FORMY WYPOWIEDZI
Forma wypowiedzi - ukształtowanie językowe, stylistyczne; sposób w jaki się wypowiadamy zgodny z obowiązującymi normami.
Formy wypowiedzi:
a) pisemne i ustne
b) rozwinięte i nierozwinięte
c) oficjalne i nieoficjalne
d) potoczne i literackie
Rodzaje form wypowiedzi:
NOTATKA
OPOWIADANIE
OPIS (krajobrazu; postaci; sytuacji; obrazu; przeżyć wewnętrznych)
CHARAKTERYSTYKA
LIST
KARTKA Z PAMIĘTNIKA
ROZPRAWKA
STRESZCZENIE
SPRAWOZDANIE
REPORTAŻ
RECENZJA
PRZEMÓWIENIE
ZAPROSZENIE
OGŁOSZENIE
REKLAMA
DEDYKACJA
ESEJ
FELIETON
WYWIAD
KOMENTARZ
ARTYKUŁ
ZAWIADOMIENIE
1. Notatka
Notatka – krótki tekst o charakterze informacyjnym, nastawiony na przekaz danych, wyróżniający się zrozumiałością przedstawianych wiadomości: rzeczowością i zwięzłością. W notatce umieszczane są najważniejsze informacje w sposób skrótowy i uporządkowany. Konieczne jest nadanie tytułu.
Rodzaje notatek:
Plan
Tabela
Wykres
Schemat
Rysunki
Drzewko
Łańcuszek
Streszczenie
Wypisanie dat lub cytatów
Wniosek
2. Opowiadanie
Przedstawia wydarzenia związane z określonym tematem ułożone najczęściej w kolejności chronologicznej, powiązane ciągiem przyczynowo-skutkowym. W opowiadaniu stosuje się czas przeszły. W przeciwieństwie do noweli, występują postaci drugoplanowe, opisy i refleksje. Występuje forma wypowiedzi narracyjnej. Gatunek ten może zawierać w sobie inne gatunki oraz dialogi.
Zasady:
Pisz całe opowiadanie w jednakowym czasie, - tam gdzie to możliwe, wprowadzaj dialog.
Wykorzystaj inne możliwości wzbogacenia opowiadania, wprowadź elementy opisu, charakterystyki.
Stosuj dowolną kompozycję, korzystając z bogactwa wyrażeń i zwrotów rozpoczynających i kończących opowiadanie oraz stanowiących spoiwo pomiędzy poszczególnymi częściami.
3. Opis
a) Opis krajobrazu
Opis krajobrazu zawiera w sobie element poetyckości. Opisujemy w nim jakąś okolicę, odtwarzamy pejzaż, zwracamy uwagę na nastrój panujący w opisywanym miejscu, jego urok.
Gdy chcemy opisać krajobraz, najlepiej wyobrazić sobie, że stoimy przed jakimś pejzażem.
Przykład:
Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni. Przetaczamy się ze wzgórza na wzgórze, z każdego widać niezmierzone obszary falującego terenu. Po bokach ciemnoczerwone miasteczka, powiązane szarymi sznurami dróg, przy szosie topole, wiązy, drzewa owocowe. W górze wysokie obłoki przewracane przez wiatr. Ogromna rzeźba ziemi, ogromny teatr nieba.
(Kazimierz Wierzyński, Przejazdem w Nancy)
Co to jest pejzaż?
To widok przyrody, naturalnego krajobrazu. Pejzażem też nazywa się obraz lub fotografie przedstawiające naturalny krajobraz.
