ZAPALENIE /INFLAMATIO, PHLOGOSIS/
* zespół zmian wynikający z zaburzeń krążenia oraz reakcji tkankowych na skutek działania
szkodliwego bodźca,
* naczyniowy i komórkowy odczyn żywej tkanki na uszkodzenie,
* humoralny, komórkowy i metaboliczny odczyn tkanek na działanie czynnika
patologicznego,
* reakcja obronna układu mezenchymalnego i krwionośnego.

CECHY KLINICZNE
PRZEGRZANIE /CALOR/ - wzmożony metabolizm, wzrost przepływu krwi.
ZACZERWIENIENIE /RUBOR/ - w wyniku przekrwienia czynnego i rozszerzenia naczyń.
OBRZMIENIE /TUMOR/ - obrzęk zapalny, wysięk.
BÓL /DOLOR/ - podrażnienie zakończeń receptorów bólowych, enzymy lizosomalne, nadmiar K⁺ z rozpadających komórek, histamina, serotonina, zakwaszenie środowiska.
UPOŚLEDZENIE FUNKCJI /FUNCTIO LAESA/ - upośledzenie równowagi jonowej, działanie enzymów lizosomalnych, zaburzenia krążenia, wzmożony metabolizm.

PRZYCZYNY ZAPALENIA
CZYNNIKI ZEWNĄTRZPOCHODNE
1. CZYNNIKI FIZYCZNE
* wysoka lub niska temperatura,
* promieniowanie jonizujące, słoneczne, UV, RTG, elektromagnetyczne,
* prąd elektryczny,
* urazy mechaniczne,
* nierozpuszczalne ciała obce (np. talk, krzem, azbest, moczany, nici chirurgiczne).

2. CZYNNIKI CHEMICZNE
* leki, alkohol,
* jady, toksyny,
* kwasy, zasady, sole mineralne.

3. CZYNNIKI BIOLOGICZNE
* bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty,
* antygeny organiczne.

CZYNNIKI WEWNĄTRZPOCHODNE
* immunologiczne (autoagresja, kompleksy Ag-Ab),
* martwe komórki (urazy, zawał),
* enzymy niszczące komórki,
* komórki nowotworowe,
* inne (np. sok żołądkowy w perforacji wrzodów, żółć w jamie otrzewnowej).

MEDIATORY ZAPALENIA
1. AMINY, PROTEAZY I POLIPEPTYDY
* HISTAMINA – skurcz i rozszerzenie naczyń, wzrost przepuszczalności naczyń,
* SEROTONINA – j.w.,
* BRADYKININA – przekrwienie czynne zapalne, wzrost przepuszczalności naczyń,
rozszerzenie naczyń, ból,
* PLAZMINA – rozkład fibrynogenu i zmniejszanie obrzęku,
* SKŁADNIKI DOPEŁNIACZA – wzrost aktywności granulocytów, aktywacja reakcji
zapalnej, działanie chemotaktyczne, aktywacja i wspomaganie fagocytozy.
* CYTOKINY (LIMFOKINY, MONOKINY): IL, INFα, INFβ, INFγ, TNFα, TNFβ
IL-4, 10 (przeciwzapalne), GM-CSF, czynniki wzrostowe
- skurcz i rozszerzanie naczyń,
- wzrost przepuszczalności naczyń,
- aktywacja komórek zapalnych, chemotaksja, cytotoksyczność, migracja leukocytów,
- kurczenie się mięśni gładkich,
- ból, gorączka, uszkodzenia tkanek.
* ENZYMY LIZOSOMALNE,
* CZYNNIK HAGEMANNA.

2. POCHODNE KWASU ARACHIDONOWEGO

FOSFOLIPIDY BŁONOWE

fosfolipaza A

KWAS ARACHIDONOWY

szlak cyklooksygenzay lipooksygenaza

PROSTAGLANDYNY LEUKOTRIENY

COX3 COX2 COX1

PGRF2, PGD2 PGE₂, tromboksan

PODZIAŁ MEDIATORÓW ZAPALENIA
A. MEDIATORY KOMÓRKOWE: histamina, serotonina, cytokiny, enzymy lizosomalne.
* przechowywane i uwalniane z ziarnistości,
* mogą być produkowane de novo i uwalniane z opóźnieniem (pochodne kwasu
arachidonowego),
* w produkcji mediatorów komórki mogą współdziałać ze sobą przekazując sobie
półprodukty.

