„Zabawa to życie dziecka w okresie przedszkolnym, opierajcie więc na niej waszą działalność wychowawczą, osłaniajcie zabawę, kierujcie nią.

[…] Wolność zabawy to prawo najpierwsze.

Troskliwe wychowanie dziecka pozostawia mu wolność spokojnego, a samoistnego bawienia się dopóki zechce.”

F. FROEBL

Zabawa to działalność wykonywana dla przyjemności, którą sama sprawia. Obok pracy, której celem jest zmiana otaczającej rzeczywistości i uczenia się, mającego na celu zmianę przedmiotu- trzeci podstawowy rodzaj działalności ludzkiej. Zabawa jest główną formą aktywności dzieci, młodzieży i dorosłych, natomiast zajmują się nią w czasie wolnym od pracy. Istnieje wiele teorii zabawy. Pierwszą z nich stworzył Froebel. Uważał on zabawę za przejaw potrzeby samo wyrażania się dziecka. Istnieją też m.in. teorie: wytchnienia po działalności niezabawowej(M. Lazarus), nadmiaru energii(H.Spencer), ćwiczenia funkcji w celu przygotowania się do walki o byt(K. Groos), katartyczna, wg, której zabawa umożliwia sublimację dążności antyspołecznych(H. Carr), przygotowania się do pracy(S. Rubinsztejn). Według współczesnych poglądów zabawa pełni wiele różnych funkcji, umożliwiając zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań, jednocześnie ułatwia dziecku wchodzenie w życie społeczne(D.Elkonin), poznawanie rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb.¹

Zabawy i zajęcia dowolne zajmują centralne miejsce w wychowaniu przedszkolnym. Na zabawę i inną działalność dowolną musi się znaleźć dużo czasu w rozkładzie dnia przedszkolnego, ponieważ w rozwoju małego dziecka są one niezbędne. Bez zabawy, swobody ekspresji spontanicznego działania nie da się wychować człowieka aktywnego, samodzielnego, zdolnego do inicjatywy. Ale też mało kto wzrasta zupełnie bez zabawy. Jest ona tak silną i trwałą potrzebą dziecka jak potrzeba pokarmu, ruchu, towarzystwa innych dzieci. Dlatego dziecko zawsze znajduje do niej drogę, choćby wbrew dorosłym, którzy gotowi ją ograniczać a nawet zwalczać dla czystości ubrania, porządku domowego czy oszczędzania zabawek.

Czas zabawy i zajęć dowolnych powinien być w przedszkolu chroniony. Nie można go uszczuplać, zastępując zabawę przez formy pozorne tylko dowolnych zajęć. Żadna wyraźna granica nie nie dzieli jednak dziecięcego świata zabawy i obowiązku, w toku zabawy stają przed dzieckiem rozliczne trudności. Liczne społeczne uwarunkowania swobody w zabawie narzucają obowiązek panowania nad sobą i podporządkowania się zaprowadzonym zwyczajom. Obowiązkową działalność dzieci z ich spontaniczną aktywnością łączy w naturalny sposób temat kompleksowy. Temat ten jest dla dzieci ośrodkiem działania w obrębie tematu będącego w istocie wspólnym przedsięwzięciem zespalającym wysiłki dzieci. Wokół wspólnego celu torba się zakrzątnąć, żeby coś wspólnie wybudować, urządzić w ogrodzie wszystko, co potrzebne do zabawy w sklep itp. Jest tu miejsce na pomysłowość, inicjatywę, na dyscyplinę i odpowiedzialność, a samo dążenie do ukazanego w perspektywie wyniku jest dobrą zabawą wszystkich uczestników.

Zabawa, praca, obowiązek wcześnie współistnieją w życiu małego dziecka. Jednak każdy kto wychowuje dziecko, musi zdawać sobie sprawę, że dziecko potrzebuję zabaw- ”zabawa góruje” nad wszystkim innym. Obrazowo wyraził tą prawdę Wł. Dyner pisząc, że „pierwociny pracy dziecka to dopiero nikła i słaba roślinka, trudna do wypatrzenia w gęstwinie zabaw”²

RODZAJE ZABAW DZIECI

Liczni psychologowie zbierali obserwację zabaw dzieci w różnym wieku, a w celu uporządkowania tych materiałów wyodrębnili różne ich rodzaje w zależności od występujących w nich cech charakterystycznych. Nie ma jednak pełnej zgodności w ujęciu tego problemu przez różnych psychologów. Każdy z nich wyodrębnia inne rodzaje zabaw, określając je odmiennymi terminami. Najczęściej powtarzające się rodzaje zabaw to:

• Zabawy manipulacyjne

• Zabawy konstrukcyjne

• Zabawy tematyczne

• Zabawy dydaktyczne

• Zabawy ruchowe³

Każdy rodzaj zabawy odgrywa w rozwoju dziecka swoistą rolę, toteż w przedszkolu każdy z nich powinien mieć warunki istnienia.⁴

ZABAWY KONSTRUKCYJNE

Istotą zabawy konstrukcyjnej jest tworzenie ”dzieła” z dowolnego materiału. W zabawach manipulacyjnych dziecko nie spostrzega jeszcze często własnego wytworu, który może powstać zupełnie przypadkowo, lecz wypróbowuje tylko swe czynności funkcjonalne.

