Układ krążenia i oddechowy

Omdlenie

Omdlenie to krótkotrwała i przemijająca utrata przytomności spowodowana nagłym rozszerzeniem naczyń. Efektem tego jest zmniejszony napływ krwi do mózgu, co powoduje jego niedokrwienie i utratę przytomności.

Najczęstsze przyczyny omdleń:

• silne negatywne bodźce, np. widok krwi, niepomyślna wiadomość, silny lęk, nieprzyjemne zapachy, duszne pomieszczenia.

• ból

Typowe objawy poprzedzające omdlenie:

• osłabienie

• “mroczki” przed oczami

• szumy w uszach

• blada, spocona skóra

Utracie przytomności często towarzyszy upadek poszkodowanego, co może doprowadzić do urazów wynikających z uderzenie o przedmioty znajdujące się w otoczeniu.

Rozpoznanie:

• Na podstawie oceny funkcji życiowych:

  • poszkodowany jest nieprzytomny, ale

  • oddech jest zachowany,

  • tętno z reguły wyczuwalne (możliwe zwolnienie)

• Oraz na podstawie wywiadu od świadków zdarzenia.

Postępowanie:

1. Ułożenie poszkodowanego na plecach

2. Zastosowanie pozycji czterokończynowej, tj. jednoczesne uniesienie kończyn górnych i dolnych.

U kobiety w zaawansowanej ciąży, zamiast w/w pozycji należy zastosować ułożenie na lewym boku (bądź podłożenie poduszki lub koca pod prawy bok w pozycji na plecach)

1. Zapewnienie dostępu świeżego powietrza

2. Poluźnienie krawata, rozpięcie kołnierzyka

3. Do momentu odzyskania przytomności – kontrola parametrów życiowych

4. Jeśli po kilku minutach świadomość nie powraca – wezwanie pogotowia.

Nie wolno:

• cucić poszkodowanego przez uderzenia w twarz

• wlewać mu do ust zimnej wody (ryzyko zakrztuszenia!)

Powikłania:

Nieodzyskanie przez poszkodowanego przytomności pomimo zastosowania powyższej procedury może świadczyć o:

• innej, poważniejszej przyczynie utraty przytomności

• urazie czaszkowo-mózgowym, do którego doszło w trakcie upadku

W tych przypadkach należy wprowadzić postępowanie jak przy utracie przytomności.

Należy pamiętać, że niedrożność dróg oddechowych spowodowana opadaniem języka może być przyczyną nagłego zatrzymania krążenia!

Zawał serca

Zawałem serca nazywamy ostre niedokrwienie ściany mięśnia sercowego spowodowane najczęściej niedrożnością naczynia wieńcowego. Niedokrwienie powodujące niedotlenienie doprowadza do martwicy i dysfunkcji.

Przyczyny

• miażdżyca naczyń wieńcowych – główna przyczyna

• nadciśnienie tętnicze

• cukrzyca

• otyłość

• hiperlipidemia (podwyższony poziom tłuszczów we krwi)

• palenie tytoniu

• predyspozycja płci męskiej

Skutki

• wstrząs kardiogenny

• zaburzenia rytmu i przewodzenia

• ostra niewydolność lewej komory z towarzyszącym pełnoobjawowym obrzękiem płuc

• nagła śmierć sercowa

Objawy

• ostry ból wieńcowy

  • obecny u 90% chorych (u 10% głównie przy współistniejącej cukrzycy zawał może być bez objawów bólowych)

  • określany jako trudny do zniesienia

  • określany jako silny ucisk na klatkę piersiową

  • zlokalizowany za mostkiem – ból zamostkowy

  • promieniujący – do żuchwy, do lewej kończyny górnej, do okolicy międzyłopatkowej, do nadbrzusza

