ocenianie niedosłuch)

Problem oceniania ucznia z niedosłuchem.

Kontrola i ocena pracy uczniów jest bardzo ważna. Spełnia funkcję dydaktyczną, wychowawczą i informacyjną. Ocenianie ma za zadanie również aktywizować uczniów i wyrabiać u nich nawyki do systematycznej pracy. Rodziców dzieci informuje o postępach w nauce.

Problem oceny uczniów pełnosprawnych jest dość obszernie opracowany w literaturze pedagogicznej. Natomiast bardzo rzadko zajmowano się nim w stosunku do uczniów niepełnosprawnych w tym do dzieci z wadą słuchu, uczących się w szkole masowej.

Badania przeprowadzone przez J. Baran (1995) dotyczyły oceniania uczniów głuchych w szkołach specjalnych. Uzyskany materiał empiryczny pozwolił dać odpowiedź na pytanie, co należy brać pod uwagę przy ocenianiu dzieci głuchych. Wiele z tych czynników można zastosować w stosunku do oceny dzieci z wadami słuchu w szkole masowej.

Do najważniejszych elementów, czynników wchodzących w skład oceny należy zaliczyć:

1. Aktywność ucznia na lekcjach.

W przypadku ucznia z niedosłuchem jego aktywność jest wystawiona na ciężką próbę. Wiąże się ze stopniem onieśmielenia, różnego rodzaju zahamowaniami, ale przede wszystkim jest zależna od tego, czy dziecko łatwo nawiązuje kontakty z rówieśnikami. Nauczyciel powinien starać się maksymalnie aktywizować ucznia na lekcjach. W ten sposób ułatwi uczniowi zrozumienie i przyswojenie treści programowych.

2. Wkład pracy ucznia.

Możliwości poznawcze oraz utrudnione przyswajanie materiału przewidzianego programem spowodowane niedosłuchem sprawia, że uczeń taki musi włożyć wiele wysiłku, aby opanować nowe wiadomości.

3. Zainteresowanie przedmiotem.

Element ten świadczy głównie o stosunku ucznia do nauki. Należy zwrócić uwagę, iż zainteresowanie przedmiotem nauczania może być uwarunkowane stopniem jego trudności, a także poziomem intelektualnym dziecka z niedosłuchem oraz zasobem językowym i sprawnością językową. Szczególnie trudnymi przedmiotami dla ucznia z wadą słuchu są przedmioty humanistyczne. Chociaż bywa też, że trudności te dotyczą tylko przedmiotów ścisłych. Uczeń łatwiej uczy się przedmiotów, których treści w dużym stopniu są realizowane metodami oglądowymi ( np. fizyka, chemia, biologia ).

4. Systematyczność i pilność.

Są to te cechy charakteru dziecka, na które ubytek słuchu nie ma większego wpływu. Biorąc te cechy pod uwagę, nauczyciel ma możliwość jednakowego traktowania ucznia słyszącego i ucznia z niedosłuchem.

5. Staranność i samodzielność w wykonywaniu zadań.

Uczeń z niedosłuchem, uczący się w szkole masowej wymaga dodatkowych wyjaśnień, pomocy ze strony nauczyciela. Stąd też jego samodzielność na lekcjach może wyglądać różnie. Dlatego potrzebne mu są słowa zachęty, otuchy, a przede wszystkim naprowadzenia na właściwą odpowiedź. Zdarza się, że taki uczeń zna odpowiedź pod kątem rzeczowym, ale jest mu trudno sformułować ją słownie.

6. Wiadomości i umiejętności.

Są one zasadniczym przedmiotem oceny ucznia. Opanowanie programu szkoły masowej jest niewątpliwie bardzo trudne dla ucznia niesłyszącego. Osiąganie odpowiednich wyników nauczania zgodnych z programem, napotyka u nich na trudności. Nauczyciel powinien dokonać pewnej selekcji materiału nauczania, którego dziecko z niedosłuchem musi się nauczyć. Chodzi tu o przyswojenie podstawowych wiadomości, a tym samym przyczynienie się do jego ogólnego rozwoju. A. Korzon proponuje oceniając ucznia z niedosłuchem przyjąć za główny element oceny jego stosunek do nauki. Oczywiście wiadomości i umiejętności są równie ważne, ale w przyszłości ważniejsza będzie ukształtowana postawa wobec pracy, obowiązków poprzez właściwe wychowanie. Bardzo ważne jest u takiego ucznia rozbudzenie w nim różnych zainteresowań, aktywności i samodzielności. Pracowitość, pilność, systematyczność może mu w życiu wyrównać braki w zakresie sprawności intelektualnych.

Przy wystawianiu oceny uczniowi z wadą słuchu nauczyciela obowiązuje dobra znajomość tego ucznia, charakteru jego kalectwa i wynikających z tego utrudnień rozwojowych. W ocenach dziecka niepełnosprawnego powinny przeważać oceny pozytywne, gdyż tylko takie spełniają funkcję rewalidacyjną. Ocena negatywna nie dynamizuje ucznia do nauki, ale jeszcze bardziej go onieśmiela i utwierdza w braku wiary we własne siły. Tym samym taka ocena nasila u ucznia z niedosłuchem kompleks niepełnosprawności. Nauczyciel może postawić takiemu uczniowi ocenę negatywną, jeśli jest on świadomy tego, wie za co ją otrzymał i uzyskał od nauczyciela informacje jak ma ją poprawić.

Podsumowując problem oceniania ucznia z niedosłuchem w szkole masowej należy zwrócić uwagę na fakt, iż ocenianie takiego ucznia ma spełniać nie tylko funkcję dydaktyczną, ale przede wszystkim wychowawczą i rewalidacyjną. Właściwe ocenianie ma ogromny wpływ na powodzenie ucznia z wadą słuchu w szkole masowej lub przyczynia się do jego braku oraz różnych trudności.

Opracowała

mgr Halina Lenart

Oto kilka wskazówek do pracy z uczniem niedosłyszącym rozpoczynającym naukę w szkole masowej o których powinien pamiętać każdy nauczyciel:

należy zaspokoić potrzebę bezpieczeństwa ucznia w klasie poprzez:
- poznanie interakcji w grupie
- poznanie osobowości ucznia
- poznanie jego możliwości i umiejętności
należy poznać mocne i słabe strony dziecka, a szczególnie mocne strony, by stało się to źródłem samoakceptacji dziecka
w pracy z uczniem niedosłyszącym należy stosować pozytywne pochwały i nagrody
jeżeli chcemy zastosować upomnienia, nagany musimy upewnić się czy zrozumiało za co otrzymało upomnienie
poprzez interakcje społeczne kształtować odpowiednie wzory zachowań
stale informować rodziców o postępach i porażkach dziecka, wspólnie poszukiwać nowych rozwiązań

Włączanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej do kształcenia i wychowania razem z dziećmi i młodzieżą pełnosprawną w przedszkolach, szkołach ogólnodostępnych lub organizujących oddziały integracyjne uczy sprawnych uczniów tolerancji dla drugiego człowieka, solidarności i demokracji w odniesieniu do niepełnosprawnych koleżanek i kolegów.
Po obserwacji dzieci niepełnosprawnych uważam, iż są to osoby dysponujące wielką siłą i wewnętrzną mocą, która musiała się wykształcić, aby pokonać własne trudności i nieprzystosowania. Pamiętajmy, że takim uczniom jest trudniej pokonać problemy codzienności.

Wieloaspektowa ocena osiągnięć ucznia obejmująca wiedzę, umiejętności, systematyczność, aktywność i która poza informacją wspiera rozwój i pozytywnie motywuje do nauki.

Ważną rolę stanowią arkusze lub zeszyty obserwacji, w których na bieżąco odnotowujemy zachowania i postępy w różnych sferach.

Ocena postępów dziecka dokonywana jest w płaszczyźnie indywidualnej tzn. co dziecko osiągnęło w stosunku do siebie, a nie w odniesieniu do innych. Obserwacji dokonują również rodzice, których opinie uwzględniane są przy ocenianiu.

OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIA Z WADA SŁUCHU

Przy ocenie wiadomości i umiejętności ucznia niedosłyszącego uwzględniamy jego indywidualne możliwości, dokonujemy selekcji materiału nauczania i dostosowujemy podstawowe wymagania edukacyjne do możliwości psychofizycznych ucznia ( poziomu rozwoju mowy, umiejętności przekazywania zdobytych wiadomości). Należy bardziej doceniać własną aktywność i wk lad pracy ucznia, a także jego stosunek do obowiązków szkolnych. Najtrudniejsze dla ucznia niedosłyszącego są przedmioty humanistyczne, j. polski, historia, j. obcy.

W opanowaniu języka polskiego problemy są w porawnej pisowni, w opanowaniu gramatyki, składni i ćwiczeniach stylistycznych. Dziecko nie jest w stanie czytać i zrozumieć treści obszernych lektur szkolnych

W ocenach takiego dziecka powinny przeważać oceny pozytywne, pochwały, nagrody. Oceny negatywne pogłębiają jego bierność i brak wiary we własne możliwości.

RADY DLA NAUCZYCIELI

1. Należy stworzyć właściwa atmosferę wokół dziecka z wadą słuchu, zwalczać przejawy złośliwości ze strony dzieci, jak też niepożądane odruchy współczucia.

2. Należy zadbać o spokój i ciszę w klasie- eliminować zbędny hałas dochodzący z zewnątrz, ponieważ utrudnia to dziecku rozumienie poleceń nauczyciela i wypowiedzi innych uczniów. Nauczyciel powinien wiedzieć, że aparat słuchowy pomaga dziecku, ale nie przywraca prawidłowego słyszenia.

Wzmacnia natomiast głos rozmowy oraz wzmacnia przypadkowe dźwięki otoczenia z klasy, zza okna.

3. Należy mówić do dziecka wyraźnie, używając normalnego głosu i intonacji, unikając gwałtownych ruchów czy nadmiernej gestykulacji,gdyż dziecko z wadą słuchu odczytuje mowę całego człowieka, który do niego mówi.W czasie mówienia do uczniów w miarę możliwości stoimy przed niedosłyszącym.

4. Dziecko siedzi w pierwszej lub drugiej ławce najlepiej ze zdolnym, zrównoważonym emocjonalnie, chętnie pomagającym dzieckiem.

5.W czasie lekcji używamy jak najczęściej pomocy wizualnych i tablicy, aby dziecku ułatwić zapamiętywanie nowego tematu.

6.Podczas sprawdzianów uczeń powinien mieć więcej czasu na udzielenie odpowiedzi z uwagi na wolniejsze tempo pracy. Wszystkie pytania dziecko otrzymuje na piśmie.

7. W dyktandach należy dyktować całe zdania, jeżeli są krótkie. Nie dyktujemy pojedyńczych słów. Pisanie dyktand można traktować jako formę indywidualizacji pracy z uczniem.

8.Nie każde dziecko z wadą słuchu może nauczyć się śpiewu, ale potrafi

--opanować tekst piosenki

--odtworzyć rytm piosenki na instrumentach perkusyjnych

-- różnicować rodzaj instrumentu i barwę głosu.

9. Przy ocenianiu dziecka z odpowiedzi należy brać pod uwagę wkład włożony w przyswojenie wiadomości. Ocena pozytywna bardzo mobilizuje dziecko do dalszej nauki.

10. Oceniając wypowiedzi pisemne, a szczególnie prace klasowe, dyktanda, nie należy obniżać oceny ze względu na błędy spowodowane niedosłuchem.

11.Należy indywidualizować zadania na lekcji, dostosować wymagania edukacyjne do jego możliwości.

12. Aby praca z dzieckiem niedosłyszącym była w pełni efektywna ależy systematycznie współpracować z domem rodzinnym ucznia i traktować rodziców jako partnerów w trudnym procesie nauczania i wychowania.

Informacje na temat wad słuchu, środków poprawy słuchu oraz metod rehabilitacji osób z wadami słuchu

Co to jest niedosłuch?

Niedosłuchem nazywamy pogorszenie zdolności słyszenia dźwięków. W praktyce używa się również terminu obniżenie czułości słuchu. W zależności od stopnia uszkodzenia narządu słuchu wyróżnia się niedosłuch lekki, umiarkowany, znaczny, głęboki oraz głuchotę.

Niedosłuch lekki objawia się niemożnością słyszenia takich dźwięków jak szum liści, cichy szept.

W niedosłuchu umiarkowanym i znacznego stopnia pojawiają się problemy ze słyszeniem i rozumieniem mowy, nawet bardzo głośnej.

Pacjent z niedosłuchem głębokim słyszy tylko bardzo głośne dźwięki, jak np. trzaskanie drzwiami, głośny krzyk lub nie słyszy nic.

Dlaczego tak ważne jest wczesne rozpoznanie uszkodzeń słuchu?

Wczesne wykrywanie uszkodzeń słuchu jest zagadnieniem bardzo ważnym i stale aktualnym. Wysiłki lekarzy muszą być skierowane na stałe obniżanie granicy wieku rozpoznawania zaburzeń słuchu. Istnieje optymalny okres dla rozwoju percepcji słuchowej i wykorzystania jej dla rozwoju mowy. Za taki okres uważa się pierwszy i drugi rok życia, stąd też w tym okresie powinno zacząć się rehabilitację dziecka z uszkodzonym słuchem. Na rozwój mowy duży wpływ ma plastyczność ośrodkowego układu nerwowego. Badania naukowe wykazały, że kompensacyjne i reorganizacyjne możliwości mózgu są znacznie większe w bardzo wczesnym okresie dzieciństwa, niż w wieku późniejszym. Centralne drogi słuchowe, a zwłaszcza ośrodki korowe i podkorowe oraz drogi kojarzeniowe dojrzewają w miarę procesu mielinizacji włókien nerwowych oraz w miarę dostarczania wrażeń słuchowych. Dlatego też wrodzony niedosłuch powinien być zdiagnozowany i leczony do 6 miesiąca życia dziecka, a takie możliwości dają badania przesiewowe słuchu u noworodków i niemowląt.

Co może być przyczyną niedosłuchu?

Niedosłuch może być wrodzony, tzn. obecny już w momencie urodzenia dziecka jako skutek zaburzeń genetycznych lub czynników uszkadzających działających na płód, jak np. infekcja wirusem różyczki u matki oraz inne zakażenia wirusowe i bakteryjne. Uszkodzenie słuchu może powstać w okresie okołoporodowym, dziecinstwie lub w życiu dorosłym, mówimy wtedy o niedosłuchu nabytym. Niedosłuch nabyty może być wywołany stosowaniem leków ototoksycznych, infekcjami wirusowymi, stanami zapalnymi ucha środkowego i wewnętrznego, urazami mechanicznymi oraz nadmierną ekspozycją na hałas, itp.

Co może świadczyć o wadzie słuchu? Jakie są skutki niedosłuchu?

W zależności od okresu powstania wady słuchu u dzieci z dużym niedosłuchem obserwuje się brak rozwoju mowy lub opóźnienie rozwoju mowy oraz zaburzony rozwój psychoemocjonalny i poznawczy. Należy podkreślić, że zastosowanie we właściwym czasie rehabilitacji w aparatach słuchowych pozwala na uniknięcie większości z powyższych objawów. Mniejszy niedosłuch może powodować, że mowa dziecka jest niewyraźna, dziecko jest rozkojarzone, nie potrafi skupić uwagi na określonym zadaniu, ma trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami oraz osiąga gorsze wyniki w nauce. Dorośli u których pojawił się niedosłuch lub ich słuch stopniowo się pogarsza skarżą się na uczucie zatkania ucha, szum uszny, problemy z rozumieniem mowy w rozmowach z udziałem większej liczby osób oraz problemy ze zrozumieniem mowy w czasie oglądania programów telewizyjnych, słuchania radia czy rozmowy przez telefon.

W jaki sposób można pomóc osobom z uszkodzonym słuchem?

Osoby, u których podejrzewa się wadę słuchu powinny zgłosić się do lekarza otolaryngologa lub audiologa w celu potwierdzenia wady słuchu, określenia stopnia niedosłuchu i jego przyczyny oraz przeprowadzenia odpowiedniego leczenia. W przypadkach, w których wyleczenie jest niemożliwe - metodą, która pozwala na poprawę słyszenia, jest zastosowanie odpowiednich aparatów słuchowych lub implantu ślimakowego.

Jakie są rodzaje niedosłuchu?

1 - ucho zewnętrzne, 2 - ucho środkowe, 3 - ucho wewnętrzne

Biorąc pod uwagę miejsce uszkodzenia układu słuchowego, wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje niedosłuchów: przewodzeniowy, odbiorczy, mieszany i centralny.

Upośledzenie słuchu typu przewodzeniowego jest wywołane uszkodzeniem aparatu przewodzącego dźwięki, tzn. przewodu słuchowego zewnętrznego, błony bębenkowej i/lub kosteczek słuchowych, najczęściej w wyniku stanów zapalnych, urazów oraz wad wrodzonych.

Odbiorcze uszkodzenie słuchu jest spowodowane uszkodzeniem ucha wewnętrznego (ślimaka) i/lub nerwu słuchowego.

Jeśli niedosłuch odbiorczy współistnieje z niedosłuchem przewodzeniowym powstaje wtedy niedosłuch mieszany.

Upośledzenie słuchu typu centralnego występuje w przypadku uszkodzeń dalszej części drogi słuchowej w mózgu.

Cechami charakterystycznymi niedosłuchu przewodzeniowego są:

dobre rozumienie mowy przez telefon
lepsze słyszenie i rozumienie mowy w hałasie niż w ciszy
poprawa rozumienia mowy po wzmocnieniu dźwięku, np. po podgłośnieniu regulatora wzmocnienia w radioodbiorniku lub telewizorze
zachowana kontrola własnego głosu

Cechami charakterystycznymi dla odbiorczego upośledzenia słuchu są:

złe rozumienie mowy przy stosunkowo dobrym słyszeniu tonów prostych ("słyszę, a nie rozumiem")
znaczne pogorszenie rozumienia mowy w hałasie, przy współistnieniu wielu źródeł dźwięku
lepsze słyszenie dźwięków niskich niż wysokich w życiu codziennym
nieprzyjemne odczuwanie dźwięków bardzo głośnych w uchu z niedosłuchem
różne odczuwanie wysokości tego samego dźwięku w obu uszach

Obecnie można wykonać wiele badań pomagających określić stan słuchu dziecka. Nie występują tutaj ograniczenia wiekowe,
gdyż takie badanie może mieć wykonane nawet noworodek.
Przesiewowe (wstępne) badanie słuchu może być przeprowadzone przez pielęgniarkę lub inną przeszkoloną osobę.
Dokładna ocena stanu słuchu u dziecka powinna być przeprowadzona przez lekarza audiologa.
Celem przeprowadzenia badania audiologicznego jest stwierdzenie czy dany ubytek słuchu występuje w jednym czy w obu uszach,
określenie jego stopnia i pomoc w ustaleniu jego rodzaju. Wyniki zostają zapisane na audiogramie.
Na rysunku poniżej przedstawiono przykład ubytku słuchu w zakresie wysokich tonów. Wiele ze spółgłosek pozostaje niesłyszalnych

Jakim zagrożeniem dla słuchu dziecka mogą być choroby górnych dróg oddechowych?

Choroby górnych dróg oddechowych są istotnie bardzo poważnym problemem w etiologii niedosłuchu. Bagatelizowane i lekceważone mogą powodować nawet duże ubytki słuchu typu przewodzeniowego. Najczęstszą przyczyną niedosłuchów w wieku przedszkolnym i szkolnym jest wysiękowe zapalenie ucha środkowego, którego podłożem są m.in. częste infekcje górnych dróg oddechowych. Istotą wysiękowego zapalenia ucha jest gromadzenie się płynu w jamie bębenkowej.

Co sprzyja częstemu występowaniu wysiękowego zapalenia ucha?

Wystąpieniu wysiękowego zapalenia ucha środkowego u dziecka sprzyja:

przerost migdałka gardłowego
przewlekle lub nawracające stany zapalne gardła i nosogardła z utrzymującą się niedrożnością trąbki słuchowej, zapalenie zatok obocznych nosa
alergie w zakresie górnych dróg oddechowych
wady zgryzu, rozszczepy podniebienia.

Jakie mogą być następstwa nieleczonego wysiękowego zapalenia ucha środkowego?

Nieleczone wysiękowe zapalenie ucha środkowego może prowadzić do trwałych zmian patologicznych w uchu z utrwalonym niedosłuchem. Może też być przyczyną powstania rożnych, często groźnych powikłań, jak np. przewlekłe perlakowe zapalenie ucha środkowego, wymagających operacji ucha.

Jakie są metody leczenia?

Ważne jest wczesne wykrycie i leczenie wysiękowego zapalenia ucha środkowego u każdego dziecka. Rozpoznanie może postawić tylko lekarz otolaryngolog.

Wysięk w uchu środkowym może być leczony zachowawczo nie dłużej niż kilka tygodni. Jeżeli nie ma tendencji do ustępowania, wykonuje się drenaż ucha, czyli założenie specjalnego drenika wentylacyjnego do błony bębenkowej. Zabiegi takie wykonuje się m.in. w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie. Dziecko po drenażu prowadzi normalny tryb życia.

Czy problemy audiologiczne dotyczą tylko pogorszenia słuchu?

Przede wszystkim, ale nie tylko. Niedosłuch może być jedną z kilku dolegliwości, z jakimi zgłaszają się do lekarza pacjenci. Innymi są szumy uszne czy zawroty głowy, które mogą występować jako izolowane objawy lub razem z niedosłuchem. Czasem problemem bywa również nadwrażliwość słuchowa.

W obu przypadkach może być to sygnał toczącego się w organizmie procesu chorobowego, a nawet zmiany nowotworowej. Na szczęście zdarza się to rzadko, ale zawsze należy o tym pamiętać.

Szumy uszne i zawroty głowy są często dolegliwościami bardzo uciążliwymi. Jak bardzo? Proszę wyobrazić sobie normalne życie i pracę z ciągle obecnym hukiem wodospadu w głowie.

U jakiego lekarza należy szukać pomocy w przypadku szumów usznych czy nadwrażliwości słuchowej?

Należy zwrócić się do lekarza otolaryngologa. Nie zawsze jednak lekarz w Przychodni jest w stanie pomoc, dlatego czasami konieczne jest udanie się do ośrodka specjalistycznego, takiego jak np. Klinika Szumów Usznych Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie, gdzie stosuje się najefektywniejsze obecnie metody leczenia szumów usznych.

Jak dużo osób dotkniętych jest niedosłuchem?

Szerokie badania epidemiologiczne prowadzone przez Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie, które objęły ponad 10 tys. dorosłych i 5 tys. dzieci z różnych regionów Polski, pozwoliły na ocenę skali problemu zaburzeń słuchu w różnych grupach wiekowych w populacji polskiej. Na podstawie ankiet ustalono, że problemy ze słuchem zgłasza co trzecia osoba ankietowana. Na podstawie badań bezpośrednich różnego typu zaburzenia słuchu stwierdzono u 17,8 % dzieci w wieku od 6 do 18 roku życia.