W drugim roku życia dziecko spostrzega własne wytwory i ten moment uświadomienia można nazwać narodzinami zabawy konstrukcyjnej. W trzecim roku życia wszystkie dzieci odkrywają stworzone przez siebie „dzieła”. Z manipulacji, która jest tylko kształtowaniem funkcji, przechodzi, przechodzi dziecko w fazę tworzenia przedmiotów(np. wybuduje dom, wieże). Fakt taki jest sygnałem, że zabawa przekształciła się w twórcze działanie.

Nie oznacza to, oczywiście, że czynności manipulacyjne znikają z działalnością dzieci. Towarzyszą one nadal zabawom konstrukcyjnym szczególnie dzieci młodszych, które często nie doprowadzają do końca swych „dzieł”, a ich projekty ulegają zmianom w toku realizacji. Elementy manipulowania mają miejsce także w zabawach dzieci starszych, przeważnie w powiązaniu z zabawami konstrukcyjnymi lub tematycznymi, gdy dzieci wypróbowują np. przydatność posiadanych przedmiotów do zrealizowania projektu zabawy.

Czynnością konstrukcyjnym towarzyszy uczucie przyjemności, gdyż zaspokajają potrzebę tworzenia, która jest jedną z wielu potrzeb występujących tak u dzieci, jak i dorosłych.

Istnieje kilka rodzajów zabaw konstrukcyjnych:

- budownictwo z klocków różnego typu, różnej wielkości i kształtów,

- konstruowanie z zestawów elementów przystosowanych do łączenia,

- budownictwo z piasku i śniegu,

- tworzenie i konstruowanie różnych przedmiotów i zabawek do zabaw tematycznych czy inscenizowanych,

- budowanie z większych elementów, jak deseczki, paliki, łuki drewniane, daszki ”budowli”, które mogą być w zabawach sklepem, namiotem harcerskim, piekarnią, domem rodzinnym itp.⁵

Zabawy konstrukcyjne rozwijają techniczną myśl dziecka, wyobraźnię przestrzenną, zapoznają z właściwościami tworzyw. Upodobanie do zabaw konstrukcyjnych trwa u wielu przez całe dzieciństwo. I nie tylko. Praca nie jednego z dorosłych zamiłowanych w majsterkowaniu, w samodzielnym wykonywaniu różnych przedmiotów nie traci swoistych cech zabawy.⁶

Przykładem zabawy konstrukcyjnej jest lepienie bałwana ze śniegu.

PRZEBIEG ZABAWY:

1. Jeżeli śnieg jest lepki, dzieci lepią w rękach kulkę śniegową, a następnie toczą ją po nieudeptanym śniegu, aż otrzymają kulę dużego, masywnego rozmiaru.

2. Wychowankowie toczą kulę w miejsce, w którym chcą aby stanęło ich „dzieło”(bałwan). Następnie robią drugą kulę w ten sam sposób ale mniejszą, a trzecią najmniejszą.

3. Dzieci z pomocą nauczyciela układają drugą kulę na pierwszej, a następnie najmniejszą na górę(będzie ona głową bałwana).

4. Potem dzieci dokładają śniegu pomiędzy stojące jedna na drugiej kule, aby konstrukcja lepiej się trzymała.

5. Dzieci przystępują do dekoracji bałwan. Robią bałwankowi twarz- marchewkę wtykają jako nos, guziki lub węgiel jako oczy, z małych węgielków lub patyka robią usta.

6. Zakładają na głowę starą czapkę lub niepotrzebne wiadro. Na szyi bałwana mogą zawiesić szalik.

7. Z gałązek lub ze śniegu(małe kulki przyklejone w odpowiednim miejscu) dzieci robią ręce, w jedną z nich można wetknąć miotłę.

8. Bałwan gotowy. Dzieci mogą przystąpić do prezentacji swojego „dzieła” i poprosić nauczyciela o zrobienie pamiątkowego zdjęcia.

UWAGA! Elementy wykończeniowe należą do wyobraźni dzieci i posiadanych przedmiotów.

