Temat: Grupa i jej wpływ na zachowanie
Grupa – dylematy definicyjne
Wybitny amerykański znawca problematyki młodych grup Ch. Cooley, który wprowadził do socjologii pojęcie grupy pierwotnej. Grupa taka oznacza się ścisłym zespołem jednostek poprzez stosunki osobiste. Wskazał pięć cech grupy pierwotnej:
Względna trwałość
Bezpośrednie kontakty
Mała liczebność
Niewyspecjalizowany charakter kontaktów
Względna zażyłość uczestników
Wymienione powyżej cechy w różnym stopniu decydują o specyfice grupy pierwotnej. Względna trwałość jest warunkiem niezbędnym do nazwania jakiejkolwiek zbiorowości grupą. Bezpośrednie kontakty i mała liczebność są ze sobą ściśle powiązane, albowiem tylko w nielicznych grupach jej członkowie są w stanie, bezpośrednio się komunikować. O szczególnym charakterze grupy pierwotnej świadczy niewyspecjalizowany charakter kontaktów – oznacza to, że dla członków grupy nie jest ważne wykonane zadanie, ale to z kim się je wykonuje oraz względna zażyłość uczestników, która wytwarza się właśnie przez kontakty.
Inny znakomity badacz G. C. Homans, kontynuując dorobek Ch. Cooleya, definiował grupę jako pewną liczbę osób, które komunikują się ze sobą wzajemnie w jakimś okresie czasu, przy czym jest ich wystarczająco niewiele: tyle, żeby każda osoba mogła się komunikować z innymi nie za pośrednictwem drugiego człowieka ale bezpośrednio.
Niektóry z socjologów, np. R.K. Merton, twierdzili ze nie chodzi tu o jakąkolwiek interakcję czy komunikowanie się, ale o interakcję występującą często, wzglednie4 długotrwałą, prowadzącą do identyfikowania się członków grupy i całą grupą. Te długotrwałe interakcje czy komunikowanie się sprzyjają wytworzeniu się u członków grupy poczucia odrębności w stosunku do innych grup oraz poczucia przynależności do całej grupy. Na ten właśnie aspekt zwraca uwagę J. Szczepański, który definiuje grupę w następujący sposób „ grupą społeczną jest ilość osób (co najmniej trzy) (…) i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźna zasadą odrębności”
Według autorów słownika socjologicznego grupa społeczna to pewna liczba osób charakteryzująca się obiektywną zewnętrznie postrzegalną wspólnotą pewnego typu, np. wspólnotą ideologii czy też wspólnota celu, strukturalną i wewnętrzną organizacją, podobieństwem uczestników pod względem istotnej cechy związanej z udziałem w grupie oraz świadomością przynależności do grupy i jednocześnie świadomością odrębności od innych grup (świadomość „my”).
W encyklopedii psychologii mała grupa jest to dwie lub więcej osób utrzymujących wzajemną interakcję, w wyniku której następują wzajemne wpływy, każdego członka na każdego innego.
Dla istnienia grupy, zwłaszcza małej, konieczne jest, by poza pośrednimi interakcjami między członkami grupy pojawiło się pięć procesów:
Warunki do przyjęcia wspólnego celu działań, uzgodnienie głównej interakcji dla której grupa jest formalna
Musi pojawić się poczucie identyfikacji pojedynczych członków z grupą jako całością
Musi zostać utworzona pewna struktura, obejmująca zarówno ogólny układ pozycji grupowych, hierarchię władzy, układ socjometryczny oraz więź komunikacyjna
Konieczne są normy regulujące wzajemne zachowania i zasady działań
Z reguły zaznacza się tez presja, by normy były przestrzegane, czyli działania konformizujące członków grupy.
Zbliżony pogląd na temat grupy reprezentuje S. Mika, określając to pojęcie jako zbiór dwóch lub więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, które maja wyznaczony cel, normy grupowe i które łączy struktura grupowa. Grupy posiadają także pewien stopień spoistości , a także poczucie własnej tożsamości. Natomiast J. Turowski określa grupy społeczne jako zbiory ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości związani są więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzna organizacje. Z. Ziembiński ujmuje grupę społeczną jako zbiór jednostek traktowanych jako całość, wyodrębnioną ze względu na określony rodzaj więzi społecznej łączącej te jednostki.
