FINANSE

FINANSE
 
Nauki finansowe zajmują się aspektami gospodarowania związanymi z pieniędzmi.

Procesy gospodarowania.

Produkcja → podział → wymiana → konsumpcja

Finanse - proces gromadzenia i rozdziału zasobów pieniężnych, którymi dysponują publiczne i prywatne podmioty.

Finanse - podział i wymiana towarów i usług za pomocą pieniądza.

Podział jest to świadczenie jednostronne bez ekwiwalentu w danym momencie, np. podatki.

Finanse zajmują się wyłącznie pieniądzem w ruchu - warunkują procesy produkcji, ale w nim nie uczestniczą.

Dobro publiczne i prywatne

podział dóbr:

*     dobro publiczne (chronione przez państwo) - są to:

    - dobra naturalne (powietrze, woda, rzeki, jeziora, krajobraz, przyroda),

    - dobra utworzone z funduszy publicznych (obiekty wojskowe, infrastruktura drogowa i kolejowa, porty, lotniska, budynki administracji publicznej, itp.) - utrzymywane z funduszy publicznych,

*     dobro społeczne - dobra powstałe dla realizacji zadań dostępnych dla obywateli z zakresu oświaty, ochrony zdrowia, kultury, sportu - mogą być finansowane ze środków publicznych lub/i prywatnych, (w zakresie określonym doktryną polityczną państwa),

 *     dobro prywatne - finansowane ze środków prywatnych.

kryteria dobra publicznego:

1.    kryterium użyteczności (społeczne) - powszechność dostępu do dobra publicznego,

2.    kryterium odpłatności (ekonomiczne) - dostępność dobra publicznego bezpłatne lub za niewielką, częściową odpłatnością.

 

- dobro publiczne - nakłady ponoszone z funduszy publicznych niezależnie od zdania obywateli,

- dobro społeczne - nakłady ponoszone z funduszy publicznych zgodnie z wolą obywateli,

Klasyfikacja finansów:

1.  według kryterium podmiotowego

Kryterium podmiotowe

prywatne (A) publiczne (B)

 

    finanse budżetu państwa - B

    finanse banków - A, B

    finanse ubezpieczeń - A, B

finanse przedsiębiorstw - A, B

finanse gospodarstw domowych - A

2.  według kryterium rodzajowego

Kryterium rodzajowe

(wynikają z procesów kupna-sprzedaży)

 

–     przychody i wydatki materialne

–     przychody i wydatki redystrybucyjne

–     przychody i wydatki kredytowe

FINANSE PUBLICZNE

Finanse publiczne związane są z realizacją interesu publicznego.

Dziedziny, które muszą być finansowane przez państwo: wojsko, policja, prawo i administracja.

Inne dziedziny współfinansowane przez państwo: oświata, szkolnictwo wyższe, nauka, kultura, sport, ochrona środowiska, służba zdrowia, infrastruktura komunikacyjna, świadczenia socjalne.

 

Finanse publiczne – jest to gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych przez instytucje publiczno-prawne (państwo, związki państw, organizacje międzynarodowe, samorządy terenowe, publiczne instytucje ubezpieczeniowe).

Czynniki, które wpływają na zakres sektora publicznego we współczesnym świecie:

1.   warunki historycznego rozwoju.

2.   model zarządzania gospodarką.

3.   opcja polityczna rządu.

 

Ad.1) Przykładem są różne drogi rozwoju gospodarki rynkowej

Ad.2) Wyróżnia się tutaj modele:

a)    gospodarka centralnie planowana

b)    gospodarka rynkowa

Ad.3) Dotyczy gospodarki rynkowej:

- rządy prawicowe związane z konserwatyzmem i liberalizmem dążą do ograniczenia sektora publicznego na rzecz rozwoju rynkowego,

- rządy lewicowe (socjaldemokracja) i populistyczne dążą do rozszerzenie sektora publicznego kosztem rozwoju rynkowego.

 

 Systemy zarządzania gospodarką z punktu widzenia ingerencji państwa w gospodarkę:

1.   System państwa opiekuńczego.

2.   Społeczna gospodarka rynkowa.

Finanse publiczne

Dochody finansów publicznych - pochodzą głównie z podatków, opłat i innych płatności przymusowych (kary, grzywny), a także z darowizn, sprzedaży mienia publicznego, emisji papierów wartościowych oraz zaciąganych kredytów i pożyczek.

Wydatki publiczne - są związane z finansowaniem bieżącej działalności instytucji państwowych i samorządowych, ogólnej administracji państwa, wymiaru sprawiedliwości, utrzymania porządku publicznego, obrony narodowej, służby zdrowia, oświaty, nauki, kultury, sfery socjalnej (renty, emerytury, stypendia, zasiłki, zapomogi). Część wydatków kierowana jest na inwestycje, głównie w sferze infrastruktury technicznej kraju (kolej, lokalne drogi, urządzenia chroniące środowisko).

 

Finansom publicznym towarzyszy system organów finansowania, spełniających funkcje decyzyjne, poborcze i kontrolne.

Zasady gospodarki finansów publicznych:

1) zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych – jest realizowana przez:

a) jawność debat budżetowych,

b) jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem wykonania budżetu oraz jawności debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządowych,

c) konieczność podania do publicznej wiadomości kwot dotacji wydzielonych z budżetu państwa i z jednostek samorządów terytorialnych, zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych opracowanych przez mienie finansowe a dotyczące finansów publicznych, obowiązek udostępnienia corocznych sprawozdań dotyczących finansów, działalność jednostek należących do sektora finansów publicznych. Jawność finansów publicznych nie dotyczy środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało objęte tajemnicą państwową lub gdy wynika to z umów międzynarodowych.

Minister finansów publicznych jest zobowiązany do ogłoszenia następujących kwot:

a) kwota państwowego długu publicznego,

b) niewiarygodnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielanych przez skarb państwa,

c) wysokości długu skarbu państwa.

2) zasada równowagi finansów publicznych,

3) zasada gospodarki finansowej podmiotów sektora finansów publicznych,

4) zasada dotycząca wykorzystywania finansów publicznych,

5) zasada ograniczania deficytu budżetowego.

Finanse publiczne tworzą złożony system w przekroju:

• podmiotowym,

• organizacyjnym,

• prawnym,

• instytucjonalnym,

• instrumentalnym.

W przekroju podmiotowym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:

·   władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament) oraz władze szczebla pośredniego (rady regionalne) i szczebla samorządowego (rady gminne);

·       władze wykonawcze wyżej wymienionych (zarządy),

·       władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących, których zasięgiem kontroli objęte są wszystkie dziedziny życia gospodarczego i społecznego, które implikują finanse publiczne (NIK i Regionalne Izby Obrachunkowe);

·    aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się na bieżąco realizacją dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą, zarządzaniem budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi,

·       podmioty, które są finansowane z funduszy publicznych (szpitale, szkoły, sądy).

W Polsce sektor finansów publicznych obejmuje:

1.  ograny władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, jednostki samorządu terytorialnego i ich organy i związki,

2. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze,

3.    fundusze celowe,

4.    państwowe szkoły wyższe,

5.    jednostki badawczo-rozwojowe,

6.    samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

7.    państwowe lub samorządowe instytucje kultury,

8.    ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze,

9.    Narodowy Fundusz Zdrowia,

10.    PAN i jej jednostki organizacyjne,

11. państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

Podmioty gospodarki budżetowej:

bierne - podmioty obciążone świadczeniami na rzecz budżetu i korzystające ze świadczeń budżetowych,

czynne - podmioty wpływające na powstawanie budżetu.

W przekroju instytucjonalnym  system finansów publicznych tworzą fundusze przyjmujące najczęściej formę:

· budżetu państwa,

· budżetów samorządowych,

· funduszy ubezpieczeń społecznych,

· pozostałych funduszy publicznych i fundacji publicznych.

W przekroju instrumentalnym funkcjonowanie systemu finansów publicznych zapewniają narzędzia:

*   podatki centralne,

*   podatki lokalne,

*   opłaty,

*   cła,

*   dochody z majątku publicznego,

*   składki na ubezpieczenie społeczne,

*   subwencje,

*   dotacje,

* kredyty państwowe i pożyczki publiczne.

Ustawodawstwo związane z finansami publicznymi:

1. Konstytucja RP z 1997 r.

Rozdział X - Finanse publiczne (Art. 216 do 227)

mówi o: środkach finansowych, zobowiązaniach, gwarancjach i poręczeniach, długu publicznym, Skarbie Państwa, budżecie państwa i procedurze jego przyjmowania, składaniu sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej, NBP, RPP i polityce pieniężnej.

Ustawa o finansach publicznych z 30 czerwca 2005 r. (Dz.U. 2005, Nr 249, poz. 2114) [Ustawa o finansach publicznych z 26 listopada 1998 r. (Dz.U. 1998, Nr 155, poz. 1014) z późniejszymi zmianami.]

Dział I. Zasady ogólne finansów publicznych

Rozdziały: Podstawowe definicje; Jawność i przejrzystość finansów publicznych; Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych; Zasady gospodarki finansowej podmiotów sektora finansów publicznych; Audyt wewnętrzny oraz koordynacja kontroli finansowej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych.