Pytania pomocnicze
Jaki jest typ krajobrazu? (górski, nadmorski, wiejski, miejski, leśny)
Gdzie znajduje się krajobraz? (położenie, kraj)
Jak jest ukształtowana powierzchnia? (wyżyna, kotlina górska)
Jaka występuje w tym miejscu roślinność? (las, bór, krzewy, łąki - warto podać nazwy roślin)
Jaka jest pogoda? (Burza, śnieżyca, mgła, pogodne niebo)
Jaka jest pora roku? (wczesna wiosna, złota jesień)
Jaka jest pora dnia? (świt, południe, zmierzch)
Czy widoczne są jakieś niezwykłe zjawiska? (tęcza, babie lato, klucz odlatujących ptaków)
Czy w obrębie krajobrazu są widoczne zwierzęta? (kaczki, mrowiska)
Czy jest jakiś kolor, który dominuje? (biel, zieleń, czerwień, brąz i żółć)
Czy jest jakiś element krajobrazu, który szczególnie zwraca uwagę? (potężne drzewo, młyn)
b) Opis postaci
Stworzenie kompletnego i ciekawego opisu postać nie jest łatwe. Poniżej zestawione zostały pytania mogące być pomocne w tworzeniu wiarygodnej historii i ciekawego opisu postaci. Trzeba pamiętać by opis był ciągły, jednolity. Osobowość definiuje zachowania postaci. Opisując ją należy uwzględnić wpływ czynników z dzieciństwa i okresu dorastania na moralność i charakter postaci.
Przeszłość postaci: Czy postać miała rodzeństwo? Czy postać miała własną rodzinę? Gdzie się postać wychowała? Czy ma jakiś dawnych przyjaciół lub wrogów? Jak zachowywała się w dzieciństwie lub gdy dorastała?
Osobowość: Co postać lubi, kocha? Czego nie lubi, nienawidzi? Jakie ma poglądy? Jak postać postrzega siebie samą? Jak inne osoby ją postrzegają? Co jest największym koszmarem postaci? Co jest jej największym marzeniem, nadzieją ? Co ją motywuje ? Jakie ma poczucie humoru? Czy ma jakieś hobby? Jak się relaksuje, odpoczywa?
Wygląd: Jak wysoka jest postać? Jaka jest jej budowa? Jaki ma kolor skóry, włosów, twarzy? Jakiego kształtu i koloru są jej oczy, jakie emocje wyrażają? Czy postać ma jakieś znaki szczególne (blizny, tatuaże itp.)? Jak się porusza, chodzi? Jak postać jest ubrana w domu, w pracy, gdy chce komuś zaimponować?
c) Opis sytuacji
Sytuacja to jakieś zdarzenie z życia bohaterów ściśle złączone z rozbudowaną scenerią zewnętrzną, osadzone na wyraziście zarysowanym tle. Sytuacja zawiera
w sobie zarówno elementy statyczne (tło, sceneria), jak i elementy dynamiczne (zdarzenie).
Budowa:
Opis sytuacji ma trójdzielną budowę. Część pierwsza, wstęp, może być prezentacją miejsca, w których zdarzenie zaistniało. Pamiętamy, że jest to miejsce wydzielone jedynie wydarzeniem, a zatem – mające powiązanie z przestrzenią.
W części drugiej, właściwej, zajmujemy się rejestracją wydarzenia głównego i towarzyszących mu okoliczności oraz opisem postaci, mających z wydarzeniem głównym bezpośredni związek i opisem miejsca, w którym znajdują się nasi bohaterowie.
Zakończenie - wyznacza je czas, który upłynął, ponieważ jest w opisie sytuacji ściśle określony.
Podstawowe cechy opisu sytuacji to:
jedność czasu: czas zdarzenia jest ściśle określony
jedność miejsca: zdarzenie zaistniało w jednym miejscu
obraz dynamiczny: jednemu wydarzeniu towarzyszą inne pośrednio z nim związane (tzw. okoliczności).