Próbując podsumować rozległą literaturę poświęcona grupom, można powiedzieć, że grupa wyróżnia się wieloma cechami, np.:
Tworzy ją układ zazwyczaj trzech i więcej jednostek
Osoby te wchodzą ze sobą w interakcje, (czyli komunikują się między sobą)
Łączy je wspólny cel, do którego realizacji dążą
Zachowania członków grupy regulują normy grupowe (mogą być ujęte w sformalizowany kodeks lub „niepisane” normy; umożliwiają realizację celu i chronią grupę przed rozkładem)
Każda grupa ma tez pewną, dająca się opisać strukturę
Grupę cechuje odrębność od innych grup ( może się ona przejawić w różnicy celów i sposobach ich realizacji, różnicy norm i obyczajów grupowych, poczuciu wspólnoty i przynależności do grupy u jej członków, itp.)
Wynikiem poczucie jej odrębności jest tożsamość
Z reguły istnieje ośrodek (ośrodki) skupienia i pewne symbole
Względnie trwała łączność przestrzenna, bądź przynajmniej systematyczne kontakty społeczne
Poczucie więzi, wspólnoty w ramach pewnej zbiorowości i poczucie odrębności wobec ludzi zajmujących się na zewnątrz tej zbiorowości
Wzajemne zależności, a zwłaszcza podział czynności i współpraca w ramach pewnego zbiorowego zachowania
Podobieństwo ważnych cech społecznych o charakterze absolutnym, a w szczególności podobieństwo cech kultury, uznanie wspólnych wzorów wartości
Podobieństwo ważnych cech społecznych o charakterze relatywnym, a zwłaszcza zajmowanie podobnej pozycji w ramach podziału dóbr ekonomicznych, władzy, hierarchii, prestiżu
Wpływ grupy a zachowanie organizacyjne
Wielkość grupy jest jednym z najważniejszych czynników determinujących strukturę danej grupy i wzajemne interakcje jej członków. Najmniejsza grupa nazywa się parą (diadą) i składa się z dwóch osób. Wymaga ona zaangażowania każdej z nich. Aby para przetrwała, każdy z członków grupy musi brać pod uwagę druga osobę. Im grupa jest mniejsza tym łatwiej wytworzyć w niej bliskie i zażyłe stosunki, ponieważ jej członkowie maja możliwość interakcji bezpośrednich, bliskiego wzajemnego poznania się.
W przypadku grup trzyosobowych, tzw. triad, istnieje kilka możliwych rodzajów związków, jak również możliwość koalicji dwóch członków przeciwko jednemu co powoduje, że trzecia osoba jest poddawana większemu naciskowi. Trójka jest bardziej stabilna niż para, ale jednocześnie mniej stabilna od dużej grupy.
Przykładem małej grupy może być rodzina, czy też grupa bliskich przyjaciół. Z czasem wzajemne relacje w małej grupie w organizacji ustają z powodu braku czasu lub z powodu wzajemnych konfliktów.
W przypadku grup ośmioosobowych i większych bezpośrednie relacje między członkami grupy staja się utrudnione, prawie niemożliwe. Wraz ze wzrostem liczebności grupy zacierają się więzi bliskości poszczególnych jej członków, w efekcie powstrzymuje rozwój silnych i spokojnych więzi opartych na poczuciu bliskości, intymności. W przypadku rozwiązywania problemów to duże grupy osiągają lepsze wyniki. S. P. Robbins określa próżniactwo społeczne jako skłonność poszczególnych osób do używania mniejszej ilości energii w pracy kolektywnej niż indywidualnej. Świadczy to o tym, iż wielkość grupy jest odwrotnie proporcjonalna do indywidualnej efektywności. Badacze zjawiska próżniactwa społecznego podkreślają, że może ono wynikać z przekonania, że inni członkowie grupy nie wnoszą do wspólnej pracy tego, co powinni i bądź można to tłumaczyć rozłożeniem się odpowiedzialności na poszczególnych członków danej grupy. W efekcie próżniactwo społeczne doprowadza do zacierania związków pomiędzy indywidualnym nakładem pracy, a wynikami osiągniętymi przez grupę. Wielkość grupy ma także istotny wpływ na proces komunikowania się między jej członkami. Rozbudowany schemat komunikacji prowadzi też zwykle do zniekształcenia przekazanych informacji. Natomiast proces komunikacji w małych grupach przebiega o wiele sprawniej i zmniejsza ryzyko zniekształcenia informacji.