Jakie środki pozwalają na poprawę słuchu?

Większość niedosłuchów przewodzeniowych można wyleczyć stosując leczenie zachowawcze lub operacyjne.

Możliwości leczenia niedosłuchu odbiorczego są bardzo ograniczone. Osobom z tego rodzaju niedosłuchem można zapewnić lepsze słyszenie przez stosowanie różnego typu aparatów słuchowych lub implantów ślimakowych.

Aparaty słuchowe zapewniają możliwości skutecznego odbioru różnego rodzaju informacji akustycznych poprzez przetwarzanie sygnału akustycznego (wzmocnienie, filtrację, kompresję), w taki sposób, aby mógł być on postrzegany przez uszkodzony narząd słuchu a następnie interpretowany przez mózg.

W implancie ślimakowym odbywa się przetworzenie sygnału akustycznego na sygnał elektryczny, który następnie bezpośrednio pobudza nerw słuchowy i daje wrażenie słyszenia dźwięku.

Co to jest aparat słuchowy?

Aparaty słuchowe są to urządzenia, które wzmacniają dźwięk do poziomu, który może być słyszany przez osobę z uszkodzonym słuchem. Typowe aparaty słuchowe można podzielić na dwie zasadnicze części.

Pierwsza z nich - część elektroakustyczna - składa się z przetwornika odbiorczego, układu elektronicznego oraz przetwornika nadawczego. Przetwornik odbiorczy jest to miniaturowy mikrofon, który zamienia falę akustyczną odebraną z otoczenia na sygnał elektryczny. Sygnał ten jest następnie w odpowiedni sposób przetwarzany, po czym zostaje ponownie zamieniony na sygnał akustyczny przez miniaturowy głośnik. Układ elektroniczny, przetwarzający sygnał, stanowi zasadniczą część aparatu słuchowego. Jego podstawową rolą jest wzmacnianie sygnału pochodzącego od przetwornika odbiorczego. Ze względu na specyficzne właściwości zaburzeń słuchu, konstrukcja takiego wzmacniacza różni się w sposób istotny od układów wzmacniających stosowanych do innych celów. Wymienione wcześniej trzy elementy są zwykle umieszczane we wspólnej obudowie.

Druga część aparatu słuchowego - akustyczna, składa się z rożka, przewodu doprowadzającego oraz wkładki usznej. Jej zadaniem jest doprowadzenie wzmocnionego dźwięku w pobliże błony bębenkowej.

Aparat słuchowy u dziecka - czy i kiedy zastosować?

Konieczność zastosowania aparatów słuchowych u dzieci z uszkodzonym słuchem nie budzi już dzisiaj wątpliwości. Optymalnym czasem do protezowania dziecka z wrodzonym uszkodzeniem słuchu jest okres do ukończenia 6. miesiąca życia, a najpóźniej do końca pierwszego roku życia. Aparatować należy obustonnie. W przypadku niedosłuchu jednostronnego również należy rozważyć możliwość aparatowania.

Jakie są rodzaje aparatów słuchowych?

Ze względu na sposób bodźcowania narządu słuchu wyróżnia się:

aparaty słuchowe na przewodnictwo powietrzne
aparaty słuchowe na przewodnictwo kostne,

Aparaty słuchowe na przewodnictwo powietrzne mogą mieć formę urządzenia pudełkowego, zaczepy zausznej, lub miniaturowego aparatu wewnątrzusznego lub wręcz wewnątrzkanałowego.

Aparat pudełkowy jest to urządzenie, w którym układ wzmacniacza jest ukryty w pudełku noszonym w kieszeni, natomiast mikrofon i słuchawka są mocowane przy uchu i są połączone ze wzmacniaczem za pomocą przewodu. Obecnie tego typu aparaty są rzadko stosowane.

W aparacie zausznym część elektroakustyczna protezy jest umieszczana we wspólnej obudowie za uchem użytkownika, natomiast dźwięk jest transmitowany od głośnika do ucha poprzez falowód, składający się z rożka, przewodu oraz wkładki usznej. Obecnie tego typu aparaty są najbardziej popularne.

W aparatach typu wewnątrzkanałowego mikrofon, wzmacniacz i głośnik umieszczone są wewnątrz przewodu słuchowego. Są to konstrukcje bardzo zminiaturyzowane, przeznaczone dla osób, które chcą ukryć fakt noszenia aparatu słuchowego. Aparatów wewnątrzkanałowych nie można jednak stosować w głębokich ubytkach słuchu. Każde z kolejnych wymienionych powyżej rozwiązań charakteryzuje się większym stopniem miniaturyzacji oraz wyższym kosztem.

Biorąc pod uwagę zastosowaną technologię aparaty słuchowe można podzielić na:

analogowe,
analogowe programowalne cyfrowo,
hybrydowe,
cyfrowe.

Kto może być narażony na uszkodzenie słuchu?

Osoby, które przebywają w hałasie o dużym natężeniu lub przez dłuższy okres czasu, są narażone na powstawanie ubytków słuchu. Dotyczy to zarówno osób pracujących w warunkach hałasu i wibracji, jak i młodzieży, często uczęszczającej na koncerty rockowe czy słuchającej głośnej muzyki za pomocą słuchawek. Są osoby szczególnie podatne na uszkadzające działanie hałasu czy wibracji.

Jakie są środki ochrony przed uszkodzeniami narządu słuchu?

Nie należy przebywać długo w warunkach hałasu, a szczególnie należy unikać hałasu impulsowego o wysokiej częstotliwości. Jeśli jest to niemożliwe, należy chronić słuch poprzez stosowanie specjalnych nauszników ochronnych. Osoby pracujące w hałasie oraz szczególnie podatne na uszkadzające działanie hałasu powinny mieć wykonywane kontrolne badania słuchu.

Co to jest implant ślimakowy?

Implant ślimakowy, a dokładniej System Implantu Ślimakowego (SIS) jest to urządzenie elektroniczne przeznaczone dla osób całkowicie niesłyszących lub prawie całkowicie niesłyszących, nie mających korzyści ze stosowania aparatów słuchowych. Implant ślimakowy zastępuje uszkodzone ucho zewnętrzne.

Jaka jest zasada działania takiego systemu?

U osób całkowicie głuchych komórki zmysłowe ślimaka, które przetwarzają dźwięki na impulsy elektryczne, są przeważnie znacznie uszkodzone. Zasada działania systemu implantu ślimakowego polega na odpowiedniej stymulacji elektrycznej nerwu słuchowego. W ten sposób możliwe jest ominięcie uszkodzonego ucha wewnętrznego, a dla potrzeb odbioru dźwięków z otoczenia wykorzystany jest pozostały sprawny szlak słuchowy. Implanty ślimakowe mogą więc być użyte w celu przekazania wrażeń dźwiękowych nie drogą akustyczną, jak to jest przy użyciu aparatów słuchowych, lecz drogą elektryczną przy zastosowaniu jednej lub więcej elektrod umieszczonych w sąsiedztwie zakończeń nerwowych.

Czym różni się implant pniowy od implantu ślimakowego?

Podstawową różnicą pomiędzy implantem wszczepianym do pnia mózgu a implantem ślimakowym jest miejsce w drodze słuchowej, w którym następuje stymulacja. W przypadku implantu ślimakowego pobudza się elektrycznie zakończenia nerwu słuchowego znajdującego się w obszarze ucha wewnętrznego. Implant wszczepiony do pnia mózgu stymuluje elektrycznie jądra słuchowe w pniu mózgu. W okolicy wszczepienia elektrody do pnia mózgu znajdują się struktury odpowiedzialne za funkcjonowanie procesów życiowych człowieka - oddychania, krążenia krwi, itp. W związku z innym miejscem elektrycznej stymulacji, elektroda w implancie pniowym ma kształt płytki, w odróżnieniu od cienkiego przewodu w przypadku implantu ślimakowego. Inne są również wskazania medyczne do stosowania danego typu implantu. Implant pniowy stosuje się w przypadku wystąpienia całkowitej głuchoty w wyniku guzów nerwu słuchowego. W przypadku utraty słuchu w następstwie uszkodzenia ucha wewnętrznego - części zwanej ślimakiem, stosowane są implanty ślimakowe.

Czy założenie aparatu słuchowego wystarczy aby dziecko samo rozwinęło mowę?

Niestety, nie. Jest to środek konieczny, niezmiernie pomocny, ale niestety niewystarczający. Dziecko zaczynające korzystać z aparatu musi przejść analogiczny proces poznawania dźwięków jak dziecko słyszące; musi nauczyć się słuchać. Dopiero po pewnym czasie uczy się rozpoznawać dźwięki i łączyć je ze znaczeniem.

Dlaczego zaburzenia słuchu mogą być przyczyną wad wymowy?

Mowa to nie tylko zdolność mówienia, ale przede wszystkim umiejętność rozumienia wypowiedzi. Dziecko słysząc mowę otoczenia zaczyna ją rozumieć i naśladować, aż wreszcie samo zaczyna tworzyć wypowiedzi. Jeżeli dopływ informacji na skutek uszkodzenia narządu słuchu jest ograniczony, rozwój mowy może w ogóle się nie rozpocząć lub ulec znacznemu opóźnieniu.

Co należy robić w takich przypadkach?

Przede wszystkim konieczne jest stwierdzenie, czy przyczyną braku lub wadliwej mowy jest zaburzenie słuchu i jaki ma ono charakter. Niezbędna jest współpraca logopedy z audiologiem, aby postawić właściwą diagnozę.

Na czym polega proces rehabilitacji dziecka niedosłyszącego i niesłyszącego?

Rehabilitacja małego dziecka z wadą słuchu to proces długofalowy i o różnorodnych uwarunkowaniach. Może on przypominać proces rozwoju mowy dziecka słyszącego, pod warunkiem wczesnej diagnozy zaopatrzenia we właściwie dobrane protezy słuchowe (aparaty słuchowe lub implant śłimakowy) i podjęcia działań rewalidacyjnych, zwanych inaczej wychowaniem słuchowo-werbalnym.

W wychowaniu słuchowo-werbalnym można wyróżnić kilka faz:

faza pierwsza - recepcja dźwięku
faza druga - odbiór różnic i podobieństw, czyli tzw. różnicowanie
faza trzecia - identyfikacja, czyli łączenie dźwięku z jego znaczeniem
faza czwarta - rozumienie mowy

A więc do tego, aby nauczyć się mówić niezbędne jest, by mowa mogła być odbierana, a następnie rozumiana. Sama "czynność" mówienia jest wiec zależna od poprzedzających ją "biernych" umiejętności słuchowych.

Dla dziecka z wadą słuchu proces nauki mowy i języka rozpoczyna się w momencie zastosowania aparatu słuchowego, który jest środkiem koniecznym, ale niewystarczającym. Aby proces ten był najbardziej efektywny, dziecko wyposażone w aparat słuchowy lub implant ślimakowy powinno być prowadzone według wskazań wychowania słuchowo-werbalnego przez świadomych rodziców pod kierunkiem terapeuty słuchu i mowy, np. surdologopedy lub surdopedagoga. Realizacja celów wychowania słuchowego w znacznej mierze zależy od postaw rodzicielskich. Bardzo ważny jest udział rodziców dziecka zarówno w prowadzeniu codziennych ćwiczeń, jak i zapewnienie dziecku komfortu emocjonalnego.

Wczesna diagnoza, wczesne zastosowanie odpowiedniej do wady słuchu protezy słuchu oraz fachowa rehabilitacja, a także sprzyjająca atmosfera rodzinna to czynniki, które zwiększają szansę dziecka z uszkodzonym narządem słuchu na nauczenie się mowy i pełną integracę ze środowiskiem.

„Praca z dzieckiem niedosłyszącym w szkole podstawowej.”

Uczę języka polskiego w szkole podstawowej. Od kilku lat wzrasta ilość dzieci z niedosłuchem. Miałam sporo problemów, by dostosować się do ich wymagań.

Postanowiłam, więc podzielić się moimi notatkami z innymi nauczycielami, którzy być może potrzebują takiej pomocy.

Coraz częściej w klasie mamy uczniów niedosłyszących. Reguluje to Zarządzeniem nr 29 MEN z dn. 4 października 1993 r. (Dz. Urz. MEN z 1993 r., Nr 9, poz. 36) dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mogą realizować obowiązek szkolny w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych przy dostosowaniu treści, metod oraz organizacji pracy do potrzeb edukacyjnych i możliwości rozwojowych uczniów. Podstawową zasadą funkcjonowania nauczania i wychowania integracyjnego jest przekonanie, że wszystkie dzieci w miarę możliwości powinny uczyć się razem, niezależnie od doświadczanych przez nie trudności oraz różnic. Rodzice korzystają z tego prawa i przyprawiają nas o chwile rozterek, co powinnam/powinienem zrobić. Szczególnie jeśli nie uczymy w szkołach integracyjnych, tylko w normalnych, publicznych podstawówkach, gdzie na wszystko brakuje pieniędzy i musimy sobie radzić sami.

Doświadczenia wielu krajów, a także nasze polskie doświadczenia szkolnictwa integracyjnego wskazują, że dzieci z zaburzeniami w rozwoju, z tzw. specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, nie muszą uczyć się w odrębnych szkołach specjalnych i być izolowane od normalnie rozwijających się rówieśników.

W ostatnich latach coraz więcej dzieci z wadami słuchu uczy się w szkołach podstawowych, uczęszczają do klas integracyjnych, albo objęte są nauczaniem zintegrowanym lub do szkól publicznych i wtedy staja się problemem dla wielu nauczycieli, którzy są przerażeni, nie maja odpowiedniej wiedzy i musza gwałtownie uzupełnić swoja wiedze w tym zakresie.

Rodzice pragną, aby ich dziecko mimo dużego niedosłuchu uczęszczało do szkoły podstawowej, w miejscu jego zamieszkania, gdyż sami chcą wychować dziecko w domu rodzinnym, zapewnić mu jak najlepszą opiekę. Specjaliści kierując dziecko z wadą słuchu do nauczenia w szkole

podstawowej ogólnodostępnej, powinni z rodzicami omówić, czy dziecko niedosłyszące spełnia zasadnicze warunki, które w dużym stopniu umożliwiają mu sprostanie wymaganiom edukacyjnym w nauczaniu zintegrowanym. Do tych warunków zaliczamy przede wszystkim:

1. Zachowany kontakt słowny – rehabilitacja mowy dziecka była rozpoczęta dużo wcześniej przed podjęciem nauki w kl. I, możliwy jest spontaniczny kontakt werbalny z rówieśnikami i osobami dorosłymi spoza rodziny. Dziecko posiada indywidualny, dobrze dobrany aparat słuchowy, z którego korzysta w szkole i w domu oraz pozostaje pod stałą opieką surdologopedy w Poradni Rehabilitacji Dzieci z Wadami Słuchu i Mowy.

2. Przeciętny poziom rozwoju umysłowego brak dodatkowych poważnych zaburzeń rozwojowych. Wysokie możliwości intelektualne sprzyjają lepszemu opanowaniu zasobu słownictwa i rozwoju mowy, a postęp w komunikacji słownej stymuluje w naturalny sposób procesy poznawcze. Dzieci z obniżonym poziomem intelektualnym mają większe trudności w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych, zrozumieniu złożonych poleceń i zadań. Wymagają też znacznie więcej powtórzeń przy utrwalaniu nowych wiadomości – szybciej męczą się wysiłkiem umysłowym, często mają obniżoną motywację do uczenia i duże trudności z koncentracją uwagi. Mogą występować zaburzenia w obrębie innych zmysłów, np. obniżenie sprawności ruchowej, zaburzenia sprawności grafomotorycznej i niska koordynacja wzrokowo – słuchowa, które są spowodowane przez ten sam czynnik, który wywołał niedosłuch.

Tak, jak u dzieci słyszących również i u dzieci z wadami słuchu mogą występować zaburzenia o charakterze dyslektyczno - dysgraficznodysortograficznym. Mogą one utrudniać naukę mowy, opóźniać poziom nauki czytania i pisania. W przypadku stwierdzenia poza niedosłuchem, sprzężonych deficytów rozwojowych w zakresie analizatora wzrokowego i słuchowego, bądź obniżonego poziomu sprawności grafomotorycznej – konieczne są dodatkowe ćwiczenia stymulujące rozwój zaburzonych funkcji percepcyjno – motorycznych w ramach zajęć korekcyjno – kompensacyjnych lub dodatkowe zajęcia dydaktyczno wyrównawcze z elementami tych ćwiczeń. Poważne zaburzenia funkcji analizatora słuchowego mogą być rekompensowane i wspomagane przez prawidłowy rozwój funkcji analizatora wzrokowego, a także innych zmysłów jak dotyku, powonienia i smaku. Zaburzenia i sprzężone deficyty rozwojowe w zakresie funkcjipercepcyjno – motorycznych dziecka słabo słyszącego są przyczyną dużych trudności w zakresie analizy i syntezy słuchowej i wzrokowej, a obniżony poziom pamięci wzrokowej i spostrzegawczość utrudnia umiejętność odczytywania mowy z ust – przez co kontakt słowny dziecka z otoczeniem może być znacznie gorszy.

3. Dobra motywacja dziecka do nauki.

O postępach szkolnych dziecka niedosłyszącego i rozwoju kontaktów społecznych w środowisku słyszących rówieśników, decyduje jego wysoka motywacja do nauki i chęć uczenia się wraz z nimi. Istotne znaczenie mają takie cechy jego osobowości jak wytrwałość, umiejętność skupienia uwagi, duża odporność psychiczna na niepowodzenia i dojrzała motywacja dziecka do uczenia się mowy. Dużą rolę odgrywa też czynnik domysłu – jako wynik spostrzegawczości, wzrokowego zapamiętywania i kojarzenia sytuacyjnego pewnych informacji – doskonalący się równolegle z rozwojem zasobu słownictwa dziecka i umiejętnościami odczytywania mowy z ust.

Dzieci zahamowane emocjonalnie są nieśmiałe, niepewne – odczuwają lęk i duży stres, który hamuje ich aktywność na lekcji i utrudnia nawiązywanie kontaktów społecznych. Dzieci nadpobudliwe

psychoruchowo nie potrafią skupić uwagi nawet przez krótką chwilę, wymagają stałej pomocy nauczyciela, szybko rezygnują z podjętych zadań, okazują niechęć do podejmowania dodatkowych ćwiczeń. Z tych względów napotykają na duże trudności w nauce i wymagają znacznie więcej pomocy indywidualnej ze strony nauczyciela i rodziców oraz specjalnych zabiegów terapeutycznych.

4. Gotowość ze strony rodziców do zapewnienia dziecku dodatkowej i systematycznej pomocy w nauce oraz utrzymywania stałej współpracy ze szkołą i nauczycielką uczącą dziecko. Rodzice muszą być świadomi podejmowanego trudu pracy z dzieckiem, że samodzielnie bez stałej ich pomocy, nie jest w stanie opanować podstawowych umiejętności szkolnych.

Zapewnienie dobrego aparatu słuchowego umożliwi dziecku wykorzystanie resztek słuchu i ułatwi lepsze odczytywanie mowy z ust.

Rodzice w naturalnych warunkach, powinni stale aktywizować dziecko do mówienia, podtrzymywać jego wypowiedzi za pomocą gestów i mimiki twarzy. Należy doskonalić poziom rozumienia mowy poprzez ciągłą rozmowę z dzieckiem, gdyż nie ma mówienia bez rozumienia.

Społeczna integracja dzieci z wadą słuchu wśród słyszących rówieśników w szkole podstawowej.

Do kl. I trafiają dzieci o różnym stopniu ubytku słuchu i bardzo różnie przygotowane do porozumienia się werbalnego, od czego też zależy ich rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny. Dlatego też przed

rozpoczęciem nauki w szkole dziecko niedosłyszące powinno już wcześniej uczęszczać do oddziału przedszkolnego także w grupie dzieci słyszących. Podstawowym warunkiem dobrej współpracy nauczyciela

z dzieckiem z wadą słuchu jest jego zaangażowanie emocjonalne, pełna akceptacja dziecka oraz gotowość do podjęcia ogromnego wysiłku pracy z dzieckiem niepełnosprawnym. Dlatego też nauczyciel rozpoczynając pracę z tym dzieckiem, powinien okazać mu dużo życzliwości, a jednocześnie wnikliwie go obserwować, by rozpoznać jego umiejętności i szukać możliwości nawiązywania dobrego z nim kontaktu. Przede wszystkim powinien też skorzystać z pomocy rodziców i specjalistów zajmujących się dotychczas rehabilitacją mowy dziecka, aby przekazali dotychczasowe spostrzeżenia odnośnie rozwoju intelektualnego dziecka i poziom rozwoju mowy. Rozpoczynając pracę z uczniem niesłyszącym, nauczyciel powinien wyjaśnić pozostałym dzieciom w klasie, jakie trudności może mieć ich niesłyszący kolega w porozumiewaniu się. Uczniowie powinni też wiedzieć, że aparat słuchowy służy do wzmacniania wszystkich dźwięków dochodzących do ucha – również hałasu – ale nie przywraca słuchu. Dlatego też, ich niesłyszący kolega, może czegoś nie usłyszeć, albo nie zrozumieć od razu, ale przecież widzi, myśli i czuje oraz może być z powodzeniem uczestnikiem wspólnej nauki, zabawy i wycieczki. W zależności od wsparcia psychicznego nauczyciela oraz właściwego zrozumienia jego trudności przez pozostałych kolegów w klasie jest on w stanie przełamać swój ogromny stres psychiczny i poczuć się zaakceptowanym w klasie. Dziecko z wadą słuchu nigdy nie może być faworyzowane przez nauczyciela, lecz powinno być traktowane podobnie jak jego słyszący koledzy – we wszystkich innych sprawach, które nie maja związku z wadą słuchu. Ważne jest podkreślanie przed klasą jego postępów, szczególnych uzdolnień – jego mocnych stron – oraz wkładu pracy. Nauczyciel powinien też stworzyć niesłyszącemu dziecku, optymalne warunki odbioru mowy podczas lekcji.

Przede wszystkim należy zapewnić dobre oświetlenie klasy oraz miejsce w pierwszej ławce w rzędzie od okna. Uczeń będąc blisko nauczyciela (od 0,5 – 1.5 m.) którego twarz jest dobrze oświetlona, może słuchać jego wypowiedzi i jednocześnie odczytywać mowę z ust. Należy też, umożliwić dziecku odwracanie się w kierunku innych kolegów odpowiadających na lekcji – co ułatwi lepsze zrozumienie ich wypowiedzi.

Nauczyciel mówiąc do całej klasy, powinien stać w pobliżu dziecka

zwrócony twarzą w jego stronę - nie powinien chodzić po klasie, czy być odwrócony twarzą do tablicy – to utrudnia dziecku odczytywanie mowy z ust nauczyciela.

Podobnie też strój i wygląd nauczyciela m.in. broda czy wąsy zasłaniające usta, ciemne okulary, długie kolczyki w uszach pani – rozpraszają uwagę dziecka.

