Socjologia prawa 

Anna Kiersztyn  [e-mail]

Dyżur - środa 12-13 pok. 208 

Wykład z przerwa.

Egzamin pisemny - test jednokrotnego wyboru ( 20 pytań zamkniętych i 4 otwarte ) 

21.02.2013

 Badania Cbos (grudzien 2012) "o przestrzeganiu prawa i funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości"

51% badanych uważa ze większość zwykłych ludzi nie przestrzega prawa (44 uważa ze przestrzega) 

Badania " przymkniete oko wymiaru sprawiedliwości czyli o odpowiedzialności za aferę amber gold"
( lato 2012) 

- zdecydowanie wiecej niz połowa respondentów jest sceptyczna wobec skuteczności wymiaru sprawiedliwości 

Badanie z 2009 - sondaż dotyczący dostępu do wymiaru sprawiedliwości, przeprowadzony na zlecenie MS - 62% uważa ze zjawisko korupcji dotyczy polskiego wymiaru sprawiedliwości 

Badanie CBOS " postawy wobec demokracji" 2012 

Czy jest zatem kryzys prawa? 

- w opinii publicznej Polska nie jest państwem prawa, wynika to przede wszystkim z inflacji bezsensownych i licznych  przepisów. Taka opinia obecna jest od lat, już w 1931 r. Pisał o kryzysie prawa sędzia Sądu Najwyższego Zaleski 

Co z tego wynika ? 

Jeśli rzeczywiście jest kryzys prawa to sytuacja wydaje się poważna...

Dlaczego?

 Prawo od dawna uważane jest przez socjologów za jedna z ważniejszych instytucji społecznych, oddzialujaca na całoksztalt stosunków społecznych.

Czym jest prawo? 

Prawo w dyskursie prawniczym - produkt dzialan ustawodawcy, treść oficjalnych ustaw i rozporządzeń. Prawo jako doktryny, zbiór interpretacji określonych zasad i przepisów tworzący w miarę spójny system. 

Czy prawo to tylko autonomiczna doktryna?

1. Nawet prawnicy analizując normy prawa muszą się odwołać do względów i uzasadnień zewnętrznych wobec prawa ( np. Założeń dotyczących społecznie pożądanych efektów danego zapisu czy celów, jakie prawo ma realizować, założeń filozoficznych co do istoty pojęć takich jak
np odpowiedzialność ) 

Ta sama konstytucja - inny kontekst historyczny 

2 słynne decyzje sądu najwyższego w USA dot. Segregacji rasowej 

1. 18maja 1896 - sprawa Plessy v. Ferguson znana pod hasłem " seperate but equal" 

Czarny Homer plessy zajął miejsce w wagonów tylko dla białych i trafił za to do więzienia. Tylko jeden spośród 9 sędziów nie przychylił się do tego wyroku ! 

2. 1958 r. Sprawa Brown v  board of education - sprawa oddzielnych szkół dla czarnych i białych. Sprawa trafiła do sadu. Sąd uznał ze to za bardzo odciski się na psychice dzieci, i równość świadczeń ale oddzielenie na podstawie rasy to zbyt duże obciążenie dla dzieci, zbyt duża marginalizacja. Efektem tej sprawy była likwidacja szkół dzielnych na rasy. Ta sama konstytucja a inne rozwiazanie zaledwie po 58 latach.

Prawo bywa martwe...

Jeśli chcemy analizować prawo jako coś co ma rzeczywisty wpływ na życie społeczne , to " prawnicze" rozumienie prawa może okazać się zbyt wąskie. 

Przykłady martwego prawa:

1. Cesarz Józef II (1741-1790) wprowadził nowa kodyfikacje prawa. "jozefinę". Zarządził ze zwłoki należy chować w worku i grzebać w niegaszonym wapnie zamiast w trumnie. Ten poniekąd racjonalny pomysł wzbudził tak wiele protestów społecznych ze prawo trzeba było odwołać. Prawo zatem nie zawsze jest w stanie wpłynąć na zycie ludzi. 

Art.70 konstytucji RP 

1 każdy ma prawo do nauki 

2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Możliwe są opłaty za szkoły wyższe. 

4. Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia w tym celu organizują pomoc finansowa dla uczniów i studentów 

5. Szkoły wyższe są autonomiczne

Wiadomo jednak ze często studia wyzsże nie są bezpłatne. 

Konstytucja to trochę taka lista życzeń jak powinno być a powstające na tej podstawie prawa to co innego. 

Sprawa Jacka B. - wyroki trybunału konstytucyjnego często odwołują się do kontekstu społecznego i ekonomicznego, do doświadczeń i historii państwa 

Pijani rowerzyści - wyrok z 7 kwietnia 2009 r. W sprawie artykułu konstytucji " wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy maja prawo równego trakotowania przez władze publiczne" - sad zastanawiał się czy jest to przestępstwo równej wagi do prowadzenia samochodu po alkoholu - sprawę zgłoszono do TK 

Czym jest równość wobec prawa? To także kryterium roznicowania. Roznicujemy winy pijanego pieszego i kierowcy ale nie roznicujemy wg płci czy rasy. Trzeba sie zastanowic Czy zatem stosowanie takiego czy innego kryterium jest społecznie akceptowane. 

Czy rowerzysta = pieszy? Wg sadu w Wschowie pytajacego TK - tak a wg TK - nie . 

TK uznał ze rowerzysta jest bliższy kierowcy niz pieszemu. Pijany Rowerzysta jest bardziej niebezpieczny niz pijany pieszy. Ponadto, pieszy nie podlega kodeksowi ruchu drogowego. 

Opinie sądow są zależne od kontekstow społecznych więc przy tym samym prawie w tym samym państwie wyroki bedą rożne . 

Ogólnej: 

Prawo można rozumieć na 2 sposoby 

1. Jako zbiór zasad mówiących jak powinno być 

2. Jakoś fakt społeczny, coś co ma rzeczywisty wpływ na ludzkie postępowanie 

Normy prawa stanowionego jako zjawisko społeczne istnieją tylko wówczas gdy są przestrzegane. 

Socjologia prawa- próba spojrzenia na prawo niejako " z zewnątrz ", nie oczami prawników. Jaka powinno być socjologiczna konceptualizacja prawa.? 

Prawo państwowe traktowane jest jako najważniejszy rodzaj prawa, ale nie jedyny rodzaj prawa. Dla celów socjologicznej analizy prawa we współczesnych spoleczeństwach ważne jest kryterium instytucjonalne. Prawo jako to co jest stosowane w określonych instytucjach. 

Np. Dla webera kryterium tym były sankcje formalne. 

Dla innych prawo to doktryna, dyskurs - określony sposób rozumowania 

Prawnicze - wąskie rozumienie prawa - nacisk na cechy charakterystyczne prawa, nie patrzy się na prawo jako JEDEN Z przejawów społecznego kształtowania norm postępowania. Są jeszcze np porządki moralne.

Prawnicze rozumienie pozbawia możliwości analizy i wyjaśnienia zmian w prawie. Jeśli jesteśmy świadkami zmierzchu tak rozumianego  prawa i zastepowaniu go bardziej dyskrecjonalna administracja to nie musi to oznacza kresu prawa w ogóle ale zmianę jego formy. 

Socjologia prawa zwraca uwagę ze prawo prawników jest tylko określonym typem ładu normatywnego społeczeństw rozwiniętych, ale jest tylko jednym z możliwych lasów prawnych. 

Socjolog prawa bada relacje miedzy charakterem prawa a warunkami historycznymi, społecznymi i kulturowymi.

Dalsze problemy do omówienia: 

-  Związki miedzy prawem a innymi mechanizmach kontroli społecznej, 

- na ile prawo wpływa na spoleczenstwo i jest narzędziem zmiany społecznej. - Od czego zależy działanie prawa, jego ocena i interpretacja przez konkretne osoby - zwykłych obywateli i pracownikow wymiaru sprawiedliwości. 

- Jakie są uwarunkowania i bariery dostępu do prawa? 

- Jakie są konsekwencje nierówności ? 

- Jak powinien wyglądać kompromis miedzy wiernoscia zasadom a dyskrecjonalnymi decyzjami ludzi? 

28.02.13 - wykład odwołany 

7.03.13

Pozytywizm prawniczy 

Szczyt popularności druga połowa XIX w

Początek - filozofia J.Austina 

Kontynuacja - szkoła oksfordzka - Hart 

John Austin - ojciec pozytywizmu prawniczego ( 1790 - 1859)

" the province of jurisprudence determined" 

Twierdził że: 

- prawo to nakaz podparty sankcja, formułowaniu przez suwerena pod adresem jego poddanych. Prawo jest faktem realnym , tworzonych przez państwo 

- prawo ma tworzyć system logiczny, kompletny i bezsprzeczny ( ma odpowiadać na każde pytanie, nie ma luk) 

- prawa nie można wartościowych w kategoriach dobra i zła ( twarde prawo ale prawo) 

- nie ma związków miedzy prawem a moralnoscia

Herbert l. A. Hart 

" pojęcia prawa" z 1961r 

Odrzuca tezę ze prawo to rozkaz podparty sankcjami. 

Prawo = system reguł

Reguły nie wiążą jak kajdany - nie mówią jednoznacznie jak ma być, prawo charakteryzuje się otwartoscia, nie wszystko jest doprecyzowane, jest pole do interpretacji np dla sędziów czy urzędników. Każda interpretacja doprecyzowuje reguły, tworzy nowe prawo. Każda interpretacja wytycza kierunek myślenia kolejnych sędziów w danej sprawie. 

Dostrzegła związek miedzy prawem a moralnoscia, poczuciem sprawiedliwości. Ustawodawca nie musi się jednak moralnoscia kierować. Prawo to odrębny system kierujący się swoją własna logika, moralnoscia jest tu drugoplanowa 

Podsumowując pozytywizm prawniczy 

- Prawo to zbiór norm podpartych przymusem 

- Powstaje w trybie decyzji organów państwowych lub z ich upoważnienia 

-Źródło prawa to teksty prawne i w niektórych krajach precedensy 

-Teza o rozdziale - prawo jest niezależne od moralności i innych systemów normatywnych. Norma raz ustanowiony obowiązuje nawet jak jest niesprawiedliwą

-Obywatele maja obowiązek przestrzegać prawa bez względu na to jak je oceniają 

-Analiza językowo- logiczna 

- Apoteoza państwa - stanowi prawo w sposób niczym nieskrepowany kreować je mogą tylko reguły stanowienia prawa ( państwo prawa) 

Kulturowe zakorzenienie prawa 

- krytyka pozytywizmu prawniczego położyła fundamenty pod socjologiczne rozumienie prawa 

- przełom XIX i XX w krytyczna reakcja na " fetyszyzacje" prawa. Spotegowala to II WŚ - pokazała pułapki do jakich doprowadzić może " uwolnienie" prawa od nakazów moralnych czy prawnonaturalnych ( Radbruch)

- krytyka pozytywizmu prawniczego: 

Zakwestionowano: 

1 niezależność prawa od kultury, pogląd ze ustawodawca może w sposób niczym nieograniczony i dowolny decydować o zawartości kodeksow 

2. Pogląd ze normy prawne rozstrzygają konkretne sprawy. czy sędzia powinien interpretować prawo czy prawo powinno być gotowe i panujące do każdej sytuacji ? 

Ad.1 Niemiecka szkoła historyczna 

- sprzeciw wobec poglądu iż wszelkie prawo ma swoje źródło w ustawodawczej działalności prawodawcy 

- Fryderyk savigny - prawo możemy rozumieć tylko analizując je poprzez historie, tradycje i kulturę danego społeczeństwa 

Prawo jest kształtowanie przez kulturę i obyczaj i z tego się wywodzi, nie jest odgorńie narzucane. "prawa nie istnieją w próżni " prawo tworzy się naturalnie wraz z danym społeczeństwem 

Ad2 co z tą wykładnią? 

powstawaniu nowoczesnych systemów prawnych towarzyszyło przekonanie, ze wielkie kodyfikacje powoła m.in na to ze prawo będzie roztrzygalo w sposób jawny i pozbawiony wątpliwości , zaś jego wykładnia ( interpretacja) okaże się nie potrzebna 

Monteskiusz ( połowa XVIII w) 

- władza sadu jest poniekąd żadna, jego orzeczenia powinny być odzwierciedleniem prawa, a nie wola sędziego 

Wykładnią - mysl nowa 

Dopiero z końca XIX w pochodzi znana praca F. Geny, w której autor stwierdza ze stosując prawo trzeba brać pod uwagę poza treścią przepisu - 3 inne źródła prawa 

- zwyczaj 

- autorytet 

 - nieskrepowany dociekania orzekajacego sędziego, zmierzające do ochrony porządku społecznego 

Czyli normy stanowione przez ustawodawce nie są jedynymi źródłami prawa. 

Austriacka szkoła wolnego orzecznictwa ( pocz XX w) 

Teza: sędziowie nie tylko interpretują teksty ustaw, ale podejmując swoje decyzje kierują się także normami moralnymi / prawa zwyczajowego 

Ustawodawca "dostarcza" prawo ale sędzia może je interpretować z uwzględnieniem zwyczajów, precedensow, swoich przekonań, on "odnajduje"prawo ( low finding).