Psychologia społeczna określa wielkie grupy jako takie, które nie opierają się na więzi personalnej każdego człowieka z każdym. Kontakty bezpośrednie nie występują między wszystkimi ich członkami. Więź dużej grupy bazuje głównie na wspólnym odniesieniu do jakiejś wartości (np. więź grupy narodowej), bądź na ustalonych normach organizacyjnych. Dokonując opisu dużej grupy, opierano się na wskazaniu zasady kształcenia się wzajemnych stosunków, a nie na opisie stosunków pomiędzy poszczególnymi jej członkami. Cechą różniącą wielkość grupy może być także sposób podejmowania doniosłych społecznie decyzji. W małych grupach decyzje mogą być podejmowane jednocześnie, natomiast w grupach dużych jest to praktycznie nie możliwe. Stąd decyzje w dużych grupach muszą być podejmowane w pewnych wyodrębnionych środkach decyzji.
Każda grupa wywiera wpływ na swoich członków. Najsilniejszy wpływ wywierają tzw. Grupy odniesienia, które z jej strony stanowią podstawę do porównania postaw, przekonań, ocen, norm itp. a z drugiej są źródłem akceptowanych postaw, przekonań, ocen i wartości, na przykład młodzi robotnicy fabryki, będąc członkami grup, w których najważniejszą uznawana wartością jest zarabianie pieniędzy, mogą ocenić swoje postawy i wartości z punktu widzenia grupy młodych intelektualistów, np. inżynierów, którzy stanowią źródło akceptowanych przez nich postaw, norm, wartości.
Podsumowując – znaczenie wielkości grupy dla zachowań organizacyjnych można zauważyć, i jest ono występujące: grupy mniejsze są bardziej spersonalizowane ale mniej stabilne. Optymalna wielkość grupy zależy od jej natury i specyfiki podejmowanych przez nią działań. W szczególności organizacyjnej występują grupy, których funkcjonowanie jest uporządkowane, ale występują tez grupy tworzące spontanicznie, o bardzo słabo zaznaczonej strukturze.
Rodzaje grup społecznych
Grupy różnią się między sobą m.in.:
Wielkością (np. mała grupa przyjaciół, duża grupa pracowników firmy)
Typem więzi (np. silne więzi osobiste w rodzinie, słabe więzi w dużych zespołach zadaniowych)
Stopień sformalizowania struktury (np. nadana struktura hierarchii stanowisk w formie, struktura powstająca w grupie zabawowej w wyniku swobodnych interakcji i wyborów interpersonalnych)
Długością istnienia (np. grupy powołane do jednorazowej akcji, grupy zorganizowane do realizacji długofalowych celów)
Celami, jakie sobie stawiają (np. dobra zabawa w grupie towarzyskiej, obrona praw uczucia w samorządzie szkolnym)
Uwzględniając powyższe kryteria, wyodrębnia się m.in.:
Grupy małe i duże (wielkie). Pod pojęciem małej grupy rozumie się niewielkie liczebnie społeczności, w których możliwe są interakcje członków grupy z pozostałymi członkami. Stosunkowo łatwo jest zidentyfikować inne osoby z pozostałymi członkami. Struktura małej grupy jest prosta (złożona wyłącznie z członków, nie dzieli się na żadne podgrupy). W przypadku grupy dużej (wielkiej) kryterium jej wyróżnienia jest nieostre. Czasami mówi się, że chodzi tu o tak duże skupiska, złożone z wielu członków, zrzeszonych w licznych podgrupach, których wzajemne kontakty są albo rzadkie, albo nie ma ich wcale (grupy zawodowe, np. lekarze, czy nauczyciele), które nie wchodzą jako części składowe do jeszcze większych grup (naród, państwo, kościół, grupa wyznaniowa). Grupy o strukturach dwu- lub wielowarstwowych to grupy pośrednie.