Dział II. Państwowy dług publiczny

Rozdziały: Zasady ogólne; Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; Procedury ostrożnościowe i sanacyjne; Zasady i tryb emisji skarbowych papierów wartościowych.

Dział III. Budżet państwa

Rozdziały: Określenie budżetu; Przeznaczenie środków budżetowych; Tryb opracowania budżetu państwa; Wykonanie ustawy budżetowej; Bankowa obsługa budżetu państwa.

Dział IV. Budżet jednostki samorządu terytorialnego

Rozdziały: Podstawowe definicje i zasady; Opracowywanie i uchwalanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego; Wykonywanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Dział V. Środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej

Rozdziały: Zasady i tryb gospodarowania środkami pochodzącymi z Unii Europejskiej; Prefinansowanie programów i projektów współfinansowanych środkami pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej.

Dział VI. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe

Ustawa weszła w życie 1 stycznia 2006 r.

3. Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

z dnia 17 grudnia 2004 r. (Dz.U. 2005 nr 14 poz. 114

Ustawa weszła w życie 1 lipca 2005 r.

4. Ustawy budżetowe na poszczególne lata, np.

Ustawa budżetowa określa: wielkość i strukturę dochodów budżetu państwa, wielkość i strukturę wydatków budżetu państwa, wielkość deficytu budżetu państwa i źródła jego finansowania, zasilanie funduszy celowych, zakres inwestycji centralnych, zestawienie dotacji celowych, kształtowanie wynagrodzeń w sferze budżetowej, wielkość dotacji przedmiotowych, wielkość rezerwy budżetowej, składkę na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, plany finansowe agencji państwowych.

5. Uchwały sejmu przyjmujące sprawozdania z wykonania ustaw budżetowych.

6. Ustawy dotyczące segmentów finansów publicznych, w tym ustawy podatkowe, ustawa ordynacja podatkowa, ustawa prawo zamówień publicznych, ustawy o funduszach publicznych, bankowości, ubezpieczeniach społecznych.

7. Uchwały budżetowe samorządów terytorialnych.

Ustawa o finansach publicznych z 30 czerwca 2005 r. określa:

Podziały dochodów publicznych

Dochody bezzwrotne i dochody (wpływy) zwrotne.

Dochody bezzwrotne: daniny publiczne (podatki, akcyza, cło), dochody z majątku publicznego (dzierżawa, sprzedaż), opłaty i składki.

Zobowiązanie podatkowe jest to przymusowe świadczenie pieniężne o charakterze ogólnym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, pobierane przez państwo lub inny związek publicznoprawny na podstawie obowiązujących norm prawnych. Ma charakter bezpośredni lub pośredni. Podatek bezpośredni powstaje wtedy, gdy nakładany jest na dochód lub majątek podatnika (np. podatek dochodowy PIT i CIT, od nieruchomości). Podatek pośredni – nakładany jest na przedmioty spożycia, czynności obrotu i wymiany (np. podatek od towarów i usług VAT, podatek akcyzowy), płaci go nabywca.

Zobowiązanie podatkowe powstaje w momencie nawiązania stosunku pracy, zarejestrowania działalności gospodarczej, otrzymywania świadczeń podlegających opodatkowaniu, dokonywania zakupów, korzystania z usług.

Struktura wydatków budżetowych:

- finansowanie rozwoju społeczno-gospodarczego kraju,

- pokrywanie strat i dofinansowanie działalności przedsiębiorstw sektora publicznego,

- subwencjonowanie gospodarstw domowych,

- świadczenie usług społecznych (socjalno-kulturalnych),

- zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego,

- utrzymanie urzędów państwowych i samorządowych oraz sądownictwa,

- obsługa długu publicznego wewnętrznego i zewnętrznego.

 

Dotacje: przedmiotowe (do produktów) i podmiotowe (do podmiotów gospodarczych).

Rodzaje wydatków publicznych:

 1)      Wydatki w zależności od funkcji państwa i samorządu:

a)      klasyczne funkcje publiczne państwa:

- wydatki na funkcje zewnętrzne – wydatki na utrzymanie służb zagranicznych państwa, obronę narodową,

-        wydatki na funkcje wewnętrzne – wydatki na utrzymanie administracji, sądownictwa, bezpieczeństwa wewnętrznego;

b)      socjalne funkcje władz publicznych – wydatki na cele socjalne,

c)      ekonomiczne funkcje państwa – wydatki na cele gospodarcze.

2)      Wydatki realne albo rzeczywiste (nabywcze) i wydatki transferowe:

a)      Wydatki realne – w wyniku tych wydatków następuje zużycie elementów PKB w drodze zakupu towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego. Wydatki nabywcze tworzą więc w sposób bezpośredni popyt na dobra i usługi, co ma istotne znaczenie dla funkcjonowania gospodarki; zewnętrznym wyrazem tego są np. zamówienia publiczne.

b)      Wydatki transferowe – dokonywane są na rzecz innych podmiotów:

-    transfery wewnętrzne – dokonywane wewnątrz systemu finansów publicznych, w wyniku tych transferów nie zmienia się ogólna wielkość środków publicznych, natomiast zmienia się struktura ich finalnego wydatkowania,

-        transfery zewnętrzne – oznaczają zasilanie podmiotów prywatnych w pieniądz pochodzący ze środków publicznych (transfery na rzecz podmiotów znajdujących się poza sektorem publicznym), mogą one być związane z finansowym wspieraniem przez władze publiczne realizacji ważnych celów społecznych i gospodarczych, np. transfery na rzecz spółdzielczego i prywatnego budownictwa mieszkaniowego czy transfery na rzecz prywatnego rolnictwa.

3)      Z punktu widzenia kryterium gospodarka krajowa-zagranica:

a)   wydatki krajowe,

b)   wydatki zagraniczne (zakupy rządowe poza krajem, obsługa długu zagranicznego),

4)      Ze względu na przeznaczenie:

a)      wydatki bieżące,

b)      wydatki majątkowe,

5)      Ze względu na możliwość oddziaływania władz publicznych na wydatkowanie środków:

a)      wydatki stałe

b)      wydatki zmienne.

6)       Ze względu na konieczność wydatkowania:

a)      wydatki sztywne, np. obsługa długu publicznego, finansowanie deficytu funduszy ubezpieczeń społecznych,

b)      pozostałe wydatki

7)        Według szczebla wydatkowania środków na:

a)      wydatki szczebla centralnego (wydatki państwowe),

b)      wydatki szczebla regionalnego (wydatki państwowe, samorządowe, rządowo-samorządowe),

c)      wydatki szczebla lokalnego (wyłącznie wydatki samorządowe: gmin, powiatów).

8)      Według formy funduszu publicznego:

a)      wydatki budżetowe – obejmują wydatki budżetu państwa i wydatki budżetów samorządowych,

b)      wydatki publicznych funduszy celowych – obejmują wydatki funduszy państwowych i samorządowych.

 9)      Według podmiotów dokonujących wydatków:

a)      wydatki jednostek budżetowych,

b)      wydatki jednostek pozabudżetowych (zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych)

Jednostka budżetowa:

-          realizuje nieodpłatnie działalność na rzecz państwa,

-          wydatki pokrywa bezpośrednio z budżetu państwa,

-          dochody odprowadza na rachunek budżetu państwa.

 

 Zakład budżetowy:

-          wykonuje odpłatnie wyodrębnione zadania,

-          koszty działalności pokrywa z przychodów własnych,

-          może otrzymywać dotację przedmiotową z budżetu,

-          może otrzymywać dotację podmiotową lub celową na inwestycje,

-          nadwyżkę środków przekazuje do budżetu,

-          (dotacje nie mogą przekraczać 50 % wydatków - bez inwestycji).

Gospodarstwo pomocnicze - wyodrębniona (organizacyjnie i finansowo) z jednostki budżetowej część jej działalności lub działalność uboczna:

-          koszty pokrywa z uzyskiwanych przychodów własnych,

-          może otrzymywać dotacje przedmiotowe,

-          usługi na rzecz macierzystej jednostki wykonuje po kosztach własnych,

-          wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku netto.

 

Wszystkie te jednostki są jednostkami bez osobowości prawnej, działalność swoją prowadzą w oparciu o plan finansowy dochodów i wydatków.

Fundusze celowe

Fundusze celowe są instytucjami państwowymi albo społecznymi lub też formami finansowania podporządkowanymi zarządowi określonej instytucji, organizacji. Służą realizacji określonych zadań gospodarczych i społecznych.

Ustawa o finansach publicznych rozróżnia dwa rodzaje funduszów celowych:

• państwowe, realizujące zadania wyodrębnione z budżetu państwa oraz

• samorządowe - gminne, powiatowe i wojewódzkie - realizujące zadania wyodrębnione z odpowiednich budżetów samorządowych.

Fundusze celowe mogą posiadać osobowość prawną lub stanowić rachunek bankowy, którym dysponują ustawowo wskazane organy. Zaciąganie kredytów i pożyczek przez fundusz jest możliwe jedynie wtedy, gdy zapis taki znajduje się w ustawie tworzącej fundusz.

Dochody funduszy mają najczęściej charakter publiczno-prawny (quasi-podatki - składki, opłaty, kary).