Jeśli chcemy zrozumiec ład prawny określonego społeczeństwa to trzeba wykroczeń poza ramy prawa pozytywnego o dotrzeć do reguł faktycznie regulujących postępowanie ludzi. Erlich nazwał to
" żywym prawem" 

Pozytywizm prawniczy po latach 

Znaczenie pozytywizmu dla rozwoju doktryny prawnej współczesnych zachodnich społeczeństw:

- oderwanie treści prawa od rożnych interpretacji prawa natury czy poglądów jakie to prawo powinno być umożliwiło legitymizacje prawa we współczesnych  spoleczeństwach. Prawo tym co łączy a nie dzieli. Prawo nie powinno być sługą określonego systemu wartości. 

- Pozytywizm Podstawa ideologii zawodowej prawników. 

- nie ważne czy pozytywisci mieli racje czy nie, ale ważne jest  uwarunkowanie rozwoju i znaczenie tej doktryny w danym miejscu i czasie, jej wkładu dla rozwoju prawa i jego instytucji w takim, a nie innym kształcie. Pozytywizm pomaga nam zrozumieć współczesne prawo. 

Kulturowe ramy prawa- wnioski 

Wniosek z niemieckiej szkoły historycznej - testem prawomocnosci czy ' obowiązywania normy prawnej jest jej zgodność z kultura określonego społeczeństwa 

Współcześnie do tej myśli nawiązuje się badając kulturę prawna danej społeczności - socjologia prawa. 

Co to jest kultura prawna? 

Potocznie mówi się o złej kulturze prawnej, gdy uważa się ze prawo działa złe to mówi się o " niskim poziomie kultury prawnej" 

Niedostatki w kulturze prawa określa jako proste wyjasńienie kryzysu prawa. 

Potocznie " kultura prawa" to praworządnośc. 

W socjologii kulturę prawna rozumie się zupełnie inaczej. 

Jest to pojęcie które odnosi się do relacji prawa i kultury społeczeństwa. 

Analizuje się np. Dlaczego akurat w WB i Danii słuchać najwiecej skarg gdy próbuje się wprowadzić prawo UE ale pózniej w tych krajach tego prawa się przestrzega? Dlaczego we Włoszech - kraju proeuropejskim- przyjmuje się od razu prawo UE ale się go nie przestrzega? Dlaczego Holendrzy rzadziej pozywaja się do sadu niz Niemcy? 

Takie pytania maja duże znaczenie praktyczne. W niektórych przypadkach znajomosc kultur prawnych może uratować zycie. W niektórych krajach powszechnie nie przestrzega się zasad ruchu drogowego i należy wiedzieć gdzie szczególnie uważać idąc przez ulice. 

Definicje pojęcia prawa i kultury 

Kultura bywa pojmowania bardzo szeroko - wszystko co nie jest natura i stanowi dorobek dzialan człowieka.zatem do sfery kultury należy także prawo. 

" kultura prawna" pojmowania bardzo szeroko - charakteryzują ja fakty dotyczące instytucji( liczba i rola prawników), wartości, aspiracje. 

Inne rozumienie kultury prawnej:

Składa się ona z: 

- prawa ksiąg prawniczych 

- prawa w działaniu - zdeterminowane przez infrastrukturę instytucji prawnych 

- wzorów zachowań znaczących z punktu widzenia prawa 

- świadomość prawna - szczególnie wsród przedstawicieli zawodów prawniczych 

Weższe zrozumienie kultury prawnej 

- skupia się na świadomości prawa 

- to to co ludzie myślą na temat prawa, prawników i porządku prawnego, poglądy i oczekiwania ludzi wobec systemu prawnego ( friedman) 

Analiza kultury prawnej 

- Japonia, Francja, USA i krew zarażona HIV - hemofilitykom dawano krew rożnych ludzi, nie sprawdzano ( jeszcze nie wiedzieli jak) czy jest to krew zakażona, bardzo często była. Ofiary tego " leczenia" dochodziły swoich praw w pozwach grupowych. Zakładano ze w USA dostaną największe odszkodowania, we Francji i Japonii nacisk na polubowne rozstrzygania sporów bez drogi sądowej. Okazało się ze było odwrotnie. We Francji i Japonii odszkodowania były wyższe a w USA sprawa została wyciszona.  

To świadczy ze nie należy generalizowac i stereotypizowac kultur prawnych. Należy przyglądać się podobnym sprawom w rożnych krajach.

Przewlekłosc postępowań sądowych we Włoszech 

Przyczyny: 

1. Zbyt mała liczba sędziów - powód strukturalny 

2. Formalistycznd podejście do prawa, sprawność zarządzania jest mało ważna, nacisk na wysokie kwalifikacje sędziów, inne zasady definiowania " dopuszczalnego" czasu trwania postępowania. Sędziowie włoscy lubią długo i dokładnie analizować sprawy sądowe. - przyczyna kulturowa 

3. Niski poziom zaufania do państwa i instytucji politycznych - brak zgody na rezygnację z zabezpieczeń proceduralnych i kontrolujących się wzajemnie instytucji - duża korupcja 

Wykład z 14.03.2013 (połowa bo na drugiej musiałam wyjść)

Normy moralne i normy prawne - związki miedzy dwiem formami kontroli społecznej 

Czym one się różnią? 

Czy prawo wywodzi się z moralności ?

Czy prawo podlega ocenie moralnej ?

Przykład dobrodusznego komornika ( z gazety wyborczej) 

Komornik nie zgodził się na eksmisję 80 letniego staruszka mimo ze jego dom został zlicywowany. Komornik argumentował ze nie pozwala mu na to etyka zawodowa, gdyż eksmisja zabilaby tego staruszka. Komornik został postawiony przez sądem i musiał wypłacić odszkodowanie nowym wlascielom. 

Czy działał zgodnie z prawem, czy tylko zrobił to co nakazywała mu moralność i naruszył prawo? 

Ale co by było gdyby staruszek faktycznie zmarł po eksmisji 

Z drugiej strony czy można tak oklamywac tych nowych właścicieli ? 

A jak z moralnego punktu widzenia ocenić prawo do eksmisji chorego staruszka? 

Prawo i moralnosc - analiza filozofów i socjologów prawa 

- czy to nie to samo? Pożarna oczywistość rozróżnienia prawa i moralności.

- jeśli przyjąć ze prawo to coś wiecej niz kodeksowe zapisy - mamy problem z precyzyjnej rozdzieleniem obu zjawisk ( zwłaszcza prawo karne) 

- jakie byłoby kryterium definicyjne by to rozróżnić 

- filozofia prawa próbowała to rozróżnić ale bez skutku 

M.Ossowska 1966 - " podstawy nauki i moralności" - próba rozróżnienia moralności i prawa 

- normy także moralne nie maja uniwersalnego charakteru, nie da się ich zdefiniować 

Kryteria 

- sformułowanie - w nim często poszukiwano różnic miedzy prawem a moralnoscia 

- geneza - próba określenia prawa jako tych ńorm które ustanowiła ciało ustawodawcze ale co z prawem społeczeństw bez ciała ustawodawczego

- heteronomia norm prawnych vs autonomia norm moralnych - normy moralne powinny być zawsze przestrzegane bez względu na to co o nich myślimy - ale są sytuacje gdy ta zasada nie działa

- sankcje - przekroczenie normy moralnej ma dać sankcje opinii publicznej a normy prawne dają sankcje ale tez nie zawsze tak to działa 

- źródła wiedzy o obowiazywaniu - żeby sprawdzić czy obowiązuje norma prawna trzeba się odwołać do kodeksow a norma moralna wymaga tylko refleksji czy jest słuszna - ale prawo czasami odwołuje się do norm moralnych  i może być przez nie interpretowane 

- treść - normy prawne regulują tylko zachowanie, moralne regulują sumienie - ale nie zawsze 

No i na czym stanęło? 

Zadne kryterium nie odróżnia normy prawnej i moralnej w sposób precyzyjny i uniwersalny. Ostatecznie naukowcy przyjmują ze wszystko zależy od różnicy stopnia pewnych kryteriów: 

- prawo jest bardziej sformalizowane niz moralność 

- normy moralne nie mogą być dowolnie zmieniane i ustanawiane ( co nie znaczy zeprawo można całkowicie dowolnie zmienić gdyż podlega kontekstom historycznym i społecznym) 

- nastąpiło oddzielenie nośników informacji o prawie od źródeł informacji o normach moralnych 

- prawo jest bardziej usystematyzowane niz moralność 

Są to różnice stopnia więc nadal prawo i moralność nakładają się na siebie i uzupełniają. 

Moralność jako źródło prawa 

Z. Ziembinski ( etyczne problemy prawoznawstwa) 1972 

- w prawo wbudowane są normy moralne 

Wieslaw Lang 

- historycznie moralność najbardziej wpłynęło na prawo karne i międzynarodowe 

Przykłady przenikania się moralności i prawa 

1. cleveland vs united states, 1946 

Mormoni skazani za wielozenstwo - a konkretnie za przewożenie przez granice  stanu kobiet w celu uprawiania nierzadu lub innych niemoralnych pobudek ( mimo ze ta kobieta zgodziła się na małżeństwo z tym mormonem) 

- czy zatem poligamia jest niemoralna pobudka? 

2. Inkorporacja zasad etycznych do systemu prawa

- nikt nie może odnosić korzyści z własnego bezprawia ( nie jest to zapisane w ustawie ale jest to zasada etyczna prawników) 

- nikt nie powinien być sędzia we własnej sprawie 

- zasada równości podmiotów prawa

- zasada ochrony słabszego w stosunku prawa 

- prawa człowieka ( prawo ma nie tyle charakter ustaw ale zasad moralnych) 

Przepisy niedookreslone odsylajace do zasad moralnych - czyli klauzule generalne : 

- spoleczn szkodliwość 

- dobro dziecka ( może być bardzo różnie rozumiane) 

- niskie pobudki czynu 

- zasady współżycia społecznego 

- koncepcja winy umyślnej ( zakłada się ze przestępstwo surowo karane może być popełnione jedynie umyślnie ) 

Dylemat - wolimy mieć umoralniajace prawo czy moralność prawa? 

W prawo są wbudowane normy moralne, ale gdy chcemy za pomocą prawanarzucić przestrzeganie określonych reguł moralnych - stoimy w obliczu zagrożenia niesprawiedliwoscia w imię prawa! 

Z drugiej strony - dążąc do zerwania więzi miedzy prawem a moralnoscia - napotykamy na podobne zagrożenie....

Bentham - obywatel bedą chętniej przestrzegać prawa jeśli uznają je za moralne - kwestia legitymizacje władzy 

Ile moralności bez umoralniania? 

Uzasadnienia moralnych ocen prawa zazwyczaj odwołują się  do dwóch typów racji: 

- argumentacja prawno-naturalna - zakłada istnienie jakiegoś katalogu norm podstawowych, uniwersalnych i koniecznych

- argumentacja odwołująca się do tzw zasad dobrego współżycia tj minimum reguł koniecznych ale społecznego współżycia ludzi czy minimum kooperacji - nie kradnij, nie zabijają 

21.03.2013

Przypomnienie sprzed 2 tyg.

Najistotniejszą tezą szkoły „wolnego orzecznictwa” jest myśl mówiąca, że jeśli chcemy zrozumieć ład prawny określonego społeczeństwa, to trzeba wykroczyć poza ramy prawa pozytywnego i dotrzeć do reguł faktycznie regulujących postępowanie ludzi – do tego co Ehrlich nazywał „żywym prawem”.

A to oznacza ze trzeba sięgać do empirii socjologii prawa!

Pytanie na dziś:

W jakiej mierze reguły wsparte zasadą wzajemności – a nie przepisy prawa pozytywnego – regulują stosunki międzyludzkie?

Prawo i zasada wzajemności – uzupełniają się czy są konkurencyjne?

ZASADA WZAJEMNOŚCI – co to jest i jak to działa?

- teoria wymiany – potrzeba odwzajemniania otrzymanych korzyści w celu uzyskania kolejnych, jest początkiem społecznej interakcji

- zasada wzajemności staje się z czasem społeczną normą wzajemności, której nieprzestrzeganie jest karane sankcjami społecznymi

Zasada wzajemności w pierwotnych społeczeństwach – B. Malinowski „Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich” – przedstawia dzikich jako racjonalnych aktorów, którzy kalkulują co im się opłaca a co nie i jak ominąć normę wzajemności. To nie poczucie solidarności i lojalności buduje społeczeństwa pierwotne, podstawowy mechanizm kontrolny to sankcje jakie groziły za złamanie normy wzajemności. Trombriandczyk musiał liczyć się z sankcjami tej normy. Zasada wzajemności jako podstawowy mechanizm wymiany gospodarczych, jako alternatywa dla przymusu politycznego.

Współcześnie – bliższa obserwacja mechanizmów kontrolnych pokazuje ze zasada wzajemności bywa ważnym czynnikiem regulacji. Dzieje się tak jednak w mniejszych grupach gdzie wszyscy się znają i są od siebie zależni a stosunki między nimi opierają się na wzajemnych zaufaniu. Jednostka musi mieć coś do stracenia żeby ten mechanizm kontrolny działał. W społeczeństwach pierwotnych wykluczenie z grupy oznaczało śmierć. Bezpieczeństwo obrotu gospodarczego są najwyższe w przypadku relacji opartych na zaufaniu.