Pierwotne i wtórne. To rozróżnienie jest dokonane ze względu na typ więzi. W grupach pierwotnych więź jest oparta na kontaktach (stycznościach) osobistych i postawach emocjonalnych. Natomiast w grupach wtórnych więź jest pochodną kontaktów rzeczowych i oparta jest na interesach.
Formalne i nieformalne. Grupy formalne posiadają własny status prawny oraz działają według przyjętych norm i zasad. Występują w sformalizowanych układach i podlegają formalnej kontroli społecznej. Natomiast grupy nieformalne nie maja jednolitej struktury wewnętrznej; ich funkcjonowanie jest oparte na pozaformalnych normach zwyczajowych (np. kibice danej drużyny) lub wspólnym interesie (np. szajka przestępców)
Grupy o szczególnym charakterze, np. grupy ekskluzywne, które nie przyjmują nowych członków na podstawie wyjątkowego, rzadkiego kryterium, np. pochodzenia społecznego, czy statusu majątkowego, zainteresowań, preferencji; grupy ograniczone, które łączą członków w podobnym wieku, pochodzących z tego samego rejonu zamieszkania, wreszcie o określonych zainteresowaniach; grupy inkluzyjne, czyli takie, do których przynależność nie jest ograniczona określonymi kryteriami.
Coraz powszechniejsze jest zjawisko powstawania grup tworzących się na podstawie wspólnych wartości kolumnowych:
Klasy społeczne, zanikające pojęcie używane w przyszłości na określenie dużych formacji połączonych świadomością miejsca i roli społecznej
Grupy terytorialne (skupiska, rozproszenie, wędrowne)
Grupy formalne i nieformalne w organizacjach
Jak wspomnieliśmy wcześniej, jednym z warunków funkcjonowania grupy jest dysponowane przez nią jakąś przestrzenią, miejscem spotkań. J. Szczepański nazywa to środkami skupienia grupy. Ośrodkami skupienia grupy mogą być także wartości, symbole, idee umożliwiające identyfikację grupy. Każda grupa dąży do realizacji określonych celów i zadań, które akceptuje większość jej członków. W grupach formalnych cele i zadania określane są statutem, regulaminem, przepisami prawnymi. Natomiast w grupach nieformalnych są one ustalone przez członków grupy. Udział w realizacji zadania grupowego rodzi u jej członków poczucie solidarności i gotowości podporządkowania interesów własnych interesom grupy.
Każda grupa społeczna posiada organizację wewnętrzną, strukturę, którą tworzą role społeczne, pozycje im odpowiadające i system stosunków społecznych. W każdej grupie występują różne struktury, na przykład można wyróżnić strukturę komunikowania się, strukturę powiązań emocjonalnych i strukturę władzy. Struktura grupy to pewien układ i uporządkowanie wszelkich elementów grupy, a więc jej członków, instytucji, symboli, wartości, wzorów zachowań, pozycji społecznych, roli stosunków społecznych. Według Z. Ziembińskiego, rola społeczna jednostki w grupie to zespół norm, które wyznaczają zachowania członków grupy, zgodnych z oczekiwaniami pozostałych członków grupy. Role jednostki należącej do różnych grup społecznych mogą być zgodne, ale mogą też powstawać konflikty ról wyznaniowych przez te grupy.
Przez grupy formalne rozumiemy takie grupy, które są określone w strukturze organizacyjnej i mają przydzielona pracę, z której wynikają zadania oraz skład grupy roboczej. Do grup formalnych w organizacji możemy zaliczyć grupy kierowane i zadaniowe, które są narzucane przez organizację. W grupie formalnej działania wynikają z celów organizacji i mają służyć ich osiągnięciu. Natomiast grupy nieformalne są przymierzami bez ustalonej struktury i nie są określane przez organizację. W środku pracy takie grupy powstają samorzutnie w odpowiedzi na potrzebę kontaktów społecznych. Do grupy o charakterze nieformalnym w organizacji zalicza się grupy interesów oraz grupy koleżeńskie.
