Diagnoza resocjalizacyjna – rozpoznanie stanu sytuacyjno – społecznego, jego odchyleń od normy, symptomów, mechanizmów psychospołecznych oraz uwarunkowań konkretnej jednostki lub grupy społecznej

Diagnostyka to dyscyplina naukowa o sposobach trafnego i rzetelnego diagnozowania, jest, więc metoda rozpoznawania określonych stanów oraz parametrów charakteryzujących je w wymiarach:

• Normalne – Zaburzone

• Prawidłowe – Wadliwe

• Korzystne – Niekorzystne

Diagnostyka resocjalizacyjna – jest dyscypliną naukową zajmującą się stawianiem trafnych i rzetelnych diagnoz na użytek wychowania resocjalizującego osób wadliwie przystosowanych społecznie.

Diagnoza – rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienie przyczynowe lub teologiczne oraz ocena z punktu widzenia istniejących standardów pedagogicznych. W pedagogice resocjalizacyjnej diagnozie przypisuje się nie tylko funkcje opisowo – wyjaśniające, ale także funkcje oceniające (ewaluacyjne).

Funkcje diagnoz:

• Opisowa – dotyczy opisów symptomów, genezy oraz mechanizmów generujących nieprzystosowanie społeczne

• Poznawczo – praktyczna – rzetelny i trafny opis służący korekcji, doskonaleniu lub kreacji czynności praktycznych, zmieniających wybrany odcinek rzeczywistości

• Eksplanacyjna – wyjaśnienie, uzasadnienie, usprawiedliwienie występowania pewnych zjawisk, procesów, stanów czy obiektów (ich struktury, funkcji, genezy) w kategoriach naukowych danej dyscypliny

• Prognostyczna – racjonalne przewidywanie (kierunku i przebiegu) ewolucji zjawisk i procesów w dwojakim sensie:

  • W razie nie interweniowania w zjawisko

  • W razie podejmowania działań resocjalizacyjnych

• Optymalizacyjna – dobór najtrafniejszych sposobów i środków modyfikowania rzeczywistości

• Ewaluacyjna – ocena z punktu widzenia przyjętego systemu norm, standardów i wartości

• Ekspresyjno – terapeutyczna

• Represyjno – traumatyzująca

• Konstatująca – porównanie aktualnego stanu wychowanka ze stanem postulowanym, opisanie różnic, diagnoza obejmuje opis, wyjaśnienie i ocenę:

  • Rodzaje zaburzeń w wychowaniu

  • Rodzaje mechanizmów psychologicznych i społecznych prowadzących do powstania rozpoznanych zaburzeń przystosowania

  • Udziału poszczególnych przyczyn w powstawaniu i utrzymywaniu się rozmaitych odchyleń

  • Pozytywnych cech wychowanka i środowiska

• Ukierunkowująca (projektująca) – dotyczy sporządzania projektu resocjalizacji w zakresie metod, środków i warunków

• Weryfikująca (sprawdzająca) – sprawdza słuszność rozpoznania wypadku i efektywność zastosowania procedury resocjalizacyjnej

Socjometria – metoda polegająca na dokonaniu przez badane osoby wyborów pozytywnych bądź negatywnych innych osób spośród członków określonej grupy ze względu na podane przez badacza kryterium

• Techniki socjometryczne

  • Technika Moreno – jest pomiarem stosunków przyciągania, czyli sympatii, przyjaźni, zaufania oraz stosunków odpychania i opartych na uczuciach antypatii wrogości uprzedzeń. Może być zastosowana w każdej grupie w tym również w klasie szkolnej.

  • Technika zgadnij, kto – polega na wypisywaniu przez poszczególnych członków grupy tych dzieci, które pasują do konkretnego pytania, możemy posługiwać się wyłącznie pytaniami ukazującymi pozytywne zachowania uczniów.