Teoretycznie wydatki funduszy na wyodrębnione zadania powinny być pokrywane ze środków, jakie fundusz uzyskuje z dochodów związanych z tym zadaniem, a dofinansowanie funduszu z budżetu powinno mieć miejsce wtedy, gdy realizowane dochody są niewystarczające. W praktyce dla niektórych funduszy dotacja budżetowa jest podstawowym źródłem przychodów.

Agencje publiczne

 

Agencje publiczne mają osobowość prawną, co powoduje, że mogą samodzielnie realizować cele państwa i władz samorządowych. Część środków finansowych, którymi dysponują agencje powraca do nich, a środki wydatkowane bezzwrotnie związane są na ogół z realizowaniem statutowych celów agencji. Jedną z cech agencji jest możliwość łączenia środków publicznych i państwowych.

Cechami specyficznymi agencji są:

-       możliwość pozyskiwania środków z różnych źródeł, w tym budżetowych;

-       możliwość prowadzenia własnej działalności gospodarczej;

-       brak nastawienia na generowanie zysku;

-       promowanie określonej dziedziny gospodarki;

-       szansa na wspieranie finansowe podmiotów gospodarczych np. w mechanizmie udzielania pożyczek na zasadach preferencyjnego oprocentowania - w stosunku do oprocentowania bankowego;

- wyodrębnienie na zasadzie osobowości prawnej.

Przykładowe cele działania agencji to:

• popieranie rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości,

• wspomaganie restrukturyzacji przemysłu,

• wspomaganie zmian strukturalnych w rolnictwie,

• przyspieszanie przekształceń własnościowych w gospodarce,

• promowanie rozwoju regionalnego,

• popieranie rozwoju infrastruktury mieszkaniowej.

Agencje mogą być rządowe, regionalne, komunalne.

Pierwszą agencję rządową utworzono w 1990 r. Była to Agencja Rynku Rolnego.

Obecnie do grupy agencji rządowych zalicza się kilkanaście podmiotów o różnym zakresie działania. Każda z nich jest podmiotem jedynym w swoim rodzaju.

BUDŻET PAŃSTWA

Budżet państwa

to plan finansowy, obejmujący wszystkie dochody i wydatki państwa w danym roku kalendarzowym.

Dług publiczny

Zobowiązania sektora publicznego względem podmiotów gospodarczych i osób prywatnych oraz zagranicy.

Budżet – scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa; budżet państwa odzwierciedla założenia i cele polityki gospodarczej państwa w danym okresie oraz jest głównym narzędziem ich realizacji.
Jako centralna pula środków finansowych, będących do dyspozycji państwa, budżet jest instrumentem wtórnego podziału produktu krajowego.
Jest on przede wszystkim zasobem środków służącym do pokrycia kosztów funkcjonowania aparatu administracji państwa i sprawowania wszystkich jego funkcji polityczno-społecznych oraz gospodarczych.
Budżet jest instrumentem sterowania przez rząd procesami gospodarczymi pod kątem nadrzędnych celów ogólnospołecznych i gospodarczych: wysokiego poziomu zatrudnienia i wzrostu gospodarczego.

Funkcje budżetu państwa (ekonomiczne i polityczne):
- redystrybucyjna lub rozdzielcza (dochodów),
- stabilizacyjna (wyrównawcza lub kompensacyjna),
- alokacyjna (dóbr publicznych),
- fiskalna,
- ustrojowa,
- demokratyczna,
- kontrolna,
- bodźcowa,
- planowania,
- prawna,
- kredytowa,
- administracyjna,
- koordynacyjna.

Dochody budżetu państwa

1. Dochody podatkowe

1.1. Podatki pośrednie

- podatek od towarów i usług

- podatek akcyzowy

- podatek od gier

1.2. Podatki bezpośrednie

- podatek dochodowy od osób fizycznych

- podatek dochodowy od osób prawnych

2. Dochody niepodatkowe

2.1. Dywidendy

2.2. Wpłaty z zysku NBP

2.3. Cło

2.4. Dochody jednostek budżetowych

2.5. Pozostałe dochody niepodatkowe

2.6. Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego

3. Dochody zagraniczne

4. Rekompensata budżetowa z UE

Wydatki budżetu państwa

I podział:

1. wydatki bieżące

2. wydatki majątkowe

II podział:

1. wydatki zdeterminowane

2. wydatki elastyczne

Wydatki w układzie zadaniowym

1. Ubezpieczenie społeczne

2. Wydatki socjalne

3. Obsługa długu publicznego

4. Podstawowe funkcje państwa

5. Nauka i edukacja

6. Ochrona zdrowia

7. Infrastruktura i środowisko

1.	DOTACJE I SUBWENCJE
	Subwencje ogólne
	Dotacje dla funduszy celowych (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Emerytalno-Rentowy)
	Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań bieżących z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami
	Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na zadania bieżące własne
	Dotacje podmiotowe dla szkół wyższych
2.	ŚWIADCZENIA NA RZECZ OSÓB FIZYCZNYCH
3.	WYDATKI BIEŻĄCE JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH
	Wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń
	Zakup materiałów i usług
4.	WYDATKI MAJĄTKOWE
	Wydatki i zakupy inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych
	Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na inwestycje i zakupy inwestycyjne z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami
	Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację ich własnych inwestycji i zakupów inwestycyjnych
5.	ROZLICZENIA Z BANKAMI
6.	OBSŁUGA DŁUGU PUBLICZNEGO (krajowego i zagranicznego)
7.	ŚRODKI WŁASNE UNII EUROPEJSKIEJ
8	Rolnictwo
9	Gospodarka
10	Gospodarka mieszkaniowa
11	Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego oraz kultura fizyczna i sport
12	Pozostałe wydatki

Subwencja

Środki przekazane
z budżetu państwa na finansowanie jednostek samorządu terytorialnego bez wskazania celu na jaki mają zostać przeznaczone.

Dotacja

Dofinansowanie z kasy państwa wydatków podmiotów innych niż państwowe jednostki budżetowe oraz ich zadań.

Rezerwa ogólna

Środki przewidziane
w budżecie, które mogą zostać wykorzystane na pokrycie nieprzewidzianych wydatków.

Wydatki elastyczne

Wydatki, których wysokość może być regulowana przez rząd.

Wydatki zdeterminowane

Wydatki, które budżet państwa musi ponieść ze względu na obowiązujące prawo, rząd natomiast nie może dowolnie regulować ich wysokości

Wydatki elastyczne obejmują przede wszystkim:

• wynagrodzenia i wydatki rzeczowe (bieżące) jednostek budżetowych,

• dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego,

• dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych (dotacje do szkół wyższych, jednostek naukowo-badawczych itp.),

• dotacje do podmiotów gospodarczych,

• dotacje do jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych,

• wydatki majątkowe.

Wydatki prawnie zdeterminowane

1. Subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego

2. Obsługa długu publicznego

3. Dotacja dla FUS

4. Dotacja dla KRUS

5. Świadczenia emerytalno-rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy oraz uposażenia sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku

6. Składki na ubezpieczenie społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich

7. Zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze

8. Dotacja do Funduszu Pracy

9. Składki na ubezpieczenie zdrowotne za osoby nie objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego

10. Wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej i ochrony prawa oraz sądownictwa

11. Sądy powszechne

Wydatki według podstawowych grup ekonomicznych

Deficyt budżetowy – formalny, rachunkowy wynik działalności państwa w sferze finansów publicznych.
Może dotyczyć budżetów bieżących, majątkowych, zwyczajnych i nadzwyczajnych; budżetu państwa, budżetów samorządów terytorialnych, budżetów innych jednostek z sektora finansów publicznych.
-            deficyt budżetowy może być skutkiem żywiołowych procesów gospodarczych, których wystąpienia nie można było przewidzieć w fazie budowy budżetu,
-            deficyt budżetowy wynika ze świadomej polityki gospodarczej i fiskalnej państwa.
Deficyt budżetowy oznacza przewagę wydatków budżetowych nad dochodami.

Deficyt budżetu państwa

to nadwyżka wydatków budżetu państwa nad jego dochodami →„nad kreską”. Utrzymywanie się deficytu budżetu państwa powoduje narastanie → długu publicznego.

Deficyt obrotów bieżących

Zasadniczą częścią deficytu obrotów bieżących jest nadwyżka importu nad eksportem. Powstaje ona, gdy więcej dóbr i usług sprowadzamy z zagranicy niż sprzedajemy do innych krajów.

Finansowanie deficytu budżetu państwa:
A.    skarbowe papiery wartościowe:
-            bony skarbowe,
-            obligacje skarbowe,
-            skarbowe papiery oszczędnościowe.
B.    kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych,
C.    prywatyzacja majątku Skarbu Państwa,
D.    kredyty i pożyczki z UE i państw UE.
 

Skarb Państwa może zaciągać pożyczki i kredyty wyłącznie na finansowanie deficytu budżetu państwa.