Działalność grup formalnych oceniana jest ze względu na stopień realizacji wyznaczonych zadań celowych. Właściwa realizacja celu organizacji formalnej wymaga od formalnych grup pracowniczych działania zorganizowanego, usankcjonowanego prawnie, efektywnego i produkcyjnego. Grupy formalne są strukturami bardzo ważnymi dla każdej organizacji, ponieważ przepływają przez nie informacje od pracownika do pracownika dotyczące celów firmy, zadań okresowych, a także informacje zwrotne dotyczące wykonania zadań, wyników działania zespołu.
Grupy nieformalne zakładają w organizacjach ludzie darzący się wzajemnie sympatią, przyjaźnią. Więź osobista w grupach nieformalnych powstaje w toku wzajemnych interakcji między członkami i nie jest oparta na żadnym dokumencie. Ludzie przyłączają się do grup nieformalnych przede wszystkim w celu zaspokojenia potrzeby przynależności. Większość ludzi pragnie wyrazić i zdobywać uznanie oraz wymieniać poglądy składające się na poczucie wspólnoty. Grupy nieformalne zapewniają jednostkom poczucie przynależności, identyfikację, emocjonalne wsparcie, pomoc i opiekę. Grupa nieformalna pomaga w rozwiązywaniu szczególnych problemów i chroni jednostkę przed popełnieniem błędów. Pewne grupy nieformalne w których członkowie są bardzo lojalni i ufni względem siebie wykazują czasami podejrzliwość wobec wszystkich obcych. Grupy wyznaczają granice, które z czasem mogą stać się jednocześnie barierami obronnymi. Wewnętrzne normy organizacji nieformalnych opierają się przede wszystkim na pewnych zwyczajach, obyczajach, tradycji. Obowiązujące w grupach normy nieformalne rzutują na wzajemne kontakty pracowników, skracają często oficjalne kanały komunikacji czy tryb załatwiania określonych spraw. Istnienie norm nieformalnych wynika z faktu, że ludzie w swoją prace angażują własną osobowość, nawyki, przyzwyczajenia, sympatie. Normy nieformalne bardzo często są uzupełnieniem organizacji formalnej, mogą wspierać normy formalne.
Charakterystykę grup formalnych i nieformalnych warto zakończyć stwierdzeniem, że grupy formalne zaspokajają głownie potrzeby swoich członków. Ideałem byłoby stworzenie wspólnoty potrzeb organizacji i jej członków, co zaowocowałoby daleką idącą współpracą grup formalnych i nieformalnych.
Interakcje w grupach celowych (zadaniowych, projektowych)
s. Mika przytacza koncepcję analizy interakcji opracowaną przez R.F. Balesa. Składa się ona z 12 kategorii interakcji, do których można zakwalifikować większość zachowań występujących u członków grup zadaniowych. A oto zaproponowane przez Balesa kategorie interakcji:
Solidaryzowanie się z inną osobą, podwyższenie pozycji innej osoby, udzielnie pomocy, nagradzanie.
Rozładowanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się, okazywanie zadowolenia
Wyrażenie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie strategii, uleganie
Dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawienie innym autonomii
Wyrażenie opinii, dokonywanie oceny, wyrażenie uczuć, wyrażanie życzeń
Orientowanie innych, udzielnie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie
Pytanie i prośby o zorientowanie, o informację; powtarzanie, potwierdzenie
Pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażenie uczucia
Pytanie, prośby o sugestię, o pokierowanie, pytanie o możliwe sposoby działania
Niezgadzanie się, bierne odrzucanie sugestii innych, wstrzymywanie pomocy
Ujawnienie napięcia emocjonalnego, prośby o pomoc, usuwanie się z pola
Ujawnianie antagonizmu, obniżenie pozycji innej osoby, bronienie siebie, domaganie się uznania.