Opis sytuacji powinien zawierać:
jedno wydarzenie główne ( uczeń pisze sprawdzian)
wydarzenia towarzyszące, niepowiązane łańcuchem przyczynowo – skutkowym, czyli okoliczności (zachowanie kolegów i nauczyciela)
opis miejsca (wygląd sali)
opis postaci (wygląd ucznia piszącego sprawdzian)
d) Opis obrazu
Ma trójdzielną budowę: pierwsza część zawiera informacje o obrazie (tytuł, rok powstania, autor, technika wykonania), druga jest analizą tematyki obrazu, kolorystyki, nastroju, przeznaczenia. Trzeba podzielić płaszczyznę obrazu na plany i opowiedzieć, co się na nich znajduje. Postaci trzeba dogłębnie opisać – ich wygląd zewnętrzny, ubiór, wyraz twarzy, postawa, kierunek spojrzenia. Trzecia część jest podsumowaniem, czyli naszą refleksją i oceną na temat obrazu.
e) Opis przeżyć wewnętrznych
Opis przeżyć wewnętrznych to opis uczuć, doznań, emocji. Wymaga od autora umiejętności wczucia się w czyjąś sytuację i wnioskowania o przeżyciach na podstawie ich zewnętrznych przejawów. Sprawność ta przychodzi wraz z nabywaniem doświadczeń życiowych.
Charakterystyka
Charakterystyka to forma wypowiedzi, która prezentuje daną postać. Może to być postać autentyczna lub fikcyjna. Można też scharakteryzować siebie, czyli napisać autocharakterystykę.
Charakterystykę piszemy według ściśle określonego planu:
Pierwszy akapit to przedstawienie postaci. Podajemy tu imię, nazwisko, wiek, zawód bohatera, czasem miejsce zamieszkania czy stan cywilny.
W następnym akapicie opisujemy dokładnie wygląd zewnętrzny postaci. Jeśli mamy do czynienia z postacią autentyczną, znaną z widzenia lub przynajmniej z telewizji, wiemy zazwyczaj wszystko, co trzeba. Znamy kolor oczu, kształt podbródka, kolor włosów, itd. Po prostu umieść w tym akapicie wszystko to, co da się powiedzieć na podstawie utworu. Pomyśl o podzieleniu informacji na akapity: pierwszy niech mówi o twarzy, drugi o sylwetce, trzeci o sposobie poruszania się, itd.
Przedstawienie wnętrza bohatera, czyli jego cech charakteru, usposobienia, intelektu, stosunku do innych ludzi i do wartości.
Charakter to cechy ukształtowane przez wychowanie i doświadczenie życiowe, np. ktoś jest pracowity, uczynny, złośliwy.
Usposobieniem nazywamy sposób zachowania się, np. ktoś może być wesoły, pogodny albo ponury.
Intelekt (inaczej umysłowość) to sposób myślenia i zdolności człowieka, np. bystrość, inteligencja, łatwość uczenia się języka obcego.
Czasem trudno jest odróżnić cechy charakteru od cech usposobienia, jeśli te dwie sprawy się połączą, nie będzie to wielkim wykroczeniem. Warto natomiast w osobnym akapicie zająć się stosunkiem bohatera do świata, tj. do innych ludzi, do przyrody, do wartości takich jak przyjaźń, miłość, ojczyzna, rodzina, praca, itd.
W ostatnim akapicie należy zawrzeć ocenę postaci: co ci się w niej podoba, co nie, kiedy ją rozumiesz, kiedy nie, czy chciałbyś ją spotkać, czy ją podziwiasz (a może potępiasz?), komu postawiłbyś ją za wzór, itd.
Charakterystyka porównawcza
Zdarzy się też, że trzeba będzie napisać charakterystykę porównawczą, tzn. zestawić cechy dwu bohaterów. Plan takiej pracy w niczym nie odbiega od planu zwykłej charakterystyki pojedynczego bohatera, tyle że każdy akapit mówi wtedy najpierw o jednym, a potem o drugim bohaterze. Jeśli bohaterowie się różnią, możesz przejść od jednego do drugiego przy pomocy słowa natomiast lub przeciwnie, jeśli ich cechy są zbieżne, wykorzystuj słowo podobnie.
List
List jest jedną z najpopularniejszych form komunikacji międzyludzkiej. Może przybierać różne formy, zarówno literackie, jak również pełnić rolę informacyjną, stwarzać komunikację między adresatem a nadawcą.