Badania Stewarta Macauley’a nad mechanizmami regulującymi stosunki gospodarcze w USA – znaczna część transakcji dokonywana jest bez formalnie, prawnie wiążących kontraktów a jeśli formalna umowe zawierano to nikt nie przejmował się jej szczegółowymi zapisami.

Macauley: (…) W większości sytuacji umowa nie jest potrzebna… dwie normy są szeroko akceptowane (1) zawartych umów trzeba dotrzymywać… (2) należy dbać o jakość wyrobów… obie strony zaangażowane chcą utrzymywać dalsze stosunki handlowe i będą zmierzały do unikania postępowania, które może im zaszkodzić. – zaufanie racjonalne, każda ze stron miała przekonanie ze żadnej z nich nie będzie się opłacało zaszkodzić drugiej, kierowali się poczuciem sprawiedliwości i zdrowym rozsądkiem.

Mogło jednak dochodzić do sytuacji gdy partnerzy się nie dogadali lub jeden z nich dążył do zaszkodzenia drugiej. Macauley zauważył jednak ze żadna z pokrzywdzonych stron nie zgłaszała sprawy do sądu. Dochodzili do wniosku ze łatwiej i taniej będzie znaleźć nowego partnera handlowego niż iść z tą sprawą do sądu. Lepiej wliczyć do w koszty niż narazić swoją reputację i wyjść na kogoś kto bardzo radykalnie podchodzi do zapisów umowy, co odstraszałoby innych partnerów.

Zasada wzajemności – nie tylko w USA

Podobne wyniki przyniosły badania Kurczewskiego i Frieske nad mechanizmami regulującymi funkcjonowanie przedsiębiorstw państwowych w PRLu. – nieformalny mechanizm kontrolny regulował działanie tych grup

Co oznaczają te przykłady?

1. To jakie mechanizmy społeczne regulują ludzkie postepowanie zależy od poziomu integracji społecznej i od typu więzi społecznej. Im wyższy poziom integracji społecznej, im bardziej osobiste i bezpośrednie są stosunki między stronami – tym wieksza szansa że będą współpracować.

2. Strukturalna podstawa wzajemności – racjonalne oczekiwanie kooperacji ponieważ jesteśmy świadomi ze drugiej stronie nie opłaca się nie współpracować

Kiedy ta świadomość , że mu się nie opłaci występuje?

- wzajemna zależność – obie strony muszą mieć coś do uzyskania, koszt wykluczenia z kooperacji musi być wysoki

- powtarzalność wymian – gra w powtarzalny dylemat więźnia

- struktury domknięte (Coleman) – umożliwiają przepływ informacji wśród graczy i wspólne stosowanie sankcji

1. Podobny typ myślenia – teza D.Blacka ze im wiekszy dystans społeczny tym większe prawdopodobieństwo ze spory będą rozstrzygane za pomocą środków formalnoprawnych. Oznacza to ze działanie zasady wzajemności może stanowić alternatywę wobec prawa pozytywnego – mechanizm regulacji ludzkich zachowań!

2. Teza putnama w „bowling alone” – mniej kapitału społecznego = więcej prawa formalnego. Prawo częściej postrzegane jako gwarancja wywiązania się z umowy.

II część wykładu

Funkcjonalizm – konceptualizuje społeczeństwo jako spójne, zintegrowane systemy i struktury. Na straży spójności stoi prawo. Integracyjna funkcja prawa polega na godzeniu sprzeczności, łagodzeniu napieć w obrębie systemu.

2 socjologiczne spojrzenia na integracyjna funkcję prawa 0 Durkheim i Parsons

DURKHEIM „ O podziale pracy społecznej”

- analizuje w niej funkcje podziału pracy – jako czynnika spajającego współczesne społeczeństwo (solidarność organiczna i mechaniczna)

- widocznym wskaźnikiem tej więzi (=solidarności społecznej) jest prawo!

- typy prawa i typy solidarności

Klasyfikacja prawa ze względu rodzaj sankcji

1. sankcje represyjne – zadawanie cierpienia/upokorzenie innej osoby (podobne do prawa karnego)

2. sankcje restytucyjne (kooperacyjne) – nastawione na kompensacje strat pokrzywdzonej strony (prawo cywilne, handlowe, procesowe)

Prawo represyjne solidarność mechaniczna – zbiorowa świadomość społeczeństwa

Prawo kooperacyjne solidarność organiczna – wspólnota norm, wzajemne zależności wynikające z podziału pracy

Wielka zmiana społeczna – przejście od solidarności mechanicznej do organicznej – wraz z podziałem pracy i komplikacją struktury społecznej coraz trudniej jest utrzymać więź społeczną opartą na wspólnocie światopoglądu.

Tylko prawo kooperacyjne może stanowić podstawę więzi społecznej w społeczeństwie bez wspolnych wartości.

Nadal mamy prawo represyjne lecz jesto ono coraz bardziej ograniczane – ma chronić przede wszystkim godność i bezpieczeństwo jednostek. nie sa natomiast karane naruszenia etykiety czy rytuału

Indywidualistyczna moralność jest jedyna powszechnie akceptowalna moralnością współcześnie. Jednak indywidualizm nie może być podstawa więzi społecznej.

Integracja oparta na podziale pracy jest jedyna możliwa ale ciagle stoi pod znakiem zapytania

Anomia – brak dostatecznej regulacji normatywnej do utrzymania integracji spoelcznej

Pojecie „anomijnego podziału pracy” - podzial pracy wymuszony niesprawiedliwością spoleczna

Jak uniknąć anomii?

Durkheim: Poprzez powiazanie prawa z moralnością, która stanowi podstawę solidarności organicznej w konkretnych relacjach miedzy ludzmi ( np. zasada wzajmenosci , dotrzymywanie obietnic). Bez tego prawo to tylko „slowo na papierze”.

Prawodawcy są jednak zbyt oddaleni od świata relacji, które prawo ma regulować.

Problem luki miedzy państwem a obywatelem, alienacji prawa, przepaści miedzy tym co mowi prawo a co normy moralne – kluczowy problem socjologii prawa

Krytyka Durkheima – krytyka przejscia od prawa represyjnego do kooperacyjnego.

W jaki sposób prawo może polaczyc ludzi we wspólnotę? – pytanie Durkheima

PARSONS – SYSTEM SPOŁECZNY

- 4 imperatywy funkcjonalne ( konieczne dla podtrzymania wszelkich systemów) – AGIL

- założenie – wysoki poziom funkcjonalnej dyferencjacji we współczesnych społeczeństwach – coraz dalej idaca specjalizacja

- prawo to podsystem systemu I – Integration

Elementy struktury normatywnej

- L wartości (najbardziej fundamentalne, najbardziej ogólne)

- I normy (również normy prawne) – efekt odniesienia ogolnych wartości do konkretnych sytuacji i potrzeb

- G wspólnoty – określają konkretne wzory postępowania w konkretnych sytuacjach (w firmie, w szkole) – przełożenie ogolnych norma na sytuacje z kontekstem

- A role (poziom najbardziej konkretny) – oczekiwania co do postepowania konkretnych jednostek jako członków wspólnot

Kontrola pomiędzy systemami ( od wartości do ról) stabilizuje cały system. Wartości wyznaczają treść norm, które są konkretyzowane we wspólnotach i przekładane na role jednostkowe. Naciski dostosowania Ida od wartości czyli systemu najbardziej ogólnego do ról, najbardziej konkretnych.

Prawo podlega naciskom odgórnym, nakaz dostosowania do wartości i do zmian, ale Jednoczesnie powinno być stabilne i odwzorowywać fundamentalne wartości.

Funkcjonalna dyferencjacja – zróżnicowanie, podział na kolejne systemy w systemach

Również podsystem prawny jest oddzielony od innych podsystemów społ.

- prawo jest autonomiczne !

• Ma postać uniwersalnych norm

• Ma być świeckie

• Niezależne od wartości

• Jego funkcja nie jest narzucanie wszystkim określonego zestawu norm

Pogłębianie się podziałów, dyferencjacji = narastanie współzależności miedzy podsystemami ( sa to odrębne podsystemy ale mocno na siebie oddziałują)

Powinna być równowaga pomiędzy koniecznością zapewniania odrębności podsystemów i komunikacji miedzy nimi.

Pojecie równowagi – kluczowe u funkcjonalistów

Równowaga jest chwiejna gdyż prawo podlega sprzecznym naciskom (takim jak religia, cele polityczne i kryzysy ekonomiczne)

4.04.13 

Funkcjonalizm - przypomnienie 

- podsystem prawny jest oddzielone od innych podsystemow 

- prawo jest autonomiczne - wyspecjalizowane, niezależne od innych elementów systemu, ma postać uniwersalnych norm, oddzielone od polityki i administracji,  świecie, niezależne od wartości 

- autonomia prawa to warunek realizacji jego funkcji integracyjnej 

- aby pelnic te funkcje integracyjne prawo musi utrzymac rownowage wobec roznych nacisków takich jak cele polityczne, interesy ekonomiczne, normy religijne ( obrazek Temidy balansujacej na linie) !!!! 

Problemy funkcjonalistycznej teorii prawa 

- zanika w niej działająca jednostka - teoria mówi o tym jak utrzymywana jest równowaga, jakie warunki powinny być spełnione by ja utrzymać ale nie mówi o złożonych procesach historycznych, w wyniku których prawo przybrała w danym społeczeństwie taki a nie inny kształt 

- nie jest to teoria neutralny światopoglądowo - wymaga założeń dotyczacych imperatywow funkcjonalnych czyli zalozen jakie prawo powinno być albo jakie musiałoby być, aby możliwa była społeczna integracja

Punkt wyjścia - teza, ze za pomocą prawa można niemal dowolnie kształtować spoleczenstwo ( zgodna z potocznie punktem widzienia, ze jeżeli mamy problem to zróbmy nowa ustawę i będzie super - przyczyna kryzysu prawa) 

Przykład - wystąpienie prof. Leny Kolarskiej - Babińskiej, konferencja " państwo prawa - wyobrażenia i oczekiwania, 2004r.) 

- tworzenie prawa ma charakter zaklinania rzeczywistości 

- zamiast strategii, programów czy koncepcji powstają ustawy i przepisy i nie jest już ważne czy zostaną one wdrożone i czy rozwiążą problem 

Wątek kryzysu prawa w debacie publicznej 

- nadmierny interwencjonizm państwa 

Takie ciagle tworzenie nowego prawa jest jednak zgodne z tym czego chcą ludzie - badania prof Kojdera z 1995 r. 

- 77% Polaków opowiada się za zwiększeniem liczby regulacji prawnych - sporej części Polaków duża ilośc prawa kojarzy się z większym bezpieczenstwem osobistym a im mniej prawa tym wiecej bezprawia. 

- dwie trzecie respondentów postuluje szybkie dostosowywanie prawa do nowych sytuacji, żeby prawo nie było oderwanie od życia. Taki postulat jest zaskoczeniem jeżeli weźmiemy pod uwagę ze prawo jest krytykowanie za brak stabilności i zbyt szybkie zmiany  ( pozostali chcieliby trwałego prawa) 

Badania KOL - knowledge and opiniom about law - Miały odpowiedzieć na pytanie o skuteczność prawa i postawy wobec prawa - na te pytania miała odpowiadać socjologia prawa w ogóle 

Badania miały się przyczynić do 

- lepszego zrozumienia społecznej perfekcji prawa 

- Poznania uwarunkowań skuteczności prawa

- pomoc w identyfikacji źródeł zagrożenia dla autorytetu prawa 

To dawałoby możliwość zwiększenia skuteczności prawa. 

KOL co badano ? 

1. społeczna znajomość prawa - czy ludzie wiedza czego prawo od nich wymaga 

2. postawy wobec prawa - czy jest akceptowane, dlaczego tak , dlaczego nie, zgodńosc prawa z innymi normami, rygoryzm prawny 

3. ocena funkcjonowania prawa - działalność instytucji wymiaru sprawiedliwości

4.społeczne oczekiwania wobec prawa - czego ludzie chcą. Np badania Kojdera 

5. uwarunkowania przestrzegania prawa - uznanie go za swoje (internalizacja), nawyk, obawa przed kara, zgodność ze wszescńiejszym postępowaniem - spójność 

Ad.1 społeczna znajomość prawa 

Badania empiryczne sugerują ze społeczna wiedza o przepisach jest niewielka 

Przykład: badania sondazowe z lat 80- tych USA 

- ludzie nie maja pojęcia o podstawach systemu prawnego 

- 50% było zdania ze w toku rozprawy karnej to oskarżony dowodzi swej niewinności - zasada domnieniemania niewinności 

- 45% uważało, ze zadaniem prokuratora jest obrona oskarżonego w sytuacji, gdy tego ostatniego nie stać na adwokata - nie wiedzieli ze jest coś takiego jak obrońca z urzędu 

- 39% uważało ze gdy sad ogłasza bankructwo firmy, cały dobytek właściciela tej firmy i jegorodziny zostaje wyprzedany by spłacić wierzycieli 

Polska - badania Kojdera " jakiego prawa Polacy potrzebują" 1995 

- kto w Polsce ma prawo wydawać ustawy ? 