ZABAWY TEMATYCZNE

Określane są one w psychologii, pedagogice czy metodyce różnymi terminami, jak zabawy w rolę, naśladowcze, twórcze, fikcyjne, tematyczne. Choć każdy z tych terminów określa ten sam rodzaj zabawy, żaden z nich nie zawiera jego pełnego znaczenia, lecz określa jedną z charakterystycznych cech. W każdej bowiem zabawie tematycznej występuje moment przejścia jakiejś roli, naśladowania, tworzenia, udawania kogoś lub czegoś, a wiec tworzenia fikcji.

Zabawy tematyczne są swoista formą działalności, w której dziecko w postaci zabawowej wprowadza w czyn to, co przedtem zaobserwowało, poznało i przeżyło, czego dowiedziało się i doświadczyło.

Świadczy to o istnieniu wewnętrznej potrzeby naśladowania i powtarzania wszystkiego, co dzieje się w środowisku dziecka. Naśladuje, więc nie dokonują wyboru, gdyż nie posiada jeszcze umiejętności dokonywania oceny co złe, a co dobre. Nie dziwmy się więc, obserwując zabawy tematyczne dzieci w przedszkolu, że treść ich jest czasem niewłaściwa, gdyż w dużej mierze jest ona odtworzeniem uprzednio zaobserwowanych faktów w środowisku pozaszkolnym jak np. bicie kijem pieska(zabawki) czy picie alkoholu z kieliszka(klocka).⁷

Krąg tematyczny zabaw powiększa się z wiekiem i w zależności od sytuacji rodzinnej dziecka, wpływów przedszkola i kontaktów społecznych jakie nawiązuje.⁸

Zabawy tematyczne zbliżają dzieci do siebie. Partner potrzebny jest już dwulatkowi tyle, że często najlepszym towarzystwem jest dorosły. Trzylatki chociaż mało jeszcze współdziałają ze sobą lubią, gdy kolega bawi się obok. Z wiekiem liczba partnerów wzrasta. Dzieci 4-5 letnie łączą się w dwójki, trójki, rzadziej w czwórki. W większych zespołach bawią się 6-latki.

Młodsze przedszkolaki same w minimalny stopniu operują akcją , za to wiele radości daje im przeprowadzona przez nauczycielkę inscenizacja wierszyka czy piosenki. Gdy starsze dzieci zaczynają spontanicznie odgrywać wymyślone zdarzenia, przychodzi czas na dalszą współpracę z nauczycielką, która wspiera samodzielne poczynania dzieci, a także sama poprzez zabawy inscenizowane zabawy kukiełkami dekoracje, taniec, piosenkę otacza opieką pierwsze literackie i teatralne przeżycia dzieci.⁹

Przykładem zabawy tematycznej jest ”Zabawa ze śpiewem”

Zabawa ze śpiewem „Jedzie pociąg z daleka”. Bawiące się dzieci dzielą między sobą role: lokomotywy, wagonów, pasażerów, i konduktora. Pociąg z konduktorem porusza się po Sali w takt śpiewnej przez pasażerów piosenki. Każde z nich spełnia określona rolę w zabawie.

Trzecią zwrotkę śpiewa konduktor, zatrzymując pociąg i zabierając pasażerów znajdujących się na różnych stacjach.

ZABAWY RUCHOWE

Czynnikiem dominującym w tych zabawach jest ruch, który w wieku przedszkolnym stanowi ważny bodziec rozwoju. Dzieci same zaspokajają potrzebę ruchu, podejmując różne zabawy, jak np. bieżne, skoczne, czy też zabawy sprowokowane przez znajdujące się w ich otoczeniu specjalne urządzenia, przybory i pomoce.

Początkowo zabawy te podejmują indywidualne, z czasem łączą się po dwoje i więcej. Wówczas staje się aktualna potrzeba ustalenia zasady, kto będzie pierwszy korzystał z przyborów, w jakiej kolejności, jak długo.

Zabawy ruchowe nie oparte na żadnych wzorach, lecz podejmowane samorzutnie przez dzieci dają im wiele radości nie tylko z tego powodu, że zaspokajają potrzebę ruchu, lecz również dlatego, iż same dzieci stawiają w nich sobie zadania do wykonania.

