Wulkan – miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne i materiał piroklastyczny. Podział wulkanów:

1. Ze względu na występowanie:

   1. Wulkany podmorskie (na dnie oceanicznym)

   2. Wulkany kontynentalne

2. Ze względu na charakter erupcji:

   1. Efuzywne

   2. Eksplozywne

   3. Stratowulkany

3. Ze względu na budowę:

   1. Wulkany stożkowe

   2. Wulkany tarczowe

4. Ze względu na budowę krateru (rodzaj erupcji):

   1. Erupcja centralna

   2. Erupcja szczelinowa

5. Ze względu na działalność:

   1. Wulkany czynne

   2. Wulkany drzemiące

   3. Wulkany wygasłe

Typy erupcji wulkanicznych:

• Erupcja centralna – lawa i popioły wydobywają się z centralnego otworu zwanego kraterem

• Erupcje linijne – produkty wulkanizmu wydobywają się ze szczeliny

Erupcje centralne:

• Wylewne (tylko lawa)

• Eksplozywne (tylko materiał piroklastyczny)

• Mieszane (lawa i materiał piroklastyczny)

Erupcje wylewne – z wulkanu wylewa się tylko lawa. Wulkany:

• Tarczowe

• Lawowe

Wulkany tarczowe:

• Płaskie wzgórza o łagodnych stokach

• Mauna Loa - największy wulkan tarczowy

• Lawa bazaltowa

• Krater wulkanu to płaskie zagłębienie, które stale wypełniane jest gorącą lawą, która od czasu do czasu wylewa poza jego brzegi

• Erupcja spokojna

Kopuły lawowe:

• Lawa kwaśna

• Zbyt lepka by płynąć

• Tworzy spiętrzenia wokół krateru

• Lassen Peak w Kalifornii – największy wulkan lawowy

Erupcje eksplozywne – z wulkanu wydobywa się tylko materiał piroklastyczny. Wulkany to inaczej maary.

Maar:

• To krater o zredukowanym stożku i dużym lejkowatym zagłębieniu powstały w skutek jednorazowego potężnego wybuchu

• Często zostaje wypełniony wodą

• Obecnie jest zaledwie kilkanaście wulkanów tego typu

Powstawianie diamentów:

• Powstają w warunkach wysokiego ciśnienia i temperatury

• Zwykle na głębokości 150 – 200 km

• Niektóre powstają na głębokości 700 km

• Diamenty powstały w płaszczu Ziemi nie wcześniej niż 1 mld lat temu

• Niektóre mają 3,2 mld lat

• Temperatura powstawania to 900 - 1300^oC

• Ciśnienie powstawania 46 – 60 kB

Erupcje mieszane – wydobywa się materiał piroklastyczny oraz gazy. Wulkany to stratowulkany.

Stratowulkan:

• Większość współczesnych wulkanów na lądzie

• Przedstawicielem tego typu jest Wezuwiusz

• Kształt zależy od stosunku lawy do ilości wyrzucanego materiału piroklastycznego

1. Komora wulkaniczna
2. Skała macierzysta
3. Kanał lawowy
4. Podnóże
5. Sill
6. Przewód boczny
7. Warstwy popiołu emitowanego przez wulkan
8. Zbocze
9. Warstwy lawy emitowanej przez wulkan
10. Gardziel
11. Stożek pasożytniczy
12. Potok lawowy
13. Komin
14. Krater

15. Chmura popiołu

Formy rzeźby terenu związane z działalnością wulkanów:

• Kaldera

• Stożek

• Nek

• Krater

Kaldera – owalne rozległe zagłębienie, depresja. Powstaje w wyniku zapadnięcia się fragmentu stożka wulkanu lub całego wulkanu. W kalderze może powstać nowy stożek. Przyczyny powstawania kaldery:

• Gwałtowna erupcja niszczy fragment kaldery

• Nagłe opróżnienie zbiornika magmowego

• Może tworzyć się po zakończeniu działalności wulkanicznej

Największą kalderą jest Crater Lake.

Nek wulkaniczny – powstaje na skutek zastygnięcia lawy w kominie wulkanicznym, która zostaje odsłonięta przez erozję.

Najbardziej znany nek to Devil’s Tower w Wyoming.

Erupcje linijne (linearne) – występują gdy ognisko magmowe łączy się z powierzchnią ziemi za pomocą szczeliny.

Erupcje linijne:

• Następuje spokojny wylew lawy bez eksplozji z otwartej szczeliny

• W ten sposób wylewają się lawy głównie zasadowe, głównie bazaltowe

• Tworzą się wulkany szczelinowe

• Wulkany tego typu znane są z Islandii

Wybuch wulkanu pod lodem nazywamy Jökulhlaups.

Skala VEI – Indeks Eksplozywności Wulkanicznej (0-8):

• Skala eksplozywności erupcji wulkanicznej

• Skala otwarta

Typy działalności wulkanicznej:

• Hawajski (efuzywny) – wylew ruchliwej lawy z krateru lub szczeliny i niewielkiej ilości gazów

• Strombolijski – wulkan wybucha rytmicznie, wyrzuca gazy i niewielkie ilości lawy

• Pliniański (eksplozywny) – gwałtowny wybuch wulkanu po okresie słabej aktywności. Duża ilość gazów i materiału piroklastycznego, może postać kaldera.