Zdarzały się odpowiedzi ze sad najwyższy albo trybunał konstytucyjny ( TK) (15%) reszta wiedziała ze sejm 

- przepis prawny najwyższej rangi 

Odpowiadało ze uchwała, ustawa, rozporządzenie 

Wiedza o TK w badaniach CBOS z 2004 

Czy słyszał pan o działalności TK? 

37% coś im się odbiło o uszy ale w sumie nie wiedza po co to jest 

31 słyszałem i wiem co robi 

32 nic nie słyszałem o TK

Ale to były tylko deklaracje bo dalsze pytania pokazały ze ci co cokolwiek słyszeli to tak naprawdę nic nie wiedza na temat TK

Co dziewiąty mylił TK z innymi instytucjami państwa 

W sumie tylko 13% orientuje się co do zakresu spraw którymi zajmuje się TK, ponieważ potrafi wymienić jakiś konkretny przypadek rozpatrywany przez TK 

Paradoks ignorantia iuris nocet ( nieznajomość prawa szkodzi) 

Z jednej strony prawo to coraz bardziej złożone narzędzie regulacji społeczeństw ( ważna jest skuteczność prawa i poziom legitymizacji)  jednak  rozwojowi prawa towarzyszyło postępującej oddzielanie się prawa od świadomości obywatelskiej - ludziom coraz trudniej ogarnąć czego prawo od nich wymaga. Prawo jest na tyle złożone ze nikt nie jest w stanie wiedzieć wszystkiego ale nieznajomość prawa nie jest usprawiedliweieniem przed sądem - zasada o nieznajomości prawa jest więc niesprawiedliwa ale musi być bo inaczej każdy powie ze nie wiedział i nikt nie będzie winny 

Badania A. Podgorecki (1971) , społeczna znajomość prawa, poglądy społeczeństwa polskiego na moralność i prawo 

- ludzie nie znają szczegółowych przepisów ale ogólnie wiedza co mogą a czego nie a co muszą - te zasady są " dedukowane" na podstawie socjalizacji prawnej i obserwacji zachowania funkcjonariuszy systemu prawnego

- ludzie na ogół lepiej znają te przepisy które są związane z ich codziennym życiem i doświadczeniem  czy rolami społecznymi - np przepisy rozwodowe

Ad2 Percepcja prawa w Polsce 

- nie najlepsza ( było na pierwszym wykładzie) 

Delegitymizacja sądów? 

Borucka-Arctowa, 2003 " sady w opinii społeczeństwa polskiego", ogólnopolskie badanie z 2002 

- 79% Polacy maja niejednakowe możliwości prowadzenia spraw przed sądem 15% myśli inaczej. W PRLu duzo lepiej - 41% do 53% 

- niemal 2/3 uważa ze sady traktują jednych ludzie lepiej drugich gorzej wobec 20% którzy uważają ze sady są sprawiedliwe. W latach 70 odwrotnie 

- winna głownie korupcja (50%), złe prawo i trudńosci dowodowe (40% wskazań ) 

W okolicach 2000 r. Sady oceniane gorzej niz w PRLu: praktycznie nic się nie da załatwić, zwłaszcza osobom biednym bez wpływów 

Po 2005 roku oceny bardzo się poprawiły ( do końca 2011 roku wyrównane odsetki oceniającej sady pozytywnie i negatywnie ) ale ostatnio znów gorzej    ( w przypadku prokuratury podobna tendencja) - badania CBOS 

Ocena wymiaru sprawiedliwości CBOS 2013 

Największe wady: 

Przewlekłość 83% 

Opozniańid rozpraw i zbyt wysokie koszty postępowania 72 %

Zbyt skomplikowane procedury 71 %

Niewydolność system przepływu informacji miedzy sądami 62 %

Orzekanie zbyt niskich kar za przestępstwa 60 %

W 2007 r nieco inna tendencja: 

- wiecej wskazań na korupcję 78% obecnie 54%

- lekceważenie obywateli 57%obecnie 48 %

- znacząco mniej odpowiadało ze są zbyt wysokie kosztypostepowania (59%)

Ogólna ocena sądów 

2005r.  22% ocenia dobrze do 69 % ocenia zle 

2007 46 % dobrze do 41 % zle 

2012 28 % dobrze do 61 % zle 

Światy prawne ? 

Badania KOL ujawniły znaczące zróżnicowania w prawnej wiedzy oraz postawach wobec prawa pomiędzy różnymi kategoriami demograficznymi, grupami socjo- ekonomicznymi, zbiorowosciami miejskimi i wiejskimi 

- nasze doświadczenia z prawem wpływają na nasza ocenę prawa - można oczekiwać ze osobom z niższych warstw społecznych prawo będzie się kojarzyło z narzędziami opresji i dominacji. Negatywne doświadczenia z prawem ulegają generalizacji na cały system prawny i oficjalny porządek 

- CBOS 2013 - zła ocena prawa wiąże się ze zła sytuacja materialna oceniającego (71%) 

Z daleka wyglada lepiej? 

Badanie Austina Sarata z lat 70 pokazało ze znajomość prawa i poparcie dla systemu prawnego są odwrotnie zależne - im wiecej wiemy o prawie i o tym jak funkcjonuje system prawny tym mniej w ten system wierzymy i tym mniej go popieramy. Najbardziej krytyczni wobec prawa są zatem sami prawnicy.

Z badania " sady w opini społ. Polskiego" 

Wsród osob które uważają ze działalność sądowa się poprawiła większość nie była nigdy na rozprawie sądowej, ci którzy byli w wiekoszosci uważali ze sady się pogorszyły. 

Nowsze badania mniej jednoznaczne

CBOS 2013

 - osoby ktore opinie operaja na osobistych doświadczeniach częściej deklarują negatywne opinie na temat polskich sędziów ( co trzeci respondent) 

- ale zarazem częściej wierzą w sędziowską niezawisłość w porównaniu z tymi którzy wiedzę czerpią z mediów ( 30 % vs 20)

- wsród tych którzy mieli kontakt z sądami częściej jako wadę podawali przewleklosc a ci którzy nie mieli kontaktu podawali częściej korupcję 

- w Polsce osobiste doświadczenia nie maja tak silnego wpływu

- zaufanie do instytucji 

Polski sad 14 %

Europejski trybunał praw człowieka w Strasburgu 72 %

To zależy od sprawy 6

Opinie o rzeczniku praw obywatelskich ( RPO) 

- uzyskuje oceny pozytywne u 40 % badanych a negatywne u 14

TK dobrze ocenia 43 % a źle 11 % 

Ale w obu badaniach duży odsetek odpowiedzi " trudno powiedzieć " 

Zatem paradoksalnie ignorantia iuris podważa legitymizacje prawa ale jednocześnie brak zrozumienia dzialań sadow je wzmacnia gdyż żyjemy w poczuciu ze wszystko jest w porządku, nie mamy złych doświadczeń więc nie jesteśmy odarci ze złudzeń państwa cudownie sprawiedliwego 

Podsumowanie 

- znajomość prawa ogólnie niska 

- zaufanie do instytucji i prestiż prawa - kuleje 

- gdy znajomość prawa jest większa to kuleje jeszcze bardziej ( podwójny paradoks ignorantia iuris) 

-kuleje zwłaszcza wsród najsłabszych mogących wymagać szczególnej ochrony 

11.04.13 

Dokończenie z poprzedniego wykładu 

Inne przesłanki oceny prawa 

- poza doświadczeniem 

-rodzaj postawy 

Rozróżnienia Podgoreckiego 

Postawa zasadnicza - ktoś bezpośrednio, spontanicznie  akceptuje lub neguje dana regułę 

Postawa celowosciowa - akceptacja lub negacja normy zależy od kalkulacji rożnych możliwych wariantów zachowania oraz oceny ich skutków 

Za względu na postawy zmiania się ocena prawa 

1.Osoby o postawie celowosciowej maja skłonność do oceny prawa przez pryzmat jego skutków i skutczenosci. Podejście instrumentalne.

2. Osoby o postawach zasadniczych w ocenach kierują się reakcjami moralnymi i swoimi koncepcjami sprawiedliwości 

Prestiż prawa 

Badania CBOS 1998 

- Zwolennicy obchodzenia bądź łamania " nieslusznych" norm to częściej osoby młodsze, w wieku 18-29

- " praworządne" częściej są osoby z wyższym wykształceniem, rzadziej osoby bez wykształcenia lub z wykształceniem podstawowym 

- wsród zwolenników obchodzenia/ łamania prawa wiecej jest osob sfrustrowanych, wsród praworzadanych jest wiecej osob z poczuciem bezpieczeństwa i nie sfrustrowanych 

Badania panelowe NORPOL (2004-2005) - badanie postaw legalistycznych 

Pytania o

- akceptację łamania prawa podczas protestów społecznych 

- akceptację łamania prawa w imię celów politycznych

- akceptację poglądu, ze prawo powinno być bezwzględnie przestrzegane 

Wg. Badanych łamanie prawa raczej nie usprawiedliwia dazenie do realizacji celów politycznych, ale stosunkowo często uważa sie je za uzasadnione wówczas, gdy mamy do czynienia z protestem społecznym. Stosowanie takich podwójnych, standardów oceny, interpretować można jako przejaw pokutującego w społecznej świadomości. Podział my oni, gdzie oni to ludzie władzy, zaś my, to zwykli obywatele

Poszczególne wskaźniki legalizmu są mocno skorelowane. Opinie wyrażane przez respondentów Jawią sie jako raczej przypadkowe formułowanie Ad hoc i mało przemyślane - wydaje sie iż w większej mierze ...

Nowy temat 

Socjalizacja prawna - czyli w jaki sposób kształtuje się nasza percepcja i świadomość prawa 

Założenia 

- wartości i orientację prąwne wpojone w dzieciństwie maja wpływ na stosunek do prawa w doroslym życiu

- przebieg socjalizacji prawnej podlega wpływowi czynników społeczno - ekonomicznych 

Definicje 

Socjalizacja prawna - element szerszego procesu socjalizacji - najbliżej związana z socjalizacji moralna, polityczna i ekonomiczna 

Dwie koncepcje socjalizacji 

1. Socjalizowane jednostki są bierne - normy są im wpajane - model normatywno - deterministyczny 

2. Socjalizowane jednostki są aktywnymi uczestnikami procesu socjalizacji - normy są negocjowane w procesie interakcji - model poznawczo - interakcyjny 

Źródło: interakcjonizm 

Ad.1 Wpajanie szacunku dla prawa 

Percepcja prawa zależy od tego co się ludziom mówi na temat prawa. Taka osoba przyjmuje światopogląd znaczących innych i przez ten światopogląd postrzega własne doświadczenia prawne 

Przykłady badań: 

1. Badanie z lat 60 - badanie ankietowe na próbie ok 9000 uczniów szkół podstawowych . Badania amerykańskie. Dzieci pytano o ocenę policji, sadu najwyższego i czy uważają prawo za sprawiedliwe. 

2. Badania z lat 70 - dzieci z rodzin o niższym statusie społecznym są uczone żeby siedzieć cicho i nie artykulowac roszczeń 

3. Badania z 2005 - badanie legitymizacji prawa wsród dzieci. Jak młodzi postrzegają legitymizacje prawa, czy uważają ze trzeba go przestrzegać. 

Badacze ustalili 3 wymiary socjalizacji prawnej 

- legitymizacja - poczucie ze instytucje wymiaru sprawiedliwości i policja działają dobrze, zgodnie z zasadami sprawiedliwości 

- cynizm prawny - prawo jako mało wiążące, poczucie ze czasem można łamać prawo 

- odrzucenie norm moralnych - nie traktowanie norm prawnych jako obowiązujących 

Wyniki badania: 

- jeżeli badani mieli poczucie ze policja nie działa w sposób sprawiedliwy to przekładalo się na ambiwalntny stosunek do prawa, gorsza legitymizacje 

To jak uwarunkowane jest socjalizacji prawna zależy od usytuowania w warstwie społecznej 

Koncepcja socjalizacji prawnej Lewrence kohlberga

- lata 50 : badania wsród amerykańskich chłopców ( pytania otwarte o dylematy moralne )

Teza; socjalizacji moralna ma charakter sekwencyjny. Wszyscy przechodzą przez te same stadia rozwoju w tej samej kolejności, ale nie każdy musi przejść przez wszystkie etapy socjalizacji prawnej!

Lata 70 - próba zastosowania tego modelu do socjalizacji prawnej 

Poziomy socjalizacji 

1. Poziom prekonwencjonalny ( do ok 10 r.z) za dobre uznawane jest to co jest zgodne z oczekiwaniami autorytetu ( rodzice, nauczyciele)

1 stadium - posłuszeństwo motywuje strach przed kara ( przedszkole) 

2 Stadium  - pojawia się interesowna kalkulacja ( za posłuszeństwo oczekuje się nagrody - kij i marchewka)

2. Poziom konwencjonalny ( ok 13r.z) - rozpoczyna się myślenie w kategoriach reguł i norm postępowania ( już nie posłuszeństwo wobec autorytetu) ważne czy dane normy są prawomocne.