Obok zabaw ruchowych bez żadnych reguł, podejmowanych przez dzieci spontanicznie, stosowane są w przedszkolu w szerokim zakresie zabawy o charakterze dydaktycznym, z ustalonym tokiem ich przebiegu, z określonymi prawidłami, regułami, instrukcjami podanymi przez nauczyciela. Każda tego typu zabawa ruchowa ma do zrealizowania określony cel. Stanowi on kryterium wyodrębnienia następujących rodzajów zabaw ruchowych:

-zabawy orientacyjno- porządkowe wyrabiają umiejętność oceny kierunku i odległości, orientację w przestrzeni, uczą biegania bez potrącania, omijania przeszkód

- zabawy bieżne angażują duże grupy mięśniowe, pobudzają krążenie, oddychanie

-zabawy równoważne rozwijają zdolność utrzymania równowagi, uczą przekraczania przeszkód, działają mobilizująco na układ nerwowy

-zabawy z czworakowaniem działają na organizm wszechstronnie- tak na układ wegetatywny, jak i ruchowy

-zabawy z elementem skoku i podskoku pobudzają krążenie i oddychanie

-zabawy z elementem wspinania włażenia ćwiczą sprawność pokonywania przeszkód

-zabawy z elementem rzucania, chwytania, toczenia, celowania rozwijają umiejętności rzucania, chwytania, zdolność oceny kierunku i odległości

-zabawy rytmiczno- ruchowe wpływają na ogólne usprawnienie ruchowe dzieci, wyrabiają poczucie rytmu, koordynację ruchową, ćwiczą oddech.¹⁰

Ruch towarzyszy każdej prawie zabawie spontanicznej choćby dlatego, że dziecko czuję potrzebę częstej zmiany pozycji. Dlatego też dzieci nie powinny się zbyt długo bawić przy stolikach. Znacznie lepiej, gdy bawią się na podłodze. Wtedy, gdy budują, malują, ubierają lalki raz stoją, za chwilę zmienią pozycję, czołgają się lub wykonują skłony. Zabawy ruchowe dość często łączą się z tematycznymi. Dziecko skacze jak żaba, wspina się jak marynarz, czołga się jak wąż. Wszystko co skupia na sobie uwagę dziecka i działa na wyobraźnie, pobudza jego ekspresję ruchową.

Prawie wszystkie formy ruchu, przewidziane programem organizowanych zabaw i ćwiczeń ruchowych, dziecko ćwiczy również w toku zabaw dowolnych, podejmowanych z własnej inicjatywy.¹¹

Przykładem zabawy ruchowej jest „Wyścig rydwanów”

Dwóch uczestników stoi obok siebie obejmuje się rękami. Dwóch pozostałych stoi z tyłu i kładzie swoje na ramionach graczy stojących przed nim. Przy tym przybierają oni lekko pochyloną postawę. Taki o to pojazd bierze udział w wyścigu.¹²

CELE ZAJĘĆ ZINTEGROWANYCH

Rozważania nad problematyką celowości zajęć muszą być powiązane z wyjaśnieniem systemem pracy w przedszkolu, który jest jednym z systemów pracy całościowej. Dlatego też żadne zajęcie nie może być czymś wyodrębnionym z całokształtu pracy przedszkola, lecz musi stanowić integralną część wszystkich działań zmierzających do realizacji programu. Każde zajęcie, stanowiąc cząstkę wybranego zagadnienia, powinno prowadzić do osiągnięcia celów ogólnych z nim związanych, a także celu szczegółowego, wynikającego z formy i treści danego zajęcia.

Cele zajęć o charakterze ogólnym, wynikające z zadań wychowania w przedszkolu i treści programu są następujące:

1. Aktywizowanie myślenia dzieci, rozwijanie podstawowych procesów umysłowych, jak porównywanie, analiza, synteza, wnioskowanie, uogólnianie, abstrahowanie.

2. Dostarczanie, wzbogacanie i uściślanie wiadomości o życiu społecznym, przyrodzie, technice oraz kształtowanie prawidłowych pojęć.

3. Rozwijanie wyobraźni twórczej, inicjatywy i pomysłowości oraz umiejętność wyrażania ich w dostępnych formach ekspresji.

4. Kształtowanie postaw społeczno- moralnych- uczenie umiejętności współżycia i współdziałania z rówieśnikami i dorosłymi, rozwijanie życzliwości, sympatii i szacunku dla ludzi oraz kształtowanie właściwego stosunku do przyrody.

5. Kształcenie mowy dzieci i poprawności wymowy, wzbogacanie i uściślanie słownika, wyrabianie umiejętności poprawnego budowania zdań, swobodnego i logicznego wypowiadania się.

6. Przyswajanie elementarnej umiejętności czytania i przygotowanie do nauki pisania.

7. Wyrabianie lub doskonalenie już posiadanych sprawności, umiejętności, nawyków ze wszystkich dziedzin wychowania.

8. Rozwijanie postawy estetycznej- zdolności odczuwania piękna i potrzeby obcowania z nim.

9. Rozwijanie zamiłowań indywidualnych.

Wymienione cele mogą być osiągane poprzez wszystkie rodzaje zajęć prowadzonych

w przedszkolu.