Dług publiczny – finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) oraz innych związków i instytucji publicznoprawnych, powstałe przede wszystkim z tytułu kredytów i pożyczek zaciąganych u różnych podmiotów krajowych oraz zagranicznych. Źródłem długu publicznego są także zobowiązania o charakterze odszkodowawczym powstałe na mocy orzeczeń sądów, zobowiązania wynikające z ustaw, z wywłaszczenia mienia i inne.
Dług publiczny - nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów wewnątrz sektora.
Dług Skarbu Państwa - nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.
 
Najważniejszą przyczyną powstawania długu publicznego jest zaciąganie pożyczek na pokrycie deficytu budżetowego.
 
Istotą zaciągania przez władze publiczne pożyczek, których skutkiem jest dług publiczny, jest równoważenie budżetu w sytuacji, kiedy władze publiczne albo nie mogą, albo nie chcą zwiększyć ciężarów podatkowych lub ograniczyć wydatków państwa.
Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu budżetowego, spłat wcześniejszych zobowiązań, sfinansowanie udzielonych przez Skarb Państwa pożyczek oraz wykonanie innych operacji finansowych związanych z długiem publicznym.

Dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
1.    emisji papierów wartościowych,
2.    zaciągniętych kredytów i pożyczek,
3.    przyjętych depozytów,
4.    wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych, wymagalnych zobowiązań wynikających z ustaw, orzeczeń sądów oraz udzielonych poręczeń i gwarancji.

Podziały długu publicznego
1. globalny dług publiczny,
2. wewnętrzny (krajowy) dług publiczny,
3. zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny,

1. dług krótkoterminowy (płynny, bieżący),
2. dług długoterminowy (fundowany),

1. dług centralny (państwowy, rządowy),
2. dług lokalny (samorządowy),
 

Zarządzanie długiem publicznym
Głównymi kryteriami, jakimi muszą się kierować władze publiczne przy zarządzaniu długiem są:
1. minimalizacja kosztów pozyskiwania środków pieniężnych na obsługę długu publicznego,
2. koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów skarbu państwa z wymagalnością zobowiązań skarbu państwa,
3. zapewnienie bieżącej płynności finansowej finansów państwa.

Kryteria Traktatu z Maastricht dotyczące kształtowania się wysokości deficytu budżetowego i długu publicznego:
1.      deficyt budżetowy nie może przekraczać 3% PKB,
2.      dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB.

Procedury ostrożnościowe związane z długiem publicznym.
Jeżeli relacja długu publicznego powiększonego o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji do PKB:
 a) wynosi 50 - 55 % , to:
- w projekcie nowej ustawy budżetowej relacja deficytu budżetu państwa do dochodów nie może być wyższa niż z roku bieżącego,
- relacja ta dotyczy także budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
 b) wynosi 55 - 60 % , to:
- w projekcie nowej ustawy budżetowej deficyt będzie na takim poziomie, że relacja długu Skarbu Państwa do PKB będzie niższa niż w roku bieżącym,
- górne ograniczenie deficytu budżetów jednostek samorządu terytorialnego, będące relacją deficytu budżetu państwa do dochodów pomniejsza się poprzez pomnożenie przez współczynnik R = (0,6 - PDP/PKB) / 0,05,
- Rada Ministrów przedstawia program sanacji finansów publicznych,
 c)przekracza 60 % , to:
- podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji już w roku bieżącym, zakaz ten obejmuje także następny rok budżetowy,
- Rada Ministrów przedstawia program sanacji finansów publicznych,
- w projekcie nowej ustawy budżetowej nie należy planować deficytu budżetowego,
- ograniczenie to dotyczy także budżetów samorządów terytorialnych.

Procedura budżetowa

  Szczegółowe zasady opracowania projektu budżetu państwa, jego uchwalenia, wykonania oraz kontroli określa procedura budżetowa.
Niektóre elementy tej procedury zawarte są w konstytucji RP.
Zapisy ustawy zasadniczej odnoszą się zwłaszcza do:
- inicjatywy ustawodawczej,
- kalendarza budżetowego,
- sytuacji, w której parlament nie może uchwalić ustawy budżetowej.
 
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów. Rada Ministrów ma również zastrzeżone prawo inicjatywy budżetowej w odniesieniu do ustawy o prowizorium budżetowym i ustaw o zmianie ustawy budżetowej.

Kalendarium budżetowe:
· Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt budżetu na rok następny co najmniej trzy miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, czyli do 30 września. Konstytucja dopuszcza odstępstwo od tej zasady.
· Senat ma prawo wprowadzić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od momentu jej przekazania.
· Prezydent RP ma obowiązek podpisania ustawy budżetowej w ciągu 7 dni od jej przekazania. Taki sam obowiązek spoczywa na Prezydencie w przypadku ustawy o prowizorium budżetowym.
· Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek orzec zgodność ustawy  budżetowej z konstytucja w ciągu 2 miesięcy od złożenia przez prezydenta wniosku w tej sprawie
· Prezydent RP może skrócić kadencję Sejmu, jeżeli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia projektu ustawy budżetowej Sejmowi nie zostanie ona przedłożona Prezydentowi do podpisu.
· Rada Ministrów ma obowiązek przedłożenia Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu państwa wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.
· Sejm ma obowiązek rozpatrzyć sprawozdanie  z wykonania budżetu państwa, po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli oraz podjąć uchwałę o udzieleniu Radzie Ministrów absolutorium.

FINANSE LOKALNE
BUDŻETY LOKALNE

Zadania własne gminy obejmują sprawy (ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r.):

  1)  ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,

  2)  gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

  3)  wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

  4)  lokalnego transportu zbiorowego,

  5)  ochrony zdrowia,

  6)  pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,

  7)  gminnego budownictwa mieszkaniowego,

  8)  edukacji publicznej,

  9)  kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury,

  10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

  11) targowisk i hal targowych,

  12) zieleni gminnej i zadrzewień,

  13) cmentarzy gminnych,

  14) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej,

  15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,

  17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej,

  18) promocji gminy,

  19) współpracy z organizacjami pozarządowymi,

  20) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

 

Pozostałe zadania gminy:

-        obowiązkowe zadania zlecone z zakresu administracji rządowej wynikające z odpowiednich ustaw,

-        zadania z zakresu administracji rządowej wynikające z porozumienia z organami tej administracji,

-        zadania z zakresu właściwości powiatu oraz zadania z zakresu właściwości województwa na podstawie porozumień z tymi jednostkami samorządu terytorialnego.

Podstawowe zadania powiatów.

zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie (ustawa o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r.):

1)      oświata ponadgimnazjalna,

2)      leczenie szpitalne, promocja i ochrona zdrowia,

3)      pomoc społeczna, polityka prorodzinna, wspieranie osób niepełnosprawnych,

4)      drogi publiczne i komunikacja w skali powiatu,

5)      kultura i ochrona dóbr kultury,

6)      kultura fizyczna i turystyka,

7)      geodezja, kartografia i kataster, gospodarka nieruchomościami,

8)      ochrona przeciwpowodziowa, likwidacja skutków zagrożeń nadzwyczajnych,

9)      bezpieczeństwo publiczne, bezpieczeństwo obywateli, obronność,

10)    nadzór sanitarno-epidemiologiczny, budowlany i weterynaryjny,

11)    przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja lokalnego rynku pracy,

12)    ochrona praw konsumenckich,

13)    gospodarka wodna, ochrona środowiska i przyrody,

14)    rolnictwo, leśnictwo i rybactwo śródlądowe,

15)    utrzymanie powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych.

Podstawowe zadania województw.

 

Marszałek i Urząd Marszałkowski Województwa

Zakres zadań (ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r.):

1)      rozwój regionalny i tworzenie warunków tego rozwoju, tworzenie dogodnych warunków do inwestowania, w tym: modernizacja terenów wiejskich, przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy,

2)      wysoko wykwalifikowane usługi publiczne (specjalistyczna służba zdrowia, usługi kulturalne, szkolnictwo wyższe, kultura fizyczna i turystyka),

3)      zagospodarowanie przestrzenne regionu, ochrona środowiska, gospodarka wodna, w tym ochrona przeciwpowodziowa,

4)      transport zbiorowy i drogi publiczne,

5)      obronność i bezpieczeństwo publiczne.

Wojewoda i Urząd Wojewódzki

Zakres zadań (ustawa o administracji rządowej w województwie z dnia 5 czerwca 1998 r.):

1)      bezpieczeństwo publiczne, obronność,

2)      zapobieganie zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska,

3)      kontrola i nadzór nad samorządami gminnymi, powiatowymi i wojewódzkim, w tym zadań zleconych,

4)      reprezentowanie Skarbu Państwa w odniesieniu do mienia państwowego.

Jednostki budżetowe gminy:

• Urząd Gminy

• Zespół Ekonomiki Oświaty

• Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej

• Zarząd Gospodarki Komunalnej

• Zarząd Dróg i Komunikacji

• Zarząd Budynków Komunalnych

• Straż Gminna

• Domy Pomocy Społecznej

• Szkoły podstawowe

• Szkoły gimnazjalne

• Zespoły szkół

Jednostki budżetowe powiatu:

• Starostwo Powiatowe

• Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej

• Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego

• Powiatowy Urząd Pracy

• Zespoły Szkół Ogólnokształcących i innych

• Licea Ogólnokształcące

• Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna

• Domy Pomocy Społecznej

• Młodzieżowy Dom Kultury

• Pogotowie Opiekuńcze

• Domy Dziecka

Dochody jednostek samorządowych (gmin, powiatów i województw) reguluje nowa Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z dnia 13 listopada 2003 r. (Dz.U. 2003 nr 203 poz. 1966)

Dochody jednostek samorządu terytorialnego

dochody własne:

*       podatki lokalne,

*       udziały w podatkach dochodowych centralnych,

*       wpływy z opłat,

*       dochody z majątku,

pozostałe dochody:

*       subwencje,

*       dotacje,

*       środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi,

*       środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej,

*       inne środki.

