4. NAJWAŻNIEJSZE ELEMENTY POLITYKI ZAGRANICZNEJ H. S. TRUMANA
12 kwietnia 1945 r. Harry S. Truman został zaprzysiężony jako trzydziesty trzeci prezydent Stanów Zjednoczonych. Miał wówczas 61 lat.
Aby zrozumieć politykę zagraniczną Trumana, globalizm i antykomunizm, które charakteryzowały jego postępowanie, należy zdawać sobie sprawę ze skutków II wojny światowej dla USA i z nowych celów, jakie establishment amerykański sobie wyznaczył. II wojna światowa miała ogromne konsekwencje i skutki dla Stanów Zjednoczonych. Przy czym nie chodzi tu tylko o to, że stanowi ona cezurę i przejście od izolacjonizmu do globalnego zaangażowania się w różnych zakątkach świata, ale również o wpływ tej wojny na gospodarkę i życie społeczno-polityczne USA. II wojna światowa wywarła o wiele większy wpływ na społeczeństwo amerykańskie, aniżeli I wojna światowa. W nadszarpniętym wojną świecie kapitalistycznym Stany Zjednoczone zajmowały dominującą pozycję. Nie tylko nie doznały one żadnych zniszczeń wojennych na swym terytorium, ale rozwinęły niebywale swój potencjał przemysłowy i rolny w okresie wojny.
Truman otoczył się rzecznikami tzw. ostrego kursu wobec Związku Radzieckiego. Dlatego też sam sprzyjał tendencjom do zajmowania tzw. twardej postawy wobec ZSRR i stopniowego wycofywania się z polityki współpracy ze Związkiem Radzieckim. Wpływową postacią w otoczeniu Trumana był admirał William D. Leahy, jeden z głównych architektów tzw. ostrego kursu wobec ZSRR. Truman sprzyjał rzecznikom ostrego kursu i sam mówił, że dotychczasowe „nasze porozumienia ze Związkiem Radzieckim były jednokierunkową ulicą, a tak być dalej nie może”. Coraz wyraźniej można było zaobserwować odejście od polityki, którą realizował F. D. Roosevelt.
26 czerwca 1945 r. w San Francisco podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych. Z tej okazji Truman wygłosił przemówienie, w którym podkreślił, że jest to podstawa, na której budować można „lepszy świat”. Mówił on o obowiązku wszystkich państw przekształcenia słów Karty w czyny. Prezydent Truman nie zwlekał z ratyfikacją Karty, która nastąpiła 28 lipca.
W chwili kapitulacji Trzeciej Rzeszy sojusznicy mieli już uzgodnione ogólne plany w sprawie powojennych Niemiec. Nie opracowano jednak wszystkich szczegółów i nie ustalono samego procesu realizacji przyjętych postulatów. W Niemczech panował chaos pod każdym względem. Położenie ludności było bardzo ciężkie, a sojusznicy byli zainteresowani tym, by nie tylko nie pogarszać istniejącego stanu rzeczy, lecz podjąć wspólne kroki, które pozwoliłyby na opanowanie niezwykle trudnej sytuacji. Mimo, iż w miesiącach poprzedzających konferencję poczdamską oficjalne stanowisko USA zostało szczegółowo wyłożone w dyrektywie JCS 1067, wśród odpowiedzialnych polityków amerykańskich istniały duże rozbieżności w poglądach na sposoby realizacji polityki okupacyjnej. W kraju, jak i z zewnątrz, wywierano wpływ na Trumana, by spotkał się z pozostałymi partnerami koalicji w celu uwzględnienia jednolitej polityki w Niemczech.