Do osiągnięcia celów punktu 1 posłużą przede wszystkim zajęcia wymagające samodzielnej pracy myślowej, a więc interpretowanie treści obrazków, układanie historyjek obrazkowych, rozwiązywanie i samodzielne układanie zagadek.

Cele wymienione w punkcie 2 powiązane są głównie z takimi zajęciami, jak wycieczki, oglądanie różnego rodzaju przedmiotów i obrazków, głównie tablic dla przedszkoli, przezroczy, słuchanie opowiadań, prowadzenie rozmów, obserwacje przyrodnicze w ogrodzie przedszkolnym i „kąciku przyrody”, ćwiczenia matematyczne.

Cele widoczne w punkcie 3 realizowane są poprzez wszystkie zajęcia plastyczne, częściowo techniczne, zabawy inscenizowane, układanie przez dzieci opowiadań, organizowanie teatrzyków.

Cele zawarte w punkcie 4 realizowane są głównie w czasie zajęć, których treść wprowadza w problematykę życia społecznego, dostarcza przykładów właściwego postępowania, wpływa na kształcenie uczuć. Będą to takie zajęcia, jak słuchanie utworów literatury dziecięcej i oglądanie obrazków o odpowiedniej treści, wykonywanie upominków dla kolegów lub osób dorosłych, przygotowanie niespodzianki dla chorego kolegi, zajęcia związane z opieką nad młodszymi dziećmi, hodowla roślin, zwierząt itp.

Osiąganie celów wymienionych w punkcie 5 możliwe jest poprzez prowadzenie zajęć poświęconych swobodnym wypowiedziom dzieci. Omawianie treści obrazków, rozmowy, ćwiczenia słownikowe, układanie przez dzieci opowiadań na podany temat, naukę wierszy, inscenizowanie utworów literatury dziecięcej.

Cele podane w punkcie 6 osiągnąć można wyzyskując różnorodną działalność dzieci, szczególnie zabawy oraz zajęcia, głównie z dominacją aktywności umysłowej i plastycznej. Ponadto muszą być organizowane zabawy i ćwiczenia specjalne- uwzględniające rozwijanie procesów analizy i syntezy słuchowej, wzrokowej, poznawanie liter i utrwalanie kształtowanych umiejętności.

W punkcie 7 zostały podane cele, które uzyskane są za pomocą wszystkich zajęć ruchowych, muzyczno- ruchowych, ćwiczeń ortofonicznych i liczbowych, zajęć plastycznych, szczególnie zaś technicznych, które wymagają posługiwania się narzędziami, a także wszelkich zajęć zawierających elementy pracy użytecznej, jak sprzątanie, naprawianie pomocy i zabawek, prace hodowlane.

Wreszcie cel uwidoczniony w punkcie 8 dotyczy takich zajęć, jak słuchanie muzyki, utworów literatury pięknej- poezji i prozy, oglądanie przedstawień teatralnych oraz dzieł sztuki.

Cel podany w punkcie 9 realizowany jest wówczas, gdy w toku wszystkich zajęć pamiętamy o zasadzie pracy indywidualnej z dziećmi i stwarzamy warunki do różnorodnej działalności, odpowiadającej możliwościom i zainteresowaniom poszczególnych wychowanków.

Wymienione powyżej cele o charakterze ogólnym mogą być zrealizowane tylko wtedy, gdy w sposób właściwy i świadomy dąży się do realizacji celu szczegółowego, zawartego w konkretnym zajęciu.

Stwierdzenie to wyjaśni dokładnie przykłady przeprowadzonych z dziećmi zajęć i ich analiza.

Pierwszy przykład to rozmowa przeprowadzona z całą grupą 5- latków po wycieczce do lasu jesienią. Celem szczegółowym i specyficznym tego zajęcia było uporządkowanie wiadomości dziecięcych uzyskanych podczas wycieczki, uściślenie ich, wytyczenie planu dalszej pracy w związku ze zbiorami przyniesionymi z wycieczki. Zarówno wycieczka, jak i rozmowa stanowiły elementy szerszego tematu Jesień w ogrodzie, w polu i w lesie. Realizacja tego tematu przez dostarczenie dzieciom przeżyć i wiadomości na temat zjawisk przyrodniczych w okresie jesieni prowadzi do celu o charakterze ogólnym, jakim jest dostarczenie wiadomości o przyrodzie, rozumienie zjawisk w niej zachodzących, a więc także kształtowanie prawidłowych pojęć- a na tym tle właściwego stosunku do przyrody- i wiązanie uczuciowe z ojczystym krajem.