1 stadium - czy stoi za nimi autorytet jakiejś grupy odniesienia ( rodzice, rowiesnicy) 

2 stadium - myślenie w kategoriach ogólnych skutków normy, czy płynie z nich społeczny pożytek 

3. Poziom postkonwencjonalny ( od 16 r.z) - dokonuje wyborów moralnych, zastanawianie się czym jest dobro a czym zło, poszukuje się mniejszego zła, respekt dla prawa nie stanowi tylko efektu konformizmu wobec norm 

1 stadium - moralne rozterki, dostrzeganie konfliktu norm 

2 stadium - respekt oparty na głębokich przemyśleniach 

Jak to badano?

Pytani otwarte 

1. Co by się stało gdyby nie było prawa ? 

Prekonwencjonalny - prawo zapewnia fizyczne bezpieczeństwo 

Konwencjonalny - prawo zapewnia ład i porządek, nie można sobie wyobraźic społeczeństwa bez prawa 

Postkonwencjonalny - człowiek kieruje się zasadami moralnymi, brak prawa nie musi oznaczać katastrofy 

2. Co to jest prawo? 

Poziom 1 - zakazy i rozkazy które niczemu nie służą 

Poziom 2- coś czego należy przestrzegać 

Poziom 3 - coś co wynika z norm moralnych 

Dalsze badania 

- istnienie tej sekwencji potwierdziły inne badania prowadzone w rożnych krajach

- badania wśród nieletnich przestępców wykazały ze nikt z nich nie przekroczył poziomu prekonwencjonalnego 

- społecznie zaangażowani studenci osiągali pierwsze stadium 3 poziomu 

Wniosek - wszystko zależy od miejsca w strukturze społecznej 

25.04.13

Udział czynnika społecznego w orzekaniu sądowym ( amerykańscy przysięgli i polscy ławnicy) 

Tydzień temu: dzieki poglądom funkcjonalistow rozwinęły się badani empirycznem.in nad stosowaniem prawa 

Prawnicy z nurtu funkcjonalistycznego utrzymywali ze " prawo" to nie tylko teksty ustaw ale decyzje podejmowane w konkretnych sprawach przez konkretnych ludzi. 

Prawo bliżej ludzi? 

Ławnicy i przysięgi - sposób na ' demokratyzacje' prawa, zbliżenie go do ludzi, jako ważny element edukacji prawnej i obywatelskiej a także legitymizacji prawa! ( pamiętamy tezy o alienacji prawa we współczesnych spoleczeństwach ). Edukacja poprzez udział w rozprawach, mozliwosc wzięcia udziału w rozprawie daje motywacje do nauki prawa. 

Tocqueville - zwolennik instytucji przysięgłych. 

Wszechmocni przysięgli 

Historycznie znane są przypadki gdy przysięgli wydawali wyroki niezgodne z obowiązującym prawem. 

Zdarzało się ze oskarżony prosił przysięgłych by nie kierowali się prawem bo ono jest złe i niesprawiedliwe. 

Były to apele do władzy przysięgłych polegającej na unieważnieniu " litery" prawa. 

Przykład: 1670 proces kwakrów williama penna i williama meada - oskarżeni o organizacje nielegalnego zgromadzenia i wypowiadania się przeciw władzy. Oskarżeni apelowali do przysięgłych by nie brali pod uwagę prawa bo prawo zabrania wolności słowa. Ława przysięgłych ich uniewinnila ale sama została skazana za wydanie " niewłaściwego" wyroku. 

Problem 

Prawnicy nie podzielają entuzjazmu tocqueville'a 

Bo skoro przysięgli mogą wydawać decyzje stawiające ich ponad obowiązującym prawem to rodzi się pytanie czy sady przysięgłych nie naruszają zasad państwa prawa? 

Tego typu obawy pojawiają się kulturze masowej.

- film "12 gniewnych ludzi"

- inny film pokazywał jak prawnicy mogą " rozpracowywac" przysięgłych i tak manipulować składem ławy by zapewnić korzystny wynik dla ich klienta 

Obawy co może się stać ze sprawiedliwością jeśli decyzje o niej damy ludziom przypadkowym. 

Przykład ' z życia' 

Sprawa Rodneya Kinga ( kwiecień 1992) - przysięgli uniwinnili 4 policjantów oskarżonych o brutalne pobicie czarnoskorego Kinga. Cała sytuacja była nagrana, było widać ze go biją, ale i tak ich uniewinniono. Zarzuty o stronniczość ławy przysięgłych, która składała się z samych białych ludzi. Nagranie oglądała cała Ameryka więc po wyroku doszło do poważnych zamieszek. Wg przysięgłych oni kierowali się zasada domniemania niewinności i starali się oglądać całe to zajscie oczami policjantów, którzy mogli się obawiać ze King ich zaatakuje, ze ma broń i jest pod wpływem narkotyku a Obrażenia Kinga nie były poważne ( choć były a pobity leżał w szpitalu) 

Burzliwe historie przysięgłych 

- problem 14 poprawki, w której mowa o " equal protection under the law" ( równość wobec prawa) ładne hasło ale może być różnie interpretowane. Każdy oskarżony będzie inaczej traktowany bo osadzi go inna ława przysięgłych.

- miedzy prawnikami pojawił się spór o to czy mówić oficjalnie przysięgłym ze mogą podjąć decyzje wbrew formalnemu prawu 

Przysięgli i ławnicy 

Sady przysięgłych w Europie popularne były w XIX w. Potem zastąpiono ich lawnikami. 

Przysięgli - instytucja samodzielnie podejmująca decyzje o winie, złożona z laików prawnych ( o wymiarze kary orzeka sędzia) 

Sad ławniczy - o winie i karze orzeka jeden skład sądach, złożony z sędziów zawodowych i lawnikow. P raz pierwszy taki sad został powołany w 2 pól. XIX w. W Niemczech.

Dane empiryczne 

USA lata 50, uniwersytet Chicago - pierwsze systematyczne badania roli ławy przysięgłych w orzekaniu 

Wnioski: 

1. członkowie ławy przysięgłych maja zwykle tendencje do wyrozumialego traktowania ludzkich słabości ( np hazard) - mimo ze są one wbrew prawu 

W Polsce 

- w ogromnej większości (75%) tych sytuacji w których stwierdza się wpływ ławników na wyrok stwierdza się ze są przychylnie i łagodniejsi dla oskarżonych ( badanie z lat 70) 

2. Opinie sędziów przysięgłych są zwykle znacznie bardziej rozstrzelone, niż opinie prawdziwych zawodowych sędziów 

Przysięgli częściej myślą czy kogoś stać na zapłacenie odszkodowania a nie zastanawiają się czy w ogóle coś powinien płacić

3. Udział sędziów przysięgłych w rozprawie z reguły wydłużał czas rozprawy, ktore bylo o ok 40% dłuższe niz w przypadku rozpraw z udziałem sędziów zawodowych. To ważne bo czas procesu wpływa na niekorzyść powoda, który znużony trwaniem procesu decyduje się na ugodę lub w ogóle rezygnuje z oskarżenia. 

Jak oni konstruują rzeczywistość? 

Badania - pytano zwykłych ludzi o ich osad na temat jakiejs sprawy ( pytano przypadkowych ludzi bo każdy może być przysięgłym)

Teza: przysięgli w trakcie procesu tworzą hipotetyczne " rekonstrukcje"  wydarzeń - starają się połączyć informacje z rożnych źródeł i stworzyć z tego spójna historie. W ten sposób mogą zrozumieć i ocenić zamiary, Odczucia, motywacje których dana sprawa dotyczy. Problem w tym ze nie zawsze układają to historie na podstawie dowodów. Często duża role grają stereotypy, postawy, kolor skory okarzonego itp.,w tym kontekście dopiero interpretują całe zdarzenie. 

Jakie czynniki maja wpływ na nasza percepcje innych ludzi? - eksperyment Aronsona 

- Aronson pola badanych rożne okoliczności hipotetycznego wypadku ze skutkiem śmiertelnym. Badał dla kogo ludzie bedą łagodniejsi a dla kogo ostrzejsi. Łagodniejsi gdy oskarżony był agentem ubezpieczeniowym, wdowcem ,który spieszył się do córki na święta. Ostrzejsi dla robotnika o zawilej historii zatrudnienia, jadącego do kochanki. Często decyduje status społeczny oskarżonego. 

Lata 40 sprawa Fay vs new York - problem selektywnego wyboru kandydatów na przysięgłych - tylko tych o wyższym statusie społecznym.

Polscy ławnicy: badania IWS 

Przeprowadzone w czerwcu 1993, ankieta pocztowa, ogolnopolska, losowa próba sędziów i ławnikow. Cel badań: 

- konfrontacja poglądów sędziów i lawnikow na sposób funkcjonowania instytucji lawnika oraz opinii na temat jej przyszłego kształtu 

- ustalenie jak układa się współpraca sędziów z lawnikami i czy ławnicy stanowią dla sędziów istotna pomoc w orzekaniu 

Wyniki:

- ławnicy - poczucie misji, samozachwyt, zadowolenie z funkcji, czuja się potrzebni

- sędziowie - niezadowoleni z pracy lawnikow, negatywnie oceniają ich przydatność w większości spraw, najbardziej przydatni ławnicy są w sprawach rodzinnych, niemajatkowych, opiekuńczych, karnych, praw pracy 

- ławnicy nie potrafią zrozumieć tłumaczenia sędziów i interpretacji przepisów, nie dociera do nich, ze sad nie może zmienić prawa- brak kompetencji ławników 

- instytucja ławnika przeżyła się, ludzie czynni zawodowo nie mają na to czasu. Większość ławnikow to emeryci i renciści, którzy chcą dorobić. 

Co na to Polacy? 

Badania CBOS z 2004 

- prawie trzy czwarte Plakow odpowiedziało błędnie ze ławnicy pobierają wynagrodzenie za swoją prace. Większości Polaków sadzi rownież błędnie ze lawnik musi być apolityczny. Większość nie orientuje się w uprawnieniach i roli lawnikow, sadzić ze są wyłącznie obserwatorami rozpraw lub ze tylko orzekają o winie. Najłatwiejsze było pytanie o wymóg świadectwa niekaralności. 

- tylko 8% odpowiedziało poprawnie na wszystkie 5 pytań dot lawnikow. 

Wiedza na temat lawnikow jest znikoma ale większość ludzi stwierdziła ze ławnicy są potrzebni. 

Polska - ograniczenie roli lawnikow 

Ostatnia zmiana- 15.03.2007 - ograniczeniu udziału lawnikow w sprawach cywilnych i karnych, pozostali w wybranych sprawach z zakresu prawa pracy, w sprawach o groźne przestępstwa 

Całkowicie wyeliminowane lawnikow w sprawach rodzinnych i sprawach nieletnich 

Uzasadniono to tym, ze nie może decydować w sprawie prawa ktoś kto się na prawie nie zna. Ponadto ławnicy nie przychodzili regularnie i czesto chorowali przez co wydluzali sprawy. Poza tym był to duży koszt. 

Socjolodzy prawa podkreślają iż światopogląd, kontekstu instytucjonalne maja wpływ na to jak prawo się przekłada na praktykę. Ilustrują to badania dotyczące praktyki orzekania przez lawnikow i przysięgłych. Niekoniecznie sędziowie są jednak wolni od takich kontekstow. 

16.05.13. Sędziowie 

Badania sędziów 

Przesłanki 

Realizm prawniczy 

Hipoteza trojstopniowego działania prawa 

Uznanie standardów " racjonalnej interpretacji" czy " doświadczenia życiowego" sędziów w praktyce orzekania. Na decyzje sędziów wpływ ma mnóstwo czynników niezwiązanych z prawem! Arbitralność decyzji 

Tradycja realizmu prawniczego 

Badania od kat 50tych w USA - 2 nurty 

1. Sceptycy co do faktów - badali sady niższej instancji, zakładali ze kwestia interpretacji prawa ma znaczenie drugorzędne, skupiała się na trudnościach w ustalaniu faktów 

2 sceptycy co do zasad - analiza sędziów, badali od jakich czynników pozaprwanych zależą interpretacje istniejącego prawa przez sędziów, badali sady wyższej instancji 

Czy wyniki badań pozaprwanych czynników oddzialujacych na decyzje przysięgłych/ lawnikow/ zwykłych respondentów można odnieść także do zawodowych sędziów? 

W przypadku zawodowych sędziów możemy do pewnego stopnia liczyć na unifikujace oddziaływanie doktryn, edukacji prąwniczej itp. 

Llewellyn (1960)

Co unifikuje decyzje sędziów? 

- wspólna edukacja 

- stosowanie uznanych technik argumentacji 

- podejmowanie decyzji w grupie

- wspólne wartości, etyka zawodowa sędziów 

Zarazem nie sposób założyć ze sędziowie są w 100% odporni na czynniki pozaprwane. Świadczą o tym liczne badania na sędziowskim wymiarem kary ( także w Polsce) 

Badania czynników oddzialujacych na wymiar kary - głownie sędziowie w sprawach karnych ( w Polsce prowadzone od lat 30tych) 

W. Gutenkunst ( 1959) studia nad sędziowskim wymiarem kary 

Badał akta sądów śląskich z 1954-55 dot kradzieży z włamaniem

Wnioski 

- wysokie kary więzienia dostawali ludzie mniej zakorzenieni społecznie - bez żon i rodzin, bez stalej pracy i stałego miejsca zamieszkania 

- różnice tego typu można uzasadniac w kategoriach indywidualizacji kary: konieczności dopasowania do skazanego w imię skutecznej resocjalizacji - lepiej dać druga szanse temu który ma się dla kogo poprawić, ma rodzine. 

