wyk. Agnieszka Kwiatkowska

„Rola i znaczenie lokalnych podmiotów polityki społecznej dla społeczności lokalnej”

W wyniku reformy samorządowej nastąpiła decentralizacja polityki społecznej. Działanie to miało na celu przybliżenie realizatorów polityki społecznej do rzeczywistych problemów mieszkańców kraju poprzez skierowanie ich bezpośrednio do społeczności lokalnej. Podstawowymi podmiotami realizującymi lokalną politykę społeczną są samorządy lokalne, a więc gminy, powiaty oraz województwa.

Przy czym podstawową formą organizacyjną lokalnej polityki społecznej jest gmina, znajdująca się najbliżej społeczeństwa. Z tego też względu charakteryzuje ją występowanie dwóch elementów niezbędnych dla skutecznego realizowania polityki społecznej, tj. znajomość potrzeb i środków finansowych wraz z możliwościami instytucjonalnymi i organizacyjnymi. Do podstawowych zadań tej jednostki należy zwłaszcza opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwoju problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka.

Realizowane przez powiat zadania w zakresie pomocy społecznej mają z kolei charakter uzupełniający i wyrównawczy w stosunku do realizowanych przez gminę. Ponadto podejmie zadania mające charakter specjalistyczny, przekraczający możliwości gminy. Do zadań własnych powiatu należy, więc przede wszystkim opracowanie i realizacja powiatowej strategii rozwoju problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami.

Do zadań własnych województwa należy natomiast opracowanie, aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej będącej integralną częścią strategii rozwoju województwa obejmującej w szczególności programy: przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, współpracy z organizacjami pozarządowymi – po konsultacji z powiatem.

Zadania te podmioty samorządowe realizują przez następujące jednostki organizacyjne pomocy społecznej:

- ośrodki pomocy społecznej,

- domy pomocy społecznej,

- powiatowy urząd pracy,

- warsztaty terapii zajęciowej,

- zakłady aktywności zawodowej,

- powiatowe centra pomocy rodzinie,

- ośrodki adopcyjno –opiekuńcze.

Ośrodki pomocy społecznej to jedna z podstawowych organizacji zajmujących się pomocą społeczną. Placówki te funkcjonują w każdej gminie udzielając pomocy pieniężnej (wszelkiego rodzaju zasiłki i świadczenia), usługowej (np. specjalistyczna usługa opiekuńcza w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia) jak i rzeczowej (np. schronienie, niezbędne ubranie, posiłek), ponadto dokonuje w uzasadnionych wypadkach skierowania klientów pomocy społecznej do domów pomocy społecznej.

Domy pomocy społecznej to kolejna instytucja pomocy społecznej. Przeznaczone są dla osób, które wymagają całodobowej opieki, niemogących samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, a także, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych. Wyróżnia się następujące rodzaje domów opieki społecznej:

- dla osób w podeszłym wieku,

- dla osób przewlekle somatycznie chorych,

- dla osób przewlekle psychicznie chorych,

- dla osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,

- dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie,

- dla osób niepełnosprawnych fizycznie.

W powiecie funkcjonuje również instytucja zwana powiatowym urzędem pracy zajmująca się problemem bezrobocia na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego. Dokonuje ona m.in. rejestracji bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy, przedstawia tym osobom propozycje zatrudnienia, szkoleń jak również podejmuje działania zmierzające do aktywizacji zawodowej ludności danego powiatu, a w razie braku takich możliwości wypłaca uprawnionym zasiłki i inne świadczenia pieniężne. Podmiot ten inicjuje również i finansuje prace interwencyjne, roboty publiczne, zatrudnienie absolwentów, programy specjalne oraz wspomniane już szkolenia.

Kolejna placówka pobytu dziennego – warsztaty terapii zajęciowej – przeznaczona jest dla osób niepełnosprawnych. Ma na celu zwiększenie ich aktywności społecznej oraz zawodowej poprzez zwiększanie umiejętności i kompetencji społecznych, doradztwo zawodowe, szkolenia i kursy w zakresie kompetencji zawodowych. Ponadto finansują zajęcia szkolne i opłaty za mieszkanie tych osób jak również umożliwiają szeroki dostęp do leczenia specjalistycznego, terapii logopedycznej, ćwiczeń psychoruchowych oraz rehabilitacji.

Kolejną instytucją wspierająca niepełnosprawnych są zakłady aktywności zawodowej. Jednostki te działają w sferze zatrudnienia i pomocy niepełnosprawnym doświadczających szczególnych trudności na rynku pracy. Dlatego też celem tej organizacji jest zatrudnienie osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności i przygotowanie ich poprzez rehabilitację zawodową i społeczną do życia w otwartym środowisku.

Rodzina z kolei wspierane jest przez powiatowe centra pomocy rodzinie, które pomagają również niepełnosprawnym. Wsparcie to dotyczy tworzenia nowych i przystosowanych miejsc pracy, szkoleń, likwidacji barier architektonicznych, turnusów rehabilitacyjnych. Organizacja ta prowadzi także specjalistyczne poradnie, organizuje opiekę w rodzinach zastępczych, zapewnie również opiekę i wychowanie dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionych opieki rodziców, pokrywa koszty utrzymania dzieci z terenu danego powiatu umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i w rodzinach zastępczych.

Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy prowadzi z kolei poradnictwo dla dzieci i rodziców oraz terapię rodzinną dla rodziców dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Ośrodek ten prowadzi również działalność diagnostyczno – konsultacyjną, której celem jest pozyskiwanie, szkolenie i kwalifikowanie osób zgłaszających przysposobienie dziecka oraz prowadzi szkolenia dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej.

Powyżej przedstawione cele i zadania jednostek organizacyjnych pomocy społecznej nie wyczerpują w pełni listy ich kompetencji. Należy jednak zauważyć, że pełnią one niezwykle ważną rolę dla społeczeństwa lokalnego. Wspiera tą ludność w radzeniu sobie z istniejącymi od zawsze problemami społecznymi takimi jak ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, bezrobocie, niepełnosprawność, przemoc w rodzinie, długotrwała lub ciężka choroba, alkoholizm, narkomania. Pomoc społeczne podejmuje szereg działań zmierzających do ochrony macierzyństwa i wielodzietności, likwidacji bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych. Wspiera młodzież opuszczającą placówki opiekuńczo-wychowawcze w przystosowaniu do życia jak również uchodźców w integracji ze społeczeństwem oraz więźniów opuszczających zakład karny w przystosowaniu do życia w społeczeństwie. Pomoc społeczna niesie pomoc również osobom poszkodowanym przez zdarzenia losowe, sytuacje kryzysowe, czy klęski żywiołowe i ekologiczne. Polityka ta realizowana przez samorządy podejmuje także działania zmierzające do walki z wykluczeniem społecznym, które jest obecnie wciąż ogromnym problemem naszego kraju.

Rolą pomocy społecznej jest, więc przede wszystkim wspieranie osób i rodzin, która znalazły się takich trudnych sytuacjach w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Jej zadaniem jest także zapobieganie tym sytuacjom jak również występującym w danym społeczeństwie patologiom. Trudno jest dziś niedoceniać wysiłków podejmowanych przez instytucje pomocy społecznej zmierzających do poprawy życia ludności znajdującej się w trudnej sytuacji życiowej niebędącej w stanie poradzić sobie samodzielnie z tą sytuacją wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Ponadto polityka społeczna jest również czynnikiem wpływającym w znaczny stopniu na rozwój lokalny, który z kolei prowadzi do poprawy warunków życia ludności lokalnej.