Wymienione cele ogólne mogą być osiągnięte przez cele o charakterze cząstkowym, jak to ma miejsce w podanym przykładzie. Wymieniony cel rozmowy dotyczył tylko jej treści Biorąc pod uwagę formę zajęcia, jaką ma każda, niezależnie od treści rozmowa, można wskazać, iż umożliwia realizację celu dotyczącego rozwijania mowy, a mianowicie umiejętności wypowiadania myśli w sposób komunikatywny, jasny, zwięzły, w postaci poprawnych pod względem konstrukcjami składni zdań. Występuje tu także moment wzbudzania zainteresowania otaczającą przyrodą co może prowadzić do trwalszych zamiłowań u niektórych dzieci.

A oto przykład zajęcia, także dla 5-latków, poświęconego przygotowaniom do zabawy inscenizowanej na podstawie utworu Heleny Bechlerowej Śniadanie zajączka.

Wskazane opowiadanie poznały dzieci podczas zajęcia wcześniejszego, a treść jego utrwalały w toku swobodnych wypowiedzi i działalności plastycznej. Celem zajęcia poświęconego przygotowaniu zabawy było:

- dokonanie analizy utworu i ocena zachowania się poszczególnych bohaterów,

- podział całego opowiadania na odrębne sceny i podział na role,

- wysunięcie propozycji odnośnie organizacji zabawy

Był to cel szczegółowy, dotyczący tylko tego jednego zajęcia, a jednocześnie cząstkowy w stosunku do tematu o charakterze społecznym, przewidzianym do pracy na dany miesiąc(Jesteśmy dobrymi kolegami). Treść utworu, pogłębiona przez połączenie słowa z działaniem naśladującym pozytywne, przyjazne w stosunku do innych zwierząt zachowanie się głównego bohatera- zajączka, ułatwia osiągnięcie celu związanego z podanym wyżej tematem wielu zajęć, który ma prowadzić do kształtowania życzliwych stosunków między dziećmi, rozumienia potrzeby i gotowości niesienia pomocy kolegom, gdy tego potrzebują.

A oto jeszcze jeden przykład, który ułatwi analizę i zrozumienie tego, w jaki sposób za pomocą poszczególnych zajęć osiągamy cele ogólne, podane na wstępie rozważań.

W planie pracy wychowawczo- dydaktycznej na miesiąc maj dla dzieci 6- letnich uwzględniony został temat Nieznani koledzy. Temat ten związany był z przygotowaniami do uroczystości Międzynarodowego Dnia Dziecka. Podstawowymi środkami mogły być w tym wypadku tylko: obraz, piosenka, taniec oraz odtwarzanie przeżyć i doświadczeń w działalności plastycznej.

Celem tych działań było rozszerzenie wiadomości dzieci o życiu ludzi innych narodów lub ras, budzenie zainteresowań ich zwyczajami, rozwijanie uczuć sympatii i życzliwości dla dalekich nam ludzi. Jednym z zajęć umożliwiającym realizację powyższego tematu, a więc i celu, było oglądanie dwu serii przezroczy dla przedszkoli: Trzech Murzynków z Afryki i Wyprawa doziemnych krajów. Powyższe przezrocza pokazują specyficzne warunki życia dzieci w klimacie gorącym i zimnym, a więc dostarczają wiadomości na ten temat, pobudzają do stawiania pytań rozszerzających te wiadomości, wzbogacają ekspresje twórczą. Jednocześnie za pomocą tego zajęcia osiągany jest taki ogólny cel, jak umiejętność odczytywania obrazka i łączenia w logiczną całość treści kilku obrazków.

Dla pełniejszej analizy podamy jeszcze przykład z zakresu umuzykalnienia- nauka piosenki Marsz z makami^.. Cel bezpośredni to przygotowanie piosenki na uroczystość 1- majową, wytworzenie atmosfery zainteresowania i radości w związku ze zbliżającym się świętem. Nauka piosenki będzie jednym zajęciem wśród wielu innych, które przeprowadzone zostaną w związku z tematem: 1 Maja w naszym przedszkolu lub 1 Maja w naszym mieście- w zależności od wieku dzieci. Temat taki będzie miał na celu budzenie zainteresowań życiem społecznym, wzbogacenie widomości o jego przejawach, zaangażowanie bezpośrednie w nurt tego życia, uczuciowe wiązanie się ze społeczeństwem i krajem przez wspólne przeżywanie radości z jego osiągnięć. Jednocześnie poprzez formę zajęcia, jaką jest nauka piosenki, realizowany będzie cel ogólny, dotyczący wychowania estetycznego, rozwijania słuchu muzycznego dzieci, wrażliwości na piękno muzyki, ćwiczenia głosu, poczucia rytmu, budzenia zamiłowanie do śpiewu.