Ale na decyzje sędziów ma wpływ jeszcze inny czynnik - indywidualne poglądy sędziów dotyczące kary i jej funkcji 

Pierwsze takie badania- Wróblewski i świda, 1937 - sędziowski wymiar kary w RP

- racjonalizacja wydawanych wyroków formułowania przez sędziów jest bardzo różnorodna, brak jednolotosci orzekania 

- wsród 293 odpowiedzi ma pytanie, jakimi celami kary kierują się przy wyborze kary było 120 rożnych typów odpowiedzi 

1966 - Tomasz Kaczmarek powtórzył te badania 

W obrazie wskazywanych racjonalizacji kar nastąpiły znaczące zmiany i przesunięcia. 

Bywa i tak ze ta sama sprawa jest oceniana różnie przez rożnych sędziów, wyrok zależy wiec od tego na jakiego sędziego się trafi. 

Raport FOR z badań aktowych dot pomyłek sądowych w 2012 r. - zdarzali się sędziowie wydajacy wyroki surowsze niz przewidywał Kodeks karny            ( badanie obejmowało tylko te przypadki gdzie te pomyłki ujawniono) 

Przykład sprawy karnej z 2008 r ( oszustwo, wyłudzenie kredytu) rozpoznawanej ponownie wskutek błędów proceduralnych - za drugim razem wyrok znacznie łagodniejszy ( kara więzienia krótsza o 2 miesiące, zawieszenie na 4 a nie 5 lat, nie ma kary grzywnej i nadzoru kuratora) 

Głodna sprawiedliwość - badania izraelskie 

Shai Danziger (2011) zbadał ponad 1100 spraw o zwolnienie warunkowe w ciagu 10 miesięcy w 4 izraelskich więzieniach. Okazało się ze liczba pozytywnie rozpatrzonych zwolnień spada prawie do zera pod koniec każdej sesji i wzrasta gdy sędzia wraca z przerwy i jest najedzony i wypoczety. Głodny sędzia nie zwalniał skazanych. 

Sędziowska osobowość 

Badania osobowosciowych cech sędziów - lata 80 

Kaczmarek, dolinska, Giezek, Sitek (1987) - decyzja sędziego w sprawie wymiaru kary i jej psychologiczne uwarunkowania 

Autorzy proponuje typologie osobowości sędziów  wg kryteriów 

1. Konformizm - nonkonformizm 

2.Pesymizm - optymizm 

3.Technicy - humaniści 

Konformista, pesymista i technik wydawali ostrzejsze wyroki.

Obok osobowości sędziów duże znaczenie ma ich indywidualne doświadczenie i otoczenie.

A. Podgorecki, a. Pilinow (1964) - badania nad procesem podejmowania decyzji przez sędziego 

Czy sędziowie są niezawiśli? Okazało się ze w sprawach karnych sędziowie orientują się na szereg grup odniesienia: 

- grupa koleżenska- inni sędziowie, adwokaci, prokuratorzy 

- publiczność obserwujaca przebieg rozprawy 

- opinia publiczna reprezentowana przez dziennikarzy 

- zwierzchnicy sędziego 

- biegli 

- doktryna prawna, opinie prawników-naukowców 

Konkluzja - w empirii sędziowie są " zawiśli"

Wpływ opinii publicznej 

Badania Kaczmarka z 1966

Pytanie w badaniu: Czy przy ustalaniu wysokości kary uwzględnia pan ( sedzia) i w jakim kierunku głos opinii publicznej? 

21 nie odpowiedziało

113 zaprzeczylo

14 - odpowiedz kompromisowa - trzeba brać pod uwagę opinie ludzi

188 uwzględnialo głos opinii publicznej ale większość z nich tylko w przypadkach zaostrzenia ka

Sąd sądowi nierówny....

USA - bardzo silny nacisk na niezawisłość sedziow 

Ale rownież badania amerykańskie pokazują ze sędziowie tez się odwołują do opinii swoich kolegów po fachu

Są tez badania ze na ostateczne decyzje skladow orźekajacych miała wpływ obecność sędziego o silnej osobowości, jego zdanie przyjmowała cała grupa 

Analizy decyzji SN w USA - wpływ miało to komu powierzono przygotowanie opinii sadu 

Znaczące są tez takie rzeczy jak układ budynku sadu i okazje do spotkań sedziow i rozmowy na temat sprawy 

Badania Hood'a - sady magistrackie ( lata 60) 

Sady dla biedoty, właściwie skazywały z automatu bez względu na dowody 

Wnioski 

- poszczególne sady różniły się pod względem surowosci wyroku 

Wynikało to ze spraw organizacyjnych, jak na sali był przewodniczący czyli szef sędziego to wyroki były porządnej rozpatrywane 

Czynniki organizacyjne a sprawa Polska 

Niedawne badania polskiego wymiaru sprawiedliwości

- dwa raporty (2012) wskazują na problem " nadmiernie bliskich" kontaktów miedzy sędziami a prokuratorami w sprawach karnych 

- Raport CWP: prokurator " sam na sam" z sędzia podczas przerwy w sprawie,   niewiadomo co tam ustalają za zamkniętymi drzwiami 

Z raportu FOR - sady nie weryfikują wyroku prokuratora uznając go z góry za słuszny i kierują się za bardzo opinia prokuratora 

USA - na funkcjonowanie sedziow wpływa natłoku spraw - inaczej działają sady w miastach gdzie spraw jest wiecej i trzeba dzialac szybko, nie zawsze dokladnie a inaczej w rejonach o niskiej gęstości zaludnienia gdzie sędzia może sobie pozwolić na tradycyjny proces 

Co wynika z tych analiz: 

- nie ma się co łudzić: te same sprawy mogą być różnie rozstrzygane przez rożnych sedziow ( w zależności od ich osobowości, poglądów, doświadczeń, zaspokojenia potrzeb fizjologicznych) 

- te same sprawy mogą być różnie rozstrzygane zależne od tego w jakim sadze sąr rozpatrywane ( względy organizacyjne) 

- podstawowa zasada rownosci wobec prawa to w dużej mierze fikcja ( podobnie jak tez za żyjemy pod rządami prawa a nie ludzi) 

Socjologia zawodów prawniczych 

Socjologia prawa uczy nas ze żyjemy pod rządami ludzi a nie prawa, trzeba się zatem skupić na tych ludziach. 

Na prawnikami spoczywa ogromna odpowiedzialność. Ważne są zatem nie przepisy ale ludzie którzy stoją na straży tych przepisów i pośredniczą miedzy przepisami a ludźmi 

Co to są za ludzie? 

Założenie - prawnicy to grupa dysponująca specyficzna wiedza i etosem, etyka zawodowa. 

Warto pamiętać iż w teoriach kladacych nacisk na integrację społeczną właśnie profesje takie ja prawnicza odgrywają kluczowa role. Wynika to znaku ze pojęcie profesji ma rownież wymiar etyczny- wsród profesjonalistów  ( lekarzy, dziennikarzy, prawników) obowiązują określone normy etyki zawodowej, istnieje tez coś takiego jak ideał służby publicznej, związany ze szczególna odpowiedzialnością, jaka spoczywa na profesjonalistach . Etos służby publicznej to w pewnym sensie " cena" jaka profesjonaliści płaca za swoją niezależność i posiadanie monopolu na konkretna wiedzę np prawnicza lub lekarska. 

Zadania prawników 

- dbanie o doktrynalną spójność 

- odnoszenie doktryn do konkretnych problemów poprzez odpowiednia interpretacje 

- dochodzenie do kompromisów miedzy celami państwowej legislacji ( względy polityczne)  a potrzebami ludzi 

Można wskazać na 7 rożnych koncepcji 

- Parsons - idea wolnych zawodów,  w których kluczowa role odgrywa system norm i wartości. Maja autonomię i przywileje ale i większe zobowiązania wobec społeczeństwa 

- Hughes- profesja to specyficzna grupa zawodowa posiadają licencje na wykonywanie pewnej działalności  dla uzyskania dochodu, specyfika polega na ustaleniu warunków na jakich działalność ma było prowadzona 

- definiowanie profesji przez wskazanie na cechy charakterystyczne: obecność korporacji zawodowych, zasad etycznych, specjalne przygotowanie do zawody, służba publiczna, specjalne uprawnienia 

- potem próbowano zarazić listę cech profesji - szukano jednego podstawowego kryterium 

- profesja jako monopolizacja rynku na dana usługę przez przedstawicieli profesji - nie w imię interesu publicznego ale dla maksymalizacja zysku

- cześć badaczy wolała zrezygnować z pojęcia profesji i skupić się na analizie różnic i uwarunkowań , prawnicy traktowania jako kolejna grupa zawodowa po prostu 

- podejście interakcjonistyczne - zakładają ze profesja jest to co ludzie uważają za profesje, społeczny wizerunek grupy zawodowej 

23.05.13

Hipotezy dotyczące profesji prawniczej 

1. Jej przedstawiciele posiadają specjalistyczna wiedzę 

2. tworzą swoista wspólnotę, o wspólnych wartościach i interesach 

3. są zorientowani na służbę, a nie na zysk 

Wgląd w empirie głownie na podstawie: polskich badań sedziow i młodych absolwentów prawa na UW (2004) 

Ad1 zawodowa ideologia 

- tworzy się wizerunek prawników jako grupy posiadającej specyficzna wiedzę, niedostępna dla innych ludzi 

- Rzeczywistość jest bardziej złożona! Jak pokazują badania, w praktyce wykonywanie wielu zawodów prawniczych ma charakter rutynowy, ważniejsze jest doświadczenie i wiedza niekoniecznie związana z prawem, liczy się dobra prawnicza gadka a nie wiedza 

- fachowa wiedza jest ważna ale głownie dla elity prawniczej, która się zajmuje najpowazniejszymi sprawami 

- idea autonomii prawa, pozytywizm prawniczy -> klucz do autonomii prawników?

Ad2 wspólnota czy raczej nie? 

- prawnicy nie stanowią homogenicznej grupy, lecz dziela się na zbiorowoscieami posiadające odmienne interesy, niekiedy występują miedzy nimi animozje 

- po pierwsze - różnice miedzy przedstawicielami rożnych zawodów prawniczych ( inne korporacje, kodeksy) 

- różnice miedzy przedstawicielami tego samego zawodu prawniczego w zależności od tego gdzie pracują; sprawiają ze kontrola sprawowana przez grupę zawodowa staje się raczej iluzoryczna - poziom identyfikacji z grupa jest niższy 

- pozostaje poczucie przynależności do profesji ( rozumianej abstrakcyjnie), elity prawnicze przedstawiane jako wzór 

- w praktyce u tych ' na górze' dominuje lojalność wobec klienta, nie zaś profesji, zaś u tych ' na dole' występuje silna pokusa naruszania etyki prawniczej 

- ważne natomiast z punktu widzenia interesów grupy zawodowej : przedstawienie jej jako jedności - to daje status, władze i przywileje 

Homogeniczność grupy zawodowej 

- są tez cechy wspólne! 

- po pierwsze: prawnicy stanowią grupę dość homogeniczna pod względem położenia spoleczno- ekonomicznego 

- także w Polsce ! Badania E.Łojko z 2004 

- badani absolwenci prawa w większości pochodzili z rodzin w których rodzice mieli wyższe wykształcenie 

- 1/3 miała rodzinne koneksje 

- badani to osoby z rodzin o wysokim statusie materialnym

- wniosek - mamy do czynienia z reprodukcji elity prawniczej 

Po drugie - prawników zazwyczaj cechuje silny tradycjonalizm, nacisk na stabilizację prawa 

- także w Polsce! Badania Łojko - oprócz absolwentów badano tez sedziow 

Większość badanych sedziow preferowala stabilny model systemu prawa 

Większość absolwentów preferowala model prawa nadazajacy za zmianami społecznymi 

Kolejna różnica 

Minimalistyczna wizja prawa - 38.2%( sędziowie ), 50.7 ( absolwenci) 14.4 ( cała Polska) 

Preferencje dla ekspansjonizmu prawa - 

Ad3 wspólnota wartości 

- czyli hipoteza, ze dla prawników znaczenie ma pewien zbiór wspólnie uznawanych zasad etycznych - opartych na poczuciu wspólnej misji 

- to ważny element publicznego wizerunku prawniczej profesji ( generalnie zawodów zaufania publicznego) 

- znajduje wyraz w różnego rodzaju kodeksach etycznych

Wspólnota wartości 

- przedstawiciele zawodów prawniczych mówią o poczuciu misji - stanie na strażyprawa, zapewnienie odpowiedniej jakości usług, podtrzymanie porządku prawa 

- ale jest rownież napięcie - z jadnej strony dążenie do zarobków, z drugiej podtrzymanie wizerunku, ktore jest kosztowne 

- z jednej strony zakaz reklamy - legitymizacja autonomii grupy zawodowej ( odróżnia od zwykłego biznesu) 

- z drugiej strony- duszczalne jest pozyskiwanie różnego rodzaju kontaktów, aby uzyskać wiecej ( i lepszych) klientów 

Wartości tez kosztują...