    • To jest ktoś, kogo wszyscy bardzo lubią

    • To jest ktoś, kto żyje w zgodzie z innymi

  • Szeregowania rangowego – polega na ustalania kolejności danych wg ważności. Pytania przykładowe: uszereguj wg ważności wszystkie osoby w klasie – od najbardziej do najmniej lubianych. Osobie, która zajęła najwyższe miejsce na liście przyznajemy największa możliwa do przyznania liczbę punktów (11 osób – 11 pkt)

  • Plebiscyt życzliwości i niechęci – umożliwia wzgląd w całokształt stosunków społecznych w grupie, polega na wypisaniu przez osoby (można zrobić alfabetyczny wydruk) nazwisk, a następnie dopisaniu do nich ocen wg skali np.

    • Bardzo lubię

    • Lubię

    • Nie lubię

Zalety:

• Umożliwia wyodrębnienie jednostek wymagających szczególnej opieki tzw. samotników

• Pozwala organizować efektywne grupy robocze

• Pomaga wyodrębnić nieformalnych przywódców

• Umożliwia obserwowanie efektów pracy wychowawczej

• Pozwala obserwować losy jednostki na przestrzeni czasu w grupie

• Pozwala zidentyfikować osoby niedostosowane, słabo adaptujące się w grupie

• Określa uznanie i popularność społeczna

• Umożliwia określenie wewnętrznej struktury grupy

• Pomaga określić wpływ jednych osób na drugie

Etyczne zasady badań Brzeziński

• Przed przystąpieniem do badania całościowa ocena z etycznego punktu widzenia

• Odpowiedzialność badacza za etyczność postępowania badawczego – również współpracowników

• Obowiązek udzielenia pełnej i szczegółowej informacji osobie badanej o wszystkich aspektach badania, aby zgoda była świadoma

• Unikanie utajenia badan w pozostałych przypadkach wyjaśnienia badan

• Respektowanie prawa do odmowy udziału lub przerwania badania

• Unikanie nacisku badanego

• Chronienie przed formami psychicznego i fizycznego dyskomfortu (lek , wstyd, ból)

• Omówienie badan z osoba badana

• W przypadku niebezpieczeństwa wystąpienia negatywnych skutków zrobienie wszystkiego aby je zneutralizować

• Anonimowość – poinformowanie o tym badanych

Ankieta:

• Technika badawcza polegająca na zbieraniu informacji poprzez samodzielne udzielanie przez badanego odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu

  • Ustna (telefoniczna)

  • Pisemna (pocztowa, prasowa, audytoryjna)

W technice ankiety stosuje się:

• Arkusz papieru z wydrukowana lista pytań (otwarte, zamknięte, półotwarte)

• Którym towarzyszy mniej lub bardziej zamknięty zbiór odpowiedzi (kafererie – dysjunktywna – 1 odpowiedz koniunktywna – wiele odpowiedzi)

• Spośród których osoby badane wybierają te, które uznają za właściwe

Pytania ankietowe:

• Pytania powinny być sformułowane w formie grzecznościowej

• Zrozumiale, jednoznaczne

• Należy unikać zadawania kilku pytań w jednym

Pytania powinny:

• Stanowić spójna i logiczna całość (od ogółu do szczegółu) od jednej do drugiej kwestii:

• Od jednej do drugiej kwestii: pytać o fakty, potem o opinie, pytania drażliwe powinny być na końcu

• Liczba pytań musi być dostosowana do możliwości badanych

• Pytania nie powinny być sugestywne lub emocjonalnie zabarwione

Walory ankiety

• Duża ilość informacji od badanych

• Niewielkie koszty

• Eliminuje wpływ osoby badającej

• Daje poczucie anonimowości – odpowiedzi bardziej szczere

• Czas wypełniania ankiety jest dostosowany do badanego, co daje warunki do udzielenia odpowiedzi bardziej przemyślanych

Wady ankiety:

• Mała wiarygodność i przydatność materiałów

• Nieumiejętne (wieloznaczne) formułowanie pytań

• Brak możliwości dopytania badanego

Wywiad - jest to rozmowa badającego z respondentem lub respondentami wg opracowanych wcześniej dyspozycji lub oparcia o specjalny kwestionariusz