Listy dzielimy na:
prywatne, gdzie adresat jest nam osobą bliską i znaną, często powiązaną emocjonalnie,
oficjalne, odbiorcami jest nieznana nam osoba, pełniąca funkcję publiczną. Jednym z rodzajów listów oficjalnych jest list urzędowy. Jego charakterystyczne cechy to: zwięzłość, rzeczowość, odpowiedni szablon graficzny.
Kolejnym rodzajem listu oficjalnego jest list motywacyjny , który jest pisany w celu zatrudnienia do pracy. Składał się on będzie po części ze elementów podania, a także pochwały- przedstawiamy nasze zalety, mocne strony, które wpłyną pozytywnie na naszą ewentualną prace.
1. Schemat i rozmieszczenie elementów.
górny, lewy róg - imię, nazwisko, adres,
górny, prawy róg - miejsce, data,
prawy róg (pod miejscem , datą) - adresat ,
wstęp (użycie zwrotu grzecznościowego),
treść właściwa,
zakończenie, uzupełnione zwrotami np. „Z największym szacunkiem”
podpis (pod powyższym zwrotem)
6. Kartka z pamiętnika
Jedyny wymóg redagowania kartki z pamiętnika to postawienie na początku daty naszych zapisków. Język takiego wypracowania może być znacznie swobodniejszy niż w innych formach wypowiedzi. Możesz pisać tak, jak mówisz na co dzień (byle bez błędów ortograficznych czy językowych).
One same mogą przyjmować zupełnie dowolny kształt. Bywają:
opowiadaniem o wydarzeniach z naszego życia,
opisem napotkanych rzeczy, zjawisk, krajobrazów,
charakterystyką poznanych osób
opisem przeżyć wewnętrznych, które stały się naszym udziałem w jakichś niezwykłych okolicznościach.
7. Rozprawka
Jako tekst argumentacyjny (perswazyjny) ma wiele cech wspólnych z przemówieniem i dyskusją. Zasadnicza różnica wynika z posługiwania się inną odmianą języka (polszczyzna pisana), rezygnacji z niewerbalnych środków ekspresji oraz objętości wypowiedzi.
Celem rozprawki jest zaprezentowanie przez piszącego swojego stanowiska w jakiejś sprawie, przedstawienie rozumowania w formie dłuższego i spójnego wywodu myślowego realizowanego w piśmie.
Aby napisać rozprawkę, należy:
1. Dokładnie przeanalizować temat pracy.
2. Zebrać i przedstawić argumenty potwierdzające nasze stanowisko.
Argumentami mogą być m.in.: odpowiednio dobrane cytaty, przytoczone sądy jakiegoś autorytetu z dziedziny, która jest przedmiotem pracy, wyniki ankiet, sondaży itp.
3. Przygotować plan rozprawki:
A. Wstęp
Rolą wstępu jest wprowadzenie w temat (przedstawienie przesłanek leżących u podstaw sformułowanej tezy), postawienie tezy lub hipotezy. Tu również można przedstawić powody zajęcia określonego stanowiska czy też zapowiedzieć sposób przeprowadzania argumentacji.
B. Rozwinięcie
Należy w nim przedstawić zebrane argumenty. Każdy argument powinien być całością myślową (jeden akapit). Kompozycje rozwinięcia należy podporządkować zasygnalizowanemu we wstępie celowi. Argumenty powinny być tak uporządkowane, by czytelnik był coraz bardziej przekonany, że przedstawiony tok myślenia jest słuszny.
Przygotowując przykłady literackie, trzeba mieć świadomość, że nie wystarczy omówienie (streszczenie) problemu czy przywołanie cytatu - konieczna jest taka interpretacja tekstu literackiego, by mógł on się stać przekonującym argumentem.
Argument to obiektywnie istniejący fakt, który zostaje przedstawiony w taki sposób, by mógł poprzeć postawioną tezę. Ten sam fakt może zostać zinterpretowany jako argument na rzecz zupełnie odmiennych opinii, dlatego warto to odnotować, przytaczając hipotetyczny kontrargument i obalając go.