- w praktyce - rożne grupy prawników mogą w różnym stopniu pozwolić sobie na etyke ( badania Carlina). Wielu prawników - jak wyzkazaly badania w USA - ma do zasad etycznych ambiwalntny stosunek ( choć wsród prawńikow są pod tym względem różnice) 

- podobne wyniki dały badania polskie - kontrowersyjne badania wsród studentówprawa UW z drugiej połowy lat. 90 ( badano studentów 1,3 i 5 roku) 

Badania pokazały cyniczny stosunek badanych do prawa i przestrzegania przepisów - niski legalizm, wysoki oportunizm, ok15% antylegalizm 

Wielu studentów odpowiedziało ze wręczyło by łapówkę żeby załatwić jakaś sprawę 

- badania etyki prawniczej - absolwenci prawa i sędziowie - także sugerują dość ambiwalntny stosunek do przestrzegania prawa 

- w 1997 aż 38,4% studentów 5 roku akceptowane wręczanie łapówek ' dla dobra klienta' 

- w 2007 już tylko co 10 by wręczył łapówkę, co piąty powiadomiłby organy ścigania 

- 93,5 uważa ze są prawnicy którzy posługują się prawem w złych zamiarach - głownie działanie dla własnych korzyści, zawyżone kosztów, korupcja 

- ci źli prawnicy to głownie adwokaci 

W badaniach absolwentów z 2004 połowa nie dałaby łapówki, 20% by dało

A jak sędziowie? 

- sędziowie wykazali większy rygoryzm moralny niz absolwenci ale i tak dość rzadko potepiaja niektóre nieetyczne zachowania takie jak: 

- ułatwienie dostania się na aplikacje dziecku przyjaciela potępilo 34 

- wykorzystanie luk w prawie w celu uniknięcia podatku potępiać 35% 

- przeciąganie sprawy w sadzie jako metoda obrony klienta potępilo 58,9

- przyjęcie sprawy nie do wygrania by zarobić 

Prawnicy pod kontrola? 

- ale to nam nie mówi jeszcze wiele o praktyce - czy zasady są faktycznie przestrzegane czy raczej stanowią element kształtowania pozytywnego wizerunku? 

- badania - czy kontrola grupy zawodowej odczuwalna ? 

Pytanie - czy z pani obserwacji wynika ze środowisko prawnicze wywiera presję na prawników by przestrzegali norm etycznych ? 

Raczej nie odczuwają - stosunek ambiwalntny 

Usługa czy służba? 

- sytuacje moralnie dwuznaczne 

Z jednej strony lojalność wobec klienta( bardzo ważne dla prawników) , z drugiej interes spoleczny ( ale wg Parsonsa zbyt mocne " wczuwanie się" w sytuacje klienta jest jedna z from dewiacji prawników) 

- przyklad 1 - prawnicy mafii a kodeks etyki - przecież każdy ma prawo do pomocy prawnej, nawet ten mafiozo. Prawnik musi mu okazać lojalność jednocześnie dbając o interes społeczny - bardzo trudne - więc większość prawników mafii przechodzi jednak całkiem na " ciemn stronę mocy" 

- przykład 2 - do zasad etyki adwokackiej należy obrona klienta za wszelka. Cenę, nawet wbrew własnym przekonaniom, ale zarazem adwokat nie może poświadczać nieprawdy ale może wprowadzać sad w błąd 

- przykład 3 z polski - adwokackiej spory wokół niedawnych wypowiedzi mec rogalskiego - tego który broni rodzin smolenskich i powiedział w tv ze nie wierzy w zamach - został skarcony przez innych adwokatów ze swojej kancelarii w formie oficjalnego listu, za to ze nie był lojalny wobec klientow

- liczne dylematy moralne, trudność jasnego zdefiniowania, jak należy się zachować w konkretnych sytuacjach 

Badania Turskiej z 2002-2003 r. - 200 sedziow z woj. Mazowieckiego - większość badanych była przeciwna modyfikacji zasad etycznych i moralnych 

To powoduje ze kontrola ze strony grupy zawodowej jest dość jednostronna, dotyczy ewidentnych przypadków 

-jezeli mowa o etyce to sa to raczej symbole i retoryka i nie ma to zastosowania w praktyce 

Podsumowanie

- prawnicy są grupa bardziej zróżnicowana nic się potocznie przyjmuje 

- tworzenie wizerunku prawników jako profesji ( w rozumieniu Parsonsa) jest ważne z punktu widzenia interesów przedstawicieli tej grupy

- mimo wszystko żeby ten interes mogl byc realizowany czasem ten nacisk grupy jest konieczny, zwłaszcza w sytuacjach ewidentnie nieetycznych 

Problemy z funkcjonalizmem 

Rozważania dotyczące zawodów prawniczych prowadzą do szerszej kwestii ideologicznej, symboliki prawa 

Integracyjną funkcja prawa bez okularów 

- z teorii funkcjonalistow wynika ze aby prawo działało i integrowanie społ musi istnieć pewna dozą społecznego consensusu wokół podstawowych wartości na których prawo mogłoby się opierać 

Prawo jako " symbol władzy" thurman Arnold 

Wielkość prawa polega na tym ze podtrzymuje wrażenie jedności mimo ze realnie tak nie jest 

Im bardziej pełne sprzeczności jest prawo tym lepsze, bo każdy znajdzie coś dla siebie i powód żeby to prawo legitymizowac

Tego typu myślenie jest w sumie do pogodzenie z myślenie, funkcjonalistow -prawo integruje spoleczenstwo poprzez funkcje symboliczna 

Efektywność prawa jako symbol władzy może być duża nawet jeśli urzędnicy i obywatele nie przestrzegają prawa 

Przykład - ustawa o pokojowce w Norwegii 

V. Albert zbadał ankieta ponad 200 gospodyń i 200 pokojowek 

Okazało się ze ustawa o pokojowce jest właściwie prawem martwym, nawet jeżeli ktoś jej przestrzegał to raczej przypadkowo umawiajac się w ten sposób z pracodawca 

- zapisy ustawy są słabo znane. Jeżeli pokojowki wiedziały coś o tej ustawie to było to tylko to co już było znane i było z zgodzie z istniejącym obyczajem a nie to co wg ustawodawcy miało zmienić sytuacje pokojowek 

- duża rotacja w tej grupie zawodowej - łatwiej zmienić pracodawcę niz iść z nim do sadu 

Wniosek - po co ta ustawę zrobiono? Żeby politycy mogli się pochwalić ze coś zrobili, konserwatyści się zgodzili bo wiedzieli ze i tak to sie nie przyjmie - prawopogodzili sprzeczności - symbolika 

W służbie kapitału ? 

Paszukanis ( za marksem) - Prawo stanowi podstawę przymusu kapitalistycznego, ukrytego pod maska praworządności  i stanowi odzwierciedlenie kapitalistycznego myślenia 

Równi i równiejsi wobec prawa - nierówność w dostępie do prawa kiedyś i dzisiaj 

Wnioski – problem z marksistowską wizją prawa – łatwo wpaść w pułapkę ekonomicznego determinizmu czyli uzasadniać wszelkie rozwiązania prawne przez wskazanie na interesy klasy panującej ( w najgorszym razie można mówić o ustępstwach dzięki którym system może trwać).

5.06.13

Weber 

Wprowadzenie: problemy dla socjologa prawa i nie tylko : 

- teoretycznie mamy równość wobec prawa ( podstawa jego legitymiazacji) 

- w praktyce - zasady takie same a efekty rożne, ponieważ ludzie maja różne zasoby 

- przykład ' niesprawiedliwe' egzaminy zewnętrzne w szkołach. 

Co z tym zrobić? Jakie dylematy sie tu kryją? Odpowiedzi u webera - koncepcja racjonalizacji prawa. 

Racjonalizacja 

Weber pytał o mechanizm przejścia od społeczeństw tradycyjnych do nowoczesnych - o przyczyny powstania kapitalizmu i nowego sposobu organizacji życia zbiorowego. Odpowiedz - rcjonalizacja. 

Racjonalizacja - ludzkie postępowanie jest środkiem do osiagniecia maksymalnych zysków 

Prawo wg Webera 

Prawo - normy za którymi idzie przymus prawny ( sankcja stosowana przez państwo, państwo ma monopol na przemoc ) 

Definicja webera nie sprowadza sie do sposobu rozumienia prawa przez prawniczych pozytywistow 

- dla webera ważna jest analiza racji uzasadniajacych ' prawomocnosci prawa' czyli powodów dla których  normy obwarowane sankcjami przymusu państwowego są akceptowane, dlaczego ludzie te normy akceptują ( niekoniecznie przestrzegają) 

- prawo dla webera umożliwia racjonalne działanie- prawo pozwala nam przewidzieć co nas czeka jak coś zrobimy lub jak czegoś nie zrobimy - możemy kalkulować skutki decyzji co jest warunkiem każdego działania celoworacjonalnego 

- racjonalizacji prawa - polega u webera na stosowaniu norm ogólnych, uniwersalnych, ktore konkretyzuje sie dopiero w odniesieniu do konkretnych przypadków. Bliskie obecnej rzeczywistości prawnej 

A jak było dawniej? Wg webera 

Prawo irracjonalne - pierwotny typ stosowania prawa ( poza czasami prawa rzymskiego) - sady boże, sady wyroczni, sady na czarownicach ( jak sie utopi to nie była czarownica) 

proces racjonalizacji jako zastosowanie ogólnych norm w decyzjach prawnych dokonywał sie stopniowo: 

po pierwsze - jako efekt dążenia sędziow do wydawania decyzji opartych na dawniejszych orzeczeniach, zgodnych z tradycja ( czemu sprzyjało kształtowanie sie grup ekspertów - adwokatów i sedziow) - początek common law ( prawo precedensowe) 

Po drugie: jako efekt świadomego narzucania nowych reguł - początkowo w formie objawienia, co powinno sie czynić w przypadkach danego typu. Wizja odpowiednich norm " spływała" na charyzmatycznego przywódcę - początek stanowienia prawa 

W tych procesach duże znaczenie miał tez pierwotny formalizm procedury prawnej - żeby uzyskać prawnie wiążąca odpowiedz, należy w odpowiedni sposób, przy zastosowaniu odpowiednich rytuałów, sformułować pytanie. 

Z tego formalizmu wywodzą sie współczesne formy postępowania dowodowego itp. 

Jak do tego doszło? Jakie były główne bodźce dla racjonalizacji prawa? 

- przede wszystkim wzrost znaczenia obrotu dobrami i rozwój celoworacjonalnych porozumień - rozwój handlu i gospodarki, potrzeba uregulowanych prawnie porozumień 

( jak sie z kimś na coś umawiam to muszę spisać umowę żeby moc sie potem odwołać do sadu) 

- potrzeba uczynienia decyzji bardziej przewidywalnymi, dla potrzeb obsługi tych porozumień 

- wiązało sie to z rosnąca potrzeba prawniczej wiedzy fachowej 

- rosnąca warstwa fachowców stanowiła główny czynnik sprawczy dalszej racjonalizacji 

Czynniki formalnej racjonalizacji to 

- właśnie wzrost znaczenia obrotu dobrami 

- ukształtowanie sie grupy zawodowej praktyków prawa 

- rozwój uniwersyteckiego nauczania ( nauka jest zawsze usystematyzowane więc żeby uczyć prawników trzeba było prawo usystematyzować) 

- powstanie ' imperium' czyli władzy o swoiscie wyodrebionych funkcjach - czyli władzy nie wszechobecnej ale opartej na jakimś podziale zadań - władza ta sprzyjała racjonalizacji prawa zwłaszcza tam gdzie pozostawała w sojuszu z potężnymi grupami prawników 

Nie ma teleologii!!!

Cały proces racjonalizacji miał swoją specyfikę w poszczególnych spoleczeństwach ! 

Typy idealne prawa 

Prawo może być(4 typy): 

1. Irracjonalne bądź  2.  racjonalne 

3. Formalne lub 4. substancjalne ( uzasadnienie dla decyzji prawnych ' płynie' z zewnątrz, spoza systemu prawnego ) 

Prawo formalne nie potrzebuje dodatkowych uzasadnień, nie ma być sprawiedliwe ważne żeby było oparte na formalnych przesłankach! 