• W zależności od zasad konstrukcyjnych

  • Skategoryzowany

  • Nieskategoryzowany

• Ze względu na sposób prowadzenia

  • Jawny – badany zna cel wywiadu

  • Ukryty – badany nie zna celu wywiadu

  • Jawny nieformalny – badany nie zna rzeczywistego celu wywiadu

• Ze względu na ilość osób

  • Indywidualny

  • Zbiorowy

Jakość wywiadu zależy od:

• Indywidualnych cech i predyspozycji badacza(cierpliwość, życzliwość, nie krytykowanie badanego)

• Wzbudzanie zaufania respondenta

• Atmosfery szczerości i zaufania

• Łatwość nawiązywania kontaktu

• Tendencyjnej analizy lub kierowania wywiadem poprzez badającego

Symptomy niedostosowania społecznego:

• Systematyczne wagary

• Spędzanie czasu w sposób niekontrolowany poza domem

• Przebywanie w towarzystwie zdemoralizowanych kolegów

• Ucieczki z domu

• Picie alkoholu

• Wandalizm

• Kradzieże

• Zażywanie środków odurzających

• Demoralizacja seksualna

Niedostosowanie społeczne

Wg Lipkowskiego, "to zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki.

Wg Góreckiego to takie jednostki, które:

• Nie są zdolne do pełnienia ról społecznych wg oczekiwań społecznych wskutek:

  • Niedostatków dyspozycji wykonawczych np. głusi, niewidomi;

  • Procesów indywidualnych np. upośledzeni umysłowo;

  • Werbalno – motorycznych np. kalecy

• Nie są skłonne do pełnienia ról społecznych wskutek negatywnego ustosunkowania się wobec różnych oczekiwań społecznych np. wykolejenie społeczne, negatywne tendencje społeczne, podejmowanie działań destrukcyjnych, podziw i zafascynowanie czynami złymi

Wg Pytki jest szczególnym stanem jednostek znajdujących się pod presją różnych czynników środowiskowych. Stanem, który powiązany jest z układem jej postaw i motywacji wyrażających się w gotowości do reagowania w sposób niezgodny z zaleceniami i przepisami ról społecznych przypisanych jednostce przez system ról społecznych

Wg Grzegorzewskiej:

• tendencje społecznie negatywne;

• odwrócenie zainteresowań od wartości pozytywnych i chęć wyżycia się w akcji społecznie destruktywnej;

• podziw i zainteresowanie dla tzw. złych czynów, cynizm i brawura w tym względzie;

• nieżyczliwy stosunek do człowieka, do cudzego mienia, regulaminów, norm i zarządzeń;

• nieodpowiedni stosunek do czynów własnych; nieumiejętność zżycia się z grupą;

• wyłamywanie się, zrzucanie winy;

• niechęć do pracy i nauki; brak poczucia odpowiedzialności za swoje czyny;

• życie chwilą, przygodą, awanturą;

• wyobraźnia duża;

• brak hamulców krytycyzmu;

• sugestywność;

• brak wizji życia w płaszczyźnie etycznej - społecznie pozytywnej;

• nieumiejętność wyjścia z trudnej sytuacji;

• brak wiary w możliwość tego.

Czapow:

Trzy zasadnicze typy wykolejenia społecznego, ze względu na trzy różne czynniki etiologiczne:

• zwichnięta socjalizacja – manifestacja nieprzystosowania społecznego w różnych formach; czynnik warunkujący i dominujący to niedostatek w zakresie socjalizacji dziecka ( nieodpowiednia opieka rodzicielska, brak jej itp.)

• demoralizacja – pojawia się gdy dobrze zsocjalizowane dziecko dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta w której się wychowywało (np. emigracja ze wsi do miasta); następuje przewartościowanie wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których w pełni jednostka nie może się dostosować

• socjalizacja podkulturowa – jednostka identyfikuje się z wartościami i normami podkultury, będącej w opozycji do kultury społeczeństwa, jako całości (tej dominującej); socjalizacja dziecka wg wartości uznawanych przez podkulturę powoduje, iż popada ono później w konflikt z normami ogólnospołecznymi

Sullivan & Grant:

nawiązuje do charakterystycznych form dewiantywnego zachowania się jednostek nieprzystosowanych społecznie ( ten podział opiera się na jakości stosunków interpersonalnych jakie utrzymuje jednostka z najbliższym otoczeniem):