Należy mówić do dziecka wyraźnie używając normalnego głosu i intonacji, unikać gwałtownych ruchów głową czy nadmiernej gestykulacji.

Należy zadbać o spokój i ciszę w klasie – eliminować zbędny hałas m.in. zamykać okna przy ruchliwej ulicy, unikać szeleszczenia kartkami papieru, szurania krzesłami – to utrudnia dziecku rozumienie poleceń

nauczyciela i wypowiedzi innych uczniów, powoduje też większe zmęczenie.

Nauczyciel winien upewnić się czy polecenia kierowane do całej klasy są właściwie rozumiane przez dziecko niedosłyszące. W przypadku trudności zapewnić mu dodatkowe wyjaśnienia, sformułować inaczej

polecenie, używając prostego, znanego dziecku słownictwa. Można też wskazać jak to polecenie wykonuje jego kolega siedzący w ławce.

Dziecko z wadą słuchu ma trudności z równoczesnym wykonywaniem kilku czynności w tym samym czasie, nie jest w stanie słuchać nauczyciela – co wymaga obserwacji jego twarzy – jednocześnie

otworzyć książkę na odpowiedniej stronie i odnaleźć wskazane ćwiczenie. Dlatego często nie nadąża za tempem pracy pozostałych uczniów w klasie.

Dziecko niedosłyszące powinno siedzieć w ławce ze zdolnym uczniem, zrównoważonym emocjonalnie, który chętnie dodatkowo będzie pomagał np. szybciej otworzy książkę, wskaże ćwiczenie, pozwoli przepisać

notatkę z zeszytu itp.

W czasie lekcji wskazane jest używanie jak najczęściej pomocy wizualnych i tablicy (m.in. zapisanie nowego tematu, nowych i ważniejszych słów związanych z tematem, dat na lekcji historii), aby dziecku ułatwić zrozumienie nowego tematu.

Należy umożliwić uczniowi przemieszczanie się w klasie tam, gdzie dzieją się ważne doświadczenia. Poprzez bliższą obserwację zapewnić poznanie wielozmysłowe – także z udziałem wzroku, dotyku i słuchu.

Do dziecka niedosłyszącego zwracamy się po imieniu, aby zwrócić jego uwagę na twarz osoby mówiącej, unikamy gwałtownego dotykania, szarpania – w celu nawiązania kontaktu.

Do zadań rodziców i nauczyciela należy przełamywanie dużego stresu i napięcia emocjonalnego, jaki towarzyszy dziecku przy nawiązywaniu kontaktów z osobami dorosłymi i rówieśnikami, a także podczas jego wypowiedzi przy tablicy wobec całej klasy.

Dlatego też konieczne jest aktywizowanie dziecka do rozmowy poprzez zadawanie prostych pytań, podtrzymywanie jego odpowiedzi przez dopowiadanie pojedynczych słów, umowne gesty, mimiką twarzy.

- Należy unikać pytań - czy rozumiesz?, bo najczęściej kiwnie głową potakująco. Podobnie też pytania w formie intonacji np. Pada deszcz?, odrobiłeś lekcje? – dziecko odbiera jak twierdzenie – nie odczytując

formy pytającej. Dlatego też, dziecko należy zapytać: Czy pada deszcz? Czy odrobiłeś lekcje?

Nauczyciel powinien często zwracać się do dziecka niesłyszącego na lekcji, zadawać pytania – ale nie dlatego, aby oceniać jego wypowiedzi, ale by zmobilizować ucznia do lepszej koncentracji uwagi

i ułatwić mu lepsze zrozumienie tematu.

Chcąc bardziej doskonalić umiejętności językowe dziecka, należy najpierw skoncentrować się na wzbogaceniu zasobu słownictwa biernego i czynnego oraz zrozumieniu (np. prostych pytań, czy poleceń a następnie dłuższych wypowiedzi). Rozumienie zwykle wyprzedza mówienie, oznacza to, że uczeń znacznie więcej rozumie – posiada więcej wiadomości, niż potrafi przekazać w sposób werbalny.

Nauczyciel znając poziom rozwoju mowy dziecka i specyficzne problemy językowe – powinien indywidualizować zadania na lekcji i dostosować wymagania edukacyjne do jego możliwości. Pracując z dzieckiem niedosłyszącym należy pamiętać, że nadrzędnym celem jest rozwijanie funkcji komunikacyjnej – umożliwienie dziecku skuteczne porozumiewanie się w różnych sytuacjach życia codziennego np. w sklepie, u fryzjera, u lekarza, w autobusie itp. Dlatego też wskazany jest aktywny udział dziecka w różnych formach zajęć klasowych i szkolnych takich jak np.

- ćwiczenia zespołowe i indywidualne,

- gry dydaktyczne, konkursy,

- prace społecznie użyteczne na rzecz klasy (dyżurny w klasie wraz z kolegą),

- akademie i apele szkolne z udziałem całej klasy (rola dziecka jest dostosowana do jego możliwości).

Dziecko uczestnicząc aktywnie w różnych formach zajęć szkolnych doskonali koncentrację uwagi, pamięć, spostrzegawczość wzrokową a także umiejętności kojarzenia sytuacyjnego i zapamiętywania pewnych wiadomości. Staje się bardziej samodzielne oraz czuje się pełnowartościowym kolegą

akceptowanym w klasie. Uczniowie klas III-IV dobrze słyszący, są już w stanie samodzielnie czytać teksty, ze zrozumieniem treści na etapie słownikowo semantycznym. W przypadku dzieci niedosłyszących wielu pozostaje na tym etapie, albo z dodatkową pomocą dorosłych czytają teksty literackie, lektury szkolne i książki młodzieżowe.

Kolejny III etap określany czytaniem interpretacyjno domyślnym – na tym poziomie dziecko potrafi już samodzielnie zrozumieć treść tekstu bez pomocy dodatkowej. Uczeń potrafi poprawnie zrozumieć przenośnie i inne środki stylistyczne, zauważyć w tekście a także określić związki przyczynowoskutkowe – stara się samodzielnie opowiadać treść – chętnie już samodzielnie czyta książki – co umożliwia mu dalsze samokształcenie.

Nauczyciel znając możliwość dziecka niedosłyszącego w zakresie rozwoju mowy powinien indywidualizować wymagania edukacyjne w zakresie czytania tekstów i interpretacji treści .

Dziecko może w domu, z pomocą rodziców, zapoznać się z treścią całego opowiadania, ale podejmuje próbę opowiadania tylko jednego wydarzenia lub określoną część tekstu. Zachęcamy dziecko do formułowania

odpowiedzi na pytania w oparciu o zdania lub zwroty zawarte w tekście. Zwracamy uwagę na poprawne użycie form gramatycznych. Z uwagi na wolne tempo czytania, dziecko potrzebuje więcej czasu na przeczytanie całej książki, dlatego z pomocą rodziców czyta całą lekturę lub tylko wskazany rozdział. Dla

ułatwienia zrozumienia treści nauczyciel może podać dziecku pytania pomocnicze, na które powinien przygotować odpowiedzi – czytając wcześniej lekturę. Mogą one dotyczyć:

- głównego bohatera lektury, jego wyglądu, wykonywanych zadań

- określenie miejsca, czasu akcji

- opowiadania najważniejszego wydarzenia , jego przebiegu i zakończenia

- oceny postępowania bohaterów.

Omawiamy z dzieckiem istotne pojęcia – wyjaśniamy nowe słownictwo – wykorzystując dotychczasowy zasób słownictwa i doświadczeń życiowych, odwołujemy się do wyobrażeń dziecka.

Nauczyciel może ułożyć plan kolejnych wydarzeń w formie zadań niedokończonych, a uczeń sam dopisuje ich zakończenie na podstawie treści tekstu. Dziecko czytając lekturę, krótkie opowiadanie – może założyć swój słowniczek niezrozumiałych zwrotów – dotyczących treści tekstu, wyjaśniać w oparciu o słownictwo znane już wcześniej , rysunki schematyczne itp. Może też dopisywać nowe zwroty, przenośnie, porównania –

rozszerzać zasób słownictwa na określony temat lub związanego z ważniejszymi wydarzeniami w rodzinie: np. dzień urodzin, dzień matki, inne święta i tradycje, wydarzenia klasowe – wycieczka do parku, kina, teatrzyku. Należy też wcześniej zapoznać dziecko ze sposobem korzystania ze słowników alfabetycznych z ilustracjami np. słownik ilustrowany – encyklopedia „Świat dziecka” – co ułatwi dziecku w przyszłości korzystanie z encyklopedii i słowników ortograficznych.

Dziecko niedosłyszące, jeżeli ma trudności z opanowaniem poziomu graficznego pisania – to nie są one uwarunkowane niedosłuchem. Większe trudności napotyka przy opanowaniu poprawnej pisowni. Błędy

w pisaniu spowodowane są niedosłuchem i zaburzoną wymową, dziecko pisze fonetycznie, tak, jak mówi i słyszy. Dlatego też uczeń niedosłyszący często myli głoski dźwięczne i bezdźwięczne, nie różnicuje głosek z trzech szeregów s-z-c-dz, sz-ż-cz-dż, ś-ź-ć-dź (np. zamiast „z” dziecko może napisać każdą inną literę s,ż,sz).

Nauczyciel powinien wskazać dziecku litery – odpowiedniki jakich głosek myli najczęściej. Zwrócić uwagę na istotne elementy różnicujące głoski i na ich obraz artykulacyjny np. Jeżeli dziecko myli w pisaniu litery s, c, sz, to należy wskazać gestem i graficznie pokazać dziecku, że głoska „s”– jest „długa” a głoskę „c” mówimy „krótko” – obie wymawiając układamy usta jak do uśmiechu, głoskę „sz” wymawiamy „długo” a usta układamy w „ryjek”. Dziecko z niedosłuchem popełnia mniej błędów ortograficznych ale często zamienia i gubi litery, pomija cząstki wyrazów, myli końcówki – co powoduje zmianę treści znaczenia wyrazów, czasem pisze bezsensowne zlepki liter – w przypadku niezrozumienia ich znaczenia. Ucząc dziecko poprawnej pisowni należy wykorzystywać zarówno pamięć wzrokową, słuchową, a także swoistą pamięć „motoryczną” – w oparciu o ćwiczenia manualne ręki – utrwalać wzory poprawnego pisania .

W początkowym etapie nauki pisania bazujemy na lepszej pamięci wzrokowej i spostrzegawczości – stosujemy często ćwiczenia w przepisywaniu, uzupełniania tekstów z lukami wyrazowymi lub brakującymi literkami. Poprzez wielokrotne zapisywanie wyrazów, sprawdzanie ich pisowni przy przepisywaniu z tablicy lub książki do zeszytu – doskonalimy samokontrolę i wrażliwość ortograficzną dziecka. – Pisanie z pamięci –

poprzedzamy wcześniejszą analizą i syntezą sylabowo – głoskową wyrazów, wyjaśnieniem poprawnej pisowni ortograficznej. Analiza pisowni z pomocą rodziców, którzy powinni przybliżać zasady ortograficzne i wdrażać dziecko do poprawnej wymowy.

Ćwiczenia w pisaniu z pamięci (wyrazów lub zdań) zawsze kończymy sprawdzianem poprawnej pisowni – dziecko porównuje swój napisany tekst ze wzorem i poprawia błędy. Pisanie ze słuchu jest najtrudniejszą formą pisania, a szczególnie dla dziecka z zaburzonym słuchem i nieprawidłową wymową. Dlatego też możemy stosować ćwiczenia w pisaniu ze słuchu tylko wyrazów lub zdań, wcześniej z dzieckiem utrwalonych, w oparciu o znane mu słownictwo. Należy dyktować całe zdania lub części zdania – mającą znaczenie, unikać dyktowania pojedynczych słów – utrudnia to zrozumienie treści.

Pisanie ze słuchu jeżeli dziecku niedosłyszącemu sprawia duże trudności – można zastąpić inną formą ćwiczeń w pisaniu – indywidualizujemy zadania i dostosowujemy do możliwości dziecka. Mogą to być ćwiczenia polegające na :

- układaniu zdania z podanej rozsypanki wyrazowej do treści obrazka

- przepisywaniu zdań z uzupełnieniem „luk” odpowiednimi wyrazami

- porządkowaniu loteryjki gramatyczno – ortograficznej z utrwaleniem znanych zasad pisowni i zwrotów gramatycznych – dobieraniem odpowiednich wyrazów, uwzględniając ich rodzaj, osobę, liczbę.

Przy ocenie prac pisemnych dziecka nie uwzględniamy błędów wynikających z niedosłuchu, one nie powinny obniżyć ogólnej oceny pracy. Błędy mogą stanowić dla nauczyciela podstawę, do podjęcia z dzieckiem

dalszej pracy samokształceniowej i korekcyjnej oraz ukierunkowania rodziców do dalszej pracy w domu .

Błędy w pisowni należy oceniać opisowo, udzielając dziecku wskazówek do sposobu ich poprawienia.

Problemem jest też oceniania osiągnięć dydaktycznych i wychowawczych ucznia z wadą słuchu.

Przy ocenie wiadomości i umiejętności ucznia niedosłyszącego nauczyciel powinien uwzględnić indywidualne możliwości ucznia, dodatkowe trudności w realizacji wymagań edukacyjnych szkoły

ogólnodostępnej, wynikające z jego zaburzeń rozwojowych. Nauczyciel powinien dokonać pewnej selekcji materiału nauczania, szczególnie uwzględnić podstawowe wiadomości, dostosować wymagania

edukacyjne do możliwości psychofizycznych ucznia (m.in. poziomu rozwoju mowy, umiejętności przekazywania zdobytych wiadomości, a także poziomu odporności na stres – jaki towarzyszy dziecku w sytuacji wypowiadania się przed klasą). Nie chodzi tu o ulgowe traktowanie ucznia głuchego,

ale o wymaganie od niego tego, co pozwoli mu na przyswojenie podstawowych wiadomości i umożliwi jego ogólny rozwój, Uczeń niedosłyszący jest w stanie opanować konieczne i podstawowe wiadomości

zawarte w programie nauczania ale wymaga na to znacznie więcej czasu i wkładu pracy, w porównaniu z uczniem słyszącym. Przy ocenie osiągnięć ucznia z wadą słuchu należy bardziej docenić własną aktywność i wkład pracy ucznia, a także jego stosunek do obowiązków szkolnych (systematyczność, obowiązkowość, dokładność). Należy też uwzględnić zainteresowanie przedmiotem, które może ono być uwarunkowane stopniem trudności. Najtrudniejsze dla ucznia niedosłyszącego są przedmioty humanistyczne, język polski, języki obce, historia (trudne są pojęcia historyczne, czasu i przestrzeni).

Duże trudności w opanowaniu języka polskiego sprawia poprawna pisownia, opanowanie gramatyki, składni i ćwiczenia stylistyczne. Nie jest w stanie samodzielnie czytać i zrozumieć treści obszernych lektur szkolnych.

Uczeń posiada znacznie większy zasób wiadomości, ale nie potrafi ich przekazać z uwagi na trudności w formułowaniu samodzielnych wypowiedzi, stąd wynika potrzeba dostosowania i indywidualizacji metod

nauczania oraz sprawdzania zdobytych wiadomości . Konieczne jest zapewnienie na sprawdzianach i kartkówkach więcej czasu z uwagi na wolniejsze tempo pracy dziecka.

Przy ocenie samodzielnych prac pisemnych ucznia niedosłyszącego należy uwzględnić zasób słownictwa, poziom wiadomości, samodzielny wysiłek i wkład pracy dziecka z pominięciem błędów artykulacyjnych i spowodowanych niedosłuchem. W przypadku dużej ilości błędów różnego typu, stosować ocenę opisową. Udzielić wskazówek jak dziecko może je poprawić w domu ( z pomocą rodziców).

W ocenach dziecka niepełnosprawnego powinny przeważać oceny pozytywne, pochwały, nagrody, gdyż one spełniają funkcję rewalidacyjną. Ocena negatywna bardziej onieśmiela dziecko niesłyszące, pogłębia jego

bierność i brak wiary we własne możliwości. Nasila się kompleks niepełnosprawności.

Nauczyciel może postawić uczniowi z wadą słuchu ocenę negatywną, ale pod warunkiem, że wyjaśni mu za co ją otrzymał oraz będzie wiedział w jaki sposób może ją poprawić i kto mu pomoże!

Zasadniczym przedmiotem oceny ucznia niedosłyszącego należy przyjąć jego stosunek do nauki, wyniki wychowania są w jego sytuacji ważniejsze niż poziom wiadomości i umiejętności szkolnych. Przyszłość

tego dziecka zależy od właściwej postawy do pracy i obowiązków, rozwoju zainteresowań, aktywności i samodzielności. Poprzez dalszą systematyczną pracę, pilność i chęć do nauki może wyrównać w przyszłości braki w wiadomościach, których na tym „etapie” nauki nie jest w stanie opanować.

Ocena w przypadku ucznia niedosłyszącego ma przede wszystkim spełnić funkcję wychowawczą i rewalidacyjną a w mniejszym zakresie dydaktyczną.

Na podstawie:

Janina Wyczesany „Dziecko z wadą słuchu w szkole podstawowej”,Wydawnictwo SPONSOR 1992r.

Pr. Zbiorowa Urszula Buryn, Teresa Huboj „Mój uczeń nie słyszy”, M.E.N. W-wa 2001r.

Broszura- materiał edukacyjny na temat niedosłuchu

Szanowni Państwo, Drodzy Rodzice,

Przez trzy kolejne lata na terenie Warszawy będzie realizowany program badań

przesiewowych słuchu dla uczniów klas VI szkół podstawowych, finansowany

ze środków Miasta Stołecznego Warszawy. Zasadniczym celem Programu jest

wykrycie u dzieci zaburzeń słuchu, które mogą niekorzystnie wpływać na proces

komunikowania się dziecka w szkole i mogą utrudniać jego rozwój. Program

będzie realizował Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu we współpracy z Katedrą

Systemów Multimedialnych Politechniki Gdańskiej, Kuratorium Mazowieckim,

Komitetem Patofizjologii Klinicznej PAN oraz Polskim Towarzystwem Naukowym

Zaburzeń Słuchu, Głosu i Komunikacji Językowej.

Powszechnie wiadomo, że konsekwencją zaburzeń słuchu u dziecka jest gorsza percepcja mowy oraz jej

opóżniony rozwój, a tym samym ograniczone możliwości komunikowania się dziecka w szkole. Wczesne

wykrycie zaburzeń słuchu u dzieci umożliwia zastosowanie odpowiednich metod terapeutycznych lub

rehabilitacyjnych, które zapewniają złagodzenie lub usunięcie różnego rodzaju zaburzeń i dysfunkcji, a

tym samym prowadzą do stworzenia równych szans rozwoju dla dzieci. Dlatego zachęcamy Państwa do

zgłoszenia udziału dziecka w bezpłatnych badaniach słuchu i głosu.

W związku z realizacją Programu przygotowaliśmy dla Państwa „Informator o słuchu”, w którym przed-

stawiono szereg zagadnień związanych ze słuchem. W szczególności omawiamy w nim przyczyny

i objawy zaburzeń słuchu, metody badań przesiewowych i diagnostycznych oraz możliwości terapii

i rehabilitacji. Mamy nadzieję, że lektura „Informatora” pozwoli Państwu poszerzyć wiedzę na temat słu-

chu oraz dostarczy argumentów do podjęcia decyzji o skierowaniu dziecka na proponowane w ramach

Programu badania słuchu.

Życzę Państwu przyjemnej lektury „Informatora” i jeszcze raz zachęcam do skorzystania z możliwości

przeprowadzenia bezpłatnych badań przesiewowych słuchu u Państwa dziecka.

Z wyrazami szacunku

Dyrektor

Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu

prof. dr hab. med. Henryk Skarżyński

Warszawa, lipiec 2008

Anatomia i fizjologia narządu słuchu

Ucho ludzkie odbiera dźwięki w zakresie od 16 do około 20000 Hz i obejmuje do 11 oktaw, znacznie więcej

w okresie dzieciństwa, dużo mniej w wieku dorosłym. Najlepiej słyszymy dźwięki z zakresu częstotliwości

średnich, od 1000 do 3000 Hz. Ucho ludzkie odbiera dźwięki o natężeniu od 0 do 120 decybeli, przy czym

dźwięki głośniejsze niż 120 dB odbierane są jako ból i powodują uszkodzenie słuchu. Jednak nawet dźwięki

o niższych natężeniach mogą być groźne dla narządu słuchu, zwłaszcza przy długim czasie ich działania.

W narządzie słuchu wyróżniamy ucho zewnętrzne (małżowina uszna i przewód słuchowy zewnętrzny),

ucho środkowe (błona bębenkowa i kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko, strzemiączko) oraz ucho

wewnętrzne (z jego najważniejszą dla słyszenia częścią – ślimakiem), które ukryte jest wewnątrz kości

głowy. Dźwięk dociera do ślimaka głównie drogą powietrzną, tzn. przez ucho zewnętrzne i środkowe. Prze-

wodzenie dźwięków przez ucho środkowe zależy nie tylko od ruchomości kosteczek słuchowych, ale rów-

nież od sprawności tzw. trąbki Eustachiusza, która łączy jamę nosowo-gardłową z jamą bębenkową. Dzięki

trąbce utrzymywane jest właściwe ciśnienie w uchu środkowym.

Małżowina uszna człowieka zbiera i kieruje fale dźwiękowe do przewodu słuchowego zewnętrznego, które następnie uderzają w błonę bębenkową i wprawiają ją w drgania. Te drgania wprawiają z kolei w ruch kosteczki słuchowe. Ostatnia z kosteczek, strzemiączko, która ma bezpośredni kontakt z płynami ucha wewnętrznego, powoduje przesuwanie się płynów w uchu wewnętrznym, co wywołuje w komórkach słuchowych ślimaka reakcje pobudzające zakończenia włókien nerwu słuchowego. Impulsy elektryczne są przewodzone przez nerw słuchowy do wyższych ośrodków nerwowych w mózgu, w których powstaje wrażenie dźwięku.

Rodzaje zaburzeń słuchu

Ze względu na lokalizację uszkodzenia wyróżnia się:

niedosłuch przewodzeniowy

niedosłuch odbiorczy

niedosłuch mieszany

zaburzenie słuchu pochodzenia centralnego

Niedosłuch przewodzeniowy jest spowodowany chorobami ucha zewnętrznego i środkowego, np. znie-

kształceniami spowodowanymi przez wady wrodzone, zmianami zapalnymi, uszkodzeniem błony bęben-

kowej lub kosteczek słuchowych. Niedosłuch odbiorczy może być spowodowany zarówno uszkodzeniem

struktur ucha wewnętrznego, jak również nerwu słuchowego lub ośrodków słuchowych w mózgu. Niedo-

słuch mieszany jest kombinacją niedosłuchu przewodzeniowego i odbiorczego.