  • trwa ponad 20 minut

• objawy towarzyszące

  • nudności, wymioty

  • niepokój, strach przed śmiercią

  • osłabienie

  • duszność

  • zimne poty

• powikłania

  • zaburzenia rytmu serca

  • obrzęk płuc

  • nagłe zatrzymanie krążenia

Rozpoznanie

• poszkodowany pobudzony

• w większości przypadków przytomny (utrata przytomności w rozległych zawałach z powikłaniami)

• oddech od normalnego do przyspieszonego i spłyconego

• tętno

  • przyspieszone – wywołane stresem

  • nieregularne – zaburzenia rytmu, dodatkowe skurcze

  • zwolnione – świeży blok przewodzenia

  • nitkowate lub niewyczuwalne – wstrząs kardiogenny

• pienista wydzielina z ust – przy towarzyszącym obrzęku płuc

• poszerzenie żył szyjnych – zastoinowa niewydolność krążenia

Wywiad zebrany od poszkodowanego, jego rodziny lub świadków wypadku obejmujący wcześniejszy stan zdrowia poszkodowanego a także okoliczności i zdarzenia, które poprzedziły wypadek (stres, sytuacja rodzinna, w pracy), jest pomocny w rozpoznaniu.

Postępowanie

1. Ułożenie w pozycji siedzącej lub półsiedzącej – zmniejsza powrót krwi żylnej obwodowej do serca i obniża jego obciążenie.

2. Ograniczenie ruchów poszkodowanego. Wysiłek zwiększa zapotrzebowanie na tlen także w obrębie niedotlenionego obszaru serca – powiększenie zmian martwiczych.

3. Zapewnienie komfortu psychicznego – stres zwiększa zapotrzebowanie na tlen.

4. Rozluźnienie krawata, rozpięcie kołnierzyka koszuli.

5. Dostęp świeżego powietrza

6. Jeżeli poszkodowany leczy się na serce i posiada nitroglicerynę, podać podjęzykowo, jeżeli ból nie ustąpi w ciągu 5 minut, dawkę powtórzyć.

7. Można podać aspirynę doustnie (przeciwwskazania: choroba wrzodowa, alergia).

8. Wezwanie pomocy.

9. Kontrola stanu poszkodowanego z uwagi na możliwość gwałtownego pogorszenia się.

10. W przypadku zatrzymania oddechu i krążenia – Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

Obrzęk płuc

Obrzęk płuc jest stanem, w którym dochodzi do nadmiernego gromadzenia się płynu przesiękowego w przestrzeni śródmiąższowej i pęcherzykach płucnych.

Przyczyny:

• rozległy zawał serca

• gwałtowny wzrost ciśnienia w przebiegu nadciśnienia tętniczego

• w zaostrzeniach przewlekłej lewokomorowej niewydolności krążenia

• wady zastawki aortalnej

• zwężenie zastawki dwudzielnej

• napadowe zaburzenia rytmu

• ostra niewydolność nerek

• ostre zatrucia

• chemiczne uszkodzenie płuc

• zatorowość płucna

• ciężkie zakażenia

• reakcja immunologiczna

• uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego

• silne promieniowanie

Skutki:

Obrzęk prowadzi do utrudnionej wymiany gazowej w pęcherzykach, gdyż gromadzący się płyn zmienia przepuszczalność błony pęcherzyka dla gazów. Prowadzi to do hipoksji (obniżenie stężenia tlenu we krwi tętniczej) i często także do hiperkapnii (podwyższenie zawartości dwutlenku węgla we krwi tętniczej). W efekcie dochodzi do niedotlenienia wszystkich tkanek.