Analiza przytoczonych wyżej przykładów prowadzi do stwierdzenia, że każde zajęcie w systemie pracy całościowej stanowi element szerszego tematu, przewidzianego przez program. W związku z tym zawarty w zajęciu cel szczegółowy powinien prowadzić do osiągania celów ogólnych, wynikających z treści programu i zadań stawianych przez wychowaniem przedszkolnym. Analiza ta dowodzi również, że cel każdego zajęcia zawarty jest zarówno w jego treści, jak i formie, i w tych dwu ujęciach powinien być rozpatrywany. Określając cel planowanego zajęcia określa się każdorazowo tylko cel szczegółowy, wynikający z jego treści lub specyficznej formy, ponieważ cele ogólne są jednakowe dla szeregu zajęć jednego rodzaju. Brak umiejętności rozróżniania tych dwu spraw prowadzi do tego, że podanie celu zajęcia Am charakter niespecyficzny, ogólnikowy, np. przy każdym opowiadaniu, wierszu, rozmowie czy rozwiązywaniu zagadek podany bywa cel: ,,wzbogacenie wiadomości”, ,,rozwijanie mowy i myślenia”, cel zaś większości zajęć plastyczno-konstrukcyjnych określany bywa niekiedy jako rozwijanie sprawności ruchów ręki, wyrabianie umiejętności posługiwania się narzędziami i kształtowanie postawy estetycznej. Takie walory na pewno istnieją w wymienionych wyżej rodzajach zajęć, lecz nie dotyczą jednego, aktualnie realizowanego zajęcia, a wszystkich zajęć tego rodzaju. Dopiero umiejętności podania celu szczegółowego, wynikającego bezpośrednio z prowadzonego zajęcia, świadczy o właściwym rozumieniu zagadnienia i świadome prowadzonej pracy.

Realizacja tak ważnego w wychowaniu przedszkolnym celu, jakim jest umiejętność wypowiadania się w sposób ciągły, dokonuje się oczywiście w całokształcie pracy, poprzez wszystkie formy działalności dzieci, jeśli natomiast chodzi o zajęcia, to szczególnie sprzyjają temu wypowiedzi, układanie przez dzieci opowiadań, zabawy inscenizowane, polegające na swobodnym odtwarzaniu tekstu literackiego. W przypadku natomiast dzieci starszych będą to również samorzutne organizowane ,,przedstawienia”, najczęściej z użyciem lalek.

Ujmując ten sam problem w innym aspekcie można stwierdzić, że każde opowiadanie, biorąc pod uwagę jego treść, może mieć inny cel, dotyczący np. wzbogacania lub utrwalania wiadomości na określony temat, oddziaływania na uczucia i postawy społeczno- moralne, pobudzenia do dalszego działania.

Inny cel stawiany bywa np. przy opowiadaniu Pies z ulicy Bałamutów, inny reprezentuje utwór Zajączek z rozbitego lusterka, a jeszcze inny Kosmatek ze starej wierzby. Każde jednak opowiadanie zaczerpnięte z literatury dziecięcej zawiera takie wartości, jak oddziaływanie na wyobraźnię dziecka, stanowi wzór pięknego, literackiego języka, wzbogaca słownik, ukazuje piękno słowa mówionego.

Podobnie poszczególnie zajęcia plastyczne lub konstrukcyjne na określony temat zawierają specyficzne cele szczegółowe. Może to być umiejętność odtworzenia obserwowanego przedmiotu lub sytuacji, np. samochodu, drzewa na wietrze- czy inne.

W działalności plastycznej wystąpić może utrwalanie wiadomości o pracy ludzi, np. rysunek u krawcowej- (po obserwacji), a także oddziaływanie na postawę społeczną- radość z pracy dla innych, gdy wykonuje się np. zabawkę dla młodszego kolegi, prezent dla matki, ojca lub innej osoby.

Wszystkie zajęcia tego rodzaju rozwijają wyobraźnię, pomysłowość, stwarzają warunki do przeżyć estetycznych, jaką daje własna, twórcza działalność, oraz ćwiczą sprawności, umiejętności, uczą dokładności i staranności.