• aspołeczni – dążą do swoich egoistycznych celów, innych traktują jako „ułatwiaczy” bądź „utrudniaczy” ich osiągnięcia; nie potrafią przewidzieć zachowań otoczenia wobec siebie i w sytuacji niepewności lub lekkiego zagrożenia reagują złością i agresją antyspołeczną, są impulsywni – często nie kontrolują swoich zachowań

• konformiści – manipulują swoim konformizmem aby uzyskać doraźne korzyści i nagrody poprzez utajnienie wewnętrznego sprzeciwu; w momencie braku kontroli zewnętrznej działają zgodne z własnymi przekonaniami i upodobaniami

• neurotycy – osoby , które w wyniku socjalizacji przyjęły zbiór wartości nakazujących określone zachowania, przeżywające nieustanny lęk iż nie sprostają tym wymaganiom; czują niemoc i bezradność, co wywołuje zachowania nieakceptowane społecznie

Konopnicki

• Niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci zahamowania depresyjnego jednostki w środowisku:

  • brak zaufania do ludzi, nowych rzeczy i sytuacji np. u dzieci z tzw. dobrych domów, u dzieci z trudnościami w nauce, z burzliwym życiem matki w ostatnich miesiącach ciąży, częstymi chorobami

  • depresja np. dzieci nie osiągające sukcesów; zestresowane, z urazami psychicznymi

  • wycofanie się np. niechęć do nawiązywania kontaktów, autyzm

  • niekonsekwentne postępowanie np. uznaje tylko chwilę bieżącą, wynika ze stresu

• Niedostosowanie społeczne manifestowane postawą demonstracyjno-bojową jednostki w środowisku (demonstracyjno-wrogie):

  • wrogość w stosunku do dorosłych (wczesna adolescencja)

  • otwarta wrogość (urazy z życia płodowego, brak poczucia bezpieczeństwa)

  • wrogość w stosunku do dzieci (manifestowanie; szukanie poparcia np. u dziadków)

  • łagodniejsze formy aspołecznego zachowania się (brak pragnienia, by zadowolić dorosłych, okazywanie niezależności)

• Niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci skrajnej aspołeczności:

  • brak zainteresowania czy dorośli aprobują jego zachowanie;

  • brak poczucia winy za złe postępowanie;

  • brak pragnienia przebaczenia, brak skrupułów;

  • brak potrzeby bycia lubianym (przyczyny- uszkodzenie systemu nerwowego; dewiacje wychowawcze; destrukcja ze strony dorosłych i rówieśników

W skrócie:

• Faza I – niepowodzenie w nauce szkolnej, bunt przeciwko autorytetowi. Wagarowanie, niestałość emocjonalna

• Faza II – agresywność (bicie, niszczycielstwo, lizusostwo), kradzieże (kłamstwa, włóczęgostwo), upór i inne zaburzenia o charakterze neurotycznym (jąkanie się, zaburzenia seksualne)

• Faza III – całkowita aspołeczność: chuligaństwo, przestępczość, nerwicowość

DIAGNOZA RODZINY

Sytuacje, w których diagnozuje się rodzinę:

• Trudności szkolne, zaburzenia zachowania się dziecka, trudności w przystosowaniu się dziecka w szkole – związek z warunkami rozwoju

• Kwalifikowanie do rodzin zastępczych adopcyjnych

• Organizowanie dla rodziny opieki społecznej

• Poradnictwo rodzinne

• Profilaktyka społeczna w rodzinach zagrażających np. w sytuacji przemocy w rodzinie, ubóstwa, braku udziału w kulturze

• Jeżeli są w rodzinie małoletnie dzieci sąd może odmówić udzielenia rozwodu rodzicom

Zasady metodologiczne dotyczące diagnozowania rodziny:

• Zasada holizmu metodologicznego - rodzina jest całością, układem społeczno – kulturowym, diagnozowanie identyfikuje rodzinę, jako całość, rozpoznaje jej cechy i występujące między nimi związki czy zależności

