SAMORZÄ„D TERYTORIALNY I TERENOWA ADMINISTRACJA RZÄ„DOWA
Art. 3. Konstytucji RP mówi o tym, że Polska jest państwem jednolitym, czego konsekwencją jest fakt posiadania jednego systemu organów państwowych na całym terytorium kraju. Nie wyklucza to jednak podziału państwa na mniejsze jednostki. W myśl art. 15. Konstytucji władza centralna może być przekazywana innym szczeblom władzy. Aby tego dokonać należy wprowadzić podział terytorialny. W związku z tym Polska jest podzielona na województwa, powiaty i gminy. W ich ramach działa samorząd terytorialny (na szczeblu województwa, powiatu i gminy) oraz terenowe oddziały administracji rządowej (tylko na szczeblu województwa).
Przedstawicielem administracji rzÄ…dowej jest wojewoda.
SamorzÄ…d terytorialny reprezentujÄ…:
na poziomie gminy:
o Rada Gminy – jako organ stanowiąco-kontrolny,
o Wójt, burmistrz lub prezydent – jako organ wykonawczy,
na poziomie powiatu:
o Rada Powiatu - jako organ stanowiÄ…co-kontrolny,
o Zarząd Powiatu – jako organ wykonawczy,
na poziomie województwa:
o Sejmik Województwa – jako organ stanowiąco-kontrolny,
o Zarząd Województwa – jako organ wykonawczy.
SamorzÄ…d terytorialny
Samorząd terytorialny jest elementem władzy wykonawczej, jest to wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa związek lokalnego społeczeństwa powołany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposażony w materialne środki, które umożliwiają realizację tych zadań i są stosunkowo niezależne od administracji rządowej. Zadań samorządu nie mogą wykonywać jednostki administracji rządowej. Samorząd terytorialny jest tworzony przez mieszkańców danego terytorium.
Według Konstytucji (art. 164) podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, powiaty i województwa są utworzone na mocy ustaw.
Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną.
Samorządy charakteryzują się samodzielnością:
o W kształtowaniu ustroju wewnętrznego jednostek samorządu terytorialnego,
o Finansową – działają na podstawie budżetu, który same ustalają,
o Podatkową – gmina ma prawo ustalenia wysokości podatku lokalnego (np. taksa klimatyczna, opłata od posiadania psa)
o MajÄ…tkowÄ…,
o Publiczno-prawną (jednostki samorządu terytorialnego sprawują władzę samodzielnie).
Jednostki samorzÄ…du terytorialnego wykonujÄ… zadania:
o Własne – zaspokajające potrzeby ludności lokalnej,
o Zlecone – przekazywane samorządom od administracji rządowej w formie uchwał (wraz z zadaniami idą środki finansowe przeznaczone na ten cel),
o Powierzone – zadania od administracji rządowej do samorządu lub przekazywane pomiędzy samorządami na mocy umowy.
Podstawy prawne działania samorządu terytorialnego:
o Ustawa z dnia 08.03.1990 o samorzÄ…dzie gminnym,
o ustawa z dnia 05.06.1998 o samorzÄ…dzie powiatowym,
o ustawa z dnia 05.06.1998 o samorządzie województwa.
SamorzÄ…d gminny
Samorząd terytorialny na poziomie gminy składa się z Rady Gminy jako organu stanowiącego i kontrolnego oraz wójta, burmistrza lub prezydenta jako władzy wykonawczej.
Organ stanowiÄ…co-kontrolny
Rada powoływana jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Sposób wyborów do rady gminy uzależniony jest od liczby mieszkańców danej gminy. W gminach małych( do 20 tys. mieszkańców głosuje się bezpośrednio0 na konkretnych kandydatów, w gminach większych głosuje się na kandydatów i na listy, ugrupowań, które ich wystawiły. Miejsca w radzie są przydzielane najpierw na listy, a potem proporcjonalnie na konkretnych kandydatów.
Kadencja rady gminy trwa 4 lata. W jej skład wchodzą radni w liczbie min. 15 osób w gminie o liczbie mieszkańców do 20 tysięcy.
Jeżeli siedziba rady gminy jest w mieście, to wówczas nazywamy ją radą miejską.
Rada obraduje w trybie sesyjnym, wewnątrz rady wybierany jest przewodniczący, który organizuje prace rady i 1-3 wiceprzewodniczących.
