterze behawioralnym (zachowania).
16. Charakter emocji - Emocja jest subiektywnym stanem psychicznym. Emocja może być poprzedzona oceną poznawczą, ale wielu badaczy nie uważa tego za nieodzowne
17. Co było najpierw emocje czy poznanie? - Trzy stanowiska:
a) Pierwotność poznania wobec emocji
Koncepcja zakładająca, iż najpierw człowiek dokonuje oceny poznawczej w zależności od podjętej oceny doświadcza określonych emocji. Emocje są tu wtórne wobec poznania.
b) Niezależność poznania i emocji
Podkreślanie niezależności poznania i emocji, mechanizmy poznawcze według tej koncepcji nie determinują występowania emocji. Reakcje emocjonalne są tu traktowane jako automatyczne, bez konieczności przetwarzania informacji.
c) Pierwotność emocji wobec poznania
Emocje traktowane jako wyprzedzające poznanie. Nie można zawiesić odczuwania emocji, natomiast można czasowo zawiesić procesy poznawcze.
-Trudno jest autorytarnie rozstrzygnąć ten spór. Świadczy on o bardzo złożonych zależnościach pomiędzy emocjami a poznaniem. Mechanizm oceny poznawczej nigdy nie jest czysto poznawczy. Natomiast procesy powstawania emocji wymagają minimalnego udziału procesów poznawczych.
18. Ekspresja emocji - Twarz człowieka, jego głos, postawa i ruchy ciała wyrażają emocje. Ekspresja emocji ma znaczenie dla relacji z innymi ludźmi.
19. Emocje podstawowe: radość strach złość wstręt smutek
Rozpoznajemy emocje podstawowe patrząc na twarze innych ludzi nawet z egzotycznych kultur. Jest to dowodem na ewolucyjny charakter źródeł emocji. Musimy jednak pamiętać, że niektóre kultury ograniczają ekspresję emocji. Ludzie wychowani w tych kulturach mogą starać się nie okazywać odczuwanych emocji, co oczywiście nie znaczy że ich nie odczuwają, starają się jedynie ich nieujawniać.
20. Inteligencja jest to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki postrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli na własnymi procesami poznawczymi.
21. Inteligencja płynna Jest to zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach, niezależnie od doświadczenia osobniczego i znaczenia owych symboli
22. Inteligencja skrystalizowana Jest dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym kontekście kulturowym.
23. Jedna inteligencja czy wiele? Wyróżnianie specyficznych rodzajów inteligencji kontra czynnik inteligencji ogólnej (czynnik g) Modele równorzędne kontra modele hierarchiczne

24. Model hierarchiczny Według Spearmana istnieje naczelna zdolność intelektulana zwana przez niego czynnikiem g oraz pewna ilość zdolności specjalnych zwanych czynnikami s (specyfic) Teoria ta zwana jest dwuczynnikową co jest mylące, gdyż mamy tu czynnik g i bliżej nieokreślaoną ilość czynników s. Model ten jest modelem hierarchicznym, gdyż zakłada hierarchię – nadrzędną pozycję czynnika g. Podział na inteligencję płynną i inteligencję skrystalizowaną (omawiany wyżej) nota bene też jest modelem hierarchicznym zaproponowanym przez Raymonda Cattela.
25. Modele czynników równorzędnych Modele te zakładają brak czynnika nadrzędnego, lecz istnienie wielu czynników równorzędnych. Każda zdolność umysłowa odnosi się do określonego materiału. Tendencja do tworzenia koncepcji w których mówi się o różnych rodzajach inteligencji.
26. Geny czy środowisko? Czynnik genetyczny współdziała ze środowiskowym w determinowaniu inteligencji danej jednostki. Obecnie poddkreśla się znaczenie genów, kiedyś czynniki biologiczne były deprecjonowane, bardziej podkreślano wpływ środowiska.
27. Osobowość - Reakcja człowieka zależy nie tylko od działających bodźców, ale i od czynników tkwiących w organizmie. S – O – R
28. Osobowość a cecha - Gordon Allport traktował osobowość jednostki jako niepowtarzalną strukturę cech Cecha jako predyspozycja do reagowania w określony sposób, wspólna dla wszystkich ludzi Dyspozycja osobista jako niepowtarzalna, charakterystyczna dla jednostki
29. Rodzaje dyspozycji: Dyspozycje dominujące - determinują całe zachowanie jednostki, występują rzadko, Dyspozycje centralne – najczęściej wystepujące w działaniu, Dyspozycje wtórne – mało istotne dla opisu osobowości
30. Badania leksykalne Wyodrebniono bardzo liczne cechy - 18 000 wyrazów opisujących jednostkę
31. Czynnikowa struktura osobowości Raymond Cattell Osobowość traktowana jako konstrukt pozwalający przewidzieć jak człowiek zachowa się w danej sytuacji Cechy powierzchniowe – obserwowane zachowanie Cechy źródłowe – podstawowe zmienne z których zbudowana jest osobowość Cechy zdolnościowe – rozwiązywanie zdań Cechy temperamentalne – styl i tempo działania oraz emocje Cechy dynamiczne – motywacja i istotne cele. Źródła wnioskowania o cechach: Obserwacja zachowania w codziennych sytuacjach życiowych (dane L - life), Samoopis (dane Q - questionnaire), Specjalnie aranżowane sytuacje eksperymentalne (dane T - test)
Teoria opisowa nie przywiązuje znaczenia do dociekania przyczyn występowania określonych zachowań. Zarzut, że wyprowadzone z analizy czynniki nie pasują do obserwacji zachowania ludzkiego.
32. Teoria PEN Hansa Eysencka - Osobowość to temperament i inteligencja (w.g. H. Eysencka) Inspiracja teoriami C.G. Junga Sprowadził osobowość do trzech wymiarów: Psychotyczność, Ekstrawersja, Neurotyczność Psychotyczność na jednym biegunie przestępczość, psychopatia i schizofrenia, a na drugim uspołecznienie i empatia Ekstrawersja oraz introwersja – ekstrawersja „głód stymulacji”, ekstrawertycy poszukują silnych wrażeń, lubią towarzystwo (niekoniecznie dobrze znanych osób), chętnie pracują z ludźmi, łatwo nawiązują kontakty z ludźmi, niekiedy powierzchowne. Introwersja – unikanie stymulacji, introwertycy unikają stymulacji, lubią pracować samotnie, stronią od ludzi (szczególnie osób nieznajomych), mają trudności z nawiazywaniem kontaktów z ludźmi.
Powyższe słowa dotyczą skrajności – ludzi nie będących ani ektrawertykami, ani introwertykami nazywamy ambiwertykami.
Neurotyczność – lęk, przygnębienie, poczucie winy i napięcie
33. Pięcioczynnikowy model osobowości (PMO) Lewis R. Goldberg ukuł termin „Wielka Piątka”Paul Costa i Robert McCrae Neurotyczność (odwrotność zrównoważenie emocjonalne) to wrogość, depresja, nadwrażliwość, nieśmiałość; Ekstrawersja (odwrotność introwersja)to towarzyskość, serdeczność, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań; Otwartość na doświadczenie (kultura, intelekt) to wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, wartości; Ugodowość to zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność; Sumienność to kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, samodyscyplina, rozwaga.
34. Metodologia psychologii w zarysie Specyfika obiektu psychologii – człowieka Ograniczenia etyczne w badanich dotyczących człowieka
35. Metody badawcze: Obserwacja(Bardzo duża liczba danych Różna wartość diagnostyczna wskaźników Znaczenie selekcji danych obserwacyjnych Znaczenie prawidłowej interpretacji) wywiad i rozmowa (Wywiad, gdy zadajemy identyczne pytania kolejnym badanym w ustalonej kolejności,a odpowiedzi są rejestrowane; pytania i odpowiedzi nie odnoszą się bezpośrednio do badanej osoby)Testy inteligencji i zdolności(Krytyka od początku ich istnienia Standaryzacja – sprecyzowanie i ustalenie zadań oraz sposobu oceny odpowiedzi; dzięki standaryzacji możliwa jest porównywalność wyników) Kwestionariusze osobowości (Metoda wykorzystująca samo opis dokonywany przez badanego w postaci odpowiedzi na wystandaryzowane pytania, stwierdzenia lub określenia)Testy projekcyjne (Specyfika zjawiska projekcji Projekcja - przypisywanie obiektowi lub zjawisku własnych cech i właściwości) Eksperymenty (Eksperyment – wpływ badacza Ograniczenia etyczne stosowania eksperymentu Konieczność wprowadzania w błąd osób badanych)
37. MOTYWACJA - Termin „motywacja” stosowany jest do opisu wszelkich mechanizmów odpowiedzalnych za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania.

