ROZDZIAŁ I

POJĘCIE ZNAKU

SEMIOTYKA – dział logika badający znaki

• semantyka – relacje między znakiem językowym a tym do czego on się odnosi

• syntaktyka – nauka o rodzajach znaków językowych i regułach poprawnego wiązania ich w wyrażenia złożone

• pragmatyka – nauka zajmująca się zagadnieniami dotyczącymi stosunków między znakami językowymi z wypowiadającym się czy też odbierającym wypowiedź człowiekiem

ZNAK – dostrzegalny układ rzeczy czy zjawisko spowodowane przez kogoś ze względu na to, iż jakieś wyraźnie ustanowione czy też zwyczajowo przyjęte reguły nakazują wiązać z nim myśli określonego typu. Musi mieć twórcę i potencjalnego odbiorcę

ZNACZENIE – może być przyjęte w drodze pewnego obyczaju, może być narzucone

OZNAKA – układ rzeczy czy zjawisko, które współwystępuje z jakimś innym stanem rzeczy kierując nań czyjeś myśli choć nie istnieją reguły znaczeniowe, które by takie skierowanie myśli nakazywały

ZNAKI SŁOWNE, JĘZYK

JĘZYK – system obejmujący wyznaczony przez pewne reguły zbiór znaków słownych znaków, z którym odpowiednie reguły nakazują wiązać myśli określonego typu a inne reguły określają dopuszczalny sposób wiązania tych znaków w wyrażenia złożone

J. NATURALNE – takie, których reguły ukształtowane zostały zwyczajowo w sposób spontaniczny, a dopiero później ktoś podjął się próby ich odtworzenia na podstawie obserwacji posługiwania się danym językiem przez członków jakiejś grupy

J. SZTUCZNE – skonstruowane dla jakichś celów w ten sposób, że reguły tych języków zaprojektowane są z góry

SŁOWNICTWO – zespół słów mający ustalone znaczenie w danym języku

IDIOMY – wyrażenia złożone, które mają swoiste znaczenie, odmienne od tych, które wyznaczałoby zwykle znaczenie wyrazów składowych

• WŁAŚCIWE – takie idiomy, które gdyby idiomami nie były nie miałyby sensu, np. „wpaść komuś w oko”

• NIEWŁAŚCIWE – takie idiomy, które oprócz znaczenia idiomatycznego mają również znaczenie dosłowne, wypowiedź sensowna, np. „ on ma węża w kieszeni”

POLISEMIA – dane słowo ma wiele znaczeń, ale te znaczenia wypływają z jednego źródła, np. dom -> budynek, mieszkanie

SKŁADNIA – ustalone w jakimś języku reguły dotyczące sposobu wiązania wyrazów

KATEGORIE SYNTAKTYCZNE

NAZWA – wyraz lub wyrazy, które nadają się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu

ZDANIE – wypowiedź, która w sposób jednoznaczny stwierdza, że tak a tak jest lub, że tak a tak nie jest

FUNKTORY – wyrazy lub wyrażenia, które nie są zdaniami ani nazwami, lecz służą do wiązania jakichś wyrażeń w wyrażenia bardziej złożone (zdaniotwórcze lub nazwotwórcze)

ARGUMENTY – wyrazy lub wyrażenia, które są przez jakiś funktor wiązane w złożoną całość

ROLE SEMIOTYCZNE WYPOWIEDZI

INFORMACYJNO-OPISOWA – w jakiś sposób przekazuje, opisuje informacje o świecie

EKSPRESYWNA – wyraża nasze przeżycia, w szczególności przeświadczenia, przypuszczenia, uczucia czy pragnienia

SUGESTYWNA – wypowiedź może być bodźcem do określonego zachowania

PERFORMATYWNA – polega na tym, że poprzez wygłoszenie tych wypowiedzi w określonym układzie życia społecznego dokonuje się aktów o charakterze umownym

CZYNNOŚCI PSYCHOFIZYCZNE – czynności nakierowane na przekształcanie otaczającego nas świata

CZYNNOŚCI KONWENCJONALNE - czynności, których skutki zostały tym czynnościom przypisane w sposób umowny

POROZUMIENIE- wywołane myśli u odbiorcy są zgodne z intencją twórcy wypowiedzi

NIEPOROZUMIENIE – wypowiedź twórcy wywołała u odbiorcy myśli innego rodzaju niż te, które zamierzał wywołać twórca

NIEZROZUMIENIE – wypowiedź twórcy nie wywołała u odbiorcy myśli o określonej treści

ROZDZIAŁ II

NAZWA – wyraz albo wyrażenie rozumiane jednoznacznie, które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu

TREŚĆ – zespół cech na podstawie, którego osoba używająca danej nazwy we właściwy dla danego języka sposób gotowa jest uznać jakiś dowolny przedmiot za desygnat tej nazwy jeśli stwierdzi w nim te cechy łącznie a przy braku którejś z nich – odmówić mu charakteru desygnatu

KONSTYTUTYWNY ZESPÓŁ CECH – zespół cech który wystarcza do tego by odróżnić desygnaty danej nazwy od innych przedmiotów

CECHY KONSEKUTYWNE – pozostałe cechy wspólne

SYNONIMY – dwie nazwy w danym języku dokładnie równoznaczne

SUPOZYCJA – rola znaczeniowa

SUPOZYCJA PROSTA – nazwa może być używana w wypowiedzi jako znak, dla poszczególnego przedmiotu tego właśnie rodzaju
SUPOZYCJA MATERIALNA – użycie wyrazu jako znaku dla niego samego

DESYGNAT – przedmiot, którego dana nazwa jest znakiem

ZAKRES NAZWY – klasa wszystkich desygnatów danej nazwy

KLASA ELEMENTÓW – zbiór, mnogość pewnych elementów wyróżniających się ze względu na pewną cechę

AGREGAT – całość rzeczy złożonej z części

PODZIAŁ NAZW:

- N. PROSTE – składają się tylko z jednego wyrazu
- N. ZŁOŻONE – składają się z więcej niż jednego wyrazu

- N. KONKRETNE – są znakami rzeczy albo osób , ewentualnie czegoś co sobie jako rzecz lub osobę wyobrażamy
- N. ABSTRAKCYJNE – nie są znakami rzeczy czy osób ani czegoś co sobie jako rzecz czy osobę wyobrażamy, wskazują na cechę wspólną wielu przedmiotom, na pewne zdarzenie, stan rzeczy, czy stosunek między przedmiotami
* BŁĄD HIPOSTAZOWANIA – ktoś dopatruje sie jakiegoś fizykalnego przedmiotu który odpowiadałby nazwie abstrakcyjnej

- N. INDYWIDUALNE – służą do oznaczania poszczególnych, tych a nie innych przedmiotów, nie przypisując przez to danemu przedmiotowi takich czy innych właściwości wyróżniających go
- N. GENERALNE – przysługują podmiotom ze względu na jakieś cechy

- N. OGÓLNA – ma więcej niż 1 desygnat
- N. JEDNOSTKOWA– ma tylko 1 desygnat
- N. PUSTA – nie ma desygnatów

- N. ZBIOROWE – nazwy, których desygnatami są takie przedmioty, które traktujemy jako agregaty złożone z poszczególnych rzeczy
- N. NIEZBIOROWE

- N. OSTRE – bez wątpliwości można rozstrzygnąć o każdym przedmiocie (z którym się zapoznamy) czy jest on desygnatem pewnej określonej nazwy
- N. NIEOSTRE – mimo dobrego zapoznania się z cechami przedmiotu nie potrafimy orzec czy jest desygnatem danej nazwy

- N. NIEPOSIADAJĄCE WYRAŹNEJ TREŚCI - nawet ten kto dobrze zna dany język nie umiałby podać zespołu cech, które pozwoliłyby w sposób stanowczy odróżnić desygnaty danej nazwy od innych przedmiotów
- N. WYRAŹNE – umiemy podać zespół cech wystarczających dla odróżnienia desygnatów danej nazwy od innych przedmiotów
- N. INTUICYJNE – na podstawie ogólnego wyglądu danego przedmiotu, bez zastanowienia się nad treścią danej nazwy umiemy określić czy jest ona desygnatem tej nazwy

FUNKTORY NAZWOTWÓRCZE – słowa takie jak „syn”, „dłużnik”, dopiero po uzupełnieniu tworzą nazw

ROZDZIAŁ III

KLASA UNIWERSALNA – klasa obejmująca wszelkie przedmioty w świecie , wszystkie desygnaty takiej nazwy łącznie wzięte jako całość (agregat) -> „wszechświat”

KLASA NEGATYWNA – dopełnienie wydzielonego podzbioru do klasy uniwersalnej, np. pies -> „nie-pies” , suma tworzy kl. uniwersalną

RODZAJE STOSUNKÓW MIĘDZY ZAKRESAMI NAZW

ZAMIENNOŚĆ – istnieją przedmioty które są jednocześnie desygnatami nazwy S i nazwy P lecz nie ma takich desygnatów nazwy S które nie byłyby P

PODRZĘDNOŚĆ S wzgl. P – istnieją przedmioty, które są desygnatami i nazwy S i nazwy P, nie ma takich, które byłyby S nie będąc P, ale są takie które są P, nie będąc S

NADRZĘDNOŚĆ S wzgl. P – istnieją przedmioty będące desygnatami nazwy S, które nie są desygnatami nazwy P, lecz nie ma takich, które byłyby desygnatami nazwy P nie będąc desygnatami nazwy S

KRZYŻOWANIE SIĘ – istnieją S, które są zarazem P, istnieją P, które są S, istnieją S, które nie są P oraz istnieją P które nie są S

WYKLUCZANIE SIĘ – istnieją S, które nie są P, istnieją P, które nie są S, natomiast nie istnieją takie przedmioty, które byłyby desygnatami nazwy S i nazwy P jednocześnie

SPRZECZNOŚĆ – mamy jakąś nazwę i nazwę w stosunku do niej negatywną, „sędzia” i „ nie-sędzia” , zakresy obu tych nazw tworzą klasę uniwersalną

PRZECIWIEŃSTWO – nazwy nie mają wspólnych desygnatów a zakresy obu nazw łącznie nie tworzą klasy uniwersalnej

ROZDZIAŁ IV

DEFINICJA REALNA A NOMINALNA

DEFINICJA REALNA – zdanie podające taką charakterystykę przedmiotów jakiegoś rodzaju, którą tym i tylko tym przedmiotom można przypisać. Przy tym żąda się by ta charakterystyka ujmowała istotę tych przedmiotów
-> podaje najważniejsze cechy przedmiotów

DEFINICJA NOMINALNA – wyrażenie w ten czy inny sposób podające informacje o znaczeniu jakiegoś słowa czy słów
-> podaje znaczenie wyrazów
„A jest to B mające cechę C”

RODZAJE DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA ZADANIA

DEFINICJA SPRAWOZDAWCZA – wskazuje jakie znaczenie ma / miał definiowany wyraz w pewnym języku, składa sprawozdanie z tego jak pewna grupa ludzi posługuje się czy też posługiwała pewnym wyrazem czy wyrażenie

DEFINICJA PROJEKTUJĄCA – ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość w projektowanym sposobie mówienia, przez tą def. ustanawia się regułę znaczeniową co do tego, jakie danemu słowu czy zespołowi słów ma być w przyszłości nadawane znaczenie

DEFINICJA KONSTRUKCYJNA – ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się z dotychczasowym, gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał

DEFINICJA REGULUJĄCA – ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu licząc się jednak z dotychczasowym, niedostatecznie określonym

RODZAJE DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA ICH BUDOWĘ

DEFINICJA RÓWNOŚCIOWA – składa się z trzech części :
1. DEFINIENDUM - zwrot językowy zawierający wyraz definiowany
2. ŁĄCZNIK – zwrot, który stwierdza, że definiendum ma takie samo znaczenie jak wyrazy zawarte w trzeciej części definicji
3. DEFININIENS

DEFINICJA KLASYCZNA – definicja mająca budowę: „Wyraz A znaczy tyle, co wyrażenie
<< B mające cechę C >>”

DEFINICJA W STYLIZACJI SŁOWNIKOWEJ – pewien wyraz czy wyrażenie ma takie samo znaczenie jak wskazywane drugie wyrażenie (definiendum i definiens są użyte w supozycji materialnej)

DEFINICJA W STYLIZACJI SEMANTYCZNEJ – pewien wyraz czy wyrażenie oznacza takie a takie przedmioty lub odnosi się do takich a takich cech , zdarzeń czy stosunków

DEFINICJA W STYLIZACJI PRZEDMIOTOWEJ – wskazuje znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o cechach tego, do czego wyraz definiowany się odnosi albo wymieniając gatunki przedmiotów, które obejmuje dany rodzaj

DEFINICJA PRZEZ POSTULATY – sposób ten polega na tym, iż wyraz definiowany umieszczamy w zdaniu lub w kilku zdaniach, w których inne wyrazy mają znane nam już znaczenie i na podstawie przykładu posługiwania się wyrazem definiowanym w tych zdaniach pozwalamy się innym domyślać jakie znaczenie nadajemy temu wyrazowi

DEFINICJA CZĄSTKOWA – postulaty def. nie określają w sposób wyczerpujący sposobu poslugiwania się def. terminem

WARUNKI POPRAWNOŚCI DEFINICJI

IGNOTUM PER IGNOTUM – „nieznane przez nieznane” błąd ten polega na nieprzystosowaniu definicji do słownika osoby, dla której ta definicja jest przeznaczona

IDEM PER IDEM – „to samo przez to samo” w poprawnie zbudowanej definicji równościowej wyraz definiowany nie może występować w definiensie ( BŁĘDNE KOŁO BEZPOŚREDNIE)

BŁĘDNE KOŁO POŚREDNIE – „A jest to B, B to C, a C jest to A” – może być bardzo trudno wykrycia, jako, że błąd ten dotyczy nie poszczególnych definicji, lecz całego ich zespołu

DEFINICJA ZA SZEROKA – zakres definiensa jest szerszy w stosunku do zakresu definiendum – podanie zbyt małej ilości cech, zbyt uboga treść nazwy

DEFINICJA ZA WĄSKA – zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do zakresu definiendum

DEFINICJA ZA SZEROKA I ZA WĄSKA JEDNOCZEŚNIE – gdy zakresy definiensa i definiendum krzyżują sie

BŁĄD PRZESUNIĘCIA KATEGORIALNEGO – zakres definiensa i definiendum wykluczają się, w definiensie podajemy jako określenie rodzajowe genus zasadniczo odmienny od tego który należałoby wskazać, by właściwie określić obiekty definiowane przy przyjęciu dotychczasowego znaczenia definiendum, a mianowicie z innej kategorii ontologicznej, np. „wybuch to taka rzecz...”

ROZDZIAŁ VI

ZDANIE W SENSIE LOGICZNYM – wyrażenie jednoznacznie stwierdzające, na gruncie reguł danego języka iż tak a tak jest albo, tak a tak nie jest. Może być prawdziwe lub fałszywe

ZDARZENIE – fakt, iż rzecz czy osoba R w momencie T wykazywała własność W, a w innym momencie T1 tej własności nie wykazywała albo odwrotnie

STAN RZECZY – fakt, iż rzecz czy osoba R w okresie od momentu T do momentu T1 nieprzerwanie wykazywała własność W

WARTOŚĆ LOGICZNA – prawdziwość lub fałszywość zdania, jest obiektywna, nie zależy od poglądów danej osoby, nie można jej zmienić

ZDANIE PRAWDZIWE – zdanie, które opisuje rzeczywistość taką, jaka ona jest

ZDANIE FAŁSZYWE – zdanie, które opisuje rzeczywistość niezgodnie z tym jak się ona ma

ZDANIE ANALITYCZNE – zdanie, którego prawdziwość jest przesądzona ze względu na samo znaczenie użytych w nim słów

ZDANIE WEWNĘTNIE KONTRADYKTORYCZNE – zdanie, którego fałszywość jest przesądzona ze względu na samo znaczenie użytych w nim słów

ZDANIE SYNTETYCZNE – zdanie, którego wartości logicznej nie możemy poznać odwołując się do reguł wyznaczających znaczenie użytych w nim słów. Wartość logiczną sprawdzamy empirycznie.

ZDANIE ZŁOŻONE – zdanie w obrębie którego występuje część będąca odrębnym zdaniem (funktor zdaniotwórczy + 1-2 argumenty zdaniowe)

ZDANIE PROSTE – kategoryczne – zdanie, którego żadna część nie jest odrębnym zdaniem
* „ a jest b ” – budowa podmiotowo-orzecznikowa zdania
* „ a ma własność f ” – budowa podmiotowo-orzeczeniowa zdania

ZDANIE EGZYSTENCJALNE – zdanie orzekające o istnieniu (czy nieistnieniu) przedmiotów jakiegoś rodzaju, jednoargumentowe „Jest (istnieje) A” (Klasa A nie jest pusta)

ZDANIE ATOMICZNE – zdanie orzekające, że jakieś indywidum X, określona jednostka oznaczona nazwą indywidualną, przynależy albo nie do klasy A, dwuargumentowe, nazwa indywidualna jest nazwą generalną

ZDANIE SUBSUMPCYJNE – zdanie orzekające, że jakaś klasa A w całości, czy w części zawiera się w klasie B, dwuargumentowe, podmiot i orzecznik -> nazwy generalne

ZDANIE OGÓLNO-TWIERDZĄCE – „ Każde S jest P” – SaP
ZDANIE OGÓLNO-PRZECZĄCE – „Żadne S nie jest P” – SeP
ZD. SZCZEGÓŁOWO-TWIERDZĄCE – „Niektóre S są P” – SiP
ZD. SZCZEGÓŁOWO-PRZECZĄCE – „ Niektóre S nie są P” – SoP

WYPOWIEDŹ ZDANIOWA NIEZUPEŁNA – takie wyrażenie, które wprawdzie na gruncie danego języka nie jest zdaniem w sensie logicznym, lecz o tyle spełnia rolę zdania w sensie logicznym, o ile słuchacz zdaje sobie sprawę z pewnych domyślnych uzupełnień wypowiedzi pominiętych przez mówiącego

FUNKCJE ZDANIOWE – takie wyrażenie opisowe, które zawiera zmienne (x, y, z, S, M, P, itd.), po dokonaniu odpowiednich podstawień na miejsce zmiennych staje się zdaniem w sensie logicznym. Sama funkcja nie jest ani prawdziwa ani fałszywa.

KWANTYFIKATOR OGÓLNY – – dla oznaczenia, że dana funkcja zdaniowa przy wszystkich podstawieniach nazw na miejsce zmiennej zmienia się w zdanie prawdziwe

KWANTYFIKATOR SZCZEGÓŁOWY – – dla oznaczenia, że dana funkcja zdaniowa przy niektórych przynajmniej podstawieniach nazw na miejsce zmiennej zmienia się w zdanie prawdziwe

WYDAJE SĄD OSOBA – która żywi ugruntowane przeświadczenie, że tak a tak jest czy, że tak a tak nie jest. Sąd jest przeżyciem, które jest odpowiednikiem zdań wypowiadanych „na serio” i z przekonaniem

PRZYPUSZCZENIE – gdy nie mamy ustalonego przeświadczenia, że tak jest, jak głosi zdanie, lecz tylko skłonność do przyjmowania że tak właśnie jest

ROZUMIENIE ZDANIA – możemy zdanie rozumieć, co ono głosi, ale w ogóle nie żywimy żadnych przeświadczeń co do jego wartości logicznej

KŁAMSTWO – wypowiadanie zdań wbrew swym przeświadczeniom (myślał tak a powiedział inaczej)
* PARADOKS KŁAMCY : kłamiąc nieświadomie mówi prawdę

OMYŁKA – wypowiadanie zdań fałszywych sądząc, że są to zdania prawdziwe zdania prawdziwe, albo brać za prawdziwe zdania fałszywe

ROZDZIAŁ VII

FUNTORY PRAWDZIWOŚCIOWE – 1. funktory zdaniotwórcze o argumentach zdaniowych, których znaczenie określone jest przez to iż przy danej wartości logicznej argumentów takiego funktora jednoznacznie określona jest wartość logiczna całego zdania
2. taki funktor zdaniotwórczy o argumentach zdaniowych przy którym na podstawie samej tylko wartości logicznej jego argumentów zdaniowych można jednoznacznie określić jaka jest wartość logiczna całego zdania zbudowanego za pomocą tego funktora

MATRYCA – zestawienie wszystkich możliwych podstawień argumentów zd. w celu określenia czy zdanie powstałe w skutek podstawienia dowolnego argumentu treściowego jest prawdziwe lub fałszywe – definicja przez postulaty

p	q	~p	~q	p*q	pVq	p I q	p/q	p=q	p q
1	1	0	0	1	1	0	0	1	1
1	0	0	1	0	1	1	1	0	0
0	1	1	0	0	1	1	1	0	1
0	0	0	1	0	0	0	1	1	1

p	~p
1	0
0	1

NEGACJA „ Nie jest tak, że...”
„ Nieprawda, że...”

PARA ZDAŃ WZGLĘDEM SIEBIE SPRZĘŻONYCH
- para zdań, z których jedno jest negacją drugiego

ZASADA SPRZECZNOŚCI – dwa zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być oba prawdziwe
~ p ( p * ~ p )

ZASADA WYŁĄCZONEGO ŚRODKA – dwa zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być oba fałszywe
p V ~ p

ZASADA PODWÓJNEGO PRZECZENIA – negacja negacji jakiegokolwiek zdania ma taką samą wartość , jak owe zdanie, które zostało podwójnie zanegowane
p = ~ ( ~ p )

PARA ZD. PRZECIWNYCH – prawdziwość któregokolwiek z nich przesądza o fałszywości drugiego, ale fałszywość nie przesądza o prawdziwości

p	q	p*q
1	1	1
1	0	0
0	1	0
0	0	0

KONIUNKCJA „ i ” , „ a ”
„ oraz ” , „ chociaż ”

Warunkiem wystarczającym i zarazem koniecznym
jest prawdziwość obu zdań składowych.

Fałszywość choćby jednego zdania składowego
jest warunkiem wystarczającym fałszywości koniunkcji.

Kolejność zdań nie ma znaczenia.

ZNACZENIE „ i ”

• KONIUNKCYJNE – A jest B i C – A jest B i A jest C jednocześnie C

• ENUMERACYJNE – A i B są C – A jest C i B jest C

• SYNTETYTUZUJĄCACE – A i B razem wzięte to C

p	q	pVq
1	1	1
1	0	1
0	1	1
0	0	0

ALTERNATYWA NIEROZŁĄCZNA „ lub”

Warunkiem wystarczającym prawdziwości
jest prawdziwość choćby jednego argumentu zdaniowego.

Warunkiem wyst. i zaraz koniecznym fałszywości
jest fałszywość obu zdań składowych.

p	q	p I q
1	1	0
1	0	1
0	1	1
0	0	0

ALTERNATYWA ROZŁĄCZNA „ albo”

Warunkiem wystarczającym prawdziwości
jest prawdziwość jednego argumentu zdaniowego oraz fałszywość jednego
argumentu zdaniowego.

Warunkiem wyst. i zaraz koniecznym fałszywości
jest, aby argumenty były tej samej wartości logicznej.

p	q	p/q
1	1	0
1	0	1
0	1	1
0	0	1

DYSJUNKCJA „ bądź..., bądź... ”

Warunkiem wystarczającym prawdziwości
jest prawdziwość choćby jednego ze zdań składowych.

Warunkiem wyst. i zaraz koniecznym fałszywości
jest prawdziwość obu zdań składowych.

p	q	p=q
1	1	1
1	0	1
0	1	1
0	0	0

RÓWNOWAŻNOŚĆ „ Zawsze i tylko wtedy gdy...”

Warunkiem wystarczającym i koniecznym prawdziwości
jest prawdziwość lub fałszywość obu zdań składowych.

Warunkiem wystarczającym i zaraz koniecznym fałszywości
jest odmienna wartość logiczna zdań składowych.

p poprz.	q nast.	pVq
1	1	1
1	0	1
0	1	1
0	0	0

IMPLIKACJA „ jeżeli... to...”

Dla prawdziwości implikacji wystarczy,
aby fałszem było zdanie p lub aby prawdą było zdanie q.

p q = ~ p V q

Implikacja jest fałszywa jedynie wtedy,
gdy pierwsze jej zdanie składniowe (poprzednik) jest prawdziwe,
a drugie(następnik) jest fałszywe.
p q = ~ ( p * ~ q )

Pierwsze implikuje drugie.

STOSUNEK WYNIKANIA

Ze zdania Z1 wynika Z2 wtedy i tylko wtedy, gdy:

• implikacja zbudowana ze zdania Z1 jako poprzednika i ze zdania Z2 jako następnika jest prawdziwa

• prawdziwość tej implikacji opiera sie na jakimś związku między tym, co głosi zdanie Z1, a tym co głosi zdanie Z2

Człony stosunku wynikania to: RACJA NASTĘPSTWO

1. RACJA P P
2. NASTĘPSTWO F F

WYNIKANIE – jest to stosunek zachodzący między zdaniami

ZWIĄZEK STRUKTURALNY – powstały z takiego, a nie innego rozmieszczenia przedmiotów w przestrzeni albo zdarzeń w czasie. „Jeżeli dzisiaj jest sobota to jutro jest niedziela.”

ZWIĄZEK ANALITYCZNY - związany np. z samym sensem użytych słów. „Jeśli Jan jest starszy od Pawła, to Paweł jest młodszy od Jana”

ZWIĄZEK TETYCZNY – powstający z czyjegoś ustanowienia „Jeśli ktoś z winy swej wyrządził drugiemu szkodę to wg Art. 415 KC obowiązany jest do jej naprawienia”

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

Jeśli z poprzednika implikacji wynika jej następnik, to poprzednk nazywamy RACJĄ a następnik NASTĘPSTWEM (mówimy o zdaniach prawdziwych).

ROZDZIAŁ X

INTERPRETACJA ZWROTU „ MUSI BYĆ A ”

• INTERPRETACJA LOGICZNA - użycie słowa „ musi ”, aby wskazać na pewien związek między zdaniami: mianowicie na stosunek wynikania między zdaniami już uprzednio uznanymi przez nas za prawdziwe a zdaniami, ze tak a tak „musi być”

• INTERPRETACJA DYNAMICZNA – „ konieczność ” zdania A polega na tym, iż wynika ono ze zdań już stwierdzonych, lecz także na tym, że fakt o którym mówi się, że musi wystąpić jest spowodowany w sposób nieuchronny przez jakieś istniejące czynniki

• INTERPRETACJA AKSJOLOGICZNA – używamy zwrotu „ musi być A ” dla wyrażenia oceny, że aprobujemy stan A a dezaprobujemy stan nie-A, tzn. że byłoby źle z jakiegoś względu, gdyby było inaczej niż A

• INTERPRETACJA TETYCZNA – zwrot „ musi być A ” znaczy tyle co „zrealizowanie stanu rzeczy A jest komuś nakazane przez jakąś normę”

• INTERPRETACJA PSYCHOLOGICZNA - zwrot „ musi być A ” służy nam do wyrażenia tego, że jesteśmy silnie przeświadczeni o tym, że A

INTERPRETACJA ZWROTU „ MOŻE BYĆ A ”

• INTERPRETACJA LOGICZNA - wśród zdań naszej wiedzy nie ma zdania, z którego wynikałoby, iż nieprawda, że A

• INTERPRETACJA TETYCZNA – uwzględnia związek faktu A z jakimiś normami, np. „ Ktoś może czynić C”

• INTERPRETACJA PSYCHOLOGICZNA - używamy słowa „ może ” dla wyrażenia naszej niepewności, naszych wątpliwości czy rzeczywiście jest A

MODALNOŚĆ ZDAŃ

MODALNOŚĆ - sposób stwierdzania faktów

• ZD. ASERTORYCZNE – po prostu stwierdzają to a to

• ZD. APODYKTYCZNE - stwierdzają, że tak a tak musi być

• ZD. PROBLEMATYCZNE – orzekają, że tak a tak być może ( możliwość jednostronna lub dwustronna)
  
  + rys. 11 str. 126

ROZDZIAŁ XI

CHARAKTER WYPOWIEDZI PYTAJNYCH

ZAŁOŻENIE DANEGO PYTANIA – twierdzenie, które zakłada się, stawiając na serio dane pytanie

PYTANIE NIEWŁAŚCIWIE POSTAWIONE – jego założenie jest niezgodne z rzeczywistością, na takie pytanie nie można udzielić oczekiwanej przez pytającego odpowiedzi, lecz należy dać odpowiedź znosząc ą mylne założenie pytania

PYTANIA ZAMKNIĘTE – wyznacza określony schemat udzielania odpowiedzi

PYTANIE OTWARTE – nie wyznacza określonego schematu udzielania odpowiedzi

SPOSÓB STAWIABUA PYTAŃ

PRATYKUŁA PYTAJĄCA – np. „kto”, „co”, „kiedy”, „jak”, „gdzie”, jej rodzaj określa na czym polegać ma odpowiedź na dane pytanie

PYTANIA DO ROZSTRZYGNIECIA – to takie, które domagają się wyboru jednej z danych wypowiedzi wykluczających się (pytania zamknięte)

PYTANIA DO UZUPEŁNIENIA – wszelkie inne pytania, tzn. takie, w których żąda się sformułowania odpowiedzi przez osobę, do której się z pytaniem zwracamy, np. wpisanie odpowiedniego wyrażenia w miejsce partykuły pytajnej

ZAKRES NIEWIADOMEJ PYTANIA – klasa tych elementów, których nazwy można wstawić na miejsce niewiadomej pytania, zgodnie z tym, czego pytanie dotyczy

PYTANIA SYGESTYWNE – niepostrzeżenie narzuca zapytywanemu jakąś określoną odpowiedź, wtedy gdy nie jest on pewny, jak odpowiedzieć

PYTANIA PODCHWYTLIWE – takie, w których zmierza się do uzyskania odpowiedzi, z której w sposób niepostrzegalny dla odpowiadającego wynika coś, czego odpowiadający zeznać nie chciał

RODZAJE ODPOWIEDZI

ODPOWIEDŹ WŁAŚCIWA – na pytanie do uzupełnienia: każde zdanie powstałe przez zastąpienie partykuły pytajnej jakimś wyrażeniem należącym do zakresu niewiadomej tego pytania;
– na pytanie do rozstrzygnięcia: wskazanie wybranej odpowiedzi
– przy pytaniu dwuczłonowym: potwierdzenie albo zaprzeczenie
OGÓLNIE : takie zdanie jakiego żąda sformułowane pytanie

ODPOWIEDŹ NIEWŁAŚCIWA – wszelka inna odpowiedź

ODPOWIEDŹ CAŁKOWITA – taka, która stanowi odpowiedź właściwą na dane pytanie albo taką, która wprawdzie nie jest odpowiedzią właściwą, ale z której jakaś odpowiedź właściwa wynika

ODPOWIEDŹ CZĘŚCIOWA – taka, która choć nie jest odpowiedzią właściwą ani nie kieruje nas na tę czy inną odpowiedź właściwą to jednak ma tę wartość informacyjną, że pewne odpowiedzi właściwe pozwala wykluczyć

ROZDZIAŁ XII

WIELOZNACZNOŚĆ SŁÓW

HOMONIMY – słowa o wielu znaczeniach

Niebezpieczeństwo iż powstanie nieporozumienie grozi zazwyczaj dopiero wtedy, gdy różne znaczenia jednego wyrazu są do siebie w pewnym stopniu podobne.

SZCZEGÓLNE RODZAJE WIELOZNACZNOŚCI

Zwroty czasownikowe mogą być brane w:

ZNACZENIU AKTUALNYM – zwrot czasownikowy oznacza, że dana czynność jest czy była wykonywana w tym momencie w którym mówimy.

ZNACZENIU POTENCJALNYM – ten sam zwrot znaczy tyle, że w okresie czasu, który mamy na myśli, ktoś czy coś ma zdolność do wykonywania danej czynności.

Łatwo o nieporozumienie, gdy jedna osoba bierze zwrot w znaczeniu potencjalnym a druga w aktualnym.

SŁOWA OKAZJONALNE – „ty”, „on”, „tam”, „taki”, „wtedy” – są to słowa, które w ogóle nie mają określonego stałego znaczenia, a dopiero wtedy gdy zna się sytuację osoby mówiącej można ustalić jakie znaczenie nadaje tym słowom w danym przypadku.

EKWIOKACJE, SPORY SŁOWNE

BŁĄD EKWIOKACJI –polega na tym, iż pewna osoba w jednym i tym samym rozumowaniu kilkakrotnie używa pewnego słowa wieloznacznego w różnych znaczeniach, sądząc błędnie iż używa tego słów jednoznacznie.

SPÓR SŁOWNY – dyskusja, w której każdy nadaje inne znaczenie użytym słowom.

WIELOZNACZNOŚĆ WYPOWIEDZI ZŁOŻONYCH

• może mieć swoje źródło w tym, że w mowie potocznej zdania orzekające (w sensie gramatycznym) nie są zdaniami w sensie logicznym, lecz wypowiedziami niezupełnymi, niedopowiedzeniami, które dopiero wtedy coś określonego stwierdzają, gdy się poda pewne uzupełnienie domyślne.

• gdy wypowiadamy zdania ogólne wtedy, gdy chodzi tylko w przybliżeniu o wszystkie przedmioty danego rodzaju (aby uniknąć nieporozumień trzeba w razie wątpliwości wyjaśnić, czy nasz rozmówca uważa swoją wypowiedź za zdanie ściśle ogólne czy w przybliżeniu ogólne)

• nieporozumienia powstają co do tego , czy wypowiedź dotyczy elementów pewnej klasy, czy agregatu złożonego z tych elementów.

• wieloznaczna może być budowa składniowa wypowiedzi złożonej, tzn. że wypowiedź jako całość może być różnie rozumiana ze względu na ten czy inny sposób powiązania słów , choćby nawet poszczególne użyte w niej słowa były jednoznaczne

• poprzez nieumiejętne posługiwanie się słowem „tylko” czy słowem „nie” , które czasem nie wiadomo do czego w danej wypowiedzi się odnoszą.

• brak konsekwencji co do podwójnego przeczenia w języku polskim

• gdy wypowiedź wieloznaczna nabiera określonego znaczenia zależnie od sposobu jej wygłoszenia, który może łatwo pozostać niezauważony

AMFIBOLOGIE

BŁĄD AMFIBOLOGII – popełnia go osoba która wygłasza wypowiedź wieloznaczną ze względu na składnię, nie zdając sobie z tej wieloznaczności sprawy

ZNACZENIE DOSŁOWNE I NIEDOSŁOWNE

Używanie zwrotów obrazowych upiększa nasz sposób wypowiadania się, pozwala na zaostrzenie podkreślenie sensu naszej wypowiedzi lub na złagodzenie sensu wypowiedzi

EUFENIZMY – wypowiedzi, które starają się swą formą złagodzić z tych czy innych względów nie miłą treść

BŁĄD MYŚLENIA FIGULARNEGO – ktoś pewne zwroty obrazowe, sformułowane przez siebie czy kogoś innego bierze w znaczeniu dosłownym i wysuwa dziwaczne lub fałszywe konsekwencje

SKRÓTY MYŚLOWE – wyrazy streszczające w kilku słowach myśl bardziej zawiłą. Nie można tej wypowiedzi brać bez domyślnych uzupełnień.

ROZDZIAŁ XIII

SPOSOBY UZASANIANI

UZASADNIANIE – wskazywanie podstawy uznania za prawdziwe zdań, w których formułujemy żywione przez nas sądy

POSTULAT RACJI DOSTATECZNEJ – domaga sie abyśmy za prawdziwe uznali tylko takie zdania dla których umiemy wskazać należyte uzasadnienie

SĄDY MOGĄ BYĆ UZASADNIANE:

• BEZPOŚRENIO – naszymi doznaniami, bezpośrednio oparte na doświadczeniach

• POŚREDNIO – są wywnioskowane z innych zdań przyjętych poprzednio za prawdziwe

SPOSTRZEGANIE

SPOSTRZEGANIE – proces poznawania świata

• WEWNĘTRZNE – introspekcyjne – zwracamy się ku przebiegom zachodzącym w naszej własnej świadomości

• ZEWNĘTRZNE – zmysłowe – dotyczące świata zewnętrznego, poznawanego za pomocą narządów wzroku, słuchu, smaku, itd.

OBSERWACJA

OBSERWACJA – dochodzenie na podstawie rozmyślnego spostrzegania do sądów, które mają być odpowiedzią na pewne w danej chwili stawiane pytania

POMIAR – jest to taka obserwacja, w której przedmiotom obserwowanym przyporządkowujemy pewne liczby, w ten sposób, że ze stosunków między liczbami możemy wnioskować o stosunkach między przedmiotami zmierzonymi

EKSPERYMENT – złożona czynność polegająca na tym, iż staramy się wpłynąć na określone zjawiska, zmieniając w sposób przez nas kontrolowany warunki, w których one przebiegają, po to żeby zaobserwować czy i jakie zmiany wystąpią w tych zjawiskach przy powodowanej przez nas zmianie warunków jego przebiegu

ROZDZIAŁ XIV

WNIOSKOWANIA I PRAWA LOGICZNE...

WNIOSKOWANIE - proces myślowy polegający na tym, że ktoś przyjmując pewne zdanie lub kilka zdań za prawdziwe dochodzi na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego zdania

WNIOSEK – zdanie, które uznajemy za prawdziwe w rezultacie wnioskowania

PRZESŁANKA – zdanie, na podstawie którego uznajemy inne zd. za prawdziwe, czyli te zd., od którego zaczyna się wnioskowanie

PRZESŁANKA ENTYMEMATYCZNA – przesłanka przemilczana, domyślna

WNIOSKOWANIE NIEZAWODNE – rozumowania z nimi zgodne zawsze od prawdziwych przesłanek prowadzą do prawdziwych wniosków

WNIOSKOWANIE UPRADOPODOBNIAJĄCE – ZAWODNE – wnioskując od prawdziwej przesłanki nie zawsze dochodzimy do prawdziwego wniosku

STAŁA LOGICZNA – oznacza następujące wyrażenia:
1. funktor ϵ
2. funktory prawdziwościowe
3. kwantyfikatory
4. takie wyrażenia, które można zdefiniować odwołując się jedynie do punktów 1-3

FUNKCJA LOGICZNA – funkcja zdaniowa zbudowana jedynie ze stałych logicznych.

PRAWO LOGICZNE – funkcja logiczna, która przy dokonaniu wszelkich dokładnych podstawień za występujące w niej zmienne daje zdanie prawdziwe

WNIOSKOWANIE DEDUKCYJNE – wnioskowanie, z którego przesłanek wynika logicznie jego wniosek.
- jest to wnioskowanie NIEZAWODNE
- przesłanka czy koniunkcja przesłanej jest racją a wniosek następstwem
Opiera się ono na prawie : MODUS PONENDO PONENS

WNIOSKOWANIE ENTYMEMATYCZNE – takie wnioskowanie, w którym z wypowiedzianych przesłanek nie wynika logicznie wniosek, ale wynika logicznie z koniunkcji przesłanek wypowiedzianych i niewypowiedzianych

PRAWA LOGICZNE
ZAPRZECZANIE ZDANIOM ZŁOŻONYM

PIERWSZE PRAWO DE MORGANA

negowanie koniunkcji

Ponieważ nie jest tak, że zarazem p i q

więc nie jest tak, że p lub nie jest tak, że q

p	q	p * q	~ ( p * q )	~ p	~ q	( ~ p V ~ q )	F
1	1	1	0	0	0	0	1
1	0	0	1	0	1	1	1
0	1	0	1	1	0	1	1
0	0	0	1	1	1	1	1

DRUGIE PRAWO DE MORGANA

negowanie alternatywy

Ponieważ nie jest tak, że p lub q

więc nie jest tak, że p i nie jest tak, że q

p	q	p V q	~ ( p V q )	~ p	~ q	( ~ p V ~ q )	F
1	1	1	0	0	0	0	1
1	0	0	0	0	1	0	1
0	1	0	0	1	0	0	1
0	0	0	1	1	1	1	1

PRAWO NEGACJI IMPLIKACJI

negowanie implikacji

Ponieważ nie jest tak, że jeżeli p to q

więc jeżeli p to nie jest tak, że q

p	q	p q	~ ( p q )	~ q	( p ~ q )	F
1	1	1	0	0	0	1
1	0	0	1	1	1	1
0	1	1	0	0	1	1
0	0	1	0	1	1	1

TRANSPOZYCJA

TRANSPOZYCJA – jest to takie zdanie warunkowe, które powstaje z poprzedniego przez przestawienie poprzednika z następnikiem oraz zanegowanie każdego z nich

PRAWO TRANSPOZYCJI

Ponieważ jeżeli p to q

więc jeżeli nie jest tak, że q to nie jest tak że p
i odwrotnie

p	Q	p q	~ p	~ q	( ~ q ~ p )	F
1	1	1	0	0	1	1
1	0	0	0	1	0	1
0	1	1	1	0	1	1
0	0	1	1	1	1	1

ZWIĄZKI KWADRATU LOGICZNEGO

SaP – nie istnieją S, które są nie-P „ Każde S jest P”

SeP – nie istnieją S, które są P „Żadne S nie jest P”

SiP – isnieją S, które są P „Niektóre S są P”

SoP – istnieją S, które są nie-P „ Niektóre S nie są P”

SaP = ~ SoP SeP = ~ SiP
SiP = ~ SeP SoP = ~ SaP
SaP / Sep SiP V SoP
SaP SiP SeP SoP

KONWERSJA, OBWERSJA, KONTRAPOZYCJA

Jak sprawdzić zanegowane bądź zawierające zanegowane nazwy do postaci klasycznych zdań kategorycznych?

1. Kiedy zanegowany jest wyłącznie drugi termin dokonujemy OBWERSJI.

2. Kiedy zanegowane są obydwa terminy dokonujemy KONTRAPOZYCJI.

3. Kiedy zanegowany jest wyłącznie pierwszy termin dokonujemy alternatywnie OBWERSJI I KONTRAPOZYCJI albo KONWERSJI I OBWERSJI.

KONWERSJA – zdanie powstaje w skutek tego, że termin, który poprzednio był orzeczeniem , stawiamy na miejscu podmiotu i odwrotnie.

S e P = P e S PRAWO KONWERSJI
S i P = P i S PROSTEJ

S a P P i S PRAWO KONWERSJI OGRANICZONEJ

OBWERSJA – zdanie powstające w skutek tego, że na miejsce dotychczasowego orzecznika nazwy w stosunku do tego ostatniego negatywnej, przy jednoczesnej zmianie tzw. jakości zdania

S a P = S e nie-P S e P = S a nie-P
S i P = S o nie-P S o P = S i nie-P

KONTRAPOZYCJA – zdanie powstaje poprzez przestawie nie i zanegowanie obu terminów

S a P = S e nie-P S e nie-P = nie-P e S nie-P e S = nie-P a nie-S
S o P = S i nie-P
S i nie-P = nie-P i S
nie-P i S = nie-P o nie-S

PRAWA KONTRAPOZYCJI PROSTEJ:
S a P = nie-P a nie- S S o P = nie-P o nie-S

KONTRAPOZYCJA OGRANICZONA - ma w następniku zd. szczegółowe zamiast ogólnego
S e P = S a nie-P (obwersja)
S a nie-P nie-P i S (konwersja)
nie-P i S = nie-P o nie-S (obwersja)
S e P nie-P o nie-S

BŁĘDY WE WNIOSKOWANIU DEDUKCYJNYM

BŁĄD MATERIALNY – popełniamy go wtedy, jeżeli bierzemy we wnioskowaniu przesłanki fałszywe, mylnie uważając je za prawdziwe.

BŁĄD FORMALNY – polega na tym, że ktoś uważa swoje wnioskowanie za wnioskowanie dedukcyjne a w rzeczywistości dany wniosek nie wynika logicznie z przesłanek tzn. że wzór nie jest prawem logicznym

ROZDZIAŁ XV

WNIOSKOWANIE REDUKCYJNE

WNIOSKOWANIE UPRAWDOPODOBNIAJĄCE – to takie, w którym wychodząc od prawdziwych przesłanek możemy dojść do fałszywego wniosku, lecz spodziewamy się w sposób racjonalny, że wniosek będzie prawdziwy

WNIOSKOWANIE REDUKCYJNE – z wniosku wynika przesłanka choć z przesłanek tego wnioskowania nie wynika wniosek, z samego wniosku tego wnioskowania przesłanka nie wynika logicznie. Wynika logicznie z wniosku branego w koniunkcji z drugą przesłanką.
Wn. redukcyjne są ZAWODNE.

	PRZESŁANKA JEST:	WNIOSEK JEST:
WN. DEDUKCYJNE	RACJĄ	NASTĘPSTWEM
WN. REDUKCUJNE	NASTĘPSTWEM	RACJĄ

WNIOSKOWANIE INDUKCYJNE

WNIOSKOWANIE INDUKCYJNE – to takie w którym na podstawie wielu przesłanek jednostkowych stwierdzających iż poszczególne zbadane przedmioty pewnego rodzaju mają pewną cechę dochodzi się do wniosku ogólnego, że wszystkie przedmioty tego rodzaju taką cechę posiadają.

INDUKCJA ZUPEŁNA – jeśli wiadomo, że nie ma innych przedmiotów danego rodzaju oprócz tych, które zostały wymienione w przesłankach jednostkowych.
Ind. zupełna jest NIEZAWODNA.

INDUKCJA NIEZUPEŁNA – brak tej dodatkowej przesłanki (że nie ma innych przedmiotów danego rodzaju oprócz tych, które zostały wymienione w przesłankach jednostkowych).

KANONY INDUKCJI

KANONY INDUKCJI – pewne ogólne wskazówki jak wykrywać związek między występowaniem zjawisk pewnego rodzaju a występowaniem zjawisk innego rodzajustr. 188 – 190

WNIOSKOWANIE Z ANALOGII

WNIOSKOWANIE Z ANALOGII – jest to rodzaj wnioskowania uprawdopodobniającego, może ono występować w kilku odmianach

1. wiedząc iż S1 jest P, S2 jest P, ... , Sn jest P, skłaniamy się do myśli iż następny napotkany przedmiot z kolei Sn+1 też będzie miał własność P. (Różnica między wn. z an. a indukcją polega na tym iż przy indukcji wniosek brzmi: każde S jest P a tu : wniosek dotyczy każdego następnego P. Nie wynika on z przesłanek.

2. znając przedmiot S1, który ma cechy A, B, C, D i jest P, wnioskujemy iż przedmiot S2, który też ma cechy A, B, C, D, przynależy do klasy P. Podstawą tego rodzaju wnioskowania jest przypuszczenie, że między cechami, o których mowa, zachodzi związek rzeczowy. Nie zachodzi tu stosunek wynikania.

ROZDZIAŁ XVI

MYŚLENIE KIEROWANE Z GÓRY

MYŚLENIE SPONTANICZNE – dokonując wnioskowania nie stawiamy sobie określonych celów do osiągnięcia.

MYŚLENIE KIEROWANE Z GÓRY WYZNACZONYMI ZADANIAMI –wnioskowanie nasze może mieć z góry wyznaczony cel, do którego ma zmierzać. (rozstrzygnąć taką a taką wątpliwość, rozstrzygnąć, czy takie a takie zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe)
Trzeba rozróżniać co najmniej dwa rodzaje takich zdań:
1) zadania r o z s t r z y g n i ę c i a : „czy prawdą jest, że p”?
2) zadania w y j a ś n i e n i a : „dlaczego jest prawdą, że p”?
Rozstrzygnięcia, czy dane zdanie jest prawdziwe, szukać możemy drogą doodzenia lub drogą sprawdzania.

DOWODZENIE WPROST I NIE WPROST

DOWODZENIE – rozumowanie polegające na tym, iż uważając jakieś zdanie za wątpliwe szukamy dlań racji wśród zdań poprzednio uznanych za prawdziwe, by z prawdziwości owej racji wnioskować o prawdziwości owego pierwszego zdania (zdania dowodzonego, następstwa
- polega na przeprowadzeniu pewnego wnioskowania dedukcyjnego zaplanowanego w określony sposób a mianowicie wnioskowania, w którym chcemy – jeśli się nam to uda – stwierdzić to właśnie, które nas interesuje.

DOWODZENIE NIE WPROST – DOWODZENIE APAGOGICZNE – wnioskujemy dedukcyjnie o prawdziwości zdania dowodzonego odwołując się do dokonanego stwierdzenia, że negacja dowodzonego zdania ma fałszywe następstwa
- Chcąc udowodnić zdanie q nie wprost, bierzemy pod uwagę jego negację (nie jest tak, że q). Jeśli uda się nam znaleźć fałszywe następstwa zdania „nie jest tak, że q”, to widocznie zdanie to jest zdaniem fałszywym, a więc prawdą jest, że q.
- Opieramy się na modus tollendo tollens oraz na zasadzie podwójnego przeczenia

BŁĘDY W DOWODZENIU:

• błąd materialny, a także, skoro ma to być wnioskowanie dedukcyjne, błąd formalny we wnioskowaniu.

• PETTIO PRINCIPII (żądanie zasady) – przyjmowanie za przesłankę zdania niepewnego, o nie zbadanej jeszcze wartości logicznej, przyjętego za prawdziwe bezpodstawnie. Wniosek wysnuty z takiej niepewnej przesłanki nie musi być wprawdzie fałszywy, lecz jest niepewny, nie jest należycie uzasadniony.

• BŁĘDNE KOŁO W DOWODZENIU – szczególna postać błędu petittionis principii polega na przyjęciu za przesłankę tego, co dopiero ma być wywnioskowane w danym dowodzeniu

• BŁĄD IGNORATIO ELENCHI (nieznajomość tezy dowodzonej) – dowodzi się czego innego niż to co ma być dowiedzione.

SPRAWDZANIE

SPRAWDZANIE – jest to rozumowanie, które polega na tym, iż uważając jakieś zdanie za wątpliwe, szukamy jego następstw, by z ich prawdziwości wnosić o prawdopodobieństwie owego wątpliwego zdania albo z fałszywości następstwa wnosić o fałszywości owego pierwszego zdania.

Są tu dwie możliwości:
1) Dla wątpliwego, sprawdzanego przez nas zdania znajdujemy następstwa prawdziwe i wtedy redukcyjnie (zawodnie) wnioskujemy o prawdziwości sprawdzanego zdania z tym większym prawdopodobieństwem, im więcej i im bardziej różnorodnych znaleźliśmy następstw sprawdzanego zdania;
2) dla sprawdzanego zdania znajdujemy jakieś następstwo fałszywe a stąd dedukcyjne (wg. modus tollendo tollens) wnioskujemy o fałszywości sprawdzanego zdania jako racji.

> sprawdzanie z wynikiem negatywnym daje więc pewność, że sprawdzanezdanie jest fałszywe;
> sprawdzanie z wynikiem pozytywnym nie daje pewności, ale uprawdopodobnia, że sprawdzane zdanie jest prawdziwe

WYJAŚNIANIE I HIPOTEZY WYJAŚNIAJĄCE

WYJAŚNIANIE – polega na wskazaniu racji dla zdania , które stwierdziliśmy
- czynność myślowa polega na powiązani zdań, wskazaniu, że są one względem siebie racją i następstwem.
- fakty doświadczalnie przez nas sprawdzone wyjaśniamy za pomocą zdań poprzednio uznanych przez nas za prawdziwe

HIPOTEZA WYJAŚNIAJĄCA – stawianą na podstawie naszej wiedzy nazywamy takie zdanie o nie ustalonej jeszcze wartości logicznej, które przyjmujemy tymczasowo za prawdziwe ze względu na to, iż owo zdanie w koniunkcji ze zdaniami naszej wiedzy stanowi rację dla zdań o faktach stwierdzonych w doświadczeniu

Ogólnie przedstawia się to tak:

stwierdzamy, że prawdziwe jest zdanie Z o pewnym fakcie; mamy jakąś wiedzę W, tzn. ustaliliśmy, że pewne zdania są prawdziwe; chcemy znaleźć zdanie, które stanowiłoby rację dla zdania Z; z samych zdań tworzących naszą wiedzę W zdanie Z nie wynika; ale ze zdania H (hipoteza) i zdań W łącznie zdanie Z wynika.

HIPOTEZY KONKURENCYJNE – tzn. niezgodne między sobą, które mogłyby służyć jako odmienne wyjaśnienia tych samych stwierdzonych przez nas faktów.

EXPERIMENTUM CRUCIS – gdy nie udało się znaleźć znanych nam faktów, które pozwoliłyby obalić jedną z konkurencyjnych hipotez, trzeba zorganizować odpowiedni eksperyment, który pozwoliłby potwierdzić jedną z nich, a jednocześnie obalić pozostałe.

Jeżeli pewne stwierdzone fakty można na gruncie naszej wiedzy wyjaśnić za pomocą jakiejś jednej tylko hipotezy (czy uzupełniającego się zespołu hipotez), a wszelkie inne, konkurencyjne hipotezy zostały przez nas obalone, to jest rzeczą rozsądną uznać tę hipotezę za prawdziwą – tak, jak uznaje się wniosek we wnioskowaniu redukcyjnym.

TEORIA NAUKOWA

TEORIA NAUKOWA – sformułowany, uporządkowany w pewien sposób zbiór zdań orzekających o badanej przez daną naukę dziedzinie rzeczywistości.

• W naukach FORMALNYCH:
  - tworzy ostatecznie system aksjomatyczny, który jest zbiorem zdań wyprowadzonych w określony sposób z jakichś przyjętych na początku bez dowodu zdań-aksjomatów.
  > Uzasadnia się tedy, że dane zdanie należy do danej teorii, jedynie w ten sposób, że wskazuje się iż jest ono aksjomatem systemu albo twierdzeniem wyprowadzonym z aksjomatów.
  > zmiana teorii może nastąpić przez zmianę dotychczasowych aksjomatów lub przez zmianę dyrektyw informacyjnych, reguł dotyczących sposobu wyprowadzania twierdzeń danego systemu z aksjomatów.

• W naukach EMPIRYCZNYCH:
  - struktura teorii naukowej jest odmienna, rozbieżne są też w pewnej mierze koncepcje uczonych w tej dziedzinie. Toczą się m.in. spory o rolę dwóch rodzajów zabiegów poznawczych splatających się przy konstruowaniu teorii empirycznej, a mianowicie:
  uzasadniania zdań teorii za pomocą wnioskowań redukcyjnych oraz wyjaśniania zdań stwierdzonych doświadczalnie.