Najczęstszą przyczyną zaburzeń słuchu u dzieci w wieku szkolnym (ponad 70% przypadków) – są infekcje

górnych dróg oddechowych i zapalenia uszu prowadzące do niedosłuchu przewodzeniowego. Pozostałe

zaburzenia słuchu to przypadki niedosłuchu odbiorczego lub zaburzenia wyższych funkcji słuchowych.

Większość z nich można skutecznie leczyć, gdy są wcześnie wykryte. Dlatego niezwykle istotne są badania

przesiewowe słuchu u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.

Objawy wskazujące na obecność zaburzeń słuchu u dzieci

Problem ze słuchem może pojawić się u dziecka w każdym wieku nagle, lub stopniowo, pozostając w wielu

przypadkach niezauważony przez rodziców przez dłuższy czas. Obecność zaburzeń słuchu wpływa na zacho-

wanie dziecka, jego koncentrację i pogorszenie zdolności poznawczych czy wręcz zahamowanie rozwoju. Te

objawy, i wiele innych, kojarzone są częściej z problemami wychowawczymi niż z niedosłuchem. Tymczasem

typowe objawy wskazujące na możliwość występowania zaburzeń słuchu są łatwe do wychwycenia.

Objawy sugerujące obecność niedosłuchu to m.in.:

opóźnienie rozwoju mowy lub ograniczony zasób języka

trudności ze zrozumieniem tekstu czytanego i nieprecyzyjne wypowiadanie słów

niewyraźna mowa, gubienie początków lub końcówek wyrazów

problemy z pisaniem ze słuchu (dziecko pisze tak, jak słyszy)

obserwowanie twarzy osoby mówiącej

rozkojarzenie, problemy z koncentracją uwagi, rozglądanie się po klasie w czasie, gdy inni wykonują

polecenie nauczyciela

zdziwienie, gdy dziecko uświadamia sobie, że jest wywoływane po imieniu

opóźnione reagowanie lub brak odpowiedzi na zawołanie

utrudnienia w rozumieniu poleceń w hałasie np. na przerwie międzylekcyjnej

częste prośby o powtórzenie, dopytywanie się „co”, trudności ze zrozumieniem pytania

częste nieprzygotowanie do lekcji z powodu niezapisania przez dziecko tematu pracy domowej

siadanie zbyt blisko telewizora lub manipulowanie ustawieniem głośności

siadanie blisko nauczyciela i obserwowanie z uwagą lub wręcz odwrotnie – zajmowanie się samym sobą

w końcu sali

trudności z lokalizacją źródła dźwięku

głośne mówienie w cichym pomieszczeniu

gorsze wyniki w nauce

siedzenie w klasie w czasie przerwy, uciekanie przed hałasem

bóle głowy, które mogą być objawem wskazującym na obecność nadwrażliwości na dźwięki

słyszenie dźwięków, których nie słyszą inni (szumy, piski, gwizdy, dzwonienie)

niereagowanie na dzwonek oznajmujący przerwę

dysleksja, dysgrafia

zawroty głowy, zaburzenia równowagi.

Badania przesiewowe słuchu u dzieci w wieku szkolnym

W badaniach słuchu u dzieci w wieku szkolnym wykorzystuje się przede wszystkim metody audio-

metryczne, w których dziecko aktywnie uczestniczy w badaniu. Badania audiometryczne dostarczają

informacji o sprawności słuchu dziecka w zakresie niskich, średnich i wysokich tonów. Podczas badania

dziecko ma założone na głowę słuchawki i sygnalizuje, czy słyszy określone dźwięki. Badania te można

rozszerzyć o badania rozumienia mowy oraz testy, które oceniają sprawność ośrodków słuchowych

położonych w mózgu. Badania te są całkowicie nieinwazyjne, bezbolesne i nieuciążliwe dla dziecka.

Badania przesiewowe prowadzone przez Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu w poprzednich latach wykaza-

ły, że około 20% dzieci i młodzieży w wieku szkolnym ma różnego rodzaju problemy związane ze słuchem.

Konsekwencją tego mogą być problemy w adaptacji do środowiska szkolnego, zaburzenia koncentracji,

komunikowania się i ograniczenia w przyswajaniu wiedzy, a zatem mniejsza znajomość języka, trudności

w mówieniu, czytaniu i pisaniu. Oprócz problemów szkolnych występują także różne zaburzenia emocji,

np. agresja w stosunku do rówieśników z otoczenia.

W badaniach zaleca się stosowanie testu audiometrycznego opartego na ocenie reakcji słuchowych dla tonów

o częstotliwościach 1000, 2000 i 4000 Hz o poziomie 20 dB HL. W niektórych programach stosowany jest

również dodatkowo ton o częstotliwości 500 Hz. Tony prezentowane są przez słuchawki, a wynik testu zalicza

się jako poprawny, jeżeli dziecko wskaże obecność tonu w każdym uchu dla wszystkich częstotliwości.

Typowe choroby uszu u dzieci i ich leczenie

Zaburzenia słuchu u dzieci mogą występować w różnym wieku, a ich etiologia jest złożona i obejmuje

zarówno wady wrodzone, jak i nabyte. Wśród schorzeń nabytych najczęstszy wpływ na słuch mają infekcje

górnych dróg oddechowych i hałas.

Najczęstszą chorobą niemowląt i małych dzieci wpływającą na słuch jest zapalenie ucha środkowego,

na co zapada połowa dzieci poniżej 2 roku życia. Do zapaleń uszu predysponują czynniki genetyczne,

wady podniebienia np. rozszczep, sztuczne karmienie, alergia, niedobory odporności, nawracające infekcje

górnych dróg oddechowych, przerost migdałków oraz czynniki socjoekonomiczne, bierne palenie tytoniu

i przebywanie w dużych zbiorowiskach dzieci (żłobek, przedszkole).

Objawy kliniczne zapalenia ucha zależą od wieku dziecka. Im młodsze dziecko, tym objawy mogą być

bardziej skąpe, np. niepokój, brak apetytu. Każdy ból ucha wymaga kontroli otolaryngologicznej, najpóźniej

w ciągu 2 dni. Wcześniej można pomóc dziecku, podając w pierwszej dobie choroby leki przeciwbólowe,

przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. Następnego dnia należy skonsultować się z lekarzem. Kiedy pojawi

się wyciek, należy zgłosić się bezzwłocznie z dzieckiem do lekarza. Ucho może też boleć w innych sy-

tuacjach, takich jak: zalegający czop woszczynowy, ciało obce w uchu, uraz, powiększenie okolicznych

węzłów chłonnych, stany zapalne zębów, zapalenie migdałków itp.

W czasie zapalenia ucha dziecko zwykle gorzej słyszy. Jeżeli niedosłuch utrzymuje się po zakończeniu

leczenia, należy koniecznie wykonać specjalistyczne badanie uszu z użyciem mikroskopu lub wideootosko-

pu oraz audiometryczne badanie słuchu. Głównym objawem jest pogorszenie słuchu, gdyż płyn zalegający

w jamie bębenkowej tłumi drgania układu przewodzącego dźwięki. Właściwe leczenie podjęte w odpowied-

nim momencie choroby jest w stanie zlikwidować zarówno przyczynę, jak i skutki schorzenia.

Zaburzenia słuchu uwarunkowane genetycznie

Niedosłuch i inne zaburzenia słuchu, jak nadwrażliwość na dźwięki czy szumy uszne, są ogromnym pro-

blemem całej populacji ludzkiej. Czynniki genetyczne stanowią przyczynę zaburzeń słuchu w około 30%

u osób dorosłych i w około 60% przypadków wad słuchu u dzieci. Ponad 70% zaburzeń uwarunkowanych

genetycznie to wady izolowane, tzn. takie, które występują bez innych problemów zdrowotnych. Z wad

izolowanych aż 80% dziedziczy się recesywnie, co oznacza, że niedosłuch odbiorczy występuje głównie

u dziecka zdrowych rodziców. Może być on wrodzony lub pojawi się w pierwszych latach życia. Dalsze

15% zaburzeń słuchu uwarunkowanych genetycznie dziedziczy się jako cecha dominująca, co oznacza,

że niedosłuch typu odbiorczego o różnym nasileniu występuje w każdym pokoleniu danej rodziny. Drugą

grupą są zaburzenia słuchu towarzyszące zespołom wad wrodzonych, które stanowią około 30% i w tych

przypadkach częściej można spotkać niedosłuch przewodzeniowy lub mieszany.

Zaburzenia słuchu pochodzenia centralnego

Centralne zaburzenia słuchu obserwuje się u dzieci, u których doszło do zaburzeń funkcjonowania ośrodkowej

(nerwowej) części układu słuchowego. Wiele z tych zaburzeń jest wynikiem niedotlenienia mózgu w czasie poro-

du, zapalenia opon mózgowych, urazów głowy i zatruć w dzieciństwie. U części dzieci zaburzenia przetwarzania

słuchowego są wynikiem braku właściwej stymulacji układu słuchowego we wczesnym dzieciństwie na tle zanie-

dbań wychowawczych lub gdy przez dłuższy czas (miesiące a nawet lata) obecny jest nawet niewielki niedosłuch

przewodzeniowy, będący najczęściej efektem przewlekłego wysiękowego zapalenia ucha środkowego.

Dziecko z centralnymi zaburzeniami słuchu mimo prawidłowej czułości słuchu zachowuje się tak jakby

miało niedosłuch. Charakterystyczne są trudności ze zrozumieniem złożonych poleceń, szczególnie tych,

w których używane jest nowe słownictwo. Często występują trudności z pisaniem ze słuchu i czytaniem

na głos. Trudności sprawia również rozumienie mowy w hałasie i/lub w pomieszczeniach o dużym pogło-

sie (np. w klasie). Dziecko ma trudności ze skoncentrowaniem się na tym, co mówi nauczyciel. W wielu

przypadkach ocena psychologiczna wykazuje, że u dzieci z centralnymi zaburzeniami słuchu, wyniki pomia-

rów inteligencji są znacznie wyższe przy pomiarze testami niewerbalnymi, niż testami werbalnymi. Często

obserwuje się również brak wrażliwości na muzykę.

Postępowanie terapeutyczne w przypadku centralnych zaburzeń słuchu powinno obejmować: poprawę

środowiska akustycznego w szkole, zastosowanie technik kompensacyjnych umożliwiających dziecku

przezwyciężenie istniejących trudności oraz bezpośrednią interwencję terapeutyczną, czyli tzw. trening słu-

chowy, którego celem jest usprawnienie wyższych funkcji słuchowych. Trening słuchowy opiera się na

plastyczności układu nerwowego i dlatego jego efektywność jest tym większa im wcześniej jest wdrożony.

Może być on prowadzony w formie tradycyjnych zajęć z logopedą lub interaktywnych ćwiczeń z wykorzy-

staniem komputera i programów multimedialnych.

Profilaktyka hałasu w szkołach

Szkoła jest miejscem, w którym uczniowie i nauczyciele napotykają na dźwięki o zdecydowanie nadmiernej

głośności. Problem ten jest szczególnie łatwo zauważalny na przerwach lekcyjnych, w trakcie których

uczniowie zwykle zachowują się bardzo głośno. Rodzaj

szkoły, warunki w niej panujące, czy dodatkowe czynni-

ki takie jak np. bliskość ruchliwych ulic, działanie radio-

węzła szkolnego itp. mają dodatkowy wpływ na poziom

hałasu, co potwierdzają wyniki badań ankietowych jak

i pomiary poziomów dźwięku wykonane podczas

przerw i w trakcie lekcji. Wyniki badań pokazują zgod-

ność opinii osób ankietowanych odnośnie poziomu

hałasu występującego na terenie szkół z rezultatami

specjalistycznych pomiarów. Ponad 60% badanych we

wszystkich typach szkół określa hałas jako bardzo duży,

a ponad 30% uczniów szkół gimnazjalnych i podstawo-

wych jako duży. Uczniowie wszystkich typów szkół

zdecydowanie obniżyliby poziom hałasu na przerwie

(ponad 60% badanych). Część uczniów (około 20%)

dostrzega także problem hałasu podczas lekcji prowadzonych w klasie. Jeśli chodzi o nauczycieli, to niemal wszyscy pytani uważają poziom hałasu w szkole za

trudny do tolerowania ze względu na to, że ich zdaniem przekracza wszelkie normy.

Zaobserwowano, że uczniowie wraz z wiekiem wykazują podwyższoną tolerancję na nadmierny hałas pa-

nujący w ich otoczeniu, co jest zgodne z obserwacjami wynikającymi z wyników badań słuchu, ponie-

waż czułość słuchu obniża się u wielu uczniów wraz z wiekiem, z pewnością także z uwagi na rosnącą

liczbę lat przebywania w hałasie. Wyniki badań, takich jak opisane powyżej, motywują do podejmowa-

nia energicznych działań w zakresie diagnozowania przyczyn i skutków hałasu szkolnego. Diagnostyka

jest bowiem, pierwszoplanowym elementem strategii walki z tego typu zagrożeniami. Istotnym sposo-

bem przeciwdziałania powstawaniu hałasu na terenie szkół jest podnoszenie poziomu świadomości na-

uczycieli oraz uczniów, w zakresie przyczyn i skutków hałasu, a także metod przeciwdziałania powsta-

waniu hałasu. Istotną rolę w tym zakresie pełnią ponadto przesiewowe badania słuchu, które są jedną

z metod diagnostyki skutków narażeń hałasowych. Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu we współpracy

z Katedrą Systemów Multimedialnych Politechniki Gdańskiej, przy wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnic-

twa Wyższego podjął energiczne działania, których celem jest opracowanie i upowszechnienie, także na

terenie szkół, nowoczesnych metod diagnostyki hałasu, wykorzystujących do tego celu zdobycze teleinfor-

matyki. Aktualnie trwają prace nad uruchomieniem portalu internetowego, który poświęcony jest diagnosty-

ce i przeciwdziałaniu hałasowi oraz prezentowaniu wyników pomiarów tego typu zagrożeń, dokonywanych

za pomocą urządzeń rozlokowanych w miejscach powstawania szczególnych narażeń hałasowych.

Metody chirurgicznej interwencji w leczeniu wad i chorób uszu u dzieci

Wczesna diagnostyka słuchu pozwala na określenie wady słuchu

i ustalenie optymalnej metody jej leczenia. W praktyce oznacza to

możliwość skutecznej terapii operacyjnej i szybkie korygowanie

wady słuchu, co umożliwia właściwy rozwój mowy i opanowanie

języka. Wady wrodzone, połączone z głębokim niedosłuchem od-

biorczym lub całkowitą głuchotą, mogą być leczone operacyjnie

u dzieci w pierwszym roku życia za pomocą implantów ślimako-

wych, które są dostępne w naszym kraju od 15 lat.

Znacznie więcej zaburzeń słuchu wymagających leczenia chirurgicznego wiąże się z chorobami naby-

tymi. Należy pamiętać, że każda infekcja górnych dróg oddechowych dziecka przebiega ze zmianami

wysiękowymi i zarostowymi w obrębie ucha środkowego. Są to sytuacje odwracalne i dlatego szybka

interwencja medyczna daje bardzo dobre efekty. Zmiany wysiękowe spotykamy u ok. 10% populacji

dzieci w wieku szkolnym. Każde zaleganie płynu w obrębie jamy bębenkowej, które prowadzi do upo-

śledzenia słuchu, powinno być leczone zachowawczo, a jeśli trwa dłużej niż miesiąc, powinno być

leczone operacyjnie.

Zmiany wysiękowe i zarostowe spotykane są praktycznie u wszystkich dzieci z rozszczepami podniebie-

nia. Wczesna interwencja w leczeniu zmian wysiękowych połączona z kontrolą nosogardła i ewentual-

nym usunięciem przerośniętego migdałka pozwala opanować proces i zapobiec dalszym powikłaniom.

W Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu wykonuje się obecnie najwięcej operacji w świecie poprawia-

jących słuch, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Bogate doświadczenie i dobre wyniki leczenia ope-

racyjnego pozwalają nam na stwierdzenie, że obecnie na drodze chirurgicznej można pomóc prawie

każdemu dziecku z wadą słuchu.

Nowoczesne aparaty słuchowe dla dzieci

Wczesne zdiagnozowanie wady słuchu powinno pociągać za sobą równie szybką interwencję. Na przykład

w przypadku stwierdzenia odbiorczego ubytku słuchu dziecko powinno być zaopatrzone w aparaty słucho-

we. Aparat nie przywraca utraconego słuchu, ale może znacznie zwiększyć dopływ informacji z otoczenia.

Praktyka kliniczna pokazuje w sposób dobitny, że dzieci, które wcześnie otrzymały aparaty słuchowe, wy-

kształciły mowę znacznie lepiej niż te, które otrzymały aparaty w późniejszym okresie. Dziecko z obustronnym

niedosłuchem zawsze aparatujemy obustronnie, ponieważ zapewnia to lepsze rozumienie mowy, zwłaszcza

w hałasie, poprawia lokalizację dźwięków w otoczeniu oraz zapewnia większy komfort słyszenia. Współcze-

sny rynek aparatów słuchowych oferuje bardzo szeroką gamę aparatów różnych firm, różnej klasy, różnego

typu. Obecnie stosowane w dziedzinie aparatów technologie cyfro-

we pozwalają na optymalne wykorzystanie słuchu dziecka, co ozna-

cza że bogaty świat otaczających nas dźwięków może być również

dostępny dla dzieci z niedosłuchem. Współczesna technika oferuje

również szereg urządzeń ułatwiających osobom niesłyszącym funk-

cjonowanie w świecie dźwięków. Od wielu lat nauczyciele, rodzice

i logopedzi z powodzeniem używają systemów, które ułatwiają rozu-

mienie mowy w hałasie.

Implanty ślimakowe

Implant ślimakowy jest jednym z największych osiągnięć me-

dycyny i techniki ostatnich 30 lat. Dzięki niemu można zna-

cząco podnieść jakość życia różnych grup pacjentów. Stwa-

rza on realną szansę na wejście w świat dźwięków dzieciom

z całkowitą głuchotą, które nie słyszały od urodzenia. Dzie-

ciom, które słyszały od urodzenia, ale utraciły słuch z różnych

przyczyn w okresie swojego rozwoju, daje możliwość powrotu

do świata dźwięków. Dzieciom niedosłyszącym, u których aparaty

słuchowe nie zapewniają zadawalających efektów, może w sposób istotny poprawić rozumienie mowy.

Nowym wskazaniem do stosowania implantów ślimakowych jest tzw. częściowa głuchota, która charak-

teryzuje się prawidłowym słyszeniem niskich tonów oraz brakiem słyszenia tonów wysokich.

Nowoczesny system implantu ślimakowego złożony jest z części wewnętrznej – implantu, składającego

się z odbiornika i stymulatora elektrycznego wraz z wiązką elektrod, oraz z części zewnętrznej, tzw. proce-

sora mowy. Część wewnętrzna jest wszczepiana operacyjnie, a procesor mowy noszony jest za uchem.

Przetwarza on dźwięki na bodźce elektryczne, które są przesyłane za pomocą fal radiowych do implantu.

Za pośrednictwem elektrod umieszczonych w ślimaku stymuluje się elektrycznie nerw słuchowy, wywo-

łując w nim impulsy nerwowe, które poprzez nerw słuchowy przekazywane są do mózgu. W ten sposób

implant ślimakowy zastępuje uszkodzone komórki słuchowe i wytwarza się tzw. słuch elektryczny.

Rehabilitacja zaburzeń słuchu

Słuch jest prawdziwą potęgą, jeśli chodzi o szeroko rozumiane możliwości rozwoju dziecka i uczenia się!

Niezwykle ważne jest to, aby dziecko wzrastało w otoczeniu ludzi mówiących. Trzeba mówić do dziec-

ka, kiedy tylko nadarza się do tego okazja. Zanurzenie dziecka w strumieniu słów, otaczanie go mową

to warunek, aby pewnego dnia samo podjęło ono próbę zakomunikowania nam czegoś poprzez słowa.

Zachowania językowe osób najbliższych, zwłaszcza matki, są nie tylko prostym wzorem do naśladowania,

ale również dostarczają dziecku informacji, na podstawie których odkryje ono reguły języka. Początkowo

zbuduje własny system pojęć, a następnie przejdzie do samej czynności mówienia. Tak dzieje się zarówno

u dziecka słyszącego, jak i niesłyszącego czy niedosłyszącego. Tę specyficzną dla człowieka umiejętność

wykorzystują w codziennej pracy z dziećmi logopedzi, we współpracy z rodzicami.

Dzieci z ubytkami słuchu, nawet najmniejszymi, nie mogą dobrze odbierać mowy na odległość. To ograni-

czenie ma niebywale negatywne konsekwencje w odniesieniu do życia i funkcjonowania w grupie przed-

szkolnej, a następnie w klasie, ponieważ odległość w słuchaniu jest związana z możliwością biernego,

przypadkowego słuchania i uczenia się. Bardzo małe dzieci w większości uczą się nie przy stoliku logopedy,

lecz podczas zabawy, wtedy gdy mogą słuchać rozmów. A zatem, każdy typ i poziom utraty słuchu lub

jego zaburzenie jest dużą barierą dla dziecka w odbiorze informacji z otoczenia. Stąd potrzeba rehabilitacji,

a w jej programach także bezpośredniego, dydaktycznego nauczania wielu umiejętności językowych, któ-

rych inne dzieci uczą się w sposób naturalny, przypadkowy.

Zalecenia dla dzieci i młodzieży odnoszące się

do profilaktyki zaburzeń słuchu

Warto jest dbać o swoje zmysły, zanim będzie za późno. Niestety w młodym wieku bagatelizuje się te za-

lecenia i zbyt mało przywiązuje się wagi do ostrzeżeń. Poniżej zamieszczamy wykaz podstawowych reguł,

które powinny pomóc długo zachować dobry słuch.

Unikaj hałasu – czyli dźwięków, które są niepożądane i mogą być szkodliwe dla zdrowia. Dźwięki te powodują

rozdrażnienie i zmęczenie, często z towarzyszącym bólem głowy, trudnościami w zasypianiu. To przekłada się

na spadek wydajności nauki i/lub pracy. Hałas o dużym natężeniu, oprócz uszkodzenia słuchu, prowadzi do

schorzeń układu krążenia, układu nerwowego.

Słuchaj dźwięków cichych i średnio głośnych, jak najbardziej zbliżonych do naturalnych, które sprawiają

przyjemność, a nie powodują rozdrażnienia, zmęczenia, pobudzenia, bólów głowy czy pisku w uszach.

Staraj się nie naśladować pod tym względem kolegów karmiących się kakofonią dźwięków.

Oszczędzaj uszy – słuchaj muzyki najlepiej z głośników, a nie poprzez słuchawki, i niezbyt głośno, abyś

mógł/ mogła usłyszeć, co ktoś mówi obok Ciebie.

Oszczędzaj nie tylko uszy, ale również cały organizm – słuchaj muzyki o pełnym spektrum dźwięków różnych

częstotliwości, nie z przewagą basów bardzo niekorzystnie mogą wpływać na emocje, psychikę, układ nerwy,

serce, naczynia krwionośne itp., prowadząc do chorób ogólnoustrojowych.