38. Motywacja w psychoanalizie - Zachowania są zdeterminowane Zachowaniami rządzą popędy (wrodzone instynkty) Motywy zachowania mają charakter nieświadomy

Redukcja napięcia zwiazanego z działaniem popędów

Harry Sulivan – potrzeba przyjemności i potrzeba bezpieczeństwa

39. Behawiorystyczna teoria motywacji - Również pojęcie popędu rozumianego obiektywnie jako wielkość deficytu ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego

lub jako siła odziaływania czynnika negatywnego

Popędy pierwotne (nie wymagają uczenia), popędy wtórne (wyuczone) Pobudka (przynęta) to obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszenia wielkości popędu

Wzmocnienie to każdy obiekt lub stan rzeczy zwiększający prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca (pobudki lub popędu)

40. Psychologia humanistyczna a motywacja Potrzeby niedoboru i potrzeby wzrostu (metapotrzeby)

41. Piramida Maslowa Potrzeby samoaktualizacji

Potrzeby szacunku Potrzeby przynależności

Potrzeby bezpieczeństwa Potrzeby fizjologiczne

42. Rodzaje motywacji

motywacja muszę, motywacja chcę

43. Poznawcze koncepcje motywacji; Deprywacja sensoryczna – pozbawienie bodźców, jest przykre dla człowieka, skrajna deprywacja może być niebezpieczna. Potrzebujemy minimum bodźców i dążymy do tego aby je odbierać. „Myśli sprzeczne rodzą ból” Baruch Spinoza Teoria dysonansu poznwaczego Festingera (związek dość luźny z motywacją zdaniem jej autora, ale...)

44. Dysonans poznawczy Porównywanie danych:

konsonans (zgodność), dysonans (sprzeczność), brak związku

Gdy pojawia się dysonans poznawczy człowiek podejmuje działanie, aby go uniknąć. Dysonans jest stanem przykrym, działajacym jak popęd, wywołującym działanie.

45. Motywacja w psychologii topologicznej - Efekt Zeigarnik – lepsze zapamietywanie zadań niedokończonych. Efekt Owsiankiny – spontaniczna tendencja do dokańczania rozpoczętych i przerwanych zadań

46. Pobudzenie emocjonalne Zarówno zbyt niski, jak i zbyt wysoki poziom pobudzenia emocjonalnego nie sprzyja efektywnemu funkcjonowaniu. Wzrost efektwności działania organizmu rośnie wraz ze wzrostem pobudzenia, ale tylko do pewnego poziomu.

47. Prawo Yerkesa-Dodsona 1) W miarę wzrostu intensywności pobudzenia czynność wykonywana jest do określonego poziomu krytycznego coraz lepiej, po czym zaczyna pogarszać się aż do całkowitej dezorganizacji.

2) Wspomniany poziom krytyczny jest niższy dla zadań trudnych niż dla łatwych.

48. Marzenia i aspiracje - Aspiracja różni się od marzenia założeniem działań własnych.

49. Segmentacja – podział na etapy ułatwia podtrzymanie aktywności. Zwielokrotnienie gratyfikacji powoduje większą motywację.

50. Motywacja wewnętrzna – tendencja do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na samą treść aktywności

(jej przeciwieństwem motywacja zewnętrzna – działanie dla korzyści otrzymywanych od innych).

51. Wpływ nagród na motywację wewnętrzną Zasada pomniejszania – im więcej potencjalnych czynników może być przyczyną określonego działania, tym mniejsza jest rola,

jaką jednostka przypisuje każdemu z nich

52. Zastrzeżenia - Nie zawsze zewnętrzna nagroda zmniejsza motywację wewnętrzną. Ale często odpowiednie manipulowanie nagrodą może zmniejszać motywację zamiast ją zwiększyć.

53. Psychoterapia; Podejście psychoanalityczne - poznanie problemu i korekta zachowania Przeniesienie na psychoanalityka pewnych relacji Rola interpretacji

54. Podejście behawioralno-poznawcze Rola warunkowania klasycznego, instrumentalnego i modelowania. Desensytyzacja – stosowana przy fobiach Stworzenie listy sytuacji zwiazanych z danym lękiem, uporządkowanie jej od sytuacji budzących najsilniejszy lęk po te które budzą najsłabszy. Ekspozycje boźców które budzą najsłabszy lęk połączona z relaksacją. Gdy bodziec przestaje budzić lęk, przystepuje się do przepracowywania silniejszego.

55. Podejście humanistyczno-egzystencjalne Stworzenie możliwości rozwoju Bezwarunkowa akceptacja klienta

Głębokie empatyczne zrozumienie

56. Parę wybranych technik, Metafory – wykorzystanie w terapii opowieści o charakterze metaforycznym, które nie mówią o problemie i jego rozwiązaniu wprost, lecz w sposób pośredni. Praca z ciałem – zwrócenie uwagi na reakcję ciała na traumatyczne doświadczenia Psychodrama – odegranie pewnej sytuacji. Przeprowadzana w trakcie terapii grupowej. Jej uczestnicy odgrywają okresloną scenkę, tak jak aktorzy w teatrze. Różni ich od aktorów to iż istotne są tu ich własne przeżycia, a nie odczucia ewentualnych widzów. Klaryfikacja – terapeuta dokonuje klaryfikacji czyli określenia uczuć pacjenta w zrozumiały sposób