Podstawowe rodzaje dochodów gmin

1.      wpływy z podatków lokalnych: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, od działalności gospodarczej osób fizycznych opłacanej w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od posiadania psów, od czynności cywilnoprawnych,

2.      wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, administracyjnej, eksploatacyjnej (w części określonej przez Prawo geologiczne i górnicze) i z innych tytułów, pobieranych na podstawie odrębnych ustaw, o ile ustawy te stanowią, ze jest to dochód gminy,

3.      udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości:

*       39,34 % wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy, pomniejszonych o (3,81 % * ± 1,00) = ~35,53 %

*       6,71 % wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych mających siedzibę na terenie gminy,

4.      subwencja ogólna,

5.      dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe oraz wpłaty zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy,

6.      dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminom oraz inne zadania zlecone ustawami,

7.      odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych,

8.      dochody z majątku gminy.

Dochodami gminy mogą być także:
• dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gminy,
• dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub innymi jednostkami samorządu terytorialnego,
• dotacje celowe na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego,
• dotacje z funduszy celowych,
• środki finansowe pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi,
• środki na współfinansowanie programów realizowanych z udziałem środków zagranicznych niepodlegających zwrotowi,
• spadki, zapisy i darowizny,
• odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę,
• opłaty prolongacyjne oraz odsetki od spłacanych nieterminowo należności, które stanowią dochody gminy,
• odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek,
• dochody z kar pieniężnych i grzywien,
• inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych dochodów.

Podstawowe rodzaje dochodów powiatów
1.      udziały w dochodach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości:
*       10,25 % wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu,
*       1,40 % wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych mających siedzibę na terenie powiatu,
2.      subwencja ogólna,
3.      dochody powiatowych jednostek budżetowych oraz zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych,
4.      dotacje celowe z budżetu państwa na realizacje żądań służb, inspekcji i straży wymienionych w ustawie o samorządzie powiatowym,
5.      dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez powiat  na podstawie odrębnych ustaw,
6.      dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych powiatu, w tym zwłaszcza zadań z zakresu pomocy społecznej,
7.      odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych,
8.      dochody z majątku powiatu.

Podstawowe rodzaje dochodów województw.
1.      udziały w dochodach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości:
*       1,60 % wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie województwa,
*       15,90 % wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych mających siedzibę na terenie województwa,
2.      subwencja ogólna,
3.      dochody wojewódzkich jednostek budżetowych oraz zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych,
4.      dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez województwo na podstawie odrębnych przepisów,
5.      dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych województwa,
6.      odsetki od środków finansowych województwa gromadzonych na rachunkach bankowych,
7.      dochody z majątku województwa.

Subwencja ogólna dla gmin - części:

*       wyrównawcza (kwota podstawowa i uzupełniająca),

*       równoważąca,

*       oświatowa.

Subwencja ogólna dla powiatów - części:

*       wyrównawcza (kwota podstawowa i uzupełniająca),

*       równoważąca,

*       oświatowa.

Subwencja ogólna dla województw - części:

*       wyrównawcza (kwota podstawowa i uzupełniająca),

*       regionalna,

*       oświatowa.

Rezerwa subwencji ogólnej.

Subwencja ogólna dla gmin 

Części subwencji:

wyrównawcza i równoważąca przeznaczone są na uzupełnienie dochodów gmin biedniejszych w związku z niższymi dochodami z podatków i opłat lokalnych, z podatków dochodowych oraz zmianą finansowania zadań z zakresu pomocy społecznej.

 

Część wyrównawcza jest sumą kwoty podstawowej i kwoty uzupełniającej.

Kwotę podstawową otrzymuje gmina, w której wskaźnik dochodów podatkowych (podatki lokalne, opłaty skarbowa i eksploatacyjne oraz udziały w podatkach dochodowych) na jednego mieszkańca w gminie (G) jest mniejszy niż 92 % wskaźnika dochodów dla wszystkich gmin (Gg). Wysokość tej kwoty jest zróżnicowana i stanowi liczbę mieszkańców gminy pomnożoną przez wyliczoną wielkość w zależności od wysokości wskaźnika G i jego relacji do wskaźnika Gg (trzy skale).

Kwotę uzupełniającą otrzymuje gmina o średniej gęstości zaludnienia mniejszej niż średnia krajowa i jednocześnie o wskaźniku G mniejszym niż 150 % wskaźnika Gg.

Gg = 793,43 zł/1 mieszkańca

Część równoważąca jest rozdzielana pomiędzy potrzebujące gminy w drodze stosownego rozporządzenia MF.

Środki na część równoważącą są sumą wpłat gmin z tytułu art. 29 oraz kwoty uzupełniającej części wyrównawczej subwencji nie wypłaconej gminom o przekroczonych wskaźnikach.

Wpłaty do budżetu centralnego dokonują gminy, których wskaźnik G jest większy niż 150 % wskaźnika Gg. Wielkość tej wpłaty zależy od poziomu przekroczenia wskaźnika Gg (150, 200, 300 %).

Rozdział środków uwzględnia sytuację finansową gmin, realizację zadań z zakresu pomocy społecznej, w tym wydatków związanych z wypłatą dodatków mieszkaniowych.

Subwencja ogólna dla powiatu

Część wyrównawcza - ustalana podobnie jak kwota wyrównawcza subwencji dla gmin.

Kwotę podstawową otrzymuje powiat, w którym wskaźnik dochodów podatkowych (udziały w podatkach dochodowych) na jednego mieszkańca w powiecie (P) jest mniejszy niż wskaźnik dochodów dla wszystkich powiatów (Pp). Kwota podstawowa wynosi 88 % różnicy pomiędzy wskaźnikiem Pp a wskaźnikiem P pomnożonej przez liczbę mieszkańców powiatu.

Kwotę uzupełniającą otrzymuje powiat, w którym wskaźnik bezrobocia B obliczony jako iloraz stopy bezrobocia w powiecie i stopy bezrobocia w kraju, jest wyższy od 1.1. Wysokość tej kwoty zależny jest od poziomu wskaźnika B, wskaźnika Pp i liczby mieszkańców powiatu.

Część równoważąca obliczana jest podobnie jak dla gmin,

przy czym rozdział środków uwzględnia sytuację finansową powiatów, realizację zadań z zakresu pomocy społecznej oraz zróżnicowanie sieci dróg powiatowych.

Na część równoważącą składają się wpłaty powiatów, dla których wskaźnik P jest większy niż 110 % wskaźnika Pp.

Kolejne progi to 120 i 125 %.

Pp = 80,53 zł/1 mieszkańca

Subwencja ogólna dla województwa

Część wyrównawcza

Kwotę podstawową otrzymuje województwo, w którym wskaźnik dochodów podatkowych (udziały w podatkach dochodowych) na jednego mieszkańca w województwie (W) jest mniejszy niż wskaźnik dochodów dla wszystkich województw (Ww). Kwota podstawowa wynosi 70 % różnicy pomiędzy wskaźnikiem Ww a wskaźnikiem W pomnożonej przez liczbę mieszkańców województwa.

Kwotę uzupełniającą otrzymuje województwo, w którym liczba mieszkańców nie przekracza 3 milionów. Wysokość tej kwoty zależny jest od iloczynu 9 % wskaźnika Ww i liczby mieszkańców województwa oraz progów dla liczby mieszkańców 2, 2,5 i 3 miliony.

Ww = 102,07 zł/1 mieszkańca

 

Część regionalna wynika z wpłat województw, dla których wskaźnik W jest większy niż 110 % wskaźnika Ww. Kolejny próg wysokości wpłaty to 170 % wskaźnika Ww.

Część regionalna podzielona jest na cztery części:

• 20 % dla województw o stopie bezrobocia wyższej niż 110 % średniej stopy bezrobocia w kraju,

• 40 % dla województw, w których powierzchnia dróg wojewódzkich w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest większa od powierzchni wszystkich dróg wojewódzkich w kraju,

• 10 % dla województw, w których PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest niższy od 75 % PKB ogólnokrajowego w przeliczeniu na mieszkańca kraju,

• 30 % dla województw w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmianą finansowania zadań, uwzględnia sytuację finansową województw i realizację zadań z zakresu regionalnych kolejowych przewozów pasażerskich.

Wskaźniki dochodów podatkowych do wyliczenia kwot części wyrównawczej subwencji ogólnej dla gmin, powiatów i województw na rok 2006:

dla gmin Gg = 793,43 zł/1 mieszkańca

dla powiatów Pp = 80,53 - ” -

dla województw Ww = 102,07 - ” -

Część oświatowa subwencji ogólnej ustalana jest corocznie w ustawie budżetowej.