W pracy przedszkola są także zajęcia, których cel osiągany jest głównie poprzez formę, w mniejszym stopniu przez treść. Do takich zajęć należą ćwiczenia gimnastyczne, ortofoniczne. Treść, która im towarzyszy, ma na celu zwiększenie zainteresowania wykonywaną czynnością lub ułatwienie wykonania ich przez obrazowe przedstawienie i odwołanie się wyobraźni. Głównym celem tych zajęć jest rozwijanie sprawności i umiejętności osiąganych przez wielokrotne i prawidłowe powtarzanie czynności pod kierunkiem nauczyciela.

Wymienione na początku rozważań cele zajęć nie są dychotomiczne. Za podstawę wyodrębnienia omawianych celów przyjęto czynnik dominujący w poszczególnych zajęciach. Tymczasem wychowanie w przedszkolu ma charakter pracy całościowej i wszelka działalność dziecka powinna prowadzić do wszechstronnego rozwoju jego osobowości, a więc i każde zajęcie powinno w miarę możliwości spełniać to zadanie, chociaż w różnym stopniu.

I znów dla ukonkretnienia tego stwierdzenia przykład.

Podczas spaceru po parku jesienią dzieci obserwowały owocujące drzewo jarzębiny, podziwiając jej piękne, czerwone korale na tle żółknących liści. Następnego dnia przewidziane było malowanie na ten temat. Po podaniu dzieciom tematu zajęcia przeprowadzona została krótka rozmowa wstępna, w czasie której dzieci określały, jak wyglądają liście jarzębiny, jaki kształt, barwę i układ mają owoce. Powtarzały określenie: „owoce jarzębiny”, a tym samym rozszerzały pojęcie „owoce”. Do malowania otrzymały czarny papier, naklejony na białe tło. Musiały pracować bardzo uważnie, wiedziały bowiem, że najładniejsze prace będą wybrane do dekoracji Sali, a czystość wykonania będzie bardzo ważnym warunkiem pozytywnej oceny. Po zakończeniu malowania prace zostały rozłożone na stołach, a dzieci wybierały te, które według nich najlepiej nadawały się do dekoracji sali.

Analiza powyższego zajęcia pozwala stwierdzić, że jego wpływ na dziecko był dość wszechstronny. Uściślało ono i utrwalało wiadomości z dziedziny przyrody, uczyło poprawnego określania kształtu, wpływało na rozwijanie wyobraźni przez odtwarzania tego, co widziały poprzedniego dnia. W czasie zajęcia dzieci malowały drobne elementy: listki, owoce, co w sposób szczególny przyczyniło się do usprawnienia mięśni dłoni. Malowanie na papierze otoczonym białą ramką, wymagało szczególnej uwagi, ostrożnego posługiwania się pędzlem, a czarne tło wzmagało efekty estetyczne. Ocena wykonanych prac kształtowała poczucie estetyki, a jednocześnie wpływała na rozwijanie postawy społecznej przez konieczność kierowania się przy wyborze kryteriami obiektywnymi, niezależnymi od osobistych sympatii i przyjaźni, co dla małych dzieci jest dość trudne.

Tak, więc planując zajęcie należy dążyć do tego, aby miało ono możliwie szeroki wpływ na dziecko, kształtowało jego osobowość w sposób wszechstronny i prowadziło do realizacji zadań podanych przez program wychowania w przedszkolu.¹³

Bibliografia:

1. Pod. red. Ireny Dudzińskiej, Wychowanie i nauczanie w przedszkolu, Warszawa 1983

2. Josef Griesbeck” Zabawy dla grup” Kielce 1999

3. Pod. red. M.Kwiatowskiej, Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1988

---

1. W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1987, str. 358↩

2. Pod. red. M.Kwiatowskiej, Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1988, str.167-169↩

3. Pod. red. Ireny Dudzińskiej, Wychowanie i nauczanie w przedszkolu, Warszawa 1983, str. 6↩

4. Pod. red. M.Kwiatowskiej, Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1988, str. 172↩

5. Pod. red. Ireny Dudzińskiej, Wychowanie i nauczanie w przedszkolu, Warszawa 1983, str.7-8↩

6. Pod. red. M.Kwiatowskiej, Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1988, str. 175↩

7. Pod. red. Ireny Dudzińskiej, Wychowanie i nauczanie w przedszkolu, Warszawa 1983, str.8↩

8. Pod. red. M.Kwiatowskiej, Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1988, str. 173↩

9. Tamże str.173-174↩

10. Pod. red. Ireny Dudzińskiej, Wychowanie i nauczanie w przedszkolu, Warszawa 1983, str.10-11↩

11. Pod. red. M.Kwiatowskiej, Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1988, str. 175↩

12. Josef Griesbeck” Zabawy dla grup” Kielce 1999, str. 92↩

13. Pod. red. Ireny Dudzińskiej, Wychowanie i nauczanie w przedszkolu, Warszawa 1983, str.36- 43↩