• Zasada relatywności warunków środowiskowych doświadczeń wychowawczych – występowanie w rodzinie tych samych cech nie oznacza identyczności wpływów w diagnozie konieczne jest rozpoznanie cech indywidualnych określanej rodziny, lecz również tego, jakim ona jest środowiskiem wychowawczym dla danej jednostki jak na konkretna jednostkę oddziałuje jak odbierane są jej określone cechy oraz interakcje

• Zasada uwzględniania kontekstu społecznego – obraz i funkcjonowanie rodziny zależą od warunków społeczno – kulturowych, w jakich rodzina funkcjonuje, opis i ocena środowiska wychowawczego rodziny musi brać pod uwagę kontekst społeczny, czyli społeczno – kulturowy i wychowawczy, charakter szerszych układów społecznych, w których jest zlokalizowana.

Sposoby analizy rodziny:

• Rodzina, jako grupa społeczna

  • Struktura grupy rodzinnej

  • Liczba i jakość jej członków

  • Pełnione przez nich role i ich wzory

  • Zajmowane pozycje

  • Układ ról i relacje między członkami

  • Więzi między członkami

• Rodzina, jako instytucja społeczna – rodzina postrzegana w perspektywie sprawowanych przez nią funkcji np.

  • Wypełnianie funkcji ekonomicznych i opiekuńczych wobec zależnych i niesamodzielnych dzieci

  • Wspomaganie rozwoju dziecka i zaspokajanie jego potrzeb rozwojowych

  • Wychowanie dziecka ze względu na jego przyszłe role społeczne

  • Wdrażanie dzieci w normy społeczne i dyscyplinę społeczną

Elementy środowiska wychowawczego rodziny (Piekarski):

• Strefa materialno – rzeczowa: zespół czynników opisujących sytuację materialną określających warunki życia rodziny np.

  • Wielkość i standard mieszkania

  • Liczba izb

  • Wyposażenie mieszkania w udogodnienia cywilne

  • Wyposażenie w dobra materialne

  • Dochód rodziny

• Strefa oddziaływań o charakterze wychowawczym (na podstawie stosunków w rodzinie) - obejmują

  • Strukturę rodziny

  • Relacje i więzi między członkami

  • Postawy wychowawcze

  • Style wychowania

  • Stosowanie sankcji wychowawczych

  • Atmosfera wychowawcza

  • Sposób spędzania czasu wolnego

  • Charakter konsumpcji kultury

• Strefa wartości – obejmująca

  • Treści wychowawcze

  • Cele wychowania

  • Uznane systemy wartości

  • Aspiracje życiowe i edukacyjne

  • Uznane wzory i autorytety

• Wg Wroczyńskiego

  • Ważne są nie tylko te elementy funkcjonowania rodziny, które mają charakter stały i powtarzający się ale również te które w sposób mniej sympatyczny, ale z dużą intensywnością trwale wpływają na osobowość lub budząc jakieś potrzeby

Strategie diagnozowania rodziny

Strategia całościowa

• Dąży się do dokonania ogólnej charakterystyki socjalno – wychowawczego funkcjonowania środowiska rodzinnego

• Nie przykłada się wagi do pojedynczych cech tylko dąży do określenia ogolnej wydolności rodzimy lub określenia stopnia rozwoju w tym srodowisku

• Narzędzia: kwestionariusze wywiadow, arkusze obserwacyjne, analiza dokumentów

Strategia zogniskowana – badanie rodziny pod określonym względem

• Narzędzia standaryzowane

  • Koncepcja błędów wychowawczych, kwestionariusz dla rodziców

  • Kwestionariusz stosunków miedzy rodzicami a dziećmi

  • Inwentarz podstaw „w moim domu”

ODRZUCENIE

Jest następstwem niezaspokojenia przez rodziców występującej u dzieci potrzeby kontaktów uczuciowych

• Nieokazywanie uczuć pozytywnych, demonstrowanie negatywnych

• Dezaprobata i krytyka

• Podejście dyktatorskie

• Surowe kary, często nawet fizyczne

• Brutalność, zastraszanie

Przyczyny:

• Niechciana ciąża

• Dziecko traktowane, jako przeszkoda w realizacji planów

• Nie spełnia wymogów np. urody, mądrości, zdrowia

Skutki:

• Wrogość i poczucie krzywdy przez dziecko

• Agresja, upór, negatywizm

• Bierność, apatia

UNIKANIE

• Ubogie stosunki emocjonalne

• Lekceważenie o dobro dziecka

• Ignorowanie dziecka

• Bierność w stosunkach z dzieckiem

• Unikanie kontaktu z dzieckiem

Przyczyny:

• Niechęć do dziecka

• Skupianie się rodziców na sobie

• Skupianie się rodziców na młodszym dziecku

Skutki:

• Chęć zwrócenia uwagi negatywnym zachowaniem

• Poczucie żalu i braku przynależności

• Szukanie towarzystwa np. w grupach podkulturowych

NADMIERNE OCHRANIANIE

• Dziecko uznane za wzór doskonałości

• Przesądna opiekuńczość

• Nadmierna pobłażliwość

• Niedocenianie możliwości dziecka

• Rozwiązywanie za dziecko wszystkich problemów

• Ograniczanie samodzielności

• Izolowanie od rówieśników

Przyczyny:

• Stany lękowe rodziców

• Obawy dotyczące zdrowia dziecka

• Częsta w stosunku do jedynaków, dzieci przewlekle chorych

Skutki:

• Ograniczanie samodzielności

• Postawy lękowe u dzieci, nerwice

• Brak zaradności

NADMIERNE WYMAGANIA

• Dziecko funkcjonuje z wytworzonym przez rodzica wzorem

• Wygórowane wymagania

• Ograniczanie swobody i aktywność dziecka

• Sztywne reguły postepowania

• Przesadne dążenie do osiągniecia wysokich wyników przez dziecko

Przyczyny:

• Przesadne ambicje rodziców

• Niezrealizowane zamierzenia rodziców

• Nadmierne wymagania dziadków wobec rodziców w dzieciństwie

Skutki:

• Zahamowanie aktywności dziecka

• Poczucie krzywdy, niezrozumienia

• Wytworzenie oziębłości a nawet wrogości uczuciowej wobec rodziców

• Przemieszczenie agresywne reakcje np. wobec rodzeństwa

Arkusz obserwacyjny zachowania Z. Bartkowicza

w diagnozie behawioralnej, badanie stopnia agresji i podatności na bycie ofiarą.

Diagnoza behawioralna

Założenia i podstawy teoretyczne

• Istotą niedostosowania społecznego jest zachowanie sprzeczne z normami mające charakter naukowy,

• Psychologiczna teoria uczenia się

Przedmiot diagnozy

• Zachowania (objawy odbiegające od norm i standardów prawnych, moralnych i obyczajowych) szkodliwe jednostkowo i społecznie

• Zewnętrzne regulatory czynności (czynniki sytuacyjne i środowiskowe)

Zakres diagnozy

• Poznanie mechanizmów warunkowania klasycznego i instrumentalnego,

• Ustalenie związków pomiędzy uprzednimi (obserwowanymi przez diagnostę) bodźcami działającymi na jednostkę a jej późniejszymi reakcjami.

• Określenie hipotetycznego bezpośredniego bodźca i próba wprowadzenia nowego zapobiegającego)

Cel diagnozy

• Odkrywanie zmiennych (czynników) wywierających spływ na zachowanie,

• Selekcjonowanie ich wg kryterium przydatności w procesie modyfikacji zachowania w kierunku pożądanym

• Utylitarna ocena „dystansu” między modelem poprawnego zachowania, a faktycznym zachowaniem się jednostki

Czynności diagnostyczne

• Obserwacja zachowań jednostki, z ewentualnym zastosowaniem trafnych i rzetelnych narzędzi pomiaru,

• Wprowadzanie bodźców do różnych zachowań w ściśle kontrolowanych warunkach w celu wykrycia i selekcji bodźców, na działanie których jednostka jest wrażliwa,

• Operowanie bodźcami manipulowanymi? i wywołującymi zmiany w zachowaniu (wzmocnienia pozytywne i negatywne)

• Zmiana procedury diagnostyczno-resocjalizującej lub warunków jej stosowania w wyniku stwierdzenia nieskuteczności podjętych działań.