B. MEDIATORY OSOCZOWE: bradykinina, plazmina, dopełniacz, czynnik Hagemanna.
* krążą w ustroju w formie nieczynnej,
* muszą zostać uczynnione przez aktywatory,
* tworzą układy kaskadowe,
* wszystkie aktywatory mają swoje inhibitory (równowaga i regulacja procesu zapalnego).

ROLA MEDIATORÓW
* skurcz i rozszerzenie naczyń,
* wzrost przepuszczalności naczyń,
* aktywacja komórek zapalnych, chemotaksja, cytotoksyczność,
* wzrost migracji leukocytów,
* kurczenie się mięśni gładkich,
* ból, gorączka,
* uszkodzenia tkanek.

CEL STANU ZAPALNEGO
* zmniejszenie wpływu czynnika drażniącego (zapalnego) na uszkodzoną tkankę,
* ochrona ustroju, przywrócenie homeostazy,
* minimalizacja i naprawa uszkodzeń,
* bez mechanizmów zapalnych infekcje przebiegałyby w sposób niekontrolowany
i nie byłoby możliwe gojenie.

MECHANIZM POWSTAWANIA PROCESU ZAPALNEGO
1. Pojawienie się czynnika zapalnego.
2. Uszkodzenie komórek.
3. Uwolnienie enzymów proteolitycznych.
4. Uwolnienie mediatorów zapalenia.

ETAPY REAKCJI ZAPALNEJ
1. INICJACJA STANU ZAPALNEGO.

2. FAZA NACZYNIOWA (histamina, prostaglandyny, NO) – krótkotrwały skurcz tętniczek.

3. FAZA WYSIĘKU I OBRZĘKU - zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń
(histamina, prostaglandyny, leukotrieny, płytkowy czynnik aktywności – PAF, tlenek azotu, bradykinina, dopełniacz)
WYSIĘK /exudatum/ - składa się z albumin, włóknika, euglenin i komórek, które unieszkodliwiają toksyny i ułatwiają fagocytozę.

4. FAZA NACIEKU I ROZPLEMU
MIGRACJA LEUKOCYTÓW DO MIEJSCA ZAPALENIA
* MARGINACJA – zwolnienie prądu krwi, przesunięcie się leukocytów do ściany naczynia,
* TOCZENIE SIĘ – wiązanie leukocytu ze ścianą (leukocyty zawierają receptory dla selektyn
umieszczonych w ścianach naczyń), pod naporem płynącej krwi następuje zerwanie tego
połączenia, następnie znowu związanie ze ścianą (procesy te mają miejsce do momentu
napotkania odpowiedniej chemokiny),
* AKTYWACJA LEUKOCYTU – w momencie napotkania przez leukocyt chemokiny dla
swoistego receptora następuje jego aktywacja (zmiany kształtu),
* ŚCISŁA ADHEZJA – spłaszczone leukocyty pod wpływem integryn wiążą się ściśle z
ligandami na śródbłonku i zaczynają do niego przylegać,
* EMIGRACJA, DIAPEDEZA – dzięki nibynóżkom leukocyty pełzają po śródbłonku,
aż do napotkania przerwy w jego strukturze, następnie wędrują do miejsca zapalenia
(enzymy proteolityczne, wolne rodniki, czynniki hemotaktyczne).

NACIEK ZAPALNY /infiltratio inflammatoria/ - to wszystkie komórki, które przymigrowały do miejsca zapalenia.
ROZPLEM ZAPALNY /proliferatio inflammatoria/ - mnożenie i różnicowanie komórek mezenchymalnych w ognisku zapalnym, wypełnianie ubytków.

5. FAZA NAPRAWY – jest ściśle związana z fazą nacieku i rozplemu, polega na tworzeniu blizny /cicatrix/, powstają włókna łącznotkankowe, zanikają naczynia krwionośne.