Jeśli we wstępie nie można postawić tezy (np. z powodu dyskusyjności lub niejednoznaczności problemu), to tezy cząstkowe znajdują sie w rozwinięciu, a teza główna dopiero w części kończącej pracę.
C. Zakończenie
Podsumowanie rozważań. Zawiera zwykle wnioski, uogólnienia, rozwiązanie danego problemu (odpowiedź na pytanie postawione w hipotezie lub potwierdzenie/ zaprzeczenie tezy). Konkluzja, kończąca pracę, powinna logicznie wynikać z treści poprzednich części, które prowadziły do przekonania o słuszności stanowiska autora rozprawki.
8. Streszczenie
Streszczenie to przedstawienie jakiejś treści w sposób bardzo zwięzły i krótki. Można skrócić np. tekst literacki, film, sztukę. Streszczenie przedstawia po kolei wydarzenia z danego elementu, ale podczas pisania streszczenia nie wdajemy się w szczegóły. Streszczenie jest tekstem bardzo ogólnym. Powinny tam znaleźć się zarówno wydarzenia, idee czy też struktura.
9. Sprawozdanie
To relacja z wydarzeń, opis tego, co się przeżyło.
Istnieją dwie odmiany sprawozdania. Jedna to zbliżona do dziennikarskiego reportażu relacja z wydarzeń życia codziennego, imprez, wycieczek, itp., druga natomiast, jako sprawozdanie z lektury, audycji czy przedstawienia jest pokrewna recenzji.
Głównym celem sprawozdania jest wierne i dokładne zrelacjonowanie faktów i wydarzeń, których było się świadkiem lub w których się uczestniczyło.
W sprawozdaniu należy opisywać wydarzenia w porządku chronologicznym - to znaczy w takiej kolejności, w jakiej występowały. Stałe elementy sprawozdania to konkretne informacje na pytania:
* kiedy?
* kto?
* gdzie?
* co?
* jak?
10. Reportaż
Podstawową cechą reportażu jest ciekawe i rzeczowe przedstawienie faktów - zgodne z rzeczywistością, dbałość o aktualność, wagę i uprawdopodobnienie przedstawianych problemów, komunikatywność stylu, żywy język, obrazowość (pamiętać o atrakcyjnym tytule). Autor reportażu powinien udokumentować przedstawiane treści, czemu służy m.in. powoływanie się na materiały i źródła, z których korzysta, przytaczanie wypowiedzi osób biorących udział w zdarzeniach lub posiadających wiarygodne informacje.
wiarygodność, prawdziwość
obiektywizm
dokumentaryzm, fakty z autopsji, z relacji uczestników, naocznych świadków, ekspertów, z dokumentów
autentyzm (prawdziwość) - nasycanie tekstu datami, liczbami precyzyjnie pokazującymi kolejność, wielkość, skalę opisywanych faktów
obrazowość
emocjonalność
wielostylowość
styl potoczny u narratora zmniejsza dystans, łagodzi perswazję
stylizacja fragmentów reportażu zastępuje cytaty
czasem dopuszczalna fikcja, jeśli pozwala zobrazować problem, zjednać odbiorców z bohaterami reportażu
aktualność, ale możliwość odwołania do historii
dostosowanie formy do tematu (zasada relewancji)
brak komentarza (prawo do niego ma czytelnik), ewentualny komentarz wyraźnie oddzielony od części referującej
dwupłaszczyznowość - pierwszą płaszczyznę stanowi czas i przestrzeń przedstawianego zdarzenia, druga płaszczyzna to czas i przestrzeń reportażu
chronologiczność
Chcąc napisać reportaż:
1. Wybierz wydarzenia, które chcesz przedstawić i zweryfikuj wiedzę swoją i świadków na dany temat.
2. Sprawdź zebrane materiały (dokumenty, notatki z rozmów, zapisy na taśmach itp.) i ułóż je w przyjętym porządku (np. chronologicznym - źródło przedstawienia problemy, jego prezentacja, skutki i opinie - lub wynikającym z kolejności, w jakiej informacje docierały do świadka czy reportera).