Formy prawa : 

1. Prawo formalnie irracjonalne - prawo i jego stosowanie to rezultat indywidualnych decyzji wyznaczonych nie przez sens określonego postępowania czy sytuacji, lecz przez ich formę zewnętrzna - rytuały 

2. Prawo substancjalnie irracjonalne - prawo to efekt indywidualnych decyzji władcy lub kapłana 

3. Prawo substancjalnie racjonalne - prawo i jego interpretacja użasadniane z zewnątrz przez politykę, ideologię, religie 

4. Prawo formalnie racjonalne - użasadniane prawniczymi sylogizmami i logika systemu prawnego - przepis to przepis, nie wymaga uzasadnień z zewnątrz -> typ idealny zbliżony do pozytywistycznej wizji prawa. Poszczególne reguły dają sie logicznie wywiesc z norm ogolniejszych. Dla prawa charaterystyczna jest systematyzacja. Wg Webera ten typ najlepiej współpracuje z kapitalistyczną gospodarką

Prawo formalnie racjonalne ma charakter abstrakcyjny ale dzieki temu śtanowi warunek stabilności i możliwości kalkulowania postępowania sądowego. Stanowi tez gwarancje wolności, która jest trudna do pogodzenia z ideologicznym zainteresowaniem materialna sprawiedliwością 

Tym bardziej ze władzom zainteresowanym realizacja społecznych czy religijnych ideałów najlepiej służy ' sprawiedliwosc kadiego' 

Formalizm -> analogia do autonomii prawa, podkreslanej przez funkcjonalistow

Tak rozumiany formalizm to podstawa idei "państwa prawnego" ( panstwa prawa) uksztaltowanej w Niemczech w XIX w. 

To co substancjalne i irracjonalne 

- nawet współcześnie prawo nie jest ani w pełni formalne ani w pełni racjonalne i są w nim elementy substancjalne i irracjonalne ! 

Substancjalnie racjonalne- pakiet antykryzysowy ( np płatne urlopy postojowe), Lex Lepper - zakaz kandydowania do sejmu osobom z wyrokami 

Substancjalnie irracjonalne - bieżące administrowanie, oparte na dyskrecjonalnych decyzjach urzędników w konkretnych przypadkach ( np decyzje o przyznaniu świadczenia z pomocy społecznej) 

Formalnie irracjonalne - normy nakazujące przestrzeganie rytuałów, stojące na straży pewnych tabu - obraza uczuć religijnych, przysięganie przed sądem - pozostałość pierwotnego, magicznego myślenia 

Weber sam zauważał antyformalistyczne elementy współczesnego mu prawa.

Tylko bezosobowe prawo postawione ponad ludźmi może być gwarantem wolności ale takie prawo nie jest legitymizowane przez ludzi, stać tez te elementy substancjalne i irracjonalne. Respektowanie bezosobowych reguł może kłócić sie z poczuciem sprawiedliwości, żadna lista jakiś reguł czy możliwych sytuacji nigdy nie będzie pełna więc trzeba prawo dostosować. 

Generalnie prawo i sprawiedliwość nie dają sie całkiem połączyć. Przy ustaleniu ogólnych, uniwersalnych norm zawsze ktoś będzie sie czuł pokrzywdzony. 

Mroczna strona racjonalizacji 

weber - Racjonalizacja prowadzi do rozwoju biurokracji i wpycha w " żelazną klatkę" - całkowicie zbiurokratyzowanego, bezosobowego porządku społecznego. 

Nieefektywność formalizmu - krytyka weberowskiego modelu biurokracji- merton i crozier - nacisk na konformizm i dyscyplinę, wyuczona bezradność, przeniesienie celów, rytualizm. - to jest cena jaka płacimy za państwo prawa, za postawienie prawa ponad ludźmi 

Pomysł rozwiązania - new public management - przekazanie urzędnikom większej autonomii, swobody podejmowania decyzji- co je sprzeczne z idea rządów prawa. Naraża to ludzi na niebezpieczeństwo urzędniczej arbitralnosci. 

Jak kontrolować biurokratów? - należy brać pod uwagę skuteczność a nie wypełnianie procedur 

Powstaje problem ze nie wiadomo jakie działania skutecznie zbliżają nas do celu. Ze względu na coraz większa złożoność społeczeństw nie wiemy jak pewne problemy rozwiązać, nie mamy gotowych recept i w efekcie decyzje jak coś osiągnąć spychamy na urzędnika który poniesie za to odpowiedzialność a nikt nie powie mu jak to zrobić. 

Brak skuteczności kosztem procedury? 

To problem bardziej ogólny - odnosi sie w zasadzie do wszelkich prób bazposredniego " sterowania" społeczeństwem za pomocą prawa!

System overload - ostatecznie prowadzi do kryzysu legitymizacji 

Wnioski 

Państwo prawa jest: 

- nierealne i autodestrukcyjne 

- nieodzowne 

- niepożądane ( ogromna cena nadmiernego formalizmu) 

Koncepcja webera to punkt wyjścia interesujących pytań, m.in o znaczenie idei państwa prawnego współcześnie, problemy związane z formalizmem prawnym. W jakim kierunku zmierza prawo i jak powinno wyglądać? 

6.06.13 

Zróżnicowania wśród prawników 

Problem odnosi sie do kwestii szerszych uwarunkowań nierówności wobec prawa.

Nierówności wobec prawa czy nierówności w dostępie do prawa to nie tylko kwestia pieniędzy... Przyczyny tych zjawisk często są głębsze: kontekst kulturowy, kontekst instytucjonalny itp.

Uwarunkowania nierówności wobec prawa 

Na podstawie dyskursu naukowego

1) definicje sytuacji ze strony samych zainteresowanych ( czy ich problem ma charakter prawny) - badania legal consciousness 

2) czynniki związane z funkcjonowaniem sądów ( zwłaszcza natłoku spraw), niektóre prawnicze ideologię ( na ich dyskryminujące działanie wskazują autorzy o lewicowej orientacji) 

3) dopiero tam gdzie dany problem zostaje zidentyfikowany jako kwalifikujący sie do rozwiązania za pomocą prawa ( i gdzie istnieje motywacja do tego by 'zdać sie na sad') bariera może sie stać niedostatek zasobów umożliwiających prawne dochodzenie roszczeń 

- dodatkowa trudność: próby zaradzenia problemom zasobów (3) nie dość ze nie rozwiązuje problemów (1i2) to na dodatek mogą pogłębiać problem 2 

Pojęcie świadomości prawnej ( legal consciousness ) 

- świadomość prawna to szersze pojęcie niz ' społeczna znajomość prawa' - nie sprowadza sie tylko do stopnia, w jakim ludzie są świadomi norm prawa oficjalnego ale do tego jak ludzie rozumieją prawo 

Badania: prawo i słowne zaczepki - reakcja ludzi na takie zaczepki słowne w miejscach publicznych 

- Badacze sprawdzali świadomość prawna odnosząca sie do ordynarnych zaczepek słownych 

- wywiady jakościowe pogłębienie (n=100), respondenci dobierani w miejscach publicznych, dobór poprzedziła obserwacja incydentu i reakcji na zaczepkę. 

- wyniki sprzeczne ze stereotypem - kobiety i czarni są częściej ofiarami zaczepek i powinni byc na to bardziej wyczuleni, chcą z tym walczyć, ale nie traktują tego jako problemu do rozwiązania na drodze prawnej, traktowali to jako swój osobisty problem 

- w rożnych grupach były rożne powody niechęci do prawnej regulacji

- biali mężczyźni najczęściej powoływali sie na pierwsza poprawkę konstytucji czyli wolność słowa - nieprawda ze osoby o niższym statusie są bardziej czuli na punkcie praw obywatelskich ! 

- inne uzasadnienie - problem jest za mało poważny by iść z tym do sadu, to raczej problem osobisty z którym każdy sobie musi radzić sam

- takie prawo byłoby niemożliwe do wyegzekwowania 

- mniejszości narodowe - brak zaufania do prawa, policji i sądów 

Dostęp do sadu a koszty 

- europejski trybunał praw człowieka - jeżeli kogoś nie stać na pomoc prawna to brak tej pomocy można uznać za naruszenie art 6 Konwencji o ochronie praw człowieka 

- rezolucja nr 78(8) - konieczność wyeliminowania przeszkód ekonomicznych w dostępie do wymiaru sprawiedliwości 

Czym powinien kierować sie ustawodawca ustalając wysokosc kosztów sądowych ? 

W literaturze: 

- wysokość kosztów nie powinna ograniczać obywatelowi dostępu do sadu 

- system opłat powienien jednak trochę ograniczać obywateli, nie można doprowadzić do sytuacji w której każdy w każdej blahej czy fikcyjnej sprawie pójdzie do sadu i go zablokuje 

- system opłat powinien zachęcać do wykorzystania sądownictwa polubownego - mediacji 

- opłaty powinny zapewnić zwrot części wydatków ponoszonych przez państwo na funkcjonowanie sądów 

roczne wydatki na pomoc prawna 

Albania - 0,01€ - najmniej 

Polska - 0,6€ 

Wielka Brytania - 60€ najwiecej 

Francja i Luksemburg całkiem zniosły opłaty sądowe - żeby odstraszyć pieniaczy, sad ocenia najpierw powagę sprawy, jeśli jest nie warta uwagi to taki pieniacz płaci karę ale ten kto ma poważna sprawę nie płaci nic 

Statystyki te nie uwzględniają zwolnienia z opłat dla najbardziej potrzebujących. Teoretycznie można zostać zwolnionym ze wszystkich opłat na podstawie oświadczenia o majątku, stanie rodzinnym, dochodach i źródłach utrzymania - ostateczna decyzje podejmuje jednak sędzia 

problem przewlekłości 

uwarunkowania zdaniem ekspertów 

- archaiczna baza materialna, braki w podstawowym sprzęcie biurowym, niska komputeryzacja 

- braki kadrowe ( zwłaszcza jeśli chodzi o personel pomocniczy) i nadmierne obciążenie sedziow pracami innymi niz orzekanie

- brak bodźców materialnych do wydajniejszej pracy 

- niezdyscyplinowanie uczestników postępowania ( rezultat niewielkiej liczby adwokatów i radców) 

- niewłaściwa organizacja pracy sądow ( system jednozmianowy, nieterminowosc dostarczania przesyłek) 

- sposób zachowania sie sędziego prowadzącego postępowanie ( na ile jest w stanie zapewnić sprawny przebieg postępowania, zaskarzalnosc orzeczeń) 

- zasady procesowe, procedury sprzyjające przewlekłości postępowania 

Wpływ spraw do sądow powszechnych 

- wzrost liczby spraw napływających do sądow ( przyczyny : powstanie krajowego rejestru sądowego i rejestru zastawów oraz rejestru dłużników niewypłacalnych w 1998) 

Budżet sądownictwa 

- jak to sie ma do obecnego stanu zasobów polskiego sądownictwa ? 

- wprawdzie suma środków budżetowych wydawanych na polskie sądownictwo w liczbach bezwzględnych jest niższa na tle krajów Europy ale nie ma powodu żeby uznać polskie sady za pokrzywdzone, bo te wydatki stanowią spora cześć budżetu 

Pracownicy administracji 

- upatruje sie przyczyn przewlekłości w zbyt małej liczbie osob ktore odciazylyby sedziow od papierkowej roboty ale wychodzi na to ze w Polsce jest stosunkowo dużo pracownikow administracyjnych ( wiecej tylko w Niemczech i Rosji) 

- współczynnik liczby pracownikow administracji na 1 sędziego zawodowego był w Polsce stosunkowo wysoki, nawet na tle UE 

- pojawia sie problem niskich kwalifikacji tych ludzi 

Nie mamy dobrych danych ktore jednoznacznie pozwoliłyby ocenić stopień przewlekłości spraw sądowych

Badania 

IWS (2007) - " prawo w działaniu" - celem ocena przebiegu postępowań z punktu widzenia sprawności. Źródła danych - akta spraw 

- analiza przyczyn przewlekłości w sprawach karnych. Ocena stanu 215 spraw, ktore wpłynęły do warszawskich SR w 1999 

- spośród 215 analizowanych spraw karnych 139 to sprawy zakończone i tylko 23 spośród nich nie stwierdzono problemów z przewlekloscia 

- główna przyczyna przewlekłości - nadmierna liczba rozpraw w jednej sprawie, często powodowane przez oskarżonych i świadków 

- nieskuteczna rozprawa to taka na której nie zapada wyrok 

Inne przyczyny przewlekłości 

- ważne jest to co sie dzieje przed i pomiędzy rozprawami 

- brak nadzoru nad stanem przygotowania do rozprawy ( na rozprawie okazuje sie ze nie wszyscy dostali wezwanie) 

- niedostateczna znajomosc akt przez sedziow 

- problem leży przede wszystkim w organizacji pracy sądow ! 

Sprawy cywilne 

- częsty powód zwłoki: zawieszenie postępowania - tu wina nie leży po stronie sadu 

- problemem braku przygotowania do sprawy ( brak wszystkich dowodów i koncepcji prowadzenia sprawy, sędzia nie ma planu jak poprowadzić ta pierwsza rozprawę w sprawie, jest nieprzygotowany) 

- efekt - niepotrzebnie duża liczba rozpraw. Sady odroczaly decyzje jak sędzia nie wiedział co zrobić 

Wnioski 

- nierówności wobec prawa to nie jest tylko kwestia braku zasobów ! Jeskby usprawnić organizacje sadów nie byłoby tyle przewlekłych spraw 

- równość wobec prawa to w zasadzie fikcja ! - prawo samo w sobie działa marginalizująco ( wyłącza pewne sfery życia spod swojej jurysdykcji) równości wobec prawa nie poprawi lepszy dostęp do wymiaru sprawiedliwości bądź zwiększenie zatrudnienia w sądach