ROLA UKŁADU NACZYNIOWEGO W ZAPALENIU
* rozszerzanie się tętniczek i rozluźnienie zwieraczy naczyń przedwłosowatych,
* przekrwienie czynne:
- wzrost objętości przepływającej krwi,
- wzrost ciśnienia hemodynamicznego,
* przemieszczanie płynu poza naczynie (wysięk, obrzęk):
- zwiększenie przepuszczalności ściany naczyniowej,
- wzrost ciśnienia onkotycznego poza naczyniem,
- spadek objętości osocza w naczyniu (zagęszczenie krwi),
* rozluźnienie struktury śródbłonka:
- migracja leukocytów w miejsce zapalenia.

POWSTAWANIE WYSIĘKU – w wyniku zwiększenia przepuszczalności ścian naczyń (histamina, prostaglandyny, leukotrieny, płytkowy czynnik aktywności – PAF, tlenek azotu, bradykinina, dopełniacz).
WYSIĘK /exsudatum/ - składa się z albumin, włóknika, euglenin i komórek, które unieszkodliwiają toksyny i ułatwiają fagocytozę.

ROLA WYSIĘKU
* rozcieńczanie i unieszkodliwianie (neutralizacja) toksyn,
* ograniczenie rozprzestrzeniania stanu zapalnego (włóknik),
* niszczenie i usuwanie czynnika zapalnego,
* dostarczanie przeciwciał i komórek żernych do ogniska zapalengo.

WYSIĘK /EXSUDATUM/	PRZESIĘK /TRANSSUDATUM/
proces zapalny	przekrwienie bierne
dużo komórek (neutrofile, makrofagi itd.)	nieliczne komórki
dużo włóknika	mało włóknika
4% białek	do 2,5% białek
gęstość 1,018-1,025	gęstość do 1,012
barwa w zależności od rodzaju (różowy, krwisty, brunatny, ciemnożółty), mętny	barwa jasnożółta, przejrzysta, klarowny

KOMÓRKI ZAPALNE
NEUTROFILE (granulocyty obojętnochłonne)
* jako pierwsze pojawiają się w miejscu zapalenia,
* ich liczba znacznie wzrasta w przebiegu zapalenia,
* zawierają składniki bakteriobójcze: lizozym, H₂O₂, chloraminę, wolne rodniki tlenowe,
* zawierają kwas arachidonowy (dostarczają prostaglandyn i leukotrienów),
* uczynnione neutrofile fagocytują bakterie i niszczą tkanki.

EOZYNOFILE (granulocyty kwasochłonne)
* najczęściej w przebiegu alergii i zakażeń pasożytniczych,
* zawierają ziarnistości toksyczne dla pasożytów,
* pobudzają komórki tuczne do wydzielania histaminy.

KOMÓRKI TUCZNE (mastocyty, czyli bazofile obecne we krwi)
* zawierają ziarnistości z histaminą i heparyną,
* produkują i wydzielają czynniki chemotaktyczne, czynniki pobudzające limf. B oraz
czynnik agregacji płytek.

KOMÓRKI ŚRÓDBŁONKA
* czynnik rozszerzający tętniczki i żyłki (NO),
* cząsteczki przylegania leukocytów do śródbłonka,
* czynnik aktywujący płytki krwi (PAF), zwiększający przepuszczalność naczyń.

LIMFOCYTY T (60-70% populacji limf.)
* rozpoznawanie i niszczenie antygenów dostarczanych przez makrofagi,
* wydzielają:
- INFγ, który pobudza makrofagi,
- MIF (czynnik skupienia makrofagów),
- MFF (czynnik zlewania makrofagów),
* cytotoksyczność dla komórek zakażonych wirusami i komórek nowotworowych.

LIMFOCYTY B
* wytwarzanie przeciwciał.

LIMFOCYTY NK, KOMÓRKI NK
* niszczenie komórek zakażonych wirusami i komórek nowotworowych.

MAKROFAGI
* prezentacja Ag limfocytom T,
* wydzielanie IL-8 (pobudza limf. T), IL-1, TNF,
* pochłanianie opłaszczonych bakterii,
* wydzielanie enzymów lizosomalnych, prostaglandyn, leukotrienów.