3. Przystąp do pracy redakcyjnej, pamiętając o tym, by nie pozostać na poziomie sprawozdania lub nie rozwinąć tekstu w formę opowiadania. Na pierwszym planie powinny się znaleźć ujęcia faktów. Komentarz ma być oszczędny i dyskretny, bo często już sam dobór faktów i ich rozmieszczenie w relacji są pewną formą komentarza (wyrażonego nie wprost).
Najczęstsza budowa reportażu fabularnego:
wstęp (wprowadza wydarzenia i zapoznaje z bohaterem)
zawiązanie akcji – ukazanie konfliktu
rozwiązanie konfliktu
zakończenie - uwagi i spostrzeżenia reportera
Najczęstsza budowa reportażu problemowego
refleksje reportera i zarys problemu
segmenty pokazujące punkt widzenia bohatera/ów
zakończenie reportażu:
rozwiązanie problemu
seria pytań skierowana do czytelnik
11. Recenzja
Nazwa „recenzja” pochodzi z języka łacińskiego i oznacza „przegląd”. Recenzją nazywa się omówienia (sprawozdawcze lub krytyczne) konkretnego utworu literackiego, przedstawienia teatralnego, filmu, audycji radiowej, wystawy (dzieła sztuki), koncertu itp.
Cechy recenzji: całościowe ujęcie przedmiotu (opis, odkrycie prawideł dzieła, porównanie go z innymi), ocena przedmiotu recenzji, subiektywizm, aktualność.
Autor recenzji zanim zabierze się za pisanie, powinien odpowiedzieć sobie na pytanie:
o czym jest dzieło? co opowiada? Musi ocenić dobór środków i osiągnięty cel: co miało przekazać i czy się to udało? Czy nie ma niekonsekwencji w całej historii? Recenzent musi dokonać także analizy zewnętrznej, czyli ocenić, czy problem przedstawiony w dziele w ogóle jest zajmujący? Czy jest zrozumiały? Największa trudność polega na tym, żeby przedstawić główny konflikt utworu, a jednocześnie go nie streścić, nie powiedzieć za dużo.
Recenzja wiąże się zawsze z oceną. Obowiązkiem recenzenta jest nie tylko krytykować, ale i chwalić; nie wolno także poprzestawać na obojętnym opisie.
I na koniec ważna uwaga: recenzję należy pisać gdy emocje są jeszcze świeże. Bo później, kiedy człowiek ostygnie, powstać może jedynie wyważona analiza, pozbawiona jakichkolwiek spontanicznych odczuć.
Podanie we wstępie tytułu recenzowanego dzieła, nazwiska autora. Wprowadzenie w problematykę, zarys fabuły.
Informacja o bohaterach/obsadzie aktorskiej.
Ocena dzieła jako całości.
Dokładniejsze omówienie problematyki oraz wartości artystycznych. Subiektywna ocena. Wskazanie wad i zalet z uzasadnieniem wyrażanej opinii.
W zakończeniu powtórzenie oceny i zachęcenie do przeczytania/obejrzenia (lub też sugestia, że to strata czasu).
12. Przemówienie
Przemówienie to dłuższa wypowiedź, przeznaczona do publicznego wygłoszenia.
W klasycznej (sądowej) formie składało się z pięciu części:
- wstępu,
- krótkiego opowiedzenia związanych ze sprawą wydarzeń,
- przytoczenia argumentów i dowodów,
- odparcia przewidywanych zarzutów,
- podsumowania.
W praktyce szkolnej ograniczamy się do trójdzielnej budowy:
- wstępu (apostrofa do słuchaczy, określenie celu, postawienie tezy),
- rozwinięcia (przytoczenie argumentów na poparcie tezy, odrzucenie ewentualnych zarzutów),
- zakończenie (podkreślenie myśli przewodniej, podziękowanie za uwagę).