Przyswajanie norm, przestrzeganie i nieprzestrzeganie określonych grupowych kodeksów, stosowanie nagród i kar – to tylko hasłowe elementy skomplikowanego procesu wychowania jednostki przez grupę. Spróbujmy zastanowić się w jaki sposób realizowana jest funkcja wychowawcza grupy. Najczęściej odbywa się to przez:
Wpajanie światopoglądu. Grupa, szczególnie rodzina, jest pierwszym źródłem, z którego jednostka czerpie główne składniki, elementy poglądu na społeczny świat; uczestnicząc kolejno w toku swojego życia w wielu grupach o różnym charakterze, jednostka kształtuje swój „światowy” światopogląd
Wpajanie celów działania. Jednostka od swej grupy czerpie informacje o tym, jakie spośród programowanych w społeczeństwie celów warte są, a jakie nie są warte zachodu. Takim celem może być zdobycie fortuny, sławy, spokojne i bezpieczne Zycie, skromna, ale przyjemna praca, zbawienie duszy, Bogadztwo wrażeń itp. zamiast o celach, można mówić o wartościach :grupa wpija swym członkom nowych system wartości por zadanych, ucząc często lekceważenia innych wartości, przez grupę nieakceptowanych.
Wpajanie środków. Jakimi członkowie grupy powinni się posługiwać dla osiągnięcia wspomnianych celów (wartości). Przybiera ono zazwyczaj formę maksym życiowych lub reguł prakseologicznego postępowania, określonych spośród zachowania się wobec konkretnych spraw i w konkretnych sytuacjach.
Ustalenie i wpajanie norm postępowania akceptowanego przez grupę. Grupa, z reguły, domaga się od swych członków konformizmu, czyli uległości i posłuszeństwa wobec własnych nakazów; normy wyznaczają własne granice postępowania konformistycznego. Grupa rzadko kiedy toleruje zachowania nonkonformistyczne, sprzeczne z punktem widzenia kodeksu grupy.
Dostarczenie motywacji. Uzasadniających dążenie do propagandowych przez grupę celów za pomocą programowych przez grupę środków i w myśl ferowanych przez nią norm. W niektórych sektach religijnych i pseudo religijnych wybiera ono zwykle formie swoistej grupowej ideologii, opisującej pożądane przez grupę zachowanie, w kategoriach jakichś wyższych wartości
Ustalenie i propagowanie wzoru zachowania. Na który składają się scharakteryzowane wyżej cele (wartości), środki, normy i motywacje. Każda grupa ma taki wzór zachowania, który uznaje za obowiązujący swych członków.
Ocena faktycznych zachowań członków grupy. Punktem odniesienia oceny zachowań członków grupy jest wspomniany wyżej wzór zachowania.
Kontrola faktycznych zachowań członków grupy. Odbywa się ona w toku bezpośredniego obcowania członków grupy ze sobą, ułatwiającego wzajemną obserwację i umożliwiającego ciągłą aktualizację innych ocen.
Stosowanie wobec członków sankcji. Dodatnich i ujemnych – odpowiednio do stopnia zgodności ich faktycznych zachowań i uznanych wzorem zachowania. Wymienione tutaj składniki uspołecznionego oddziaływania grupy na jednostkę są elementami osobowości, poza trzema ostatnimi, które stanowią środki, jakimi dysponuje grupa, aby wpajanie elementów osobowości uczynić skutecznym.
Wielu badaczy, zajmując się procesami socjalizacji i wychowania, jest zdania, że jednym ze skutków oddziaływania norm jest zjawisko konformizmu. Im bardziej grupa jest jednomyślna, spójna, tym większy wpływ wywiera na swoich członków, którzy zachowują się zgodnie z obowiązującymi w niej normami. Również cechy jednostek, takie, takie np. jak niska kreatywność (niechęć do twórczego działania), brak zdolności do myślenia abstrakcyjnego, brak wiary we własne siły, niska samoocena, poczucie niższości i leku, sprzyjają kształtowaniu się konformizmu.
Dynamika grupowa – kształtowanie zaufania i spójności
Istota dynamiki grupowej jest obserwacja zachowań uczestników pod kątem interakcji i współdziałania z innymi uczestnikami. Ustala się w ten sposób role grupowe i hierarchię uczestników w strukturze. Wszystkie działania mierzone są, pod kątem wcześniej określonych kompetencji, uznanych za kluczowe do podjęcia decyzji personalnych.