Część oświatową, po odliczeniu rezerwy w wysokości 0,6 %, będącej w dyspozycji MF, dzieli się między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego, w zależności od zakresu zadań oświatowych realizowanych przez te jednostki.

Podział ten podawany jest w drodze rozporządzenia, i uwzględnia typy i rodzaje szkół i placówek prowadzonych przez jednostki, stopnie awansu zawodowego nauczycieli oraz liczbę uczniów w szkołach i placówkach.

Terminy przekazywania subwencji ogólnej:

·     część oświatowa - jedenaście równych rat + podwójna rata marcowa, płatne do 25 dnia miesiąca poprzedzającego,

·     część wyrównawcza - dwanaście równych rat, płatnych do 15 dnia każdego miesiąca,

·     część równoważąca i regionalna - dwanaście równych rat, płatnych do 25 dnia każdego miesiąca.

Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego:

• dwanaście równych rat, płatnych do 15 dnia każdego miesiąca

Dotacje celowe z budżetu państwa:

1.           na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej,

2.           na zadania objęte mecenatem państwa w dziedzinie kultury,

3.           na dofinansowanie zadań własnych w zakresie:

·    zadań inwestycyjnych szkół i placówek oświatowych,

·    wdrażania reformy oświatowej,

·    wspierania edukacji na obszarach wiejskich (m.in. stypendia),

·    zagospodarowania niektórych nieruchomości Skarbu Państwa,

·    wspierania rozwoju regionalnego.

 

Dotacje celowe otrzymywane od innych jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań wynikających z porozumień zawartych z tymi jednostkami.

Uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego określa:

1) prognozowane dochody jednostki samorządu terytorialnego według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji;

2) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków, z wyodrębnieniem:

a) wydatków bieżących, w tym:

- wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń,

- dotacji,

- wydatków na obsługę długu jednostki samorządu terytorialnego,

- wydatków z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego,

b) wydatków majątkowych;

3) źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenie nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

4) wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie poszczególnych programów;

5) wydatki na programy i projekty realizowane ze środków strukturalnych UE;

6) plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych;

7) plany przychodów i wydatków funduszy celowych;

8) upoważnienia dla zarządu jednostki samorządu terytorialnego do zaciągania długu oraz do spłat zobowiązań jednostki samorządu terytorialnego;

9) zakres i kwoty dotacji przedmiotowych;

10) dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami;

11) dotacje;

12) dochody i wydatki związane z realizacją zadań wspólnych realizowanych w drodze umów lub porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego.

 

 Uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego może zawierać upoważnienie dla zarządu jednostki samorządu terytorialnego do zaciągania kredytów i pożyczek oraz emisji papierów wartościowych na pokrycie występującego w ciągu roku budżetowego deficytu budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

KATEGORIE FINANSOWE

Kategorie finansowe umożliwiają poznanie istoty i treści ekonomicznej, społecznej i politycznej zjawisk finansowych.

Na kategorie finansowe składa się wiele pojęć finansowych wyodrębnionych ze względu na specyficzne cechy. Wspólną, specyficzną cechą kategorii finansowych jest pieniądz.

Rozróżnienia kategorii finansowych dokonuje się na podstawie kryteriów podmiotowych, przedmiotowych, funkcjonalnych oraz zależności względem innych pojęć.

Kategorie finansowe mogą występować w postaci abstrakcyjnej i konkretnej.

Przykładami abstrakcyjnej formy kategorii finansowych są dochód, procent, cena, zysk, podatek, opłata, kredyt.

W ujęciu konkretnym kategorii finansowych wyróżnia się instrumenty finansowe, np.: instrumenty podatkowe (stawki, skale, ulgi), cenowe, kredytowe.

Finanse według kryterium rodzajowego

–     przychody i wydatki materialne

–     przychody i wydatki redystrybucyjne

–     przychody i wydatki kredytowe

Kategorie przychodowe

KATEGORIE PRZYCHODOWE:

- cena

- wpływy pieniężne

- przychód pieniężny

Cena

Cena jest złożoną kategorią ekonomiczną i społeczną.

W teorii finansów cena odgrywa ważną rolę, dlatego że jako kategoria pieniężna wywołuje różne zjawiska finansowe. Cena wyraża w pieniądzu wartość towaru, usługi, wartość innego pieniądza (waluty), czynników wytwórczych.

Dla zjawisk finansowych podstawowe znaczenie mają nie sama cena, ale przede wszystkim mechanizm kształtowania się cen oraz skutki stosowania cen przez podmioty gospodarcze.

Znaczenie kategorii cen określają ich funkcje.

W teorii finansów występują m.in. następujące funkcje cen:

• przychodowa (dochodowa),

• alokacyjna,

• redystrybucyjna,

• motywacyjna,

• informacyjna,

• agregacyjna.

Przychodowa (dochodowa) funkcja cen polega na tym, że ceny są narzędziem rynkowej weryfikacji działalności gospodarczej prowadzonej przez podmioty.

Z jednej strony cena wpływa bezpośrednio na wielkość przychodów (ceny sprzedawanych towarów i usług), z drugiej na wielkość ponoszonych kosztów (ceny nabywanych czynników produkcji).

Ceny w funkcji przychodowej wpływają bezpośrednio na poziom dochodu podmiotów gospodarczych.

Alokacyjna funkcja cen dotyczy ich roli w podziale dochodu narodowego, gdyż poprzez ceny dokonywana jest alokacja towarów i usług.

Redystrybucyjna funkcja cen polega na ich wykorzystywaniu jako narzędzia redystrybucji dochodów podmiotów. Ta funkcja cen pełniona jest za pomocą różnych metod, np. różnicowanie cen przez nakładanie większych lub mniejszych podatków na towary i usługi, które wliczane są do ich cen.

Motywacyjna funkcja cen polega na wywoływaniu reakcji podmiotów gospodarczych oraz konsumentów na zmiany cen. Reakcje te występują w odniesieniu zarówno do podaży, jak i popytu.

Obniżenie ceny przyczynia się do zwiększenia dochodu rzeczywistego, co umożliwia konsumentowi zakup większej ilości tańszego towaru, a to w konsekwencji prowadzi do zwiększenia popytu.

Natomiast podwyższenie ceny powoduje zmniejszenie dochodu rzeczywistego, co powoduje spadek możliwej do zakupienia ilości towaru.

Informacyjna funkcja cen dotyczy wiedzy podmiotów gospodarczych o zmianach cen. Umożliwia to podmiotom odpowiednią reakcję w sferach popytu i podaży.

  Agregacyjna funkcja cen jest związana z ich wykorzystaniem jako miernika wartości.

Ceny umożliwiają agregowanie (sumowanie) wartości różnorodnych dóbr, towarów i usług, występujących w różnych jednostkach fizycznych, w celu porównywania nakładów z wynikami, tworzenia planów oraz budowy modeli mikroekonomicznych i makroekonomicznych, które służą do opisu stanu gospodarki oraz określania prognoz.

Przychód pieniężny

Przychód pieniężny ma podstawowe znaczenie dla kształtowania się zjawisk finansowych. Stanowi on zewnętrzny, pieniężny wyraz skutków działalności gospodarczej podmiotów. W celu określenia treści ekonomicznej przychodu konieczne jest poznanie źródeł oraz przyczyn powstawania przychodu, a następnie jego struktury.

Przychód jest ściśle związany z innymi kategoriami finansowymi, takimi jak cena czy dochód. Dzięki cenie możliwa jest realizacja przychodu. Osiągany przez podmiot gospodarczy przychód jest narzędziem weryfikacji działalności rynkowej podmiotu, gdyż pochodzi on przede wszystkim ze sprzedaży towarów i usług. Znaczenie kategorii przychodu pieniężnego wynika także stąd, że umożliwia on pokrywanie kosztów działalności oraz może być źródłem nadwyżki ekonomicznej w postaci dochodu i zysku.

Z kategorią przychodu pieniężnego wiąże się pojęcie wpływów pieniężnych.

Jest to pojęcie szersze, gdyż obejmuje wszystkie wpływy pieniężne, które dany podmiot osiąga niezależnie od ich tytułu oraz treści ekonomicznej, np. wpływy z tytułu zaciąganych pożyczek, odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe, dotacje od władz publicznych.

Kategorie dochodowe

Dochód

Dochód jest podstawową kategorią i wielkością ekonomiczną. Stanowi dodatni rezultat zastosowanych w procesie gospodarowania czynników wytwórczych: ziemi, pracy, kapitału rzeczowego, kapitału finansowego.

W ujęciu makroekonomicznym dochód jest nadwyżką ekonomiczną wypracowaną przez społeczeństwo, która stanowi podstawę zaspokojenia potrzeb indywidualnych i zbiorowych, celów bieżących (konsumpcja) oraz celów rozwojowych (inwestycje).

Dochód przyjmuje formę pieniężną, ale jego treścią są towary i usługi, które podmioty systemu gospodarczego, dysponujące funduszami nabywczymi, mogą nabywać.

Dochód jest ważną kategorią finansową dla państwa (rządu), gdyż państwo zgłasza popyt na dochód pieniężny potrzebny do finansowania jego funkcji i zadań. Państwo nie jest w stanie samo wytwarzać dochodu, wobec czego sięga - w drodze przymusu - do dochodów pieniężnych innych podmiotów systemu ekonomicznego.