Unikaj nadmiernego hałasu dyskotekowego, który na początku powoduje odwracalne osłabienie słuchu, mija-

jące po kilku lub kilkudziesięciu minutach, tzw. zmęczenie słuchu, ale następnie wywołuje piski w uszach, a zbyt

często powtarzany powoduje trwały niedosłuch. Należy ograniczać czas przebywania w dyskotece, stosować

stopery. Jeżeli pojawiają się piski i czasowe przytłumienie słuchu, trzeba zrezygnować z dyskotek.

Unikaj wybuchów petardy, kapiszonów oraz strzelania. Dźwięki te są bardzo niebezpieczne dla ucha

i mogą spowodować głuchotę. Pamiętaj również, że jeżeli odpalasz petardę lub strzelasz to nie tylko

Ty możesz być poszkodowany, ale również osoby będące obok Ciebie, które nie wiedziały, kiedy wystrzelisz

i nie zdążyły zatkać uszu.

Nie krzycz nikomu do ucha, nie cmokaj i nie przystawiaj głośno grającego instrumentu, np. trąbki.

Pamiętaj o osłanianiu głowy we wszystkich sytuacjach, które grożą urazem głowy. Urazy głowy podczas

bójek są częstą przyczyną trwałych zaburzeń słuchu. Uderzenie otwartą dłonią w ucho lub piłką może

spowodować bardzo duże uszkodzenie ucha.

Pamiętaj o higienie uszu – uszy należy myć wodą z mydłem i wycierać ręcznikiem. Nie wkładamy żadnych

przedmiotów do przewodu słuchowego. Patyczki z wacikami nie służą do czyszczenia uszu! Wpycha się nimi

woszczynę głębiej do środka i niszczy się w ten sposób naturalny mechanizm oczyszczania ucha. Można przy

tym poważnie uszkodzić błonę bębenkową i ucho środkowe.

Konsultacja lekarza wymagana jest w sytuacjach gdy słyszysz w uszach piski lub gwizdy, gdy nie za-

wsze wszystko dobrze słyszysz i rozumiesz, gdy reagujesz bólem na głośniejsze dźwięki np. na hałas na

przerwie, jeżeli masz częste infekcje górnych dróg oddechowych, szczególnie zapalenia uszu, gdy masz

alergię, problemy z oddychaniem przez nos, gdy chrapiesz, gdy masz zapalenia migdałków oraz jeżeli masz

problemy z pisaniem ze słuchu, z czytaniem, robisz błędy i masz trudności ze skupieniem uwagi

Dzieci z wadą słuchu

w szkole masowej

/Wskazówki i praktyczne rady dla nauczyciel

dea wspólnego nauczania dzieci z wadą słuchu razem z pełnosprawnymi

rówieśnikami w ostatnich latach ma coraz więcej zwolenników i propagatorów. Wiele

dzieci z wadą słuchu czerpie niezaprzeczalne korzyści z nauczania integracyjnego,

jest jednak grupa dzieci, które nie kwalifikują się do pełnej integracji. Jest to

uwarunkowane wieloma czynnikami tkwiącymi w dziecku, jego środowisku domowym

i szkolnym. Problem ten został bardzo trafnie sformułowany przez A. Love:

,,nauczanie wspólne - kiedy to możliwe, nauczanie specjalne - kiedy to

konieczne’’.

Grupa uczniów z wadą słuchu, która może i powinna być objęta pełną lub

częściową integracją stanowi specyficzną społeczność ze względu na bariery

komunikacyjne. Specyfika porozumiewania się z uczniem niedosłyszącym stwarza

szczególne problemy w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Stawia to przed

nauczycielem szkoły masowej, w której uczą się dzieci z wadą słuchu, szczególne

zadania, którym musi sprostać.

Trudności w kontakcie słownym ograniczają zazwyczaj kontakty społeczne -

zarówno z osobami dorosłymi, jak i z rówieśnikami. Powoduje to opóźnienia

w rozwoju społecznym i emocjonalnym, mniejszą zaradność życiową, mniejszą

samodzielność, brak umiejętności rozwiązywania konfliktów w grupie itp.

Dzieci z ciężkim uszkodzeniem słuchu od bardzo wczesnych lat muszą się

więcej uczyć, a nie zawsze są odpowiednio nagradzane i doceniane. Brak im pełnej

akceptacji rodziców i dalszego środowiska. Odbija się to niekorzystnie na ich

prawidłowym rozwoju emocjonalnym.

Dzieci wychowywane nadmiernie rygorystycznie są zahamowane, lękliwe,

brak im poczucia własnej wartości, co przejawia się w braku pewności siebie.

Obawiają się podjąć decyzję, oczekują stałej zachęty i wskazówek od dorosłych, są

im nadmiernie podporządkowane i uzależnione od nich kolei nadmierna opiekuńczość rodziców, próby zaspokojenia wszystkich

zachcianek, wyręczanie w działaniach, sprawia, że dziecko nie jest przyzwyczajone

do obowiązków i rygorów. Powoduje to dysproporcje między poziomem

intelektualnym, a poziomem dojrzałości, w tym przypadku znacznie obniżonym.

Dziecko nie liczy się z potrzebami innych, uważa się za najważniejsze, oczekuje

stałego zainteresowania swoją osobą. Nie umie dzielić się, nie umie czekać na swoją

kolej w zabawie, domaga się ciągłych pochwał, próbuje narzucać swoją wolę innym.

Bardzo często może to być powodem odrzucenia przez grupę rówieśniczą.

Niedojrzałość emocjonalna, przejawiająca się w nadmiernym zahamowaniu,

albo nadmiernym pobudzeniu, utrudnia dziecku korzystanie z lekcji, a kolejnymi

konsekwencjami są: nadmierne izolowanie się od grupy, nieumiejętność

nawiązywania stałych kontaktów uczuciowych, chęć imponowania innym, często

w sposób niekonwencjonalny.

W okresie nauki szkolnej uczeń z wadą słuchu, jeśli tylko pozwala na to czas,

powinien być angażowany do prac na terenie klasy i szkoły. Daje to mu możliwość

zaprezentowania swoich umiejętności i zainteresowań, a także korygowania

niewłaściwych postaw.

Te wszystkie pojawiające się trudności są w pewnym sensie naturalnym

skutkiem wady słuchu. Mogą one być i są skutecznie pokonywane w sprzyjających

warunkach, do których na pewno należy pobyt w szkole masowej.

Opóźnienie rozwoju mowy i języka, z jakim rozpoczyna naukę szkolną niemal

każde dziecko ze znaczną wadą słuchu, zdecydowanie utrudnia mu dorównywanie

rówieśnikom pod względem przyrostu wiedzy i umiejętności.

W jaki sposób nauczyciel może pomóc dziecku niedosłyszącemu

w zdobywaniu wiedzy w szkole masowej?

Podstawowym warunkiem dobrej pracy nauczyciela z dzieckiem z wadą

słuchu jest wnikliwe rozpoznanie umiejętności i możliwości dziecka. Uczeń taki

powinien być pod stałą obserwacją nauczyciela.

Rozpoczynając pracę w klasie nauczyciel powinien wyjaśnić wszystkim

uczniom, jakie trudności może mieć ich niedosłyszący kolega lub koleżanka. Można

powiedzieć im, że podobnie jak okulary służą do korekty wzroku, aparat słuchowy

służy do wzmocnienia dźwięków dochodzących do ucha. Uczniowie powinni

wiedzieć, że niedosłyszący kolega może ich nie usłyszeć albo nie zrozumieć od razu,

ale przecież widzi, myśli, czuje i może być z powodzeniem uczestnikiem wspólnej

nauki i zabawy. To nauczyciel powinien wpłynąć na to, by dziecko z wadą słuchu

Page 3

zostało zaakceptowane przez rówieśników w klasie, ale również on musi wyważyć

swój stosunek do całego zespołu, aby swoją postawą nie spowodować rozdźwięku

i zawiści wśród dzieci. Dlatego dziecko niedosłyszące nie może być faworyzowane,

lecz powinno być traktowane podobnie jak jego pełnosprawni koledzy we wszystkich

sprawach, które nie mają związku z wadą słuchu. Ważną sprawą jest ukazanie

wszystkim dzieciom jak wiele nakładu pracy i czasu wymaga opanowanie wiedzy

i umiejętności przez ich niepełnosprawnego kolegę. Jest to niezmiernie istotna

sprawa w sytuacji, gdy dokonujemy oceny. Dziecko niedosłyszące bardzo pragnie

dobrych ocen i sukcesu. Widzi, że jego rówieśnicy poświęcają znacznie mniej czasu

na naukę. Budzi to żal, zniechęcenie, poczucie inności. Nauczyciel musi zawsze

pamiętać i uświadamiać to uczniom i ich rodzicom, że ocena dziecka z głęboką

wadą słuchu będzie zawsze względna. Relatywność oceny oznacza uwzględnienie

możliwości i obiektywnych ograniczeń dziecka, mimo, że wymagania programowe

wobec niego będą takie same, jak w stosunku do całego zespołu klasowego.

Sprawą zasadniczą, jest zapewnienie podczas lekcji bezwzględnej

widoczności twarzy osoby mówiącej - nauczyciela lub innych uczniów mówiących.

Jest to najistotniejszy czynnik decydujący o możliwości komunikacji między uczniem

z wadą słuchu a słyszącymi.

Przychodząc do szkoły dziecko musi przyzwyczaić się do innego sposobu

mówienia nauczycieli i uczniów w klasie. Wobec tego rozumienie lekcji wymaga od

dziecka bardzo dużego wysiłku, długotrwałej koncentracji uwagi i wyjątkowej

odporności na zmęczenie. Uczestnictwo w każdej lekcji jest samo w sobie trudnym

zadaniem, gdyż wypowiadana jest ogromna liczba zdań, używana intonacja jako

element znaczący, a także wprowadzane pojęcia abstrakcyjne. Wielu informacji

dziecko nie słyszy wcale, albo słyszy je w sposób zniekształcony lub niepełny, że nie

może ich zrozumieć. Najlepiej, gdy nauczyciel w trakcie zajęć przyjmuje pozycję

statyczną znajdując się na podium, nie spaceruje po klasie, nie staje za plecami

ucznia czy plecami do niego, jak ma to miejsce w trakcie pisania na tablicy

i jednocześnie wyjaśnianie tematu. Nauczyciel powinien mówić wyraźnie, naturalnym

głosem, o normalnym natężeniu. Rozumienie utrudnia również nadmierna

gestykulacja, gwałtowność ruchów rąk i głowy, zbyt szybkie tempo mowy (dobrze,

gdy podczas przekazu istotnych treści jest zwolnione), pomyłki językowe i inne ,

zbędne powtórzenia, nieoczekiwane powracanie do wcześniej już poruszanych treści

bez wcześniejszego zasygnalizowania. W przypadku dzieci w młodszym wieku

Page 4

szkolnym, mówiących niewyraźnie, wysokim głosem, wskazane jest, aby nauczyciel

możliwie często rekapitulował wypowiedzi uczniów.

W czasie trwania lekcji należy pozwolić uczniowi na odwracanie się

w kierunku odpowiadającego ucznia (ułatwieniem jest krzesło obrotowe dla dziecka

z wadą słuchu), lub zadbać o takie ustawienie ławek, aby uczeń niedosłyszący

widział twarze kolegów. Dodatkowym ułatwieniem jest zwracanie się do pozostałych

dzieci po imieniu, bardzo pomoże to dziecku niedosłyszącemu szybko zorientować

się, kto odpowiada.

Ważną sprawą jest miejsce ucznia niedosłyszącego w klasie. Aby stworzyć

mu optymalne warunki odbioru mowy, powinien taki uczeń siedzieć w pierwszej lub

drugiej ławce, w rzędzie przy oknie, gdyż ważne jest właściwe oświetlenie twarzy

mówiącego nauczyciela. Nie może ona być ukryta w cieniu, muszą być widoczne

wszystkie części twarzy. Uwaga! - zbyt ostre oświetlenie twarzy nauczyciela, ciemne

okulary, broda, wąsy - utrudniają dziecku odczytywanie mowy z ust.

Dodatkowym utrudnieniem w odbiorze mowy przez aparat słuchowy jest hałas

- rozmowy innych dzieci, hałas na korytarzu, szelest kartek itp. Trzeba pamiętać, że

aparat słuchowy pomaga dziecku niedosłyszącemu, ale nie przywraca prawidłowego

słuchu, wzmacnia tylko siłę dźwięku, a więc nie tylko głos rozmówcy ale i wszelkie

hałasy. Hałas zaś przeszkadza w rozumieniu mowy, dlatego nauczyciel powinien

zwrócić uwagę na to, by stałe miejsce dziecka z wadą słuchu znajdowało się

z daleka od źródła wzmożonego hałasu. Należy zadbać także o wyciszenie hałasu

w klasie (np. filcowe podkładki pod nogami krzeseł). Hałas powoduje złe rozumienie

sytuacji. Dziecko myląc źródła hałasu (myśli, że gwar jest w klasie), może w takiej

sytuacji sam zachowywać się głośno. Innym negatywnym skutkiem hałasu może być

nadmierne wyciszanie aparatu bądź całkowite wyłączenie go. W ten sposób -

w obawie przed kolejnym urazem akustycznym - dziecko pozbawia się możliwości

korzystania z aparatu słuchowego. Hałas uraża słuch, a także sprzyja

dekoncentracji, co utrudnia nadążanie za tokiem lekcji i powoduje nadmierne

zmęczenie.

Dziecko ze znaczną wadą słuchu z reguły ma trudności z nadążeniem za

tokiem zajęć, gdyż nie może jednocześnie wykonywać kilku czynności. Słuchanie

nauczyciela wymaga obserwowania jego twarzy, nie może więc w tym samym czasie

odnaleźć strony w książce, ani rysować, ani przepisywać itp. Dlatego dziecko z w adą

słuchu powinno siedzieć z uczniem zdolnym, zrównoważonym emocjonalnie, na

którego pomoc może w każdej chwili liczyć.

Page 5

Pamiętajmy, że uczniowi z wadą słuchu potrzebna jest pewność znajomości

tematu lekcji, czyli pożądane staje się dostarczanie mu najlepiej z wyprzedzeniem,

pewnego rodzaju ,,szkieletu’’ zajęć, pomagającego we właściwym ukierunkowaniu

się na odbiór, rekonstrukcję i uzupełnienie brakującej wiedzy zarówno w trakcie , jak

i po zakończeniu zajęć. W klasach młodszych te informacje powinni otrzymywać

rodzice. Mogą wówczas przygotować dziecko do odbioru treści lekcji(np.

wprowadzenie i wyjaśnienie nowego słownictwa, ogólne zapoznanie z tematyką).

W klasach drugiego etapu edukacyjnego ta procedura jest również niezbędna.

Na każdym poziomie nauczania daje uczniowi niedosłyszącemu poczucie

bezpieczeństwa. Dbałość o oddzielenie przez nauczyciela, treści istotnych od mniej

istotnych też pomaga uczniowi z zrozumieniu przekazu i podążaniem za tokiem

lekcji, zwłaszcza podczas samodzielnego notowania (w klasach programowo

wyższych). Jeżeli nauczyciel prowadzi lekcję chaotycznie, jest to niemalże

katastrofą. Uczeń ze znacznym ubytkiem słuchu nie ma wówczas możliwości

wspierania się logiką toku lekcji, logiką formułowanych myśli w oparciu o usłyszane

treści; domyśla się zaś tych, których nie dosłyszał.

Zwracając się do dziecka z wadą słuchu, nauczyciel powinien posługiwać się

prostymi zdaniami, a pytania powinny być tak budowane, by swoją konstrukcją

sugerowały dziecku treść pytania. Pytania typu ,,pada deszcz?’’, ,,odrobiłeś lekcje?’’

z reguły nie trafiają do dziecka, gdyż nie słyszy ono intonacji i odczytane z ust zdanie

może przyjąć jako twierdzenie. Po zadaniu pytania wskazane jest danie dziecku

dłuższego czasu na udzielenie odpowiedzi. Trzeba umieć ocenić, czy brak

odpowiedzi wynika z braku wiedzy, czy też z braku zrozumienia pytania. W tym

drugim przypadku należy powtórzyć pytanie, bądź przeformułować je, używając słów

bliższych dziecku.

Bardzo duże problemy mają uczniowie niedosłyszący z wypowiedziami na

tematy dowolne. Przyzwyczajeni są bowiem do bazowania na konkrecie, na

obrazie, nie znają innych strategii myślenia, pozwalających na odejście w kierunku

abstrakcji. Dlatego też należy wychodzić od konkretnych pytań i stopniowo dochodzić

wraz z uczniami do udzielania bardziej oddalonych od konkretów odpowiedzi. W ten

sposób pokazujemy mu jak radzić sobie z tematami ,,wolnymi’’- dla nich zupełnie

abstrakcyjnymi.

Przy omawianiu czytanek, spektakli, lektur, trzeba pomóc dziecku, podając

mu pewien schemat pytań, na które powinno odpowiedzieć. Taki schemat ułatwi

Page 6

dziecku skupienie uwagi na rzeczach istotnych i porządkuje treści, które dziecko

chce przekazać.

Nie mniej ważną sprawą jest nauka pisania. Dzieci z wadą słuchu na ogół

mają dobrą pamięć wzrokową i nie popełniają błędów ortograficznych, tylko

popełniają błędy wynikające z niedosłuchu. Na poprawę umiejętności pisania

możemy wpływać zadając krótkie teksty do przepisywania, zachęcając do

dokładnego czytania i omawiając z dzieckiem popełnione błędy. Błędy gramatyczne

i stylistyczne stają się rzadsze, w miarę jak dziecko opanowuje samodzielnie

czytanie i znajduje przyjemność w tym zajęciu.

Szczególnie wiele trudności sprawia dziecku niedosłyszącemu pisanie ze

słuchu. Dziecko odbiera mowę w sposób bardzo zniekształcony, czasami w sposób

szczątkowy. Pisze więc coś, czego raczej się domyśla z kontekstu zdania. Dlatego

należy dyktować całe zdania lub części zdania mające sens, a unikać dyktowania

pojedynczych

słów.

Nauka

pisania

słuchu

powinna

przebiegać

w ścisłej współpracy z rodzicami. Można pisanie dyktand potraktować jako formę

pracy indywidualnej z uczniem poza lekcjami. W czasie, gdy inni uczniowie piszą

dyktando, uczeń niedosłyszący może pisać inny sprawdzian z zakresu języka

polskiego.

W klasach starszych pisanie ,,kartkówek’, jako sprawdzianu, bez

uwzględnienia ograniczeń dziecka z dusfunkcją słuchu, mija się z celem. Zanim

uczeń zdąży zorientować się, względnie upewnić się, czy właściwie zrozumiał

polecenie lub wyjaśnić to, co było dla niego niejasne, czas przeznaczony na pracę

mija. Dyskusja, jako miara aktywności ucznia na lekcji też nie może stanowić

podstawy oceny, gdyż przy tradycyjnym ustawieniu ławek w rzędach jest on z niej

wyłączony. Kłopotliwe jest też zgłaszanie się ,,na ochotnika’’; przeszkodą są tu

trudności z wypowiadaniem się, spotęgowane obecnością całej klasy. Uczniowie

często wstydzą się własnego głosu. Z tych powodów większość dzieci

niedosłyszących chciałaby odpowiadać tylko przed nauczycielem, np. przed lekcją

wyrecytować wiersz.

W działaniach dydaktyczno-wychowawczych, niezmiernie ważna jest

współpraca nauczyciela z rodzicami dziecka niedosłyszącego. Powinni być

traktowani jako doświadczeni współpracownicy w trudnym procesie nauczania

i wychowania dziecka z wadą słuchu. Każdy sukces ucznia w pokonywaniu

piętrzących się trudności - jest sukcesem jego nauczycieli i rodziców zgodnie

współpracujących.

Page 7

LITERATURA DLA NAUCZYCIELI:

Balejko A,:,,Niedosłuch przyczyną niepowodzeń szkolnych’’

w: Życie Szkoły, nr 1/ 1972

Buryn U., Hulboj T., Kowalska M., Podziemska :„Mój uczeń nie słyszy.

Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych.” MEN, Warszawa 2001

Góralówna M.: „Jak dopomóc uczniowi z uszkodzonym słuchem w klasie

szkoły masowej. Wskazówki dla nauczyciela.”

w: czasopiśmie Słyszę. Nr 10(36), październik 2000, Stowarzyszenie

Przyjaciół Osób Niesłyszących i Niedosłyszących „Człowiek-Człowiekowi”

Kosmalowa J. (red.): „Dziecko z uszkodzonym narządem słuchu w szkole

powszechnej i przedszkolu. Poradnik dla nauczycieli i wychowawców.”

Seria: Zaburzenia słuchu nr 1, Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu przy

współpracy Stowarzyszenia Przyjaciół Osób Niesłyszących i Niedosłyszących

„Człowiek-Człowiekowi’’, Warszawa 1997

Maciarz A.: „Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej.”

WSiP, Warszawa 1992

Skorek E.M.: ,,Dzieci z zaburzeniami mowy wśród rówieśników w klasie

szkolnej’’. Oficyna Wydawnicza,,Impuls’’, Kraków 2000

Opracowanie: Danuta Kurdziałek

,,Ściągawki’’dla nauczyciela

Jak dopomóc uczniowi z uszkodzonym słuchem

w klasie szkoły masowej

Wskazówki te pochodzą z biuletynu wydanego przez Krajowe Laboratorium Akustyczne

(National Acoustic Laboratories, Sydney, Australia). Są pomocne dla nauczycieli szkół

masowych w Polsce, którzy mają w swojej klasie dziecko z uszkodzonym słuchem

i posługujące się aparatem słuchowym.

Wskazówki dla nauczyciela

Zaakceptuj ucznia. Twoja postawa pomoże mu w osiągnięciu postępów. Obserwuj

ucznia, by poznać jego mocne i słabe strony, pamiętając o tym, że problemy ucznia nie

musza być koniecznie związane z ubytkiem słuchu.

Wymagaj od ucznia, aby przystosował się do tych samych reguł, jakie obowiązują innych

kolegów w klasie. Nie stwarzaj mu specjalnych przywilejów w związku z jego

niedosłuchem.

Staraj się wyjaśnić innym uczniom istotę upośledzenia słuchu. Wyjaśnienie tego innym

uczniom przyczyni się do poprawy kontaktów pomiędzy uczniem źle słyszącym, a resztą

klasy.

Klasa szkolna - akustyka i oświetlenie

1. Jeśli to możliwe, zadbaj o to, aby klasa szkolna była wyłożona materiałem

dźwiękochłonnym (np. miękkimi płytkami perforowanymi), by ograniczyć zjawisko

echa. Jeśli jest to nieosiągalne, należy zastosować meble o miękkiej powierzchni,

wykładzinę podłogową i zasłony, w celu przykrycia niektórych gładkich powierzchni

i wytłumienia części hałasów zewnętrznych.