Przy komponowaniu trzeba pamiętać o:
- jasności, przejrzystości myśli,
- zainteresowaniu słuchaczy,
- zastosowaniu figur retorycznych (anafor, antytez, pytań retorycznych, wykrzyknień, apostrof).
13. Zaproszenie
Zaproszenie musi zawierać następujące elementy:
adresat
nadawca (organizator)
okazja
dokładny czas (dzień, miesiąc, rok, godzina)
określone dokładnie miejsce wydarzenia
formułę grzecznościową
Rozróżnia się zaproszenia oficjalne (np. do nauczyciela, urzędnika, ważnej osoby) oraz nieoficjalne (np. do kolegi, koleżanki, rodziny).
14. Ogłoszenie
To krótka forma wypowiedzi, w której autor ogłasza coś odbiorcy. W ogłoszeniu treść powinna być maksymalnie streszczona, przy czym zawarte powinny być wszelkie niezbędne informacje. Ogłoszenia mogą występować w prasie, w radiu, telewizji, internecie lub na miejskich tablicach ogłoszeniowych.
W ogłoszeniu muszą się znaleźć takie informacje jak:
kto ogłasza?
co ogłasza?
jak można się z osobą dającą ogłoszenie skontaktować?
15. Reklama
Reklama to informacja połączona z komunikatem perswazyjnym. Zazwyczaj ma na celu skłonienie do nabycia lub korzystania z określonych towarów czy usług, popierania określonych spraw lub idei.
Aby reklama była dobra, wskazane jest, by:
zaskakiwała, zachwycała lub rozśmieszała,
swą formą trafiała do oczekiwanego odbiorcy,
przekazywała informacje zwięźle,
miała oryginalne, pobudzające wyobraźnię hasło (można wykorzystać rymy, sparafrazować maksymy, przekształcić związek frazeologiczny, wykorzystać grę słów, posłużyć się aluzją literacką),
zawierała wartościujące słownictwo,
miała przyciągający wzrok układ graficzny.
16. Dedykacja
Dedykacja ta krótka forma wypowiedzi. Wpisujemy ją w książce, którą dajemy komuś w prezencie, na fotografii, czasami w pamiętniku.
Podobnie jak zaproszenie, ogłoszenie, musi zawierać stałe elementy: ma tu zastosowanie „reguła pięciu palców”. W dedykacji powinny się znaleźć odpowiedzi na pytania:
Komu
Za co albo z jakiej okazji
Kto
Gdzie i kiedy
Własnoręczny podpis ofiarodawcy
17. Esej
To forma literacka lub literacko-naukowa, prezentująca punkt widzenia autora. Esej może poruszać tematykę filozoficzną, społeczną lub artystyczną, być formą krytyki literackiej, manifestu politycznego lub też dotyczyć innych refleksji autora.
Charakterystyczne cechy: poetyckość, subiektywizm, luźna kompozycja, procesualność.
korzystaj z bogactwa tropów stylistycznych i figur retorycznych
zatroszcz się o nieszablonowość (skojarzenia, dobór materiału, temat)
bądź zwięzły i jasny w myśleniu
unikaj autotematycznych zwrotów (np. na wstępie, w zakończeniu, teraz przejdę do..., następnie omówię...)
wykorzystaj fakt, że w eseju praktycznie wszystkie chwyty są dozwolone
18. Felieton
Jest to gatunek z pogranicza dziennikarstwa i literatury pięknej, najczęściej publikowany cyklicznie w stałej rubryce czasopisma. Jego cechy to: aktualną tematyka, swoboda stylu i kompozycji, subiektywny (autorski) sposób przedstawiania zjawisk, lekka, żartobliwa forma.
Aby napisać felieton, należy:
1. Znaleźć interesujący temat.
2. Oryginalnie go przedstawić. Można włączyć elementy fikcji literackiej, środki poetyckie (metafory, kontrast, ironię itp.).