Objawy:

• chory odczuwa lęk

• skóra jest szara, blada, może być sina

• występują poty

• dość gwałtownie narasta duszność, co zmusza do przyjęcia pozycji siedzącej (łatwiej się oddycha)

• kaszel

• odksztuszanie pienistej wydzieliny, może być podbarwiona krwią

• oddech i tętno przyspieszone

• przepełnienie żył szyjnych

Postępowanie:

1. Chorego należy posadzić, opuszczając jego kończyny dolne. Zmniejsza to powrót krwi żylnej do serca i przez to zmniejsza wysięk w płucach

2. Zadbać o drożność dróg oddechowych

3. Zapewnić dostęp świeżego powietrza

4. Wezwać pomoc

5. Systematycznie oceniać podstawowe parametry życiowe (przytomność, oddech, tętno)

6. Jeśli dojdzie do zatrzymania oddechu i/lub krążenia – postępowanie: resuscytacja krążeniowo-oddechowa.

Astma

Astma oskrzelowa jest zespołem chorobowym wywołanym odwracalnym, napadowym zwężeniem dróg oddechowych. Zwężenie spowodowane jest skurczem nadwrażliwych oskrzeli, obrzękiem błony śluzowej i zwiększoną produkcją wydzieliny przez gruczoły śluzowe.

Przyczyny:

• istniejąca atopia, czyli osobnicza skłonność do prezentowania odczynów alergicznych na działanie różnych alergenów, np. pokarmów, pyłków roślin, pierza, roztoczy kurzu, pleśni, sierści zwierząt, leków

• współistniejące zakażenie wirusowe lub bakteryjne

• czynniki psychogenne – stres

• wysiłek fizyczny

• wdychanie zimnego powietrza

Objawy:

• duszność wydechowa o charakterze napadowym

• tachypnoe – przyspieszenie oddechu

• ortopnoe – uruchomienie dodatkowych mięśni oddechowych spowodowane wzmożonym wysiłkiem oddechowym

• przedłużony wydech z towarzyszącym świstem

• tachykardia – przyspieszenie czynności serca

• sinica

• brak bólu w klatce piersiowej w trakcie ataku

Postępowanie:

1. Posadzić poszkodowanego. Dzięki temu łatwiej będzie mu oddychać

2. Zapewnić dostęp świeżego powietrza

3. Podać choremu leki wziewne – jeśli zażywał je wcześniej i są dostępne podczas ataku

4. Zawiadomić pogotowie ratunkowe

5. Oceniać regularnie podstawowe funkcje życiowe

Odma

Odma opłucnowa to obecność powietrza w jamie opłucnej. Jama opłucnej to potencjalna przestrzeń pomiędzy dwoma blaszkami – opłucną ścienną i płucną, która umożliwia poruszanie się płuc i innych narządów wewnątrz klatki piersiowej podczas oddychania.

Przyczyny:

• uraz penetrujący klatki piersiowej

• uszkodzenie tchawicy, oskrzeli lub miąższu płucnego, urazowe lub samoistne

Skutki:
Zaburzenie wentylacji przez nagromadzone w opłucnej powietrze, uciskające miąższ płucny.

Wyróżniamy 3 typy odmy:

Odma samoistna

Przyczyny:

• najczęściej jest wynikiem pęknięcia pęcherzy rozedmowych

• do odmy samoistnej predysponują wcześniejsze zmiany w miąższu płucnym wywołane: przewlekłym nieżytem oskrzeli, astmą oskrzelową, gruźlicą, sorkoidozą płucną, pylicą guzami, ropniami płuc.

• może ją poprzedzić znaczny wysiłek fizyczny, silny kaszel i parcie

• przyczyna może być też nieuchwytna, bez wcześniejszych zmian w płucach

Objawy:

• nagły, ostry, kłujący ból w klatce piersiowej

• kaszel

• duszność

• płytki oddech

• tachypnoe (przyspieszony oddech)

• sinica

• utrata przytomności

• może też wystąpić nagły zgon

Postępowanie:

1. Zapewnienie drożności dróg oddechowych

2. Odbarczenie odmy przez nakłucie ściany klatki piersiowej grubą igłą w drugiej przestrzenie międzyżebrowej w linii środkowoobojczykowej. UWAGA! Tylko przeszkoleni ratownicy mogą wykonać odbarczenie!