Etapy diagnozy!

• Etap wstępnej diagnozy służący do uzyskania obiektywnego obrazu zachowań wraz z ich kontekstem sytuacyjnym i społecznym (ocena stanu)

• Etap ciągłego procesu weryfikacji obrazu diagnostycznego w trakcie oddziaływań resocjalizacyjnych, seria minibadań w celu bieżącego pomiaru skuteczności oddziaływań(stała i ciągła weryfikacja diagnozy- ocena przebiegu)

• Etap diagnozy końcowej stanowiący ocenę zgodności postulowanego stanu zachowań z faktycznymi zachowaniami jednostki (ocena efektywności)

Charakter procesu diagnozy: relacja rozpoznanie-działanie

• Ciągłość i systematyczność procesu poznawania i działania- równoległość procesu diagnostycznego i modyfikacyjnego prowadzonego metodą „prób i błędów”

• Wielokrotne korygowanie działań diagnostycznych i resocjalizujących do momentu osiągnięcia zadawalających rezultatów

Metody, techniki, narzędzia diagnozy

• Stała i bezpośrednia obserwacja zachowania jednostki w różnych sytuacjach życia codziennego i w trakcie oddziaływań resocjalizacyjnych,

• Techniki psychometryczne (skale, inwentarze) stosowane w sposób ciągły lub cyklicznie w celu stwierdzenia stanu faktycznego przed objęciem interwencji i dla sprawdzenia jej skuteczności (zakres zmian)

• Sporządzenie opisu obserwowanych zachowań i ich kontekstu sytuacyjnego w celu analizy związków przyczynowych „bodziec-reakcja”

Kryteria sprawdzalności

Kryterium adekwatności dokonanego rozpoznania stanowi praktycznie-empirycznie stwierdzony (pomiar) w zmianie zachowania się (np. brak występowania zachowań depresyjnych)

Zalety modelu

• Odwoływanie się do obiektywnych faktów- rozpoczynających i kończących proces diagnostyczny

• Prostota i poprawność metodologiczna

• Ekonomiczność działania (poznanie szerokiego wachlarza zachowań dewiacyjnych i prospołecznych, ciągła weryfikacja skuteczności)

• Możliwość stosowania w zróżnicowanych warunkach- uniwersalność i elastyczność

Wady modelu

• Pracochłonność (konieczność ciągłej weryfikacji)

• Niemożność obserwacji i kontroli wszystkich zachowań wychowawczych,

• Możliwość manipulacji własnymi zachowaniami przez wychowanka,

• Ciągłość procesu diagnostycznego i nierozerwalność z procesem działania.

Skala wykolejenia wg Radochońskiego:

(książka „Osobowość antyspołeczna”)

Wcale 1 pkt

1 do 2 razy – 2 pkt

3-4 – 3pkt

5-10 – 4pkt

10 i więcej - 5 pkt

1. Wandalizm – świadczy o skłonności do niszczenia mienia

2. Ataki na inne osoby świadczy o dużej częstotliwości ataków agresji i braku poszanowania władzy

3. Kradzieże – świadczą o dużej skłonności przywłaszczania sobie cudzych rzeczy

Wielowymiarowy inwentarz agresji interpersonalnej chłopców (12-15 lat) wg Ignaczaka:

(Przegląd psychologiczny 1984 tom 27 nr 1)

Skale

1. AA – aprobata agresji w zachowaniu i postawach, pozycje tej skali opisują częstość zachowania agresywnego i gotowość do podejmowania takiego zachowania, jako jednego ze sposobów realizacji zadań oraz emocjonalna zgodę na ten typ zachowań

2. AKS – agresja kontrolowana społecznie, pozycje tej skali opisują częstość i gotowość do podejmowania zachowania agresywnego w sytuacjach prowokacji do agresji, uzasadnienia wystąpienia tego zachowania przez czynniki sytuacyjne i charakterystycznym zachowaniem jest tutaj opór i sprzeciw

3. W – poczucie winy za agresję, pozycje tej skali opisują zachowania i postawy alternatywne do agresji a także przejawy samo karania za objawy agresywne