3. Napisać plan wypowiedzi.
Pamiętaj o:
- atrakcyjnym tytule
- aktualnym temacie
- celu wypowiedzi
- wyrazistym początku i zakończeniu:
- finezji językowej
- lekkości, ale i wyrazistości w prezentowaniu własnych opinii
- ograniczonej objętości (2-3 strony)
- relacji między konkretem (przykładem) a uogólnieniem.
19. Wywiad
Aby przeprowadzić udany wywiad, należy:
1. Zastanowić się nad tym, czy interesuje nas jakiś problem, który dobrze zna zaproszona przez nas osoba, czy też osobowość rozmówcy (różnica w tematyce pytań).
2. Szczegółowo przygotować się do rozmowy, dowiedzieć się jak najwięcej o rozmówcy, jego poglądach, zainteresowaniach. Wywiad będzie wtedy rzetelny, pogłębiony i spójny.
3. Pamiętać o sposobie formułowania pytań. Osoba prowadząca nie może ograniczać się do powierzchownego traktowania rozmówcy i tematu. Nie powinna zadawać pytań rażąco naiwnych, schematycznych.
4. Stworzyć przyjazną atmosferę, traktować rozmówcę z szacunkiem, niezależnie od tego, czy zgadzamy się z jego poglądami. Zadający pytania powinien dostosować styl rozmowy do osobowości rozmówcy i tematu.
5. Zadawać dobre pytania, czyli nie takie, które atakują rozmówcę, ale takie, które pomagają mu najlepiej wytłumaczyć problem.
20. Komentarz
Polega na wyrażeniu własnej opinii, wprost, z zamiarem pochwały lub sprzeciwu, krótko, ale dobitnie; należy poinformować czytelnika, co jest komentowane i dlaczego.
Cechy:
- zawsze zatytułowany
- krótki, ale podzielony na akapity
- nie obowiązuje w nim zasada piramidy;
- unika się wytłuszczeń, podkreśleń
- są w nim informacje - rozsiane w całym tekście, podporządkowane ocenie;
- ton na ogół poważny (logiczny wywód), rzadziej ironiczny
- zawiera ważne stwierdzenia, wnioski, apele
- elementem puentującym często są pytania retoryczne
- składnia jest prosta; pojawiają się powtórzenia i wyliczenia;
- ujawnia stanowisko autora w danej sprawie;
- celny w warstwie intelektualnej, ściszone w emocjonalnej
- wymaga nieustannej i wyostrzonej obserwacji rzeczywistości, dalekiej od uproszczeń i uprzedzeń
21. Artykuł (informacja)
Zawiera odpowiedzi na pytania:
- Co się wydarzyło?
- Kto brał w tym udział?
- Gdzie i kiedy miało to miejsce?
- W jaki sposób przebiegało zdarzenie?
- Dlaczego do niego doszło?
Obowiązujące reguły:
- zasada odwróconej piramidy - najważniejsze informacje powinny się znaleźć na początku
- rzetelność informacji
- obiektywizm, zdystansowanie;
- spójność, ułożenie wg ważności spraw
- komentarz ożywia informację, ale odbiera jej bezstronność
- piszący jest odpowiedzialny za słowo; nie wolno mu kłamać i przekształcać faktów ani pochopnie tytułować wiadomości
wzmianka - najmniejsza objętościowo wypowiedź dziennikarska, zawierająca powiadomienie o pojedynczym fakcie, wydarzeniu lub stanie rzeczy.
22. Zawiadomienie
To wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formy czasownika i nie można go wprowadzić. Często bywa donosem, przekazaniem ważnej informacji która może interesować. Jest pisemną (rzadziej ustną) formą wypowiedzi. Zawiera dużo określeń.
Należy: pisać konkretnie i na temat, pamiętać aby były uwzględnione kluczowe pytania np. kto zawiadamia kogo i o czym, co się wydarzyło lub się wydarzy, gdzie i kiedy, umieszczać konkretne informacje.