Pojęcie dynamiki grupowej ma zastosowanie przede wszystkim w odniesieniu do grup zawodowych, czy innych celowo tworzonych dla przeprowadzenia eksperymentu lub realizowania zadań terapeutycznych. W obszarze zainteresowań dynamiki grupowej mieszczą się takie zagadnienia, jak: syndrom myślenia grupowego, grupowe podejmowanie decyzji, formy kontroli społecznej. analizę tych zjawisk przeprowadza się, obserwując poszczególne fazy tworzenia się grupy i uzyskania przez nią tożsamości. Fazy tworzenia się grupy zostały dokładnie opisane i maja swoje nazwy.
Faza pierwsza – określana jako faza formowania się (forming) występuje niepewność, chaos, częste nieporozumienia, słabe zaangażowanie niektórych jednostek przy znacznej dominacji kilku innych osób, można ja określić jako fazę wzajemnego badania się.
Faza druga – następuje docieranie się (storming), mocno akcentuje burzliwy charakter zachowań w tej fazie. W tej fazie jest duże pobudzenie emocjonalne wywołując określone nastawienie do zadań i działań innych oraz sondowanie, na co można sobie pozwolić. W fazie docierania się spójność grupy i zaufanie między jej członkami są raczej znikome, przeważają niejednokrotnie konflikt i wrogość.
Faza trzecia – polega na formułowaniu się norm grupowych (forming), tworzeniu się zrębów życia grupowego. W tej fazie utrwala się struktura grupy, zachodzi proces akceptacji lidera, w rezultacie prowadzi to do wzrostu spójności grupy.
Faza czwarta – przychodzi czas działania (performing), dzięki znajomości wzajemnych oczekiwań i funkcjonalnemu dopasowaniu ról, następuje uspokojenie emocjonalne i wzrasta szansa na sprawną realizację działań.
Faza piąta – nie musi zaistnieć, może dojść do rozpadu; na tym etapie członkowie grupy wiedzą, że grupa się rozpadnie, i czynią ostatnie wysiłki, aby zakończyć zadanie i pożegnać się ze współpracownikami.
Prawdopodobnie dwoma najważniejszymi wymiarami (wartościami) dojrzałości relacji interpersonalnych w grupie są zaufanie i spójność.
Spójność grupy, czasami określana jako spoistość, może być rozmaicie rozumiana. W grupie spójnej między jej członkami występują silne więzi społeczne, członkowie są też konformistyczne zastawieni wobec istniejących w grupie norm i wartości, co oznacza, że realizują cele grupy zgodnie z akceptowanymi w grupie wzorami (standardami).
Innym sposobem na zwiększenie spójności grupy jest utrudnienie dostępu do niej zainteresowanym osobom. Elitarność w magiczny sposób przyciąga wielu ludzi. Poza tym to, co zdobywamy, cenimy zazwyczaj proporcjonalnie do kosztów, jakie z tego powodu musimy ponieść.
W grupach kobiecych centralnym punktem integracji społecznych są kwestie personalne. Kobiety rozmawiają o swoich przyjaciołach, mężach i dzieciach. Organizują obchody wielu wydarzeń rodzinnych. Ponieważ większość kobiet niezależnie od kultury i rasy ma rodziny, łączą je w tym zakresie wspólne doświadczenia. Natomiast grupy męskie, budując spójność, sięga do metody potwierdzania typowej, stereotypowej roli mężczyzny. Innymi słowy, urządzają pokaz swej „męskości”, posługując się nasyconym podtekstami seksualnymi językiem i rozprawiając na temat seksu. Pyza tym staja się kreować w grupie, ponad różnicami statusu, atmosferę męskiego braterstwa, przestrzegając kreślonych rytuałów polegających np. na „stawianiu kolejki” przy zakupie orzeszków czy piwa.
Praktyczne znaczenie badań nad dynamiką grupową
Dynamikę grupy jako dziedzinę wiedzy praktycznej można zidentyfikować za pomocą pewnych charakterystycznych cech:
Nacisku na badania empiryczne istotne pod względem teoretycznym
Zainteresowania dynamiką zjawisk i ich wzajemną zależnością
Dużego znaczenia dla wszystkich dziedzin społecznych
Potencjalnej możliwości zastosowania uzyskanych wyników w próbach zmierzających do udoskonalenia funkcjonowania grup oraz jego skutków dla jednostek i społeczeństwa.