2. Zachęcaj wszystkich uczniów, by ograniczali hałasy, np. stukanie ołówkiem lub

szuranie krzesłem.

3. Staraj się utrzymać niski poziom hałasu w klasie podczas dyskusji oraz zajęć

dowolnych.

4. Wpłyń na nauczycieli w sąsiednich klasach, by utrzymywali względny spokój.

5. Upewnij się, że w czasie zajęć lekcyjnych nie używa się hałaśliwych maszyn,

np. kosiarki na trawniku przed szkołą, wiertarki na korytarzu.

Miejsce w klasie

1. Posadź ucznia tak, aby mógł Ciebie widzieć i słyszeć, a także łatwo się obrócić, aby

patrzeć i słuchać kolegów. W tradycyjnej klasie będzie to oznaczało, że uczeń

powinien siedzieć pierwszej lub drugiej ławce w rzędzie od strony okna (źródło

światła powinno być z tyłu).

2. Jeśli na jedno ucho uczeń słyszy lepiej niż na drugie, powinien siedzieć tak, aby był

zwrócony lepiej słyszącym uchem do rozmówcy.

3. Gdy jakiś uczeń czyta głośno, niech cała klasa patrzy w jego kierunku. Uczeń

z uszkodzonym słuchem, czyniąc tak samo (a jest to mu bardzo potrzebne) nie

będzie się wówczas wyróżniał.

4. Pozwól, aby uczeń w klasie mógł się przemieszczać w zależności od tego, gdzie

dzieją się najważniejsze sprawy.

Twój styl prowadzenia zajęć

1. Aby zwrócić uwagę ucznia zawołaj go po imieniu (unikaj dotykania ucznia).

2. Upewnij się, że uczeń uważa zanim przekażesz mu polecenie lub zadasz pytanie.

3. Wydając polecenie, zwracaj się twarzą ku uczniowi. Nie chodź, gdy do niego

mówisz.

Patrz na ucznia, gdy on mówi. Pomoże Ci to w zrozumieniu i odczytaniu z ust jego

wypowiedzi.

5. Mów zwyczajnym językiem. Unikaj pojedynczych wyrazów stosuj krótkie zdania lub

frazy.

6. Mów w sposób naturalny, w normalnym tempie i z normalną intonacją. Unikaj

przesadnej artykulacji lub krzyku.

7. Staraj się, aby źródło światła było z tyłu ucznia i aby Twoja twarz była oświetlona.

Nie stój przy oknie, gdy jesteś zwrócony ku klasie, wtedy Twoja twarz będzie

w cieniu, a światło będzie świeciło uczniowi w oczy.

8. Mówiąc lub czytając na głos uważaj, aby nie zasłaniać twarzy dłońmi lub książką.

9. Nie mów będąc zwróconym ku tablicy.

10. Używaj jak najczęściej pomocy wizualnych i tablicy. Jeśli omawiasz nowy temat,

zapisz na tablicy słowa kluczowe lub przygotuj uczniowi krótki scenariusz zajęć.

11. Staraj się ograniczać ruchy rąk i głowy (jeśli nauczycielka nosi duże, zwisające

kolczyki, które poruszają się wraz z ruchem głowy, odwraca to uwagę dziecka).

12. Daj uczniowi czas na odpowiedź. Być może będzie potrzebował on upewnienia się,

czego od niego oczekujesz.

13. Jeśli uczeń nie odpowiada na pytanie, powtórz je na wypadek, gdyby nie

uchwycił początku twego pytania. Jeśli nadal nie odpowiada, podaj pytanie w innej

formie.

14. Sprawdź, czy uczeń zrozumiał, co zostało powiedziane. Poleć mu wyjaśnić

lub powtórzyć pytanie. Jeśli tylko zapytasz ,,czy zrozumiałeś?’’, uczeń może

przytaknąć, mimo, że nie zrozumiał.

15. Zadając pytania unikaj takich, które wymagają odpowiedzi ,,tak’’ lub ,,nie’’.

16. Uświadom sobie ograniczone możliwości korzystania z radia i wielu programów

telewizyjnych przez ucznia, jak również problemy związane z korzystania ze

środków społecznego przekazu.

17. Uświadom sobie problemy ucznia z robieniem notatek, literowaniem, dyktandami.

18. Zachęcaj ucznia, aby dawał Tobie znać, gdy czegoś nie usłyszał, nie zrozumiał.

Postawa pełna zrozumienia ze strony kolegi siedzącego obok ucznia źle

słyszącego może być pomocna, lecz z drugiej strony zachodzi niebezpieczeństwo,

że uczeń z wadą słuchu będzie niesamodzielny, zbytnio polegając na partnerze.

19. Gdy uczeń włącza się do rozmowy grupowej w trakcie jej trwania, możesz mu

dopomóc wyjaśniając, o czym jest mowa.

20. Upewnij się, że uczeń zrozumiał za co został skarcony. Nie przyjmuj za pewnik, że

zdaje on sobie sprawę z popełnionego błędu. Mógł nie zrozumieć, czego się od

niego wymaga.

21. Naucz się alfabetu palcowego i języka migowego, jeśli Twój uczeń tego potrzebuje.

22. Uświadom sobie, Ze uczeń może słyszeć raz lepiej, a raz gorzej (poziom słyszenia

może ulegać wahaniom).

23. Wykorzystuj każdą sposobność do indywidualnej pracy z uczniem.

24. Staraj się dowiedzieć jak najwięcej o stanie słuchu ucznia i rozszerzać wiedzę

wszystkich uczniów o uszkodzeniach słuchu.

Dodatkowe problemy związane z uczeniem się

1. Pozostawaj w bliskim kontakcie z rodzicami ucznia niedosłyszącego.

2. Pamiętaj, że upośledzenie słuchu nie jest związane z inteligencją.

3. Zwróć uwagę na kontakty z rówieśnikami. Jeśli są one zaburzone, zbadaj możliwe

przyczyny. Pamiętaj, że przyczyn zaburzeń społecznych interakcji może być wiele.

Warto w sposób obiektywny ocenić, czy są one związane z wada słuchu, czy też

z innymi czynnikami.

4. Pamiętaj, że aparat słuchowy nie czyni z ucznia z uszkodzonym słuchem osoby

normalnie słyszącej.

Na podstawie artykułu opublikowanego w ,,Co słychać? Poradnik dla rodziców dzieci z wadą słuchu’’

Nr1(4)1993,PZG - opracowała Danuta Kur

DZIECKO Z WADĄ SŁUCHU W SZKOLE MASOWEJ

Wczesna diagnostyka uszkodzeń słuchu, prawidłowa rehabilitacja i protezowanie przyczyniają się do tego, że coraz więcej dzieci z uszkodzonym słuchem trafia do szkół ogólnodostępnych, gdzie często nauczyciele nie są dostatecznie przygotowani do pracy z nimi.
To, czy dziecko trafi do szkoły masowej, integracyjnej, dla dzieci słabo słyszących , czy niesłyszących, zależy od stopnia uszkodzenia słuchu, wyników rehabilitacji, od decyzji rodziców. Rodzice niejednokrotnie chcą wypróbować, czy ich dziecko poradzi sobie w szkole ogólnodostępnej. Jednak, gdy napotka ono niesprzyjające warunki, tzn. słabo przygotowanych nauczycieli, brutalność rówieśników i brak akceptacji ze strony ich rodzin (wynikających z nieznajomości zagadnienia), wówczas mogą pojawić się u dziecka poważne problemy emocjonalne i dydaktyczne.

Ogromne znaczenie mają pierwsze dni w szkole.
Wszystkie dzieci nagle znajdują się w nowym środowisku, próbują nawiązać nowe kontakty, tworzą małe grupki.
Dziecko z wadą słuchu stoi na uboczu, ma trudności w komunikowaniu się, czuje się niepewnie. Trudności te są wynikiem kłopotów ze słyszeniem, rozumieniem, niezbyt wyraźną mową. Dziecko staje się powoli obiektem zainteresowania, a następnie wyśmiewania i odrzucenia.
Na nauczycielu spoczywa więc ogromna odpowiedzialność.
Trzeba dzieciom przedstawić nową koleżankę lub kolegę, powiedzieć na czym polega uszkodzenie słuchu, pokazać aparat słuchowy lub implant i wyjaśnić, że urządzenie to poprawia słyszenie, ale nie jest ono takie samo, jak u osoby prawidłowo słyszącej.

Jak dopomóc uczniowi z wadą słuchu - wskazówki dla nauczyciela.

1. Zaakceptuj dziecko - Twoja postawa pomoże mu w robieniu postępów; obserwuj ucznia, poznaj jego mocne i słabe strony; pamiętaj, że problemy ucznia nie zawsze są związane z ubytkiem słuchu.

2. Wymagaj od ucznia - aby przestrzegał tych samych reguł w klasie i szkole, jakie obowiązują pozostałych uczniów; nie stwarzaj dla niego przywilejów tylko dlatego, że gorzej słyszy.

3. W miarę możliwości staraj się utrzymać niski poziom hałasu w klasie, w pomieszczeniach przyległych oraz na zewnątrz (np. upewnij się, że w czasie lekcji nie używa się kosiarki na szkolnym trawniku).

4. Posadź ucznia tak, aby mógł ciebie widzieć i słyszeć, a także łatwo się obrócić, aby patrzeć i słuchać kolegów; pozwól, aby dziecko mogło się przemieszczać w klasie i być tam, gdzie dzieją się najważniejsze sprawy.

5. Nie chodź, gdy mówisz do ucznia, zwracaj się twarzą do niego; patrz na ucznia, gdy on mówi; mów w sposób naturalny, w normalnym tempie i z normalną intonacją; nie zasłaniaj twarzy, gdy mówisz; używaj jak najczęściej pomocy wizualnych i tablicy; powtarzaj pytania; upewnij się czy uczeń zrozumiał pytanie-polecenie; daj mu czas na odpowiedź; zachęcaj ucznia by brał udział w dyskusjach; zachęcaj aby dawał znać, gdy czegoś nie rozumie lub nie nadąża ;

6. Wykorzystaj każdą sposobność do pracy indywidualnej z dzieckiem; zachęcaj wszystkich uczniów i nauczycieli do tolerancji i pomocy;

7. Dowiedz się, jak działają aparaty słuchowe; przypominaj uczniowi o konieczności korzystania z nich;

PAMIĘTAJ:

aparat słuchowy nie uczyni z ucznia z uszkodzonym słychem osoby normalnie słyszącej!
upośledzenie słuchu nie jest związane z inteligencją; wśród osób słabo słyszących i niesłyszących jest taka sama ilość zdolnych i utalentowanych, co wśród populacji osób słyszących.
nieprawidłowe kontakty z rówieśnikami nie zawsze związane są z wadą słuchu; jeśli są one zaburzone, zbadaj ich przyczyny.

Jeśli uda się wychowawcy doprowadzić do sytuacji, że dziecko z wadą słuchu przestanie być ewenementem, a zacznie być zwyczajnym członkiem społeczności klasowej, wówczas jest otwarta droga do sukcesu w nauczaniu.

Materiał opracowała
Izabella Paprocka
surdopedagog

W przypadku podejmowania działań na terenie szkoły w stosunku do uczniów, którzy wymagają dostosowania wymagań edukacyjnych stosuje się odpowiednią procedurę ( zawartą w dokumencie Interwencje kryzysowe w szkole):

Analiza treści opinii Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej i zawartych w niej zaleceń .
Konsultacja z rodzicami dotycząca zaleceń poradni do pracy z dzieckiem (ewentualne uzyskanie zgody rodziców na przekazywanie treści opinii nauczycielom uczącym).
Analiza opinii poradni na posiedzeniu szkolnego zespołu pomocy psychologiczno – pedagogicznej.
Zakwalifikowanie ucznia w oparciu o zalecenia poradni do określone formy pomocy na terenie szkoły (zajęcia korekcyjno – kompensacyjne, terapia pedagogiczna, inne zajęcia specjalistyczne).
Udokumentowanie przyjętych zaleceń do pracy z uczniami. Uzgodnione zmiany w indywidualizacji programu nauczania zawarte są w dokumentacji pedagogicznej.
Przekazanie nauczycielom uczącym w danym zespole klasowym informacji pod kątem dostosowania form i metod pracy realizowanych w ramach programu nauczania z danego przedmiotu.
Konsultacja wychowawcy klasy i pedagoga specjalnego z rodzicami dotycząca podjętych działań wobec ucznia na terenie szkoły. Uzyskanie zgody rodziców na udział dziecka w dodatkowych zajęciach.
Analiza efektywności podjętych działań wobec ucznia – przyjęcie określonego trybu postępowania ewaluacyjnego (np. analiza postępów w nauce, obserwacja ucznia w czasie zajęć, wywiad z nauczycielami, z rodzicami, z uczniem).
Sporządzenie przez wychowawcę klasy oraz zespół ds. pomocy psychologiczno – pedagogicznej pisemnej informacji dotyczącej zakresu pomocy udzielonej uczniowi oraz efektów podjętych działań w danym semestrze, roku szkolnym.
Nakreślenie planu działań na następny okres.

7. Warunki, sposoby oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów o specjalnych potrzebach.

Zgodnie z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania:

Ocenianie ucznia niepełnosprawnego w normie intelektualnej i ucznia z upośledzeniem w stopniu lekkim

Ocenianie, klasyfikowanie i promowanie uczniów niepełnosprawnych odbywa się na zasadach określonych dla uczniów pełnosprawnych. Wewnątrzszkolny System Oceniania zawiera kryteria oceniania uczniów z upośledzeniem w st. lekkim z poszczególnych przedmiotów, opracowane przez pedagogów specjalnych (zał.4).

W stosunku do uczniów niepełnosprawnych mają dodatkowo zastosowanie uregulowania dotyczące dostosowania wymagań edukacyjnych i zwalniania z nauki dodatkowego języka oraz zajęć wychowania fizycznego i informatyki.

Dyrektor szkoły zwalnia ucznia z zajęć wychowania fizycznego czy informatyki na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach uczestniczenia ucznia w tych zajęciach, wydanej przez lekarza oraz na czas określony w tej opinii na prośbę rodziców.

W roku szkolnym 2005/2006 dyrektor szkoły wydał decyzję zwolnienia z zajęć wychowania fizycznego – 2 uczniów na podstawie opinii lekarskiej oraz z nauki dodatkowego języka obcego – 3 uczniów z niedosłuchem na podstawie orzeczenia PPP.

Ocenianie ucznia z upośledzeniem umysłowym

w stopniu umiarkowanym i znacznym

Oceny bieżące i oceny klasyfikacyjne śródroczne i roczne są ocenami opisowymi.

Klasyfikowanie roczne w klasach I-III polega na podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia w danym roku szkolnym i ustaleniu jednej opisowej oceny klasyfikacyjnej oraz opisowej oceny zachowania.

Klasyfikowanie roczne, począwszy od klasy IV polega na podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia w danym roku szkolnym z zajęć edukacyjnych określonych w szkolnym planie nauczania i ustaleniu opisowych ocen klasyfikacyjnych oraz opisowej oceny zachowania.

Pedagodzy specjalni wypracowali Kartę Osiągnięć Ucznia (zał 5), która jest uzupełniana na koniec semestru i roku szkolnego. Stanowi integralną część Arkusza Ocen.

Ucznia promuje się do klasy programowo wyższej, uwzględniając specyfikę kształcenia tego ucznia, w porozumieniu z rodzicami (prawnymi opiekunami).

O ukończeniu szkoły podstawowej postanawia na zakończenie klasy programowo najwyższej rada pedagogiczna, uwzględniając specyfikę kształcenia tego ucznia, w porozumieniu z rodzicami (prawnymi opiekunami).

Kryteria dostosowania wymagań edukacyjnych

i oceniania ucznia dyslektycznego

Dostosowanie wymagań edukacyjnych w przypadku uczniów dyslektycznych nie dotyczy treści programowych, ale metod i form pracy z uczniem. Dysleksja nie daje możliwości obniżenia wymagań jakościowych.

W szkole przestrzegane są prawa ucznia dyslektycznego:

Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, plastyki i muzyki nauczyciel bierze pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć (Dz. U. z 2004 r. Nr 199, poz. 2046).
Na wniosek rodziców, dyrektor szkoły może zwolnić ucznia z obowiązku nauki drugiego języka obcego na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej o głębokiej dysleksji rozwojowej. Zwolnienie może dotyczyć części lub całego okresu kształcenia w danym typie szkoły (Dz. U. z 2004 r. Nr 199, poz. 2046).
Uczniowi dyslektycznemu proponuje się uczestnictwo w różnych zajęciach

specjalistycznych, sprofilowanych pod kątem specyficznych trudności w uczeniu

się (Dz. U. z 2003 Nr 11. poz. 114):

- w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych, gdy na tle dysharmonii rozwojowej występują specyficzne trudności w uczeniu się – zajęcia prowadzi reedukator

- w zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych, gdy uczeń ma niepowodzenia                  i trudności   w nauce szkolnej – zajęcia prowadzi polonista lub matematyk;

- w zajęciach terapeutycznych, gdy specyficzne trudności w uczeniu się                     są złożone, długotrwałe i rzutują na rozległe, znaczące niepowodzenia szkolne – zajęcia prowadzi pedagog szkolny;

- w zajęciach zajęć socjoterapeutycznych dla uczniów z dysfunkcjami                            i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne - zajęcia prowadzi pedagog szkolny;

- zajęć logopedycznych, gdy uczeń ma problemy w komunikacji językowej, które utrudniają naukę – zajęcia prowadzi logopeda.

Podczas wewnątrzszkolnych warsztatów dla nauczycieli, prowadzonych przez pedagoga szkolnego i logopedę, nt.: „Dostosowanie wymagań do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów z dysleksją – prawa i obowiązki uczniów”, na poszczególnych zespołach przedmiotowych (humanistycznym, przyrodniczo-matematycznym), nauczyciele wspólnie opracowali zasady dostosowywania wymagań edukacyjnych do możliwości ucznia z dysleksją na poszczególnych przedmiotach ( zał. 5).

PRACA Z DZIECKIEM NIEDOSŁYSZĄCYM

          Uszkodzenia narządu słuchu powodujące niedosłuch (lekki i umiarkowany ubytek słuchu) stanowią bez wątpienia zagrożenie niepełnosprawnością. Nie podjęte w porę leczenie lub nie zaopatrzenie dziecka w aparaty słuchowe prowadzi do niepełnosprawności nie tylko fizycznej (ograniczenie słyszenia), ale także psychicznej (przede wszystkim ograniczenie kompetencji językowej, komunikacyjnej i poznawczej) i często społecznej (unikanie przez dziecko kontaktów z rówieśnikami, brak aktywności w czasie lekcji).
         Specyficzne zagrożenie stwarzają również głuchoty jednostronne. Mogą one być przyczyną przede wszystkim ograniczenia w sferze funkcji psychicznych i wpływać na osiągnięcia szkolne uczniów. Częstym problemem w tych przypadkach mogą być specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja), a także zaburzenia koncentracji uwagi.
         Jednym z podstawowych warunków prawidłowego rozwoju mowy jest sprawnie działający narząd słuchu. Każdy ubytek słuchu w wieku dziecięcym wpływa w sposób negatywny na rozwój wielu czynności psychicznych, intelektualnych i poznawczych. Dlatego też niezwykle ważne jest wczesne wykrycie niedosłuchu, ustalenie jego lokalizacji, określenie głębokości i zakresu ubytku, poznanie przyczyn. Dla rozwoju mowy dziecka kluczowe znaczenie ma czas ujawnienia się niedosłuchu, który nie rozpoznany w zależności od głębokości i zakresu może uniemożliwić, bądź zahamować rozwój mowy, a nawet spowodować cofanie się jej.
         W zależności od rodzaju uszkodzenia słuchu pojawiają się charakterystyczne trudności:
NIEDOSŁUCH:
-         nie wszystkie elementy mowy potocznej są identyfikowane,
-         odbierany dźwięk jest nie tylko słabszy, ale także zdeformowany,
-         trudności w rozumieniu cichej mowy,
-         problemy z rozróżnianiem głosek wysokich,
-         zmęczenie spowodowane stałą koncentracją uwagi słuchowej – wyłączanie się,
-         ubogi słownik, nieprawidłowa składnia, zaburzenia artykulacyjne,
-         nieprawidłowości w zmiękczaniu spółgłosek – uproszczenia grup spółgłoskowych,
CENTRALNE ZABURZENIA SŁUCHU:
-         zaburzenie lokalizacji źródła dźwięku,
-         zaburzenie rozpoznawania wzorców dźwięków, czyli porównywanie aktualnie słyszanych dźwięków z wzorcami głosek i sylab utrwalonych w pamięci słuchowej,
-         zaburzenie analizy czasowej sygnału dźwiękowego, trudności w rozróżnieniu głosek typu: p, b, d,
-         zaburzona umiejętność rozumienia mowy zniekształconej,
-         zaburzona umiejętność rozumienia mowy w obecności sygnału zagłuszającego,
GŁUCHOTY JEDNOSTRONNE:
-         problemy ze skupieniem uwagi na tekstach słownych,
-         nieprawidłowa artykulacja,
-         zaburzenia tempa mówienia,
-         występowanie jąkania (jąkanie w toku mówienia),
-         logofobia – lęk przed mówieniem,
-         kłopoty w przyswajaniu ortografii,
-         problemy z syntetycznym ujmowaniem faktów,
-         zaburzenia koncentracji uwagi,
-         zaburzona percepcja muzyki,
-         brak aktywności w czasie zajęć szkolnych, wycofywanie się,
-         trudności w czytaniu i pisaniu na skutek ograniczenia umiejętności słuchowej analizy i syntezy głoskowej, a także zaburzenia lateralizacji słuchowej,
-         brak poczucia rytmu,
Zaburzenia słuchu nie dają możliwości analizy danych o emocjach zawartych w wypowiedziach. Dzieci nie odbierają barwy głosu, jego natężenia i melodii, nie pozwala im to oceniać stanów emocjonalnych osób z najbliższego otoczenia. Brak tych informacji może powodować u dziecka stan niepewności, często zagrożenia, może być przyczyną niepokojów i lęków i przejawiać się izolowaniem lub agresją. Może również przeszkadzać dziecku w nawiązywaniu relacji koleżeńskich, czy przyjaźni, a także utrudniać kontakt z nauczycielem.
Żeby przystąpić do rehabilitacji, która będzie skuteczna należy oprócz diagnozy medycznej (laryngologicznej, foniatrycznej i lekarzy innych specjalności) uwzględnić diagnozę psychologiczną, pedagogiczną i logopedyczną. Tylko takie wielospecjalistyczne działania sprzyjają właściwemu wyborowi odpowiedniej dla dziecka metody terapii i zapewniają mu tym samym szansę prawidłowego rozwoju.