4. K – kontrolna, charakterystyczna dla skal kłamstwa

• Dokładnie to do mnie pasuje – 6 pkt

• Dobrze do mnie pasuje – 5 pkt

• Trochę do mnie pasuje – 4 pkt

• Raczej do mnie nie pasuje – 3 pkt

• Nie pasuje do mnie – 2 pkt

• Zdecydowanie do mnie nie pasuje – 1 pkt

Diagnoza interdyscyplinarna

• Zakłada się, że:

  • Istota niedostosowania społecznego jest złożona, skąd konieczność przyjęcia perspektywy interdyscyplinarnej (mechanizmy biopsychiczne)

• Zakres diagnozy

  • Całościowy obraz niedostosowania społecznego (objawy, przyczyny, mechanizmy, konsekwencje) – opiera się na Czapówie

• Cel diagnozy

  • Identyfikacja postaw antyspołecznych i ich integracja

  • Intensywność zaburzeń

  • Internalizacja przepisów ról odgrywanych w kręgach podkulturowych

  • Identyfikacja złożonych biologicznych i psychospołecznych czynników zaburzeń zachowania

• Etapy diagnozy

  • Diagnoza kształtująca fakty – dobór informatorów, analiza dokumentów, zastosowanie skal lub kwestionariuszy, analiza i interpretacja ilościowa i jakościowa, identyfikacja postaw antyspołecznych, ich nasilenie, mechanizmy i przyczyny.

  • Diagnoza projektująca – zalecenia działań profilaktyczno – resocjalizujących

  • Podjęcie działań resocjalizacyjnych

  • Diagnoza weryfikująca – powtórna i cykliczna kontrola uzyskanego obrazu diagnostycznego i skuteczności oddziaływań

• Metody, techniki, narzędzia diagnozy

  • Metody kliniczne (wywiad, rozmowa, diagnoza, analiza dokumentów)

  • Metody psychometryczne (kwestionariusze, skale) do pomiaru różnych aspektów społecznego funkcjonowania i osobowości

  • Techniki projekcyjne (testy zdań niedokończonych i inne)

  • Narzędzia całościowej oceny zaburzeń –skala niedostosowania społecznego (SNS) – Pytki, arkusz diagnostyczny – Stotta, arkusz obserwacyjny – Achenbacha

• Poziomy integracji

  • Poziom I

    • Typ psychotyczny

  • Poziom II

    • Typ aspołeczny agresywny

    • Typ aspołeczny pasywny

  • Poziom III

    • Niedojrzały konformista

    • Podkulturowy konformista

    • Manipulator

  • Poziom IV

    • Neurotyk aktywny

    • Neurotyk lękowy

    • Zintegrowany z podkulturą

    • Reaktywny w sytuacjach traumatycznych

  • Poziom V

    • Zdobywanie świadomości siebie i otoczenia

  • Poziom VI

    • Integracja „tożsamości ja”

  • Poziom VII

    • Dewiacja pozytywna

Diagnoza kompetencji społecznych

• Kompetencje społeczne – stosowany jest często zamiennie z pojęciami:

  • przystosowania emocjonalno – społeczne

  • uspołecznienie,

  • umiejętności społeczne,

  • zachowania przystosowawcze

• Jakubowska – umiejętność dostosowania się do społecznego kontekstu interakcji

• Matczak – złożone umiejętności warunkujące efektywność radzenia sobie w określonego typu sytuacjach społecznych, nabywane przez jednostkę w toku treningu społecznego

• Struktura kompetencji społecznych

  • Goleman

    • Empatia (rozumienie innych, doskonalenie innych, nastawienie usługowe wspieranie różnorodności, świadomość polityczna)

    • Umiejętności społeczne (wpływanie na innych, porozumiewanie się, łagodzenie konfliktów, inspirowanie zmian, tworzenie i podtrzymywanie więzi, współpraca, umiejętności zespołowe)

Sympatyzowanie przeżyć z innymi

Wspolodczuwanie

Wrazliwosc na innych

Gotowość poswiecania się dla innych

Wczuwanie się w stany i przezycia innych