PODZIAŁ ZAPALEŃ
1. Ze względu na przebieg i czas trwania.
* ZAPALENIE OSTRE – głównie cechy przekrwienia i wysięku, trwają do kilku dni,
mogą przechodzić w zapalenie podostre i przewlekłe.
* ZAPALENIE PODOSTRE – odczyn mieszany wysiękowo-wytwórczy, trwają od kilku do
kilkunastu dni.
* ZAPALENIE PRZEWLEKŁE – przeważa w nich odczyn wytwórczy, trwają wiele tygodni,
miesięcy, a nawet lat, mogą przechodzić w zapalenie ostre.

2. Ze względu na nasilenie reakcji zapalnej (objawy).
* ZAPALENIE NORMERGICZNE – objawy adekwatne do bodźca.
* ZAPALENIE HIPERERGICZNE – zbyt silne (np. przy autoagresji).
* ZAPALENIE HIPOERGICZNE – słabe (np. niedobory odporności).
* ZAPALENIE ANERGICZNE – śladowe, brak odpowiedzi na bodziec.

3. Ze względu na charakter zmian AP w ognisku zapalnym.
Zapalenie to proces dynamiczny będący wypadkową trzech zmian (rodzajów zapaleń).
* ZAPALENIE USZKADZAJĄCE /inflammatio alterativa/ - przeważają zmiany wsteczne
(procesy zwyrodnieniowo-martwicowe).
* ZAPALENIE WYTWÓRCZE /inflammatio produktiva/ - zmiany wytwórcze i rozplemowe.
* ZAPALENIE WYSIĘKOWE /inflammatio exudativa/
- zapalenie surowicze /inflammatio exudativa serosa/ - występuje w błonach śluzowych,
wysięk z dużą domieszką przejrzystego, lepkiego śluzu,
- zapalenie krwotoczne /inflammatio exudativa hemorrhagica/ - w posocznicach, wysięk
zawiera dużą domieszkę krwi,
- zapalenie ropne /inflammatio exudativa purulenta/
- zapalenie gnilne /inflammatio exudativa ichorosa/
- zapalenie włóknikowe /inflammatio exudativa fibrinosa/ - w jamach ciała, na błonach
śluzowych, w płucach, wysięk w postaci nalotu zawiera duże ilości krzepnącego włóknika.

4. Ze względu na przyczynę, np.
* zapalenie wirusowe, bakteryjne, pasożytnicze.

ZMIANY MIEJSCOWE W PRZEBIEGU ZAPALENIA
KORZYSTNE
* dostarczenie przeciwciał i komórek żernych do miejsca zapalenia,
* przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się czynnika szkodliwego,
* rozpuszczanie tkanek martwiczych.
NIEKORZYSTNE
* obrzęk zapalny błon śluzowych,
* duże wysięki utrudniają pracę narządów,
* niszczenie narządów (np. nerek w zapaleniach ropnych),
* owrzodzenia,
* wybroczyny,
* ból.

ZMIANY OGÓLNOUSTROJOWE
* gorączka (IL-1, TNF),
* leukocytoza (wzrost liczby krwinek białych),
* reakcje BOF,
* wzrost OB. (szybkość opadania erytrocytów).

REGULACJA PROCESU ZAPALNEGO
* aktywacja mediatorów zapalenia,
* regulacja przez sprzężenie zwrotne dodatnie i ujemne,
* duże stężenie mediatorów hamuje ich dalsze uwalnianie,
* działanie lokalne (w miejscu uszkodzenia) – brak reakcji ogólnoustrojowej,
* szybka inaktywacja enzymatyczna, co zapobiega kumulacji mediatorów,
* niektóre cytokiny hamują procesy zapalne.

ZEJŚCIE ZAPALENIA
* wchłanianie /resorptio/,
* naprawa /reperatio/ - gojenie przez ziarninowanie,
* organizacja zapalenia /organisatio/ - powstawanie tkanki łącznej (zwłóknienie),
* przejście zapalenia ostrego w przewlekłe.