TERAPIA DZIECI Z NIEDOSŁUCHEM

Ćwiczenia logopedyczne nad prawidłową artykulacją głosek
W przypadku zaburzeń artykulacji konieczne jest zastosowanie ćwiczeń logopedycznych korygujących nieprawidłową wymowę. Wprowadzamy takie ćwiczenia wtedy, kiedy dziecko opanowało umiejętność komunikowania się językowego i ćwiczenia te nie zniechęcają do mówienia.
W pracy korekcyjnej wyróżnia się 3 etapy:
- przygotowawczy – polega na usunięciu przyczyn powodujących wadliwą artykulację ( dyslalię ) – ćwiczenia: słuchowe, motoryki narządów mowy, w przypadku wad organicznych ( krótkie wędzidełko, wady zgryzu, przerost migdałków ) potrzebna jest pomoc specjalisty – foniatry, ortodonty,
- wywołanie głoski – stosuje się metody logopedyczne, które maja na celu wytworzenie w odpowiednim miejscu narządów mowy potrzebnej artykulacji, tak by brzmienie danej głoski było zgodne ze społeczną normą ortofoniczną. Sposoby uzyskania brzmienia danej głoski:
- dźwięczność lub bezdźwięczność – drganie wiązadeł głosowych,
- ustność lub nosowość – powietrze przechodzi przez usta lub nos ( nosowe: n, m, ń ),
- twardość lub miękkość – zależy od ułożenia środka języka, jeżeli środek języka jest uniesiony występuje głoska miękka,
- stopień zbliżenia narządów mownych: zwarcie, szczelina, półotwarcie,
- miejsce artykulacji – zależy od układu całej masy języka i układu warg. Wyróżniamy głoski: wargowe, wargowo – zębowe, przedniojęzykowo – zębowe, przedniojęzykowo – dziąsłowe, środkowojęzykowe, tylnojęzykowe. Gdy dziecko nie wymawia większej liczby głosek, należy przestrzegać zasad kolejności wywoływania brakujących dźwięków:
1. rozpoczynamy pracę od głosek, które przy prawidłowym rozwoju pojawiają się najwcześniej,
2. rozpoczynamy od głosek, które dziecko różnicuje słuchowo,
3. wywołujemy głoski, których artykulacja jest łatwiej kontrolowana wzrokowo,
4. rozpoczynamy od głosek, których wadliwa postać jest mniej utrwalona,
5. zaczynamy od głosek, które pojawiają się czasami w pewnych wyrazach.
- utrwalenie artykulacji – kształtowanie prawidłowych nawyków artykulacyjnych, najpierw utrwalamy głoski w sylabach, później w wyrazach. Stopniując trudności rozpoczynamy utrwalanie w pozycji: nagłosu, śródgłosu i wygłosu. Następnie przechodzimy do wymowy głosek w zdaniach, wierszach, opowiadaniu. Jeżeli dziecko wymawia dana głoskę, przechodzimy do pracy nad artykulacją kolejnej głoski.

Ćwiczenia kształtujące słuch
Kategorie dźwięków pełniących rolę sygnałów:
- dźwięki świata zewnętrznego: głosy ludzkie, zwierząt, dźwięki naturalne (szum wiatru, deszcz, itp.), dźwięki różnych urządzeń,
- dźwięki muzyczne,
- dźwięki mowy.
Podstawowe rodzaje percepcji słuchowej:
- słuch przedmiotowy,
- słuch muzyczny,
- słuch mowny.
W procesie percepcji dźwięków można wyróżnić podstawowe funkcje słuchowe: recepcja dźwięków (słyszenie), lokalizacja, rozróżnianie i identyfikowanie, różnicowanie (semantyzacja), pamięć słuchowa, uwaga słuchowa, lateralizacja i kontrola słuchowa.
Uważa się, iż percepcja dźwięków świata zewnętrznego jest bardziej podstawowa niż percepcja dźwięków mowy – dlatego ta pierwsza określana jest mianem I układu sygnałowego, a druga – układem II sygnałowym.

TERAPIA DZIECI Z CENTRALNYM ZABURZENIEM SŁUCHU

Postępowanie terapeutyczne opiera się na trzech filarach:
- poprawa środowiska akustycznego w szkole,
- stosowanie technik kompensacyjnych umożliwiających dziecku przezwyciężenie istniejących trudności,
- bezpośrednia interwencja terapeutyczna – trening słuchowy, którego celem jest poprawa wyższych funkcji słuchowych.
Trening słuchowy obejmuje ćwiczenia:
- różnicowanie głośności i wysokości dźwięków,
- rozdzielczości czasowej, percepcji kolejności zdarzeń akustycznych,
- rozumienie mowy w hałasie,
- uwagi słuchowej,
- lokalizacji źródła dźwięków,
- krótkotrwałej pamięci słuchowej,
- rozumienie mowy w obecności sygnału konkurującego.

Postępowanie terapeutyczne opiera się na trzech filarach:- poprawa środowiska akustycznego w szkole,- stosowanie technik kompensacyjnych umożliwiających dziecku przezwyciężenie istniejących trudności,- bezpośrednia interwencja terapeutyczna – trening słuchowy, którego celem jest poprawa wyższych funkcji słuchowych. - różnicowanie głośności i wysokości dźwięków,- rozdzielczości czasowej, percepcji kolejności zdarzeń akustycznych,- rozumienie mowy w hałasie,- uwagi słuchowej,- lokalizacji źródła dźwięków,- krótkotrwałej pamięci słuchowej,- rozumienie mowy w obecności sygnału konkurującego.

TERAPIA DZIECI Z GŁUCHOTĄ JEDNOSTRONNĄ

         W przypadku prawostronnych uszkodzeń słuchu mogą wystąpić trudności w przyswajaniu mowy i kształtowaniu się umiejętności komunikacyjnych. Dlatego wskazane są:
- ćwiczenia uwagi słuchowej – uczeń może mieć problem ze skupieniem uwagi na tekstach słownych,
- ćwiczenia semantyzacji dźwięków mowy – problemy z rozumieniem, co wymaga powtarzania wypowiedzi lub nieco wolniejszego mówienia,
- ćwiczenia rozwijające słuch fonemowy i fonetyczny,
- stymulowanie rozwoju sprawności artykulacyjnych i korygowanie nieprawidłowości artykulacji,
- w przypadku pojawienia się oznak niepłynności, zaburzeń tempa mówienia należy prowadzić ćwiczenia rytmizacji mówienia,
- możliwe jest wystąpienie jąkania – należy bezwzględnie zastosować wybrany program terapeutyczny by nie dopuścić do logofobii (lęku przed mówieniem), która może doprowadzić do zaburzeń komunikacji językowej,
- ćwiczenia prowadzenia konwersacji w różnych sytuacjach.
         Mogą pojawić się problemy w przyswajaniu wiedzy wymagające logicznego porządkowania faktów. Może okazać się potrzebna pomoc w:
- przyswajaniu ortografii,
- nauczaniu przedmiotów ścisłych,
- koncentracji uwagi na wybranych zagadnieniach.

W przypadku pojawienia się trudności w nauce czytania i pisania – dyslaksja – należy:
- prowadzić ćwiczenia słuchowej analizy i syntezy głoskowej,
- zwiększyć ilość czasu na głośne czytanie,
- kontrolować tempo czytania,
- uczyć czytania ze zrozumieniem,
- korygować zmiany struktury wyrazu.
W przypadku lewostronnych uszkodzeń zasadniczym problemem może stać się kontrolowanie emocji. Barwa głosu, jego natężenie, melodia pozwalają ocenić emocjonalne stany u osób z najbliższego otoczenia. Brak tych informacji może powodować u dziecka stan niepewności, zagrożenia, lęku, izolowania się lub agresji. Może utrudniać w nawiązywaniu relacji koleżeńskich. W takich przypadkach potrzebna jest pomoc psychologa.
         W nauce dziecko może preferować przedmioty ścisłe. Trudności z językiem polskim mogą wynikać z braku umiejętności całościowego postrzegania problemów.
Dziecko może mieć trudności z poczuciem rytmu, odtwarzaniem melodii piosenek, nauką gry na instrumencie.

         W przypadku prawostronnych uszkodzeń słuchu mogą wystąpić trudności w przyswajaniu mowy i kształtowaniu się umiejętności komunikacyjnych. Dlatego wskazane są:- ćwiczenia uwagi słuchowej – uczeń może mieć problem ze skupieniem uwagi na tekstach słownych,- ćwiczenia semantyzacji dźwięków mowy – problemy z rozumieniem, co wymaga powtarzania wypowiedzi lub nieco wolniejszego mówienia,- ćwiczenia rozwijające słuch fonemowy i fonetyczny,- stymulowanie rozwoju sprawności artykulacyjnych i korygowanie nieprawidłowości artykulacji,- w przypadku pojawienia się oznak niepłynności, zaburzeń tempa mówienia należy prowadzić ćwiczenia rytmizacji mówienia, - możliwe jest wystąpienie jąkania – należy bezwzględnie zastosować wybrany program terapeutyczny by nie dopuścić do logofobii (lęku przed mówieniem), która może doprowadzić do zaburzeń komunikacji językowej,- ćwiczenia prowadzenia konwersacji w różnych sytuacjach.
        Mogą pojawić się problemy w przyswajaniu wiedzy wymagające logicznego porządkowania faktów. Może okazać się potrzebna pomoc w:- przyswajaniu ortografii,- nauczaniu przedmiotów ścisłych,- koncentracji uwagi na wybranych zagadnieniach.
         W przypadku pojawienia się trudności w nauce czytania i pisania – dyslaksja – należy:- prowadzić ćwiczenia słuchowej analizy i syntezy głoskowej,- zwiększyć ilość czasu na głośne czytanie,- kontrolować tempo czytania,- uczyć czytania ze zrozumieniem,- korygować zmiany struktury wyrazu.
         W przypadku lewostronnych uszkodzeń zasadniczym problemem może stać się kontrolowanie emocji. Barwa głosu, jego natężenie, melodia pozwalają ocenić emocjonalne stany u osób z najbliższego otoczenia. Brak tych informacji może powodować u dziecka stan niepewności, zagrożenia, lęku, izolowania się lub agresji. Może utrudniać w nawiązywaniu relacji koleżeńskich. W takich przypadkach potrzebna jest pomoc psychologa.
         W nauce dziecko może preferować przedmioty ścisłe. Trudności z językiem polskim mogą wynikać z braku umiejętności całościowego postrzegania problemów.
          Dziecko może mieć trudności z poczuciem rytmu, odtwarzaniem melodii piosenek, nauką gry na instrumencie.

KSZTAŁCENIE DZIECI Z WADĄ SŁUCHU W SYSTEMIE

INTEGRACYJNYM JAKO WYZWANIE DLA SURDOPEDAGOGIKI

W artykule zamierzam zogniskować uwagę na pedagogice rewalidacyj-

nej, rehabilitacyjnej osób z wadą słuchu, tzn. na surdopedagogice,

a mówiąc ściślej – na ewolucji przedmiotu, metod i form organizacyj-

nych stosowanych przez teoretyków i praktyków zajmujących się tym

działem pedagogiki specjalnej. A jest to dział o dużej doniosłości, po-

nieważ liczba osób o różnym stopniu uszkodzenia słuchu, poczynając

od głębokiej głuchoty, a kończąc na stosunkowo niewielkim ubytku słu-

chu, jest w Polsce znacząca. Problemy osób niesłyszacych i słabo sły-

szacych nie są więc problemami marginalnymi, ponieważ dotyczą po-

nad ośmiuset tysięcy Polaków. Wielkość tej populacji – mimo postępów

w medycynie – nieznacznie się tylko zmienia. Powodowane jest to na-

stępującymi czynnikami: poważne uszkodzenia słuchu są na ogół nie-

uleczalne; głównych przyczyn uszkodzeń słuchu nie udaje się zlikwido-

wać na drodze profilaktyki, ponieważ aż 30% z nich jest uwarunkowa-

nych genetycznie; uszkodzenie słuchu często powodowane jest przez

czynniki związane ze zjawiskami cywilizacyjnymi, np. przez substancje

toksyczne, w tym leki.

wstępie kilka uwag terminologicznych. Jeżeli pedagogikę specjalną

będziemy uważać – jak to np. czyni W. Dykcik (2001) – za naukę

szczegółową pedagogiki, której przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie

i wychowanie osób z odchyleniami od normy, to w zależnoœci od rodzaju i cha-

rakteru owych odchyleń (które mogą być powyżej i poniżej normy) wyróżnia-

my takie działy i dziedziny pedagogiki specjalnej jak: pedagogika rewalidacyj-

na i rehabilitacyjna; pedagogika lecznicza i terapeutyczna; pedagogika resocjali-

zacyjna; pedagogika korekcyjna oraz pedagogika zdolnych i uzdolnionych.

Z danych statystycznych wynika, że co szósty uczeń (pomiędzy 6. a 18. ro-

kiem życia) ma zaburzenia słuchu. Znaczy to, że problem dotyczy ponad milio-

na dzieci i młodzieży. Znaczna ich liczba ma uszkodzony słuch w stopniu lek-

kim bądŸ uszkodzenia jednostronne. Liczbę uczniów z uszkodzeniem słuchu

w stopniu umiarkowanym ocenia się na około 70–90 tys., natomiast liczba osób

z uszkodzeniem słuchu w stopniu znacznym i głębokim wynosi około 6 tys.

Uszkodzenie słuchu w każdym przypadku stanowi dla jednostki poważny

problem, który polega głównie na utrudnieniach w przyswojeniu języka i poro-

Page 11

SZKOŁA SPECJALNA 5/2006

331

KSZTAŁCENIE DZIECI Z WADĄ SŁUCHU W SYSTEMIE INTEGRACYJNYM JAKO WYZWANIE DLA...

zumiewaniu się z innymi ludŸmi. Konsekwencje uszkodzenia słuchu mogą być

jednak różne w zależnoœci od rodzaju i stopnia zaburzenia, a przede wszystkim

zależeć od skali ograniczenia zdolnoœci odbierania dŸwięków mowy i rozumie-

nia wypowiedzi. Ta z kolei zdolnoœć zależy od tego, czy uszkodzenie słuchu do-

tknęło osobę dorosłą, czy dziecko i kiedy nastąpiło, a zatem – czy jest to uszko-

dzenie prelingwalne, perilingwalne czy postlingwalne. Dlatego problemy osób

z uszkodzeniem słuchu nie są jednakowe.

Z tego też powodu sudopedagogika poszukuje optymalnych metod rehabili-

tacji, wychowania i kształcenia dzieci niesłyszacych i słabo słyszących. W związ-

ku z tym, że najpoważniejszą konsekwencją zaburzenia słuchu są znaczne trud-

noœci w przyswojeniu języka i mowy werbalnej przez dziecko, opracowano wie-

le metod, których celem jest pokonanie ograniczeń powodowanych wadą słu-

chu, głównie w zakresie umiejętnoœci komunikowania się z otoczeniem. Obecnie

wyróżnia się jedenaœcie sposobów komunikowania się osób niesłyszących, które

to sposoby można uporządkować w trzy grupy: unimodalne – poprzez słuch,

czytanie mowy z ust, alfabet palcowy (daktylografia), znaki języka migowego

(ideografia); bimodalne – poprzez słuch i odczytywanie mowy z ust; słuch

i daktylografię; słuch i znaki języka migowego; odczytywanie mowy z ust i zna-

ki, języka migowego; czytanie mowy z ust wspomagane daktylografią; multi-

modalne – poprzez odczytywanie z ust, słuch oraz daktylografię; czytanie z ust,

słuch oraz znaki ideograficzne.

Przedstawiony podział, chociaż porządkuje informacje dotyczące sposobów

komunikacji osób niesłyszących, nie pokazuje, jakie metody stosuje się w celu

rozwinięcia tych sposobów. Podejœcie unisensoryczne w procesie rozwoju mo-

wy dzieci z wadą słuchu opiera się głównie na wykorzystaniu jednego ze zmy-

słów. Podstawą jest wzrok – dziecko odczytuje mowę z ust, a także odczytuje

znaki ideograficzne i daktylograficzne języka migowego. Zachowane resztki

słuchowe pełnią w tym wypadku w komunikacji dziecka rolę drugorzędną.

W innym rozumieniu stanowiska unisensorycznego to właœnie słuch (pomimo

tego, że jest uszkodzony) sprawuje wiodącą funkcję w procesie kształtowania

mowy dziecka z wadą słuchu. Przykładem jest tu metoda audytywno-werbal-

na, której istota polega na stymulowaniu ograniczonego pola słuchowego, roz-

wijaniu zdolnoœci do akustycznego odbioru oraz przetwarzania odbieranych

dŸwięków, a tym samym rozwijania mowy drogą słuchową.

Z kolei multisensoryczne podejœcie do rozwijania umiejętnoœci komunikowa-

nia się dziecka z wadą słuchu zakłada równoczesne wykorzystanie kilku modal-

noœci. Można w tym wypadku wymienić: ekspresję słowną (mowa ustna), wzro-

kową percepcję mowy (odczytywanie z ust), słuchową percepcje mowy, stoso-

wanie systemów ustno-manulanych (system językowo-migowy), manualnych

(język migowy klasyczny), gestów naturalnych, mimiki i pantomimiki oraz pi-

sma (Périer 1992).

Obecnie coraz częœciej mówi się o tzw. wychowaniu dwujęzykowym dzieci

z głębokim uszkodzeniem słuchu. Klasyczny język migowy traktowany jest ja-

ko pierwszy macierzysty język dziecka, a język ojczysty w mowie i piœmie – ja-

ko jego drugi język (Tomaszewski 2005).

Page 12

O podejœciu multisensorycznym w nauczaniu porozumiewania się osób nie-

słyszących mówi się także wtedy, gdy nie bierze się pod uwagę manualnych

metod komunikacji, lecz wielozmysłowy odbiór mowy werbalnej poprzez

słuch, wzrok, dotyk i odbiór wibracji. Akcentuje się w tym podejœciu stałe uży-

wanie mowy dŸwiękowej, odczytywanie mowy z ust i wczesne włączanie pi-

sma w proces przyswajania języka. Z uwagi na duże trudnoœci z odczytywa-

niem mowy z ust (które jest procesem niezwykle złożonym) wprowadza się do

komunikacji system wspomagający, czyli tzw. fonogesty (cued speech). Są to spe-

cjalne ruchy ręki towarzyszące mówieniu, które pomagają dokładnie odczyty-

wać wypowiedzi z ust (Krakowiak 1996).

Każda z wymienionych metod rozwijania umiejętnoœci komunikacyjnych

opiera się na innych założeniach. Wynika to z koniecznoœci dostosowania nau-

czania do specyficznych zaburzeń i indywidualnych potrzeb dziecka z uszko-

dzonym słuchem.

Jeszcze stosunkowo niedawno doœć powszechne było przekonanie, że kształ-

cenie dzieci niepełnosprawnych, w tym dzieci z wadą słuchu, powinno mieć

charakter segregacyjny i kompensacyjny. Obecnie przekonanie to ustępuje miej-

sca idei kształcenia integracyjnego, które początkowo tylko z trudem torowało

sobie drogę, a dzisiaj uznawane jest – z pewnymi zaledwie wyjątkami – za roz-

wiązanie zasadne tak z teoretycznego, jak i praktycznego punktu widzenia. Ten-

dencja ta w pewnej mierze wynika z zastrzeżeń, jakie stawiano szkolnictwu spe-

cjalnemu, a mianowicie:

nadmiernie opiekuńczej i ochraniającej atmosfery w specjalnych oœrodkach

szkolno-wychowawczych,

ograniczeń w komunikacji językowej do rówieœników o podobnym – na ogół

niskim – poziomie rozwoju językowego, a tym samym słabej umiejętnoœci po-

rozumiewania się niesłyszących ze słyszącymi,

ograniczeń w zakresie stymulacji do normalnego rozwoju i przystosowania

społecznego oraz

kształtowania izolacyjnych postaw społecznych.

Projekt integracyjnego kształceniu dzieci z wadą słuchu nie jest nowy i wyni-

ka w dużym stopniu z ustawicznego poszukiwania skutecznych metod naucza-

nia mowy i języka dzieci niesłyszących oraz dążenia do włączenia osób z uszko-

dzonym słuchem w normalne społeczeństwo. Próby takiego kształcenia podej-

mowane były już w XIX w. i wiążą się z poglądami S. Heinicke (twórcy i zwo-

lennika czystej metody oralnej), a także z póŸniejszą działalnoœcią J.B. Grasera

i F.M. Hilla, którzy w 1821 r. podjęli próbę kształcenia dzieci niesłyszących ze

słyszącymi (Dryżałowska 1997).

Obecnie realizacja koncepcji wspólnej, zintegrowanej edukacji dzieci z wadą

słuchu z rówieœnikami słyszącymi staje się jednym z ważniejszych wyzwań, ja-

kie stanęły przed pedagogiką specjalną i ogólną.

Sukces kształcenia i wychowania integracyjnego dzieci niesłyszących i słabo

słyszących, którego gorącym zwolennikiem i propagatorem był swego czasu

profesor Aleksander Hulek, zależy od wielu czynników, w tym: tkwiących w sa-

mym dziecku (głębokoœć uszkodzenia słuchu), jego możliwoœciach i aspiracjach;

SZKOŁA SPECJALNA 5/2006

332

MAŁGORZATA KUPISIEWICZ

Page 13

SZKOŁA SPECJALNA 5/2006

333

postawach prointegracyjnych nauczycieli i rówieœników niepełno- i pełno-

sprawnych; warunkach, jakimi szkoła dysponuje, aby zaspokoić potrzeby

uczniów z deficytami rozwojowymi, a także specjalistycznego przygotowania

nauczycieli szkół ogólnodostępnych do sprawowania funkcji rewalidacyjnych.

Wynika stąd, że chociaż edukacja integracyjna dzieci niepełnosprawnych z peł-

nosprawnymi, w tym dzieci z wadą słuchu, staje się coraz bardziej powszechna,

nie jest i nie powinna stać się – jak mniemam – jedyną formą kształcenia i wy-

chowania dzieci z wadą słuchu. Ponadto należy zdawać sobie sprawę, że urze-

czywistnienie koncepcji integracyjnego kształcenia dzieci z uszkodzonym na-

rządem słuchu wiąże się z pokonywaniem wielu trudnoœci. Analizę niektórych

spoœród tych trudnoœci przedstawię w dalszej częœci tego opracowania.

Wrodzona bądŸ nabyta wada słuchu jest uszkodzeniem, które stanowi o pew-

nej specyfice rozwoju osobowoœci, a także decyduje o osiągnięciach w wielu sfe-

rach życia dziecka dotkniętego nią. Badania „przesiewowe“ słuchu, przeprowa-

dzane obecnie już w pierwszych miesiącach życia dziecka, umożliwiają bardzo

wczesne podjęcie działań rehabilitacyjnych. Dzięki postępowi w zakresie elek-

troniki, coraz doskonalszym aparatom słuchowym i wprowadzeniu w latach 80.

i 90. ubiegłego wieku implantów ślimakowych do rutynowej praktyki klinicz-

nej, możliwe staje się przezwyciężenie, a przynajmniej ograniczenie niszczącego

wpływu, który głuchota i niedosłuch mogą wywierać na życie jednostki.