Istnienie ogromna różnorodność możliwych sposobów reagowania w różnych sytuacjach. Reguły wyznaczające „właściwą” w danej sytuacji reakcję społeczną, umożliwiają określenie „właściwego” sposobu zachowania, dostarczają członkom grupy układu odniesienia, wzorca do którego należy się dostosować. Standardy takie zwane są normami społecznymi. Staja się one potężnymi czynnikami wpływającymi na wszystkich ludzi. W niektórych przypadkach normy grupowe są jasne i wyraźne. W innych przypadkach norma nie jest wyrażona słowami i nowo przybyli członkowie niespostrzeżenie uświadamiają sobie, jaki jest jej wpływ na zachowanie. Czasami dowiadują się, że norma istnieje dopiero wówczas, gdy są karami za jej naruszenie. Norma grupowa istnieje o tyle, o ile w grupie istnieje zgodność co do tego, że zasada powinna być traktowana jako przepis, który we właściwy sposób da się dostosować do określonych osób i określonej sytuacji. O normach grupowych można mówić wtedy, gdy osoby wchodzące ze sobą w interakcje wspólnie akceptują przepis, który wpływa na ich wzajemne stosunki. Podporządkowanie się norm grupy jest bardzo ważnym elementem w tworzeniu identyfikacji jednostki z grupą.
Grupy które musza coś wspólnie zrobić, wytwarzają dwa typy przywódców, które R. Bales nazwał przywódcą zadaniowym i przywódcą socjoemocjonalnym. Bywa, że przywódcą jest wyznaczony przez system władzy umieszczony wyżej w strukturze grupy. Przywódca zadaniowy dąży do kierowania innymi osobami w grupie oraz do koordynacji ich działań w celu osiągnięcia postawionego przed grupą celu. A tworzy on także napięcia i wtedy wyłania się przywódca socjoemocjonalny po to, by załagodzić i utrzymać w grupie dobry klimat. Przywódcy socjoemocjonalni charakteryzują się wrażliwością na potrzeby i problemy członków grupy. Czasami przywódca gra obie role jednocześnie, jest szefem, a jednocześnie łagodzi napięcia i tonuje emocje.
Jednym z elementów dynamiki grupy jest podejmowanie decyzji. Posiada ono wiele mocnych stron. Można do nich zaliczyć prawidłowość, iż w grupach pełniejsza jest zazwyczaj informacja i wiedza, większa rozmaitość poglądów. Decyzje grupowe są bardziej skuteczne, generują większa liczbę możliwości, są bardziej twórcze, dokładniejsze i najczęściej prowadzą do decyzji wyższej jakości niż decyzje jednostki. Jednakże sprawność grupy w toku procesu decyzyjnego jest niższa, gdyż podjęcie decyzji w grupie wymaga więcej czasu i zasobów. Jednym z ubocznych produktów grupowego podejmowania decyzji jest zjawisko myślenia grupowego. Polega ono na tak silnym dążeniu do jednomyślności członków grupy, że norma zgodności poglądów przewarza nad realistyczną oceną alternatywnych kierowników działania i nad otwartym przedstawieniem odmiennego zdania poglądów mniejszości albo niepopularnych punktów widzenia.
Wskazując na istotę grupowych zachowań organizacyjnych, można sformułować następujące wnioski:
Grupy służą nie tylko do realizacji zadania, ale zapewniają też możliwość rozwoju poszczególnym jej członkom
Grupy zmieniają się, ponieważ istnieją w czasie i przestrzeni. Proces ich badania, monitorowania musi zatem mieć charakter systematyczny i ciągły.
Najważniejszą zaletą grupy jest spójność
Role pełnione przez członków grupy nie powinny być całkowicie zdefiniowane, by nie pozbawić pracowników, którym są one przypisane, kreatywności. Z drugiej strony powinny być one jasne i konkretne.
Znajomość istoty celu organizacji jest warunkiem autentycznego zaangażowania grupy w jego realizację
Zespoły powinny wypracować wspólne normy, które nie przestają obowiązywać, gdy ich członkowie pracują oddzielnie
Praca zespołowa rzadko radzi się „przypadkiem”. To efekt dobrego zarządzania, dlatego umiejętność budowania zespołu należy do najważniejszych atrybutów zarządzania.