3. Poprawienie wentylacji zdrowego płuca poprzez ułożenie poszkodowanego na boku po stronie odmy. Stabilizuje to dodatkowo klatkę piersiową

4. Wezwanie pogotowia ratunkowego

5. Regularna kontrola podstawowych funkcji życiowych

Odma urazowa

Przyczyny:

• uszkodzenie opłucnej przez złamane żebro w przebiegu wypadków komunikacyjnych, upadków z wysokości, masażu pośredniego serca

• uszkodzenie ściany klatki piersiowej przez ciało obce (zakłucie nożem)

• uszkodzenie jatrogenne (powikłanie kaniulacji żył centralnych, biopsji)

Objawy:

• jak w odmie samoistnej

• widoczna rana klatki piersiowej; przedmiot wywołujący odmę może tkwić dalej w ranie

• syk towarzyszący ruchom oddechowym słyszalny w miejscu uszkodzenia ściany klatki piersiowej spowodowany przeciekiem powietrza.

Postępowanie:

1. Udrożnienie dróg oddechowych

2. Otwartą ranę klatki piersiowej zabezpieczyć szczelnym, najlepiej foliowym, jałowym opatrunkiem. Ma to za zadanie zapobiec dalszemu dopełnianiu się odmy. Jeśli nim nie dysponujemy, ranę przykryć ręką lub należy poszukać innego materiału, aby ranę zamknąć.

3. W odmie obustronnej należy najpierw wykonać głębokie wdmuchnięcie powietrza do płuc (patrz: resuscytacja krążeniowo-oddechowa) i na szczycie wdechu założyć opatrunek na rany klatki piersiowej.

4. Ciało obce penetrujące ścianę klatki piersiowej należy pozostawić w miejscu penetracji. Trzeba je ustabilizować tak, aby nie powodowało dalszych uszkodzeń i uszczelnić opatrunkiem ranę wokół.

5. Ułożenie poszkodowanego na chorym boku

6. Wezwanie pomocy

7. Regularna kontrola podstawowych funkcji życiowych

Odma wentylowa

Aby zrozumieć mechanizm tej odmy, najprościej wyobrazić sobie opłucną jako 2 szczelne worki włożone jeden w drugi. W prawidłowo działającym płucu rozciąganie worka zewnętrznego powoduje również rozciąganie tego położonego wewnątrz i powietrze jest dzięki temu zasysane przez górne drogi oddechowe do płuc. Jeśli jednak z zewnętrznym worku zrobimy dziurę, jego rozciąganie spowoduje napływ powietrza przez tą dziurę, a worek wewnętrzny zostanie uciśnięty przez to powietrze i nie dojdzie do zassania powietrza drogami oddechowymi. Tak właśnie powstaje odma wentylowa.

Skutki:

• każdy wdech powoduje dopełnienie się odmy bez możliwości ewakuacji powietrza z opłucnej w trakcie wydechu. Gromadzące się powietrze może nawet spowodować ucisk na stronę zdrową i tam też zaburzać wentylację.

• rosnące ciśnienie w klatce piersiowej zmniejsza powrót krwi żylnej do serca.

Objawy:

• silny, nagły, kłujący ból w klatce piersiowej

• płytki i szybki oddech

• duszność

• sinica

• poszerzone żyły szyjne

• objawy wstrząsu na skutek zmniejszonego powrotu żylnego

• nie leczona może prowadzić do utraty przytomności i zatrzymania krążenia

Postępowanie:

Odbarczenie odmy przez nakłucie ściany klatki piersiowej grubą igłą w drugiej przestrzenie międzyżebrowej w linii środkowoobojczykowej. Na igłę należy nałożyć gumowy balon z niewielkim otworem. W trakcie wdechu opróżniony balon zapobiegnie niekontrolowanemu napływowi powietrza do jamy opłucnowej przez igłę, natomiast w momencie wydechu powietrze będzie mogło się ewakuować przez otwór w balonie.
UWAGA! Tylko przeszkoleni ratownicy mogą wykonać odbarczenie!