Nie ulega jednak wątpliwoœci, że zależnie od stopnia uszkodzenia słuchu mo-

gą w mniejszej lub większej mierze wystąpić charakterystyczne zaburzenia

w rozwoju mowy i odbiorze dŸwięków, co w konsekwencji powoduje specyficz-

ne trudnoœci szkolne dzieci z wadą słuchu uczące się w klasach integracyjnych.

Warto więc bliżej przyjrzeć się, jaki wpływ może mieć głębokoœć uszkodzenia

słuchu u dziecka na pojawienie się specyficznych trudnoœci w nauce szkolnej.

Mimo że wymieniłam tak wiele trudnoœci, z jakimi zmagają się dzieci z wadą

słuchu, warto podkreœlić, że rozpoczynając naukę w szkole masowej czy inte-

gracyjnej, dzieci te mają szansę na szeroko rozumiane powodzenie szkolne, tj.

pozytywne wyniki kształcenia oraz udane społeczno-emocjonalne funkcjono-

wanie w grupie rówieœniczej. Wymaga to jednak od otoczenia szkolnego rozu-

mienia ich sytuacji i wsparcia. Chodzi też o to, aby nauczyciel potrafił odróżnić

problemy ucznia wynikające z wady słuchu od problemów innego typu i umiał

dziecku pomóc.

Trudnoœci w odbiorze dŸwięków drogą słuchową to podstawowa konsekwen-

cja utraty lub ograniczenia słuchu. Może ona wyzwalać wiele następstw wtór-

nych, przede wszystkim w zakresie możliwoœci naturalnego przyswajania mo-

wy werbalnej. Fakt ten pociąga za sobą ograniczenia i problemy dotyczące przy-

swojenia języka i porozumiewania się. To, że dziecko nie słyszy oraz ma trud-

noœci w posługiwaniu się mową werbalną, może rzutować na inne sfery jego

funkcjonowania, w tym na rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny.

Trzeba jednak pamiętać, że każde dziecko z wadą słuchu jest inne, w związku

z czym nieco inaczej przebiega jego rozwój. Rozwój ten uwarunkowany jest wie-

loma czynnikami, w tym głównie takimi, jak (Holboj 2005):

wiek, w którym nastąpiła utrata słuchu;

KSZTAŁCENIE DZIECI Z WADĄ SŁUCHU W SYSTEMIE INTEGRACYJNYM JAKO WYZWANIE DLA...

Page 14

SZKOŁA SPECJALNA 5/2006

334

stopień i rodzaj uszkodzenia;

czas, w jakim dziecko zaczęło nosić aparaty słuchowe i zostało poddane efek-

tywnej rehabilitacji słuchu i mowy;

współwystępowanie innych wad;

œrodowisko wychowawcze;

aktywny i œwiadomy udział rodziców w procesie kształtowania mowy i wspo-

magania rozwoju dzieck

Foniatryczne uwarunkowania niepowodzeń szkolnych

Phoniatric causes of learning failures

Andrzej Obrębowski

z Kliniki Foniatrii i Audiologii Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. dr h.c. Antoni Pruszewicz

Summary
Learning disabilities of children suffering from some communication disorders in mainstream school were overwied (hypoacusis, central hearing and speech disorders, disorders of articulation, dysfluency).

Jest rzeczą oczywistą, że wszelkie zaburzenia procesu komunikatywnego, a więc słuchu, głosu, mowy i języka w mniejszym lub większym stopniu wpływają na efektywność nauki w szkole podstawowej. Fizjopatologią procesu komunikatywnego zajmuje się dyscyplina medyczna – foniatria. Dlatego też lekarz-foniatra powinien zaburzenia te diagnozować i ustalać plan rehabilitacji przy ścisłej współpracy z psychologiem, logopedą, pediatrą, neurologiem dziecięcym czy też psychiatrą (6). Szczególnie cenna jest współpraca z logopedami, którzy w sposób praktyczny realizują zalecenia rehabilitacyjne, bowiem ich uwagi i obserwacje pomagają często w ustaleniu ostatecznego rozpoznania (11).

Chciałbym omówić możliwość niepowodzeń w nauce szkolnej na skutek:

1. różnego stopnia niedosłuchu,

2. ośrodkowych zaburzeń słuchu i mowy,

3. zaburzeń artykulacji,

4. braku płynności mowy.

Dziecko niedosłyszące w szkole masowej budzi zainteresowanie środowiska, ale nie zawsze jest ono w środowisku tym akceptowane. Szacunkowo przyjmuje się, że w Polsce około 1,79% populacji ma obustronny niedosłuch utrudniający porozumiewanie się i wymagający zaprotezowania i rehabilitacji procesu komunikatywnego. W populacji polskiej odsetek dzieci z zaburzeniami słuchu w wieku od 1 do 7 roku życia wzrasta od około 0,5% do 2% (14). Przeprowadzone w naszej Klinice badania selekcyjne słuchu u dzieci w wieku szkolnym wykazały zaburzenia w około 10% przy czym odsetek ten był najniższy w środowisku wielkomiejskim, a najwyższy w środowisku wiejskim (10). Oczywiście zaburzenia słuchu typu przewodzeniowego są częstsze, aniżeli typu odbiorczego i to aż 12-krotnie u dzieci w wieku 6-7 lat (2).

Przewaga niedosłuchów przewodzeniowych nad odbiorczymi maleje z wiekiem.

Niedosłuchy przewodzeniowe zazwyczaj cofają się po leczeniu laryngologicznym obejmującym: usunięcie woszczyny, leczenie dysfunkcji trąbki słuchowej, usunięcie migdałka gardłowego lub podniebiennych, leczenie stanów zapalnych zatok przynosowych. Przy kwalifikowaniu dzieci niedosłyszących do szkoły masowej należy uwzględnić (7, 13):

1. stopień i charakter niedosłuchu,

2. poziom rozwoju intelektualnego ze szczególnym uwzględnieniem pamięci wzrokowej,

3. stopień rozwoju mowy (zasób opanowanych słów, rozumienie mowy, gotowość do mówienia, zdolność odczytywania mowy z ust, artykulacja),

4. efektywność dotychczasowej rehabilitacji (częstość wizyt u logopedy, zaangażowanie środowiska rodzinnego w proces rehabilitacji),

5. cechy osobowościowe dziecka (stopień odporności psychicznej na dystrakcje i przeszkody wewnętrzne, stopień uspołecznienia dziecka),

6. ogólny stan zdrowia w ocenie pediatry,

7. stopień przygotowania do podjęcia nauki szkolnej (zakres opanowania programu klasy zerowej).

Socjalną wydolność słuchu u dzieci szkolnych ocenić można bardzo łatwo badaniem mową, przy czym miarą ostrości słyszenia jest odległość, z której badany poprawnie powtórzy trzy liczby wypowiedziane szeptem na wydechu z możliwie równym natężeniem korzystając z powietrza zapasowego i ze stałą szybkością. Przyjmując jako normę słyszalność szeptu z odległości co najmniej 6 m (Vp > 6 m) wyróżnia się trzy stopnie niedosłuchu:

1. osłabienie słuchu (Vp 1-3 m),

2. przytępienie słuchu (Vp 1 m),

3. przytępienie graniczące z głuchotą (Vp ad concham).

Niedosłuchy czuciowo-nerwowe utrudniają naukę w szkole masowej zależnie od stopnia ubytku jak też czasu, w którym doszło do uszkodzenia narządu słuchu (12). Niedosłuch lekki z podwyższeniem progu słuchowego o 20-40 dB, przy dobrym zaprotezowaniu i rehabilitacji powala na szkołę masową. Niedosłuch średni z podwyższeniem progu słuchowego o 40-60 dB, po zaprotezowaniu i przy konsekwentnej rehabilitacji również pozwala na szkołę masową jakkolwiek częściej kwalifikuje do szkoły dla niedosłyszących. Natomiast niedosłuch głęboki z podwyższeniem progu słuchowego o 60-80 dB, po zaprotezowaniu kwalifikuje do szkoły dla niedosłyszących lub niesłyszących. Zdecydowanie do szkoły dla niesłyszących kwalifikuje głuchota z resztkami słuchowymi, pomimo zaprotezowania.

Jeżeli niedosłuch czuciowo-nerwowy wystąpi w pierwszych 2-3 latach życia, to powoduje zazwyczaj opóźnienie rozwoju mowy i jest przyczyną jej zaburzeń (ubogi słownik, uporczywe bełkotanie). Dzieci takie nierzadko w sposób krzywdzący traktowane są jako opóźnione w rozwoju umysłowym, mało zdolne, roztargnione lub nieuważne. A przecież właściwe zaprotezowanie słuchowe i systematyczna rehabilitacja doprowadzają je do granic normalnego rozwoju (3).

Trudności w nauce szkolnej mogą pojawiać się lub z czasem nasilać w przypadkach postępującego niedosłuchu tak przewodzeniowego jak i odbiorczego. Jedną z przyczyn o charakterze jatrogennym jest niewłaściwe zaprotezowanie dziecka z niedosłuchem odbiorczym o lokalizacji ślimakowej. Kollar i wsp. na podstawie wieloletnich obserwacji audiologicznych stwierdzali u dzieci zaprotezowanych w 39,2% przypadków progresję niedosłuchu (4). Dotyczy to zwłaszcza dziedzicznych zaburzeń słuchu.

Także niedosłuch fluktuacyjny przewodzeniowy lub odbiorczy może być przyczyną przejściowego pogorszenia wyników w nauce. Najczęściej spotyka się fluktuacyjny niedosłuch przewodzeniowy w przebiegu ostrego lub przewlekłego kataru ucha i związanej z tym dysfunkcji trąbki słuchowej. Powtarzające się infekcje w obrębie górnych dróg oddechowych mogą zatem w sposób istotny pogorszyć komunikatywność dziecka z lekkim lub średnim niedosłuchem kontynuującego naukę w szkole masowej.

Jednostronny niedosłuch lub głuchota, często przypadkowo wykrywane, zwłaszcza po przebytym nagminnym zapaleniu ślinianki przyusznej nie odgrywają istotnej roli. Pewnym ułatwieniem, przynajmniej przejściowo może być takie ulokowanie dziecka w klasie, aby było ono zwrócone w kierunku nauczyciela uchem zdrowym.

Sytuacją szczególną w szkole jest nagły obustronny niedosłuch odbiorczy. Konieczne jest leczenie kliniczne i to tak szybko jak to możliwe. Przy braku poprawy audiologicznej należy intensywnie uczyć odczytywania z ust, aby dziecko nie zapomniało mowy już wykształconej. Bezwzględnie konieczne protezowanie słuchowe, a przy braku efektu wskazanie do wszczepu ślimakowego (15, 17).

Trudności w nauce szkolnej mogą być uwarunkowane i to nierzadko ośrodkowymi zaburzeniami słuchu i mowy, które często spotyka się w postaci poronnej. U dzieci szkolnych mogą występować zaburzenia afatyczne, najczęściej pourazowe. Przypomnę, że zgodnie z definicją Maruszewskiego (5) „afazja to spowodowane organicznym uszkodzeniem struktur mózgowych częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy u człowieka, który już uprzednio opanował te czynności”. W przypadkach afazji zatem aparat wykonawczy, narząd mowy, jest nie uszkodzony. Afazja jest więc ogólnym terminem w odniesieniu do zaburzeń symbolizacji, bowiem zdaniem van Ripera (16) w schorzeniu tym występują trudności w formułowaniu, całościowym ujmowaniu i wypowiadaniu znaczenia.

U dzieci z opóźnionym rozwojem mowy uwarunkowanym ośrodkowo Seeman wprowadził pojęcie dysfazji wyróżniając w zależności od objawów klinicznych zaburzenia ekspresywno-dysfatyczne i receptoryczno-dysfatyczne (9).

Wyrazem zmian dysfatycznych mogą być zaburzenia słuchu fonematycznego, czyli zdolności do różnicowania dźwięków mowy według cech, które w danym języku warunkują różnicowanie słów akustycznie podobnych, ale posiadających odmienne znaczenie. Rozpoznanie dysfazji dziecięcej jest trudne. Najczęściej dopiero wielostronna obserwacja rozwoju komunikatywnego, także w czasie nauki szkolnej może potwierdzić kliniczne podejrzenie schorzenia. Dzieci z tym schorzeniem powinny w zasadzie korzystać ze szkolnictwa specjalnego (8).

Trudności w nauce szkolnej mogą powodować zaburzenia niektórych tylko ośrodkowo uwarunkowanych funkcji komunikatywnych. Do nich należą:

1. dysleksja polegająca na utracie zdolności rozpoznawania i rozumienia mowy pisanej,

2. dysgrafia polegająca na zaburzeniu ekspresji mowy pisanej; upośledzona jest głównie zdolność pisania spontanicznego i pod dyktando,

3. dyspraksja, czyli utrata wyuczonych wzorców skoordynowanych czynności ruchowych języka, warg i krtani koniecznych do wokalizacji w sposób zrozumiały pojedynczych słów, zwrotów czy też zdań.

W praktyce pediatrycznej spotyka się często, bo w 10-12% populacji objawy zespołu MBD tj. minimal brain dysfunction. Objawy te są następstwem lekkiego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego w życiu płodowym lub we wczesnym dzieciństwie (9). W 75% przypadków dotyczą chłopców.

Zespół MBD cechuje się:

1. zaburzeniem rozwoju percepcji słuchowej, wzrokowej i przestrzennej,

2. apraksją twarzowo-policzkowo-językową,

3. zaburzeniami mowy,

4. zaburzeniami psychicznymi i autonomicznymi,

5. dyskretnymi zmianami neurologicznymi (zmiany w EEG).

U dzieci tych szczególnie zaznaczone są zaburzenia zachowania się, nadmierna ruchliwość przy jednoczesnej niezgrabności ruchowej, ograniczone spostrzeganie, trudności w nauce, łatwe zniechęcanie się przy pokonywaniu trudności.

Z punktu widzenia komunikatywności dzieci te zalicza się obecnie do zespołu specyficznej niezdolności do uczenia się (zespół SLD tj. specific learning disability).

Czy bełkotanie (dyslalia) może być przyczyną trudności szkolnych? Zaburzenie to polega na tworzeniu głosek w sposób wadliwy, zastępowaniu jednych głosek innymi lub opuszczaniu poszczególnych głosek albo ich zespołów. Zazwyczaj do poprawnej realizacji wszystkich głosek dochodzi w 6-7 roku życia. Przedłużające się dyslalie utrudniać mogą naukę, zwłaszcza pisanie i czytanie. Dzieci piszą tak jak wymawiają. Należy pamiętać, że jedną z ważnych przyczyn nieprawidłowej artykulacji szeregu s-c-z, a więc głosek trących i zwartoszczelinowych drugiej strefy artykulacyjnej może być niedosłuch odbiorczy z podwyższeniem progu słuchowego w zakresie wysokich częstotliwości, bowiem w tych obszarach leżą spektra akustyczne wspomnianych głosek. Zgodnie z zaleceniem Seemana dzieci rozpoczynające naukę szkolną powinny mieć poprawną artykulację.

Wśród foniatrycznych uwarunkowań niepowodzeń szkolnych ważne, ale przy tym szczególne miejsce zajmują zaburzenia płynności mowy, a zwłaszcza jąkanie (balbuties, dysphemia). Występuje ono w 1-3% populacji dziecięcej i charakteryzuje się hamowaniem i przerywaniem mowy na skutek spastycznych skurczów mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych i oddechowych. Schorzenie to spotyka się częściej u chłopców, przeciętnie w stosunku 5:1.

Ciekawe, że prawie 92% chorych nie jąka się w czasie śpiewu, a 31% w czasie mówienia szeptem. 3,6% chorych jąka się tylko przy czytaniu.

Deklamowanie, jak też mowa rytmiczna zmniejszają objawy jąkania. Podobnie powtórne czytanie tego samego tekstu zahamowuje o około 50% objawy jąkania (9). Jakkolwiek kilkadziesiąt teorii stara się wytłumaczyć patogenezę tego wielowarstwowego i kompleksowego schorzenia, to najbardziej przekonywujące są przesłanki A. Schilling, że w powstaniu jąkania odgrywają rolę:

1. specyficzna i niespecyficzna dyspozycja dziedziczna do jąkania głównie ze strony ojca: spotyka się ją w 40-60% przypadków,

2. wczesnodziecięce uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,

3. szczególne czynniki środowiskowe i psychiczne.

Leczenie jąkania jest długotrwałe (u dziecka przeciętnie 10-18 miesięcy) i kompleksowe. Obejmuje ono:

1. psychoterapię: usuwanie samoobserwacji, poczucia mniejszej wartości i nadwrażliwości, nauka samoopanowywania się,

2. ćwiczenia oddechowe relaksujące i asocjacyjne,

3. leczenie farmakologiczne: najczęściej środki regulujące napięcie układu nerwowego autonomicznego.

W leczeniu jąkania ważna jest współpraca ze środowiskami w jakich dziecko przebywa a zwłaszcza z rodzicami, nauczycielami, z koleżankami i kolegami szkolnymi (1).

Zazwyczaj dzieci jąkające się wolą przedmioty ścisłe i uczą się dobrze. Stąd tak wiele zależy od podejścia pedagogów do dziecka jąkającego się. Niekorzystnie rokowniczo oddziaływują: 1. Czynniki dziedziczne; 2. Opóźnienia w rozwoju mowy; 3. Niewłaściwe środowisko, szczególnie rodzinne; 4. Ubogi poziom intelektualny.

Wydaje się, że słuszne są stwierdzenia Nadolecznego, że u 1/3 chorych uzyskuje się wyleczenie, u 1/3 poprawę, a u 1/3 brak efektu (9).

Przedstawiłem niektóre tylko foniatryczne uwarunkowania niepowodzeń szkolnych. Wniosek nasuwa się w zasadzie jeden: częstsze konsultacje pedagogów jak i lekarzy rodzinnych z foniatrą, który kieruje zespołem diagnostyczno-rehabilitacyjnym.

Piśmiennictwo

1. Adamczyk B.: Terapia jąkania metodą „Echo” [W:] Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. T. Gałkowski, A. Tarkowski, T. Zaleski (red.) Wydawnictwo UMCS, Lublin 1993, 141. 2. Borkowska-Gertig D.: The research on hearing impairment in children in Poland. Proc. Int. Congr. Educat. Deaf, Stockholm, 1970, 122. 3. Góralówna M.: Rehabilitacja dziecka z trwałym uszkodzeniem słuchu [W:] Otolaryngologia dziecięca – wybrane zagadnienia. E. Kossowska (red.). PZWL Warszawa 1994, 131. 4. Kollar A. et al.: Zur Frage der Progredienz der sensorineuralen Schwerhorigkeit bei Kindern. Otorhinolaryngol. Nova 1992, 2:289. 5. Maruszewski M.: Afazja; zagadnienia teorii i terapii. PWN Warszawa 1996. 6. Obrębowski A., Walczak J.: Próba eliminacyjnych badań foniatrycznych wśród dzieci przedszkolnych. Informacje Foniatr., 1972, 7:10. 7. Obrębowski A.: Zadania foniatry w pracach zespołu orzekającego wojewódzkich poradni wychowawczo-zawodowych [W:] Poradnictwo Wychowawczo-Zawodowe. J. Brejnak (red.) Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1980. 8. Obrębowski A i wsp.: Przyczynek do rozpoznawania dysfazji receptywno-ekspresywnej. Otolaryng. Pol., 1991, 45:232. 9. Pruszewicz A. (red.): Foniatria kliniczna. PZWL Warszawa 1992. 10. Pruszewicz A. i wsp.: Częstość występowania wad wymowy u dzieci szkolnych wyeliminowanych jako niedosłyszące w grupowym badaniu audiometrią mowy. Otolaryng. Pol. 1968, 22:73. 11. Pruszewicz A., Obrębowski A.: Rola diagnostyki foniatrycznej w określaniu przyczyn niepowodzeń szkolnych [W:] Problemy diagnozy lekarskiej i psychologicznej w praktyce orzeczniczo-kwalifikacyjnej poradni wychowawczo-zawodowych. IKNiBO Poznań 1978, 53. 12. Pruszewicz A. et al.: The effect of moderate fluctuating hearing loss on, language and cognitive ability. Proc. XIIth ORL World Congt., Budapest 1982 205. 13. Pruszewicz A. i wsp.: Klasyfikacja dzieci z zaburzeniami słuchu do odpowiednich placówek oświatowych. [W:] Dziecko z zaburzeniami słuchu. Bibiloteka Poznańskich Roczników Medycznych, Poznań 1990, 212. 14. Pruszewicz A.: Diagnostyka zaburzeń słuchu u dzieci [W:] Zarys audiologii klinicznej A. Pruszewicz (red.) Wyd. AM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 1994, 314. 15. Pruszewicz A. et al.: 3-year experience in the use of multichannel cochlear implant – selected diagnostic and rehabilitation problems. [W:] Aktuelle phoniatrisch – pädaudiologische Aspekte M. Gross (red.) Median Verlag, Heidelberg 1998, 5:367. 16. V. Ripper Ch.: Speech correction Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Yersey 1972. 17. Szyfter W. i wsp.: Miejsce wszczepu ślimakowego w rehabilitacji dziecka niedosłyszącego [W:] Trudności w komunikowaniu się osób z uszkodzonym słuchem. R. Ossowski (red.) Wydawnictwa Uczelniane WSP Bydgoszcz 1996, 83.

Nowa Medycyna – Adiologia I zeszyt 99 (3/2000)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ocenianie
Wyklad V Model konkurencji niedoskonalej
NIEDOSLUCH,NIEDOWIDZENIE
Wpływ szkoły na niedostosowanie społeczne
OCENIANIE I SPOSTRZEGANIE LUDZI
kryteria oceniania ti
Wyznaczenie długości pionowego odcinka niedostępnego - obliczenia, Studia, AGH, Rok II, geodezja II,
Niedostosowanie społeczne - na ćwiczenia
Przejawy niedost. społ. wśród uczniów klas gimnazjalnych, studia, II ROK, Resocjalizacja
Duchowość niedoskonałości, Terapia uzależnień(1)
Ćwiczenia 2 - Błędy w procesie oceniania, GWSH
Dziecko ocenia się na tle grupy, Dydaktyka
list - klucz oceniania, ocena u z u.u
AKTYWNOŚCI UCZNIA PODLEGAJĄCE OCENIE w klasie II(1), nauczanie zintegrowane, ocenianie
MANKAMENTY TRADYCYJNEGO OCENIANIA, dla dzieci, arkusze,kwestionariusze,testy
Przemoc w rodzinie 1, studia, II ROK, Psychologia społecznego niedostosowania
ROLA SPORTU W REINTEGRACJI SPOŁECZNEJ OSÓB NIEDOSTOSOWANYCH SPOŁECZNIE
Przebieg rozwoju mowy dzieci niedosłyszacych

więcej podobnych podstron