Do zadań i kompetencji rady gminy należą:
Uchwalenie statutu gminy,
Ustalanie wynagrodzenia wójta, stanowienie o kierunkach jego działania i przyjmowanie sprawozdań z jego działalności,
Powoływanie i odwoływanie skarbnika oraz sekretarza gminy (na wniosek wójta),
Uchwalanie budżetu gminy,
Uchwalanie planów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i programów gospodarczych,
Podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat,
Ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych oraz zasad przekazywania środków budżetowych na realizację zadań przez te jednostki,
Podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami a także społecznościami lokalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych,
Kontrolowanie działania wójta i spółek gminnych (np. MPK) mając w tym celu do dyspozycji komisje rewizyjne.
Organ wykonawczy
To, czy mamy do czynienia z wójtem, burmistrzem czy prezydentem zależy od terenu, na którym znajduje się gmina. Jeżeli siedziba gminy jest na wsi, to władzę wykonawczą sprawuje wójt, w mieście jest to burmistrz, a gdy miasto to ma powyżej 100 tys. mieszkańców to mamy do czynienia z prezydentem.
Kandydatem na wójta może zostać każdy obywatel Polski, który ukończył 25 lat.
Wójt wybierany jest w wyborach powszechnych, w głosowaniu tajnym. Wójt zostaje wybrany w pierwszym terminie, jeżeli uzyska powyżej 50 % ważnych głosów. W przeciwnym wypadku do drugiej tury przechodzi dwóch kandydatów, którzy uzyskali największą ilość głosów w pierwszej turze. W 2. turze wyborów do wybory wójta wystarczy zwykła większość głosów.
Kompetencje władzy wykonawczej na poziomie gminy:
Zapewnienie wykonywania chwał Rady Gminy,
Wykonywanie zadań, które zostały na niego nałożone na mocy szczegółowych przepisów,
Przygotowywanie projektów uchwał Rady Gminy,
Gospodarowanie mieniem komunalnym,
Wykonywanie budżetu,
Zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.
Reprezentowanie gminy na zewnÄ…trz.
W wykonywaniu zadań własnych gminy wójt podlega jedynie Radzie Gminy. Wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy.
SamorzÄ…d powiatowy
Samorząd terytorialny na poziomie powiatu składa się z Rady Powiatu jako organu stanowiącego i kontrolnego oraz Zarządu Powiatu jako organu wykonawczego.
Organ stanowiąco – kontrolny
Rada powiatu jest wybierana na takich samych zasadach jak rada gminy, czyli w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Również w powiecie głosowania na kandydatów uzależniony jest od ilości mieszkańców w gminie. Odwołanie rady powiatu przed upływem 4 – letniej kadencji następuje w drodze referendum powiatowego.
Zakres i kompetencje działania rady:
Stanowienie aktów prawa miejscowego,
Wybór i odwołanie zarządu powiatu,
Powoływanie i odwoływanie (na wniosek starosty), sekretarza i skarbnika powiatu,
Stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdań działalności (również finansowej),
Uchwalanie budżetu powiatu i rozpatrywanie sprawozdania z jego wykonania,
Podejmowanie decyzji w sprawach majątkowych powiatu (np. emitowanie obligacji, zaciąganie pożyczek długoterminowych, dzierżawa i zbycie nieruchomości, tworzenia i przystępowania do spółek oraz ich rozwiązywania i występowania, tworzenia, przekształcania i likwidacja jednostek organizacyjnych)
Podejmowanie decyzji w sprawach herbu i flagi powiatu.
Uchwały rady i zarządu zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady/zarządu, w głosowaniu jawnym.
Rada powiatu wybiera ze swojego grona przewodniczącego i jednego lub dwóch wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy jego ustawowego składu, w głosowaniu tajnym.
Zadaniem przewodniczącego jest organizowanie pracy rady i prowadzenie jej obrad. Rada powiatu obraduje w trybie sesyjnym. Sesje zwoływane są przez przewodniczącego w miarę potrzeby, nie rzadziej jedna, niż raz na kwartał.
Jednym z zadań rady powiatu jest kontrola zarządu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych. Organizacyjnych tym celu rada powołuje komisje rewizyjne.
Organ wykonawczy
Organem wykonawczym jest zarząd powiatu. W jego skład wchodzą: starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta oraz pozostali członkowie zarządu. Zarząd jest 3-5 osobowym organem kolegialnym. Starosta powiatu wybierany jest przez radę powiatu, która na wniosek starosty wybiera też pozostałych członków zarządu.
Do zadań zarządu należy:
Przygotowywanie projektów uchwał rady,
Wykonywanie uchwał rady,
Gospodarowanie mieniem powiatu,
Wykonywanie budżetu powiatu,
Zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu.
Zarząd wykonuje zadania przy pomocy starostwa powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, które wspólnie tworzą powiatową administrację zespoloną.
Starosta sprawuje zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży.
Starosta organizuje pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego, kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz.