Edukacja polonistyczna w klasach młodszych

Modele wyjaśniające nabywanie kompetencji językowych:

• Imitacyjne teorie behawiorystyczne: dzieci uczą się przez „kopiowanie” tego, co słyszą (B. S. Skinner). W edukacji przejawia się to powtarzaniem ćwiczeń (musztrą).

• Teorie „wrodzoności”: człowiek posiada specyficzną zdolność do dedukowania zasad danego języka (N. Chomski). W edukacji – „zanurz dziecko w języku”.

• Teorie interakcyjne: jakość społecznego kontekstu ma znaczący wpływ na rozwój językowy (L. Wygotski, J. Bruner). W edukacji: organizowanie środowiska poznawczego („budowanie rusztowania”)

• Język jest narzędziem warunkującym rozwój poznawczy. W toku rozwoju monolog zewnętrzny zamienia się w monolog wewnętrzny (myślenie).

• Mowa, uczestnicząca w rozwiązywaniu zadania, z kategorii funkcji interpsychicznej przekształca się w intrapsychiczną.

• Odstępstwa od zasad językowych stwierdzane u dzieci należy oceniać jako cechy specyficzne i właściwe etapowi rozwoju języka dziecka.

• Ocena wypowiedzi dziecka powinna uwzględniać typowość odpowiedzi dla danego okresu rozwoju językowego (może być niezgodna z gramatyką dorosłych).

• Tylko wtedy można otrzymać pełny i wierny obraz etapu rozwoju mowy dziecka, gdy uda się ująć zarówno jego umiejętności rozumienia, jak i produkowania wypowiedzi.

• Uczyć się reguł językowych, to znaczy przyswajać sobie normy kulturowe, które mają swoje odbicie w języku. Uczenie odbywa się w dialogu.

• Konieczność porozumiewania się w coraz szerszym kręgu ludzi jest motorem nabywania i kształtowania przez dziecko coraz bardziej skomplikowanych struktur językowych.

• Rozwój przyswojenia reguł języka i rozumienie komunikatów jest wcześniejszy niż aktywne użycie języka.

• Rozwój językowy cechuje różnicowanie, wyodrębnianie i integrowanie, co prowadzi do odkrywania coraz ogólniejszych reguł.

• Powolne rozbudowywanie systemu reguł odbywa się pod silnym wpływem semantyki.

Kurier kraków

Edukacja polonistyczna jest swoistym funkcjonowaniem dzieci w świecie znaków językowych symptomatycznych dla języka polskiego – uruchamia myślenie abstrakcyjne.

Kształcenie językowe towarzyszy wszelkiej aktywności edukacyjnej, szczególnie w obecności mowy eksploracyjnej – stanowi oś integracji treści, stymuluje procesy poznawcze.

Kształcenie językowe i literackie dziecka w wieku wczesnoszkolnym dotyczy w szerokim zakresie nabywania umiejętności praktycznych – nadawania i odbioru komunikatów językowych.

Diagnoza rozwoju językowego dzieci

Cechy języka dzieci słabo przygotowanych językowo:

- aktywne słownictwo jest ubogie (w szkole część codziennego słownictwa dzieci staje się nieprzydatna);

- rozumienie wyrazów jest powierzchowne (język nauczyciela wydaje się trudny i niezrozumiały);

- dzieci stawiają mało pytań (w domu ich pytania zbywano);

- brak jest spontaniczności wypowiedzi, radości mówienia (dorośli nie wykazują zainteresowania wypowiedziami dziecka);

- prymitywna budowa zdań, lub ciągi foniczne bez wyraźnej konstrukcji syntaktycznej;

- wady i zaburzenia wymowy (mała sprawność aparatu mowy, zbyt szybkie tempo mówienia, niedbałe wypowiadanie, fonetyczny koloryt gwarowy)

Trudności w szkole wynikają w dużej mierze z niskiego poziomu językowych umiejętności w zakresie rozumienia i mówienia, co widoczne staje się w niepełnej w gotowości do nauki czytania i pisania.

* prowadzić aktywne obserwacje aktywności językowej dziecka (ćwiczenia w słuchaniu i mówieniu)

* wprowadzać ćwiczenia stymulujące aktywność językową i w miarę potrzeb kierować na zajęcia kompensacyjne (np. logopedyczne)

Dzieci, które nie mają wad wymowy ani nie wykazują specyficznych dysfunkcji rozwojowych jedynie wymagają kompensacyjnego i stymulującego wychowania językowego.

Przesyłki ekspresowe Kraków

JĘZYK NAUCZYCIELA STAJE SIĘ WZOREM MOWY DLA DZIECKA

• Eliminować sztuczną, „doliterową” wymowę. Zachować stosowną intonację, tembr głosu, melodię, ton oraz siłę głosu odpowiednio do miejsca, sytuacji i treści.

• Tempo raczej wolne – dzieci mogą mieć trudności w zrozumieniu kaskady ciągów fonicznych.

• Dokładność wypowiedzi, trafny dobór wyjaśnień i wskazówek, podane w prostych konstrukcjach składniowych.

• Podtrzymywać kontakt wzrokowy przy mówieniu i słuchaniu (stymuluje to uwagę dzieci oraz pozwala im obserwować twarz, układ aparatu artykulacyjnego osoby mówiącej).

Eliminować cechy języka podkreślające dominację (władzę) nauczyciela:

- nadużywania „ja” zamiast używania formy „my”

- kategoryczność wypowiedzi: „w żadnym wypadku”, „nigdy”, „zawsze’, „natychmiast”, „ale już”…

Przygotowanie do nabywania umiejętności czytania i pisania

AUDYTYWNE ROZUMIENIE I MÓWIENIE:

ĆWICZENIA W SŁUCHANIU – słuchanie czytanego lub opowiadanego tekstu (z ekspresją ruchową do określonych fragmentów, z „dopowiadaniem” określonych słów, zwrotów itp.), słuchanie nagranych inscenizacji (odtwarzanie scen, dialogów, ilustracje z komentarzem);

ĆWICZENIA W MÓWIENIU – spontaniczne wypowiedzi na określony temat, monologi w działaniu, rozmowy z dorosłym, rozmowy z rówieśnikami, odpowiedzi na pytania, stawianie pytań, gry dramowe, inscenizacje, tworzenie wypowiedzi słowno-rysunkowych (wspólnie z dorosłym lub z rówieśnikiem);

Myślenie metajęzykowe – abstrakcyjne

Od mówienia o rzeczach do mówienia o ich nazwach

ćwiczenia fonetyczne: słyszenie i artykułowanie – analiza

i synteza fonetyczna mowy

* wyodrębnianie zdań i wyrazów z ciągów fonicznych,

*analiza sylabowa wyrazów,

*synteza głoskowa wyrazów,

* analiza głoskowa - podział na głoski, wyodrębnianie głoski w nagłosie, wygłosie, w środku wyrazu,

Rebusy fonetyczne, loteryjki obrazkowe, „czytanie bez literek” (czytanie z ruchu narządów artykulacyjnych).

Rozdzielenie świata głosek od świata liter.

Metody nauki czytania i pisania

Kryteria podziału metod:

1. Kryterium logiczne – jaki element mowy jest podstawą nauki czytania

1. Metoda alfabetyczna (litera)

2. Metoda fonetyczna (element wyodrębniany słuchowo – głoska, zgłoska)

3. Metoda sylabowa (sylaba wyodrębniana wzrokowo lub słuchowo)

1. Kryterium psychiczne – jaki proces psychiczny jest podstawą nauki

1. Metoda analityczna

2. Metoda syntetyczna

3. Metoda mieszana

1. Kryterium fizjologiczne – jaki czynnik fizjologiczny dominuje w nauce

1. Metoda słuchowa

2. Metoda wzrokowa

3. Metoda kinestetyczna

4. Metoda polisensoryczna

Podział metod:

Metody syntetyczne

Odmiany: alfabetyczna, fonetyczna, sylabowa

Proces nauki czytania:

element abstrakcyjny → synteza → znaczenie

(litera, głoska, sylaba) (wyraz)

- metody nie odpowiadające możliwościom poznawczym dziecka

- proces nauki długotrwały

- kształtowanie umiejętności technicznych dekodowanie tekstu (rozumienie może być utrudnione)

- historyczne, alternatywne

Przesyłki kurierskie Kraków

Metody analityczne

Odmiany: globalne, zdaniowe, wyrazowe

Proces nauki czytania:

znaczenie (etap globalny) → analiza → element abstrakcyjny

(wyraz, zdanie, tekst) (litera, głoska)

- odpowiada możliwościom poznawczym dziecka

- motywuje do nauki czytania (satysfakcja ze zrozumienia tekstu)

- od razu pozwala na odpowiednią interpretację wykonawczą (intonacja, pauzy)

- pierwszy etap (globalny) wydłuża drogę do kształcenia właściwego czytania (również wyrazów, których dziecko wcześniej nie poznało)

- metody związane z edukacją dzieci w wieku przedszkolnym, dzieci z niepełnosprawnościa intelektualną,

- metody stosowane w nauce języka angielskiego

- metody alternatywne: Domana, Majchrzak, Pay, „Słoneczna biblioteka”

Metody mieszane (analityczno – syntetyczne)

Proces nauki czytania:

znaczenie → analiza i synteza → znaczenie

(wyraz) (wyraz, tekst)

Charakterystyka:

- odpowiada możliwościom poznawczym dziecka

- odpowiada morfologii języka polskiego

- pozwala na wyznaczanie zadań wielopoziomowych

- nauka efektywna: kształcenie umiejętności technicznych dekodowania i jednocześnie rozumienia tekstu

- dominuje współcześnie w szkołach polskich

Kurier Kraków

Odmiany metod mieszanych : wzrokowa, fonetyczna, funkcjonalna, polisensoryczna,

Metoda analityczno syntetyczna wyrazowa

odmiana wzrokowa

(twórca: Marian Falski, pierwszy elementarz 1905 r. ; następne wersje wydania do 1974 r.)

Proces nauki:

Wyraz drukowany → analiza literowa → poznanie liter, wersji drukowanej i pisanej → synteza: pisanie i czytanie całych wyrazów

- nauka efektywna (szybko następuje rozwój umiejętności czytania i pisania jednocześnie

- brakuje kształcenia umiejętności analizy i syntezy fonetycznej wyrazów

- raczej wersja historyczna

Metoda analityczno syntetyczna wyrazowa

odmiana funkcjonalna

twórcy : Ewa i Feliks Przyłubscy, elementarz Litery, od 1974 r.

Proces nauki:

Wyraz → analiza: sylaba, litera, głoska → synteza: litera, głoska, sylaba → wyraz

- łączy charakter wizualny i fonetyczny z elementami globalnymi i sylabowymi

Metoda analityczno syntetyczna

odmiana polisensoryczna

Np. metoda „Dobrego startu” Marty Bogdanowicz

Wyraz → analiza wzrokowa, słuchowa, ruchowa → synteza → wyraz pisany, czytanie

- wspiera wszystkie funkcje poznawcze

- szczególnie dla dzieci z deficytami rozwojowymi

Przesyłki ekspresowe Kraków

Metoda analityczno syntetyczna wyrazowa

odmiana fonetyczna

Proces nauki:

Wyraz słyszany → analiza i synteza słuchowa → wyodrębnienie głoski w nagłosie i identyfikacja z literą → synteza literowa → wyraz

- wydłużona część analizy i syntezy fonetycznej

- właściwe czytanie i pisanie następuje po wprowadzeniu liter odpowiadających spółgłoskom

- pomaga w nauce ortografii

Tok wprowadzania litery pisanej

Prowadzenie do umiejętności kojarzenia znaku graficznego z odpowiednim ruchem ręki

1. Pokaz kreślenia litery w powiększeniu z objaśnieniami

2. Powtarzanie ruchu ręki według dużego wzoru graficznego

3. Kreślenie litery bez liniatury (różne narzędzia i podłoża)

4. Pokaz kreślenia litery i umieszczenia w liniaturze (na tablicy) z objaśnieniem

5. Kreślenie litery w liniaturze według wzoru (zeszyty ćwiczeń z liniaturą szeroką, zeszyty przedmiotowe z liniaturą właściwą)

6. Pokaz łączenia litery z innymi literami

7. Ćwiczenia w pisaniu

Rodzaje ćwiczeń w pisaniu

- odwzorowywanie (etap globalny)

1. Przepisywanie: wzór, analiza, pisanie, sprawdzenie ze wzorem.

2. Pisanie z pamięci: czytanie, analiza literowa i fonetyczna, zapamiętywanie, zakrycie wzoru, pisanie, sprawdzenie ze wzorem, wyjaśnienia błędów, poprawa.

3. Pisanie ze słuchu: słuchanie tekstu, analiza słuchowa, objaśnienia trudności ortograficznych, pisanie, sprawdzenie, objaśnienia błędów, poprawa.

4. Pisanie samodzielne: samodzielna konstrukcja tekstu, pisanie, odczytanie, poprawa.

- możliwe są wersje mieszane ćwiczeń w pisaniu, np. część tekstu jest przepisywana, a część pisana z pamięci; część pisana ze słuchu, a cześć pisana samodzielnie, itp

Ortografia w klasach I-III

- rozbudzanie „czujności ortograficznej”: dziecko identyfikuje miejsca z tzw. „trudnością ortograficzną”

- rozumienie reguł poprawności ortograficznej

- rozwijanie nawyku poprawnego pisania

Metody wprowadzania zasad ortograficznych:

1. Metoda indukcyjna (od szczegółu do ogółu)

wyrazy z trudnością ortograficzną → analiza słuchowa i literowa wyrazów → szukanie prawidłowości zapisu w materiale językowym → uogólnianie wniosków z analizy → konstruowanie definicji → ćwiczenia w pisaniu

- dziecko rozumie regułę, nie musi jej przyswajać pamięciowo

- nauczyciel musi dostarczyć odpowiedni zasób wyrazów, który pozwoli na znalezienie prawidłowości

2. Metoda dedukcyjna (od ogółu do szczegółu)

Podanie definicji reguły ortograficznej → szukanie w różnych tekstach wyrazów odpowiadających definicji → ćwiczenia w pisaniu

- metoda dla dzieci starczych, które mogą zrozumieć uogólnienie (definicję)

- w klasach młodszych następuje po metodzie indukcyjnej

3. Metoda myślenia przez analogię („podobnie jak…”)

Pokazanie podobieństw w poszczególnych regułach ortograficznych → szukanie w różnych tekstach wyrazów odpowiadających definicji → ćwiczenia w pisaniu

stosowana jako metoda wspierająca inne metody

12. Metody typu „ortografia na wesoło”: stosowanie wzmocnień sensorycznych i motywacji zabawowej

- oznaczanie kolorami trudności ortograficznych, wierszowane definicje, gry ortograficzne, rysunki, kolorowanki, wesołe skojarzenia, domino ortograficzno-obrazkowe, karty dydaktyczne itp.

Metoda „Ortofrajda” : W czasie zabawy musimy pamiętać o żelaznej zasadzie, że białe pola w tekście zastępują

litery: ó, rz, ż, h, u, ch, sz i należy pokolorować je odpowiednim kolorem. Dzieci bardzo

szybko zapamiętują kolory przypisane poszczególnym ortogramom, śpiewając hymn

Ortofrajdy lub recytując wierszyk.

Ó – różowe od dziś będzie

Granatowe rz – wszędzie

Ż – zielone niezawodnie

H – brązowe bardzo modnie.

Sz – wyjątki czerwone

Wskazówki dla nauczyciela

- przy sprawdzaniu nie podkreślać błędów! (można wymazać lub zaklejać),

- zmieniać rodzaje ćwiczeń, nie stosować wielokrotnego przepisywania,

- przy przepisywaniu dłuższego tekstu wprowadzać dodatkowe zadania (np. zmiana rodzajnika, uzupełnianie luk), które nie pozwolą na „mechaniczne” przepisywanie.

Gramatyka w klasach młodszych

• Pojęcia gramatyczne są pojęciami abstrakcyjnymi

• Kształcenie w tym zakresie ma charakter metajęzykowy

• Celem edukacji gramatycznej dzieci młodszych jest kształcenie językowych umiejętności praktycznych i komunikacyjnych: mówienia, pisania i odbiór komunikatów językowych

• Nie definicje są ważne, a rozumienie morfologii języka, co pomaga funkcjonować w „świecie znaków” językowych

• Dzieci w wieku wczesnoszkolnym ze względu na cechy etapu w rozwoju poznawczym powinny być prowadzone metodami, które odnoszą się do mechanizmu interioryzacji pojęć

• Wprowadzanie pojęć gramatycznych metodą czynnościową:

1. czynności na konkretach - przyporządkowywanie nazw do konkretnych elementów rzeczywistości realnej (np., szukanie nazw rzeczy czy nazw roślin)

2. czynności na przedstawieniach graficznych (nazywanie elementów na obrazkach, rysownie)

3. czynności na symbolach (analiza wyrazów w oderwaniu od ich znaczenia konkretnego, szukanie nazw ogólnych)

4. czynności abstrakcyjne (ustalanie pojęć gramatycznych i konstruowanie ich definicji)

• ćwiczenia językowe łączą się ze sobą: ćwiczenia ortograficzne, gramatyczne, ćwiczenia słownikowe i frazeologiczne w zadaniach z mówienia, czytania i pisania.

• Kształcenie językowe prowadzone jest z użyciem tekstów literackich i użytkowych.

• Kształcenie językowe ma na celu wspieranie rozwoju umiejętności posługiwania się językiem jako narzędziem myślenia i komunikowania:

- wyrażania swoich myśli i komunikowania intencji (ekspresji językowej)

- konstruowania pojęć w umyśle (klasyfikowania i uogólniania zjawisk)

- odbioru i rozumienia komunikatów językowych w mowie i piśmie

Przesyłki kurierskie Kraków