W systemie podatkowym dochód jest definiowany jako różnica między przychodami a kosztami ich uzyskania.

Podatkowe podejście do kosztów różni się od podejścia ekonomicznego. W koszty uzyskania przychodu wliczane są np. elementy typu dochodowego, takie jak wynagrodzenia, składki na ubezpieczenia społeczne.

Ingerencja państwa w dochody innych podmiotów, dokonywana głównie poprzez podatki, stwarza konieczność rozróżnienia dochodu brutto (dochodu przed opodatkowaniem) i dochodu netto (dochodu po opodatkowaniu). Dochód po opodatkowaniu to dochód do dyspozycji.

W ujęciu makroekonomicznym dochód do dyspozycji stanowi sumę dochodów gospodarstw domowych, tj. wynagrodzeń za pracę, pomniejszoną o zapłacone podatki od dochodów i majątku oraz powiększoną o świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych i inne transfery (netto) na rzecz gospodarstw domowych. Dochód do dyspozycji gospodarstw domowych może być przeznaczony na spożycie lub na oszczędności.

W analizie kategorii dochodu głównym kryterium jest źródło dochodu.

Rozróżnia się tutaj dwa podstawowe źródła:

1) dochód z pracy,

2) dochód z kapitału (majątku).

Jedną z form występowania dochodu oraz zysku jest dywidenda. Jest ona wypłacana akcjonariuszom, stanowi więc wynagrodzenie właścicieli majątku przedsiębiorstwa (spółki).

Zysk

Zysk ściśle wiąże się z kategorią dochodu (jest węższą kategorią finansową).

Zysk można różnie definiować głównie ze względu na zakres przedmiotowy.

W najszerszym ujęciu zysk ekonomiczny występuje jako nadwyżka przychodów podmiotu nad jego kosztami własnymi (ewidencjonowanymi).

W koncepcji zysku ekonomicznego nadwyżkę przychodów nad kosztami powiększa się o:

Ø       koszt alternatywnego wykorzystania kapitału,

Ø       ryzyko związane z utratą zaangażowanego kapitału,

chociaż precyzyjne określenie wielkości zysku ekonomicznego napotyka trudności związane z obliczeniem wielkości tych elementów.

Kategoria zysku ekonomicznego jest szersza od kategorii zysku rachunkowego (księgowego).

Podstawowym rodzajem zysku jest zysk związany z działalnością gospodarczą, a ściślej wytwórczą (towarów i usług).

 Można wyróżnić także inne źródła zysku, np. zysk kapitałowy, czyli nadwyżka osiągana przy sprzedaży papieru wartościowego, w który został zainwestowany kapitał.

Zysk spełnia wiele funkcji ekonomicznych. Najważniejsze z nich to:

Ø       funkcja celu, polegająca na tym, że zysk stanowi podstawowy cel działalności gospodarczej,

Ø       funkcja wynagrodzenia podmiotu za wykorzystanie w działalności gospodarczej talentu przedsiębiorczości,

Ø       funkcja źródła finansowania celów podmiotu (inwestycje, premie, dywidendy),

Ø       funkcja motywacyjna (pobudzająca), związana z wyzwalaniem aktywności i przedsiębiorczości dla powiększania masy zysku lub zysku jednostkowego,

Ø funkcja rezerwy finansowej, powstającej z zysku zatrzymanego w podmiocie gospodarczym (po zapłaceniu dywidendy).

Procent

„Procent” jest dochodem osiąganym z kapitału pożyczkowego.

Z ekonomicznego punktu widzenia procent jest ceną usługi świadczonej przez pożyczkodawcę na rzecz pożyczkobiorcy za wypożyczenie pewnej kwoty pieniędzy na określony czas.

Ogólnie, procent jest kosztem operacji finansowej dla tego, kto go płaci, a dochodem dla tego, kto go pobiera.

Kategoria ta stanowi ważne kryterium podejmowania decyzji gospodarczych, gdyż poziom oprocentowania kapitału wyznacza dolną granicę efektywności projektów (inwestycyjnych).

Procent występuje najczęściej przy udzielanych przez banki kredytach oraz przy bankowych depozytach (lokatach) przyjmowanych od klientów.

Procent występuje w dwóch formach:

ð         odsetki od pożyczanego kapitału pieniężnego,

ð         dyskonto weksli i innych papierów wartościowych.

 Miarą procentu jest stopa procentowa (dyskontowa).

Poziom stopy procentowej może zachęcać lub zniechęcać społeczeństwo do gromadzenia oszczędności. Wpływa również na podejmowanie decyzji związanych z lokatą kapitału.

Natomiast w przypadku podmiotów gospodarczych poziom stopy procentowej wpływa bezpośrednio na możliwość pozyskiwania środków pieniężnych i wykorzystania ich na bieżącą działalność lub na rozwój.

W praktyce finansowej procent jest identyfikowany z odsetkami, które stanowią zapłatę za korzystanie z obcych środków pieniężnych w określonym czasie.

Renta pieniężna

Renta pieniężna jest specyficzną formą dochodu.

Termin ten występuje w różnych znaczeniach, jednak istota tej kategorii polega na tym, że dochód w formie renty jest otrzymywany w długim okresie czasu, regularnie (miesięcznie, rocznie), z różnych tytułów, np. ulokowanego kapitału finansowego, wydzierżawionej ziemi.

Na podstawie kryterium pochodzenia można wyróżnić:

*    rentę ekonomiczną,

*    rentę z kapitału (odsetki),

*    rentę społeczną.

Renta ekonomiczna to nadwyżka, którą właściciel osiąga z tytułu zastosowania zasobów (czynników wytwórczych) ponad alternatywny koszt ich zastosowania.

Szczególną formą renty ekonomicznej jest renta gruntowa (renta różniczkowa). Renta gruntowa jest realizowana poprzez wyższe przychody (przy niższych kosztach wytwarzania) w stosunku do innych producentów rolnych. Występuje renta różniczkowa I, gdy rolnik wykorzystuje lepsze warunki glebowe i klimatyczne i renta różniczkowa II, gdy lepiej wykorzystuje ziemię w wyniku dokonanych inwestycji.

Renta z kapitału jest to rodzaj stałego dochodu. Realizuje ją właściciel (rentier) tego kapitału, głównie w formie odsetek wypłacanych okresowo.

Renta społeczna to dożywotnie świadczenie pieniężne należne pracownikowi po przepracowaniu określonej ustawowo liczby lat i po osiągnięciu wymaganego wieku, związane z wypracowanym przez pracownika kapitałem. Ten rodzaj renty określany jest jako emerytura lub renta starcza.

Społeczny charakter renty wynika stąd, że w okresie aktywności zawodowej pracodawca lub pracownik (albo solidarnie) są zobowiązani do wnoszenia składek ubezpieczeniowych, które tworzą kapitał na przyszłe potrzeby emerytalne pracownika.

Pojęcie renty społecznej ma szersze znaczenie, gdyż obejmuje także rentę chorobową, rentę inwalidzką, rentę rodzinną.

Renty te są wypłacane z publicznych środków finansowych (budżetu państwa, funduszy ubezpieczeń społecznych). W takim zakresie są to w istocie świadczenia pieniężne, a pojęcie renty związane jest ze stałością i regularnością otrzymywanego dochodu.

Wydatek

Wydatek jest jedną z najważniejszych kategorii ekonomicznych i finansowych, odnosząca się tylko do części operacji pieniężnych.

W sensie ekonomicznym wydatek oznacza nabycie cząstki dochodu narodowego (PKB). W takim znaczeniu wydatek jest pojęciem węższym niż pojęcie rozchodu, ponieważ wydatkami nie są transfery pieniędzy.

Rozchód obejmuje zatem wydatki oraz transfery, pożyczki pieniężne, kredyty.

Wydatki podmiotów (firm, instytucji, rządu) mają charakter wydatków bieżących (zakup surowców, energii, materiałów itp.) oraz wydatków inwestycyjnych.

Wydatki gospodarstw domowych to wydatki konsumpcyjne na zakup towarów i usług związane z zaspokojeniem potrzeb bieżących, a także wydatki związane z zakupem dóbr trwałego użytku (mieszkanie, samochód itp.).

W sensie rachunkowym wydatek to kwota pieniędzy rozdysponowana w związku z różnymi transakcjami gospodarczymi.

Koszt

Koszt stanowi pieniężny wyraz czynników wytwórczych zużywanych w procesie gospodarczym, a więc majątku trwałego, rzeczowego majątku obrotowego, pracy i zastosowanego kapitału pieniężnego.

Amortyzacja

Amortyzacja stanowi część kosztu wytworzenia towarów i usług za pomocą majątku trwałego. Majątek ten jest zużywany w procesach wytwórczych powtarzalnych, co oznacza, że jego koszty tylko w części obciążają jednostkę towaru i usługę.

Amortyzacja jest rodzajem kosztu, który nie stanowi wydatku pieniężnego.

Spełnia ona następujące funkcje:

• przychodową,

• kosztową,

• odtworzeniową,

• umorzeniową.

Pożyczka pieniężna

Pożyczki mogą być zaciągane z różnych przyczyn (motywów), przez różne podmioty, w różnej formie i u różnych pożyczkodawców.

W praktyce występują więc różnego rodzaju pożyczki. Można je klasyfikować, przyjmując jako kryteria np.: wpływ na wielkość obiegu pieniężnego w gospodarce, przeznaczenie, rodzaj formalnego potwierdzenia stosunków między pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą (umowa, certyfikat, obligacja itd.), rodzaje zabezpieczeń pożyczkodawcy, wysokość i rodzaj wynagrodzenia (procentu) za udzieloną pożyczkę.

Wśród pożyczek centralne miejsce zajmuje kredyt pieniężny.

Kredyt pieniężny

Pożyczka pieniężna jest kategorią szerszą niż kategoria kredytu pieniężnego, co oznacza, że kredyt pieniężny jest szczególną formą pożyczki.

Kredyt jest terminem zarezerwowanym, ze względu na treść ekonomiczną, wyłącznie dla pożyczek udzielanych przez banki. Różnica między kredytem a pożyczką polega przede wszystkim na tym, że kredyt oznacza tworzenie pieniądza, pożyczka zaś może być udzielona tylko ze środków pieniężnych wyemitowanych i wykreowanych przez banki.

Deficyt finansowy

Deficyt budżetowy jest ekonomicznym oraz rachunkowym (formalnym) wynikiem działalności państwa w sferze finansów.

Deficyt przedsiębiorstwa to, w ujęciu formalnym, deficyt występujący w sprawozdaniu finansowym przedsiębiorstwa. Pojawia się on wówczas, gdy suma rozchodów (wydatków) jest większa od sumy przychodów (dochodów).

Deficyt ten może mieć charakter przejściowy, jeśli występuje w sprawozdaniach miesięcznych czy kwartalnych, lub trwały, jeśli ma cechy zjawiska strukturalnego. W takiej sytuacji deficyt jest zewnętrzną formą straty ekonomicznej, która oznacza zmniejszenie się aktywów (majątku) przedsiębiorstwa.

Dług finansowy

W najogólniejszym rozumieniu dług finansowy stanowi pieniężne zobowiązanie jakiegoś podmiotu do zapłaty tego długu w określonych wielkościach (ratach) oraz terminach.

Dług powstaje z różnych tytułów, ale jego źródłem są przede wszystkim zaciągane pożyczki lub skumulowane deficyty z poprzednich okresów.

Dług zawsze przyjmuje konkretną formę. Są to np. nie zapłacone w terminie rachunki albo zaciągnięte pożyczki potwierdzone certyfikatami (papierami wartościowymi) czy umowami kredytowymi.

Szczególnym rodzajem długu finansowego jest dług publiczny.

INSTRUMENTY FINANSOWE

Instrumenty finansowe stanowią złożony zespół narzędzi pieniężnych wykorzystywanych przez różne podmioty do osiągania różnych celów, w różnych dziedzinach życia gospodarczego, społecznego, w ramach różnych stosunków gospodarczych.

Instrumenty polityki finansowej

Instrumenty polityki finansowej opisuje się ze względu na przedmiot oddziaływania oraz rodzaj podmiotu, który się nimi posługuje. Uwzględniając te dwa kryteria łącznie, można wyróżnić następujące rodzaje instrumentów polityki finansowej:

*       instrumenty monetarne,

*       instrumenty fiskalne,

* pozostałe instrumenty finansowe.

Instrumenty monetarne są wykorzystywane przez władze monetarne do kształtowania podstawowych zjawisk w sferze pieniężnej. Instrumentami monetarnymi są: stopy procentowe, kursy walutowe, stopy rezerw obowiązkowych dla banków komercyjnych, limity kredytowe, poziom gwarancji dla depozytów w bankach.

 

Instrumenty fiskalne mają na celu zgromadzenie potrzebnych państwu dochodów w związku z pełnionymi przez państwo funkcjami.

Z punktu widzenia zakresu oddziaływania instrumenty fiskalne dzielą się na:

1.    instrumenty fiskalne makroekonomiczne,

2. instrumenty fiskalne mikroekonomiczne.

Do instrumentów fiskalnych makroekonomicznych zalicza się:

*       dochody budżetu państwa,

*       wydatki budżetu państwa,

*       deficyty i nadwyżki budżetowe,

*       dług publiczny.

Cechą charakterystyczną instrumentów fiskalnych makroekonomicz-nych jest to, że oddziałują one na całą gospodarkę, np.: poprzez zgłaszany przez sektor publiczny popyt na dochody, popyt na pożyczki; wpływ na oszczędności pieniężne podmiotów przez system podatkowy; wpływ na zatrudnienie w gospodarce przez tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym.

Instrumenty fiskalne mikroekonomiczne to przede wszystkim:

-        podatek,

-        opłata,

-        cło,

-        dotacja,

-        subwencja,

-        bon skarbowy,

-        obligacja skarbowa,

- poręczenia i gwarancje rządowe (Skarbu Państwa).

W wąskim ujęciu przez instrumenty finansowe rozumie się dowody potwierdzające tytuł własności lub długu, czyli papiery wartościowe.

Instrumenty finansowe jako papiery wartościowe

podział ze względu na funkcje prawne:

Ø          papiery wartościowe reprezentujące wierzytelności pieniężne: obligacje, czeki, weksle, losy loteryjne,

Ø          papiery wartościowe uprawniające do zarządzania rzeczami, np. konosamenty w transporcie towarów,

Ø          papiery wartościowe potwierdzające własność - udziały, akcje.

 

 

Instrumenty finansowe występują na rynkach finansowych, wśród których wydziela się:

ð rynek pieniężny,

ð rynek kapitałowy,

ð rynek instrumentów pochodnych,

ð rynek walutowy.

Instrumenty finansowe z punktu widzenia funkcji ekonomicznych można podzielić na:

·       instrumenty rozliczeniowe,

·       instrumenty dłużne,

·       instrumenty cenowe,

·       instrumenty zaspokajające popyt na pieniądz,

·       instrumenty inwestowania,

·       instrumenty bodźcowe,

·       instrumenty ograniczające ryzyko,

·       instrumenty rynku finansowego,

·       instrumenty potwierdzające tytuł własności.

 

Instrumenty zaspokajające popyt na pieniądz

Ich rodzaj jest uzależniony od kategorii podmiotu systemu ekonomicznego, tytułu transakcji pieniężnej i przeznaczenia środków.

Popyt na pieniądz jest zgłaszany albo w związku z finansowaniem bieżącej działalności, albo w związku z działalnością rozwojową.

W systemie ekonomicznym rozróżnia się następujące kategorie podmiotów:

• gospodarstwa domowe,

• przedsiębiorstwa niefinansowe,

• przedsiębiorstwa finansowe,

• państwo (władze centralne, wadze lokalne).

 

Instrumentami zaspokajania popytu na pieniądz przez gospodarstwa domowe są:

*     płace,

*     emerytury,

*     renty,

*     zasiłki dla bezrobotnych,

* alimenty,

* stypendia,

*     pożyczki,

*     kredyty,

*     odszkodowania,

*     procenty od wkładów oszczędnościowych,

*     zyski z inwestycji finansowych.

Instrumenty te związane są przede wszystkim z jedną z podstawowych funkcji gospodarstw domowych, jaką jest praca świadczona na rzecz pozostałych podmiotów systemu gospodarczego.

Dla przedsiębiorstw niefinansowych najważniejszymi instrumentami zaspokajania popytu na pieniądz są:

*       ceny sprzedawanych towarów i usług,

*       kredyty,

*       dochody z tytułu inwestycji finansowych,

*       odszkodowania z tytułu ubezpieczeń,

*       dotacje rządowe.

 

Przedsiębiorstwa finansowe posługują się wieloma instrumentami, których charakter jest uzależniony od prowadzonej działalności podstawowej.

Dla banków komercyjnych zaspokojenie popytu na pieniądz odbywa się przez:

ü       depozyty przyjmowane,

ü       papiery dłużne (emitowane własne),

ü       kredyty zaciągane w banku centralnym,

ü       pożyczki zaciągane na rynku pieniężnym (międzybankowym),

ü       rachunki bieżące klientów (osad na tych rachunkach),

ü       dochody z tytułu lokat,

ü       prowizje pobierane za wykonywane usługi.

Towarzystwa ubezpieczeniowe zaspokajają popyt na pieniądz przez:

*       polisy,

*       pożyczki,

*       kredyty,

*       dochody z lokat inwestycyjnych.

Instrumenty zaspokajające popyt na pieniądz przez władze publiczne:

*   podatki centralne,

*   podatki lokalne,

*   opłaty,

*   cła,

*   dochody z majątku publicznego,

*   składki na ubezpieczenie społeczne,

*   subwencje,

*   dotacje,

* kredyty i pożyczki publiczne.

Instrumenty rynku finansowego:

1. instrumenty rynku pieniężnego:

• bony skarbowe,

• czeki,

• weksle,

• kontrakty typu Repo,

1. instrumenty rynku kapitałowego:

• obligacje,

• listy zastawne,

• akcje,

1. instrumenty rynku instrumentów pochodnych:

• opcje,

• warranty,

• kontrakty terminowe.