W sprawach Niemiec Truman zajmował określone stanowisko. Był przeciwnikiem planu Morgenthaua. „Nigdy nie opowiadałem się za tym planem, nawet kiedy zasiadałem w Senacie, a tym bardziej po objęciu urzędu w Białym Domu. Uważałem – notuje prezydent swoje poglądy na sprawę Niemiec, tuz przed konferencją poczdamską – że Niemcy należy rozbroić, rozwiązać ich machinę wojskową, ukarać zbrodniarzy wojennych, a kraj poddać kontroli sojuszniczej, aż całkowicie przywrócimy pokój. Nie aprobowałem projektu uczynienia z Niemiec państwa rolniczego. Program taki oznaczałby zagłodzenie Niemiec.”
Morgenthau zdawał sobie sprawę, że następca Roosevelta nieprzychylnie odnosi się do jego propozycji. Truman otaczał się politykami z Departamentu Stanu, znanymi ze swych łagodnych poglądów w stosunku do Niemiec i polegał na ich radach. O nich to Morgenthau mówił`, że mogą wykorzystać Niemcy jako państwo buforowe przeciwko komunizmowi.
Konferencja poczdamska trwała od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 r. Dyskutowano na niej sprawę Niemiec, w której to można wyodrębnić dwa zagadnienia: 1. problem granic i rozczłonkowania terytorialnego i 2. problemy okupacji.
Już w początkowej fazie dyskusji na temat Niemiec okazało się, że wśród uczestników konferencji panują rozbieżności już co do samego pojęcia „Niemcy”. Churchill zapytał pozostałych partnerów co należy rozumieć pod słowem Niemcy. Stalin odpowiedział, że praktycznie wszystko to, co pozostało z Niemiec po wojnie. Austria np. nie jest już częścią Niemiec. Truman oponował i domagał się, aby za punkt wyjścia wziąć Niemcy w granicach z 1937 r. Stalin dodał: „zgoda, ale minus to wszystko, co Niemcy stracili w 1945 r.” w Poczdamie Truman niejednokrotnie wykazał brak cierpliwości i pojednawczości w rokowaniach. Kilkakrotnie groził, że opuści Poczdam, jeśli pozostali uczestnicy nie zgodzą się na propozycje amerykańskie.
W 1980 r. w bibliotece prezydenckiej Trumana w Independence odnaleziono osobisty notatnik prezydenta. Pod datą 25 lipca 1945 r. Truman zanotował: „Wynaleźliśmy najokropniejszą bombę w historii świata… Ta broń zostanie użyta przeciw Japonii przed 10 sierpnia. Powiedziałem sekretarzowi wojny panu Henry Stimsonowi, by użył jej na cele wojskowe przeciw żołnierzom i marynarzom, nie zaś przeciw kobietom i dzieciom. Nawet jeśli Japończycy są dzikusami, okrutnymi, bezlitosnymi fanatykami, jako przywódca świata dla ogólnego dobra nie możemy zrzucić tej strasznej bomby na stolicę Tokio. To dobrze, że bomby atomowej nie wynalazł Hitler, ani Stalin. Jest to najstraszniejsza rzecz, jaką kiedykolwiek wynaleziono, ale może być pożyteczna”. Prezydent Truman podjął decyzję o użyciu broni atomowej przeciw Japonii i ludności cywilnej. Najpierw 6 sierpnia zrzucono bombę atomowa na Hiroszimę, a 8 sierpnia na Nagasaki. W Hiroszimie zginęło ok. 90 tys. ludzi, a w Nagasaki ok. 70 tys. 14 sierpnia prezydent Truman oświadczył, że Japonia przyjęła warunki kapitulacji zawarte w Deklaracji Poczdamskiej. Głównym celem okupacji amerykańskiej miała być demilitaryzacji i demokratyzacja Japonii. Stany Zjednoczone nie negowały prawa innych państw do udziału w okupowaniu Japonii, ale w praktyce, wykorzystując stan faktyczny, swą obecnością wojskową na wyspach japońskich, twierdził, że wykonują ja w imieniu wszystkich państw będących w stanie wojny z Japonią.
Dlaczego Amerykanie zrzucili dwie bomby atomowe na Japonię? Do dnia dzisiejszego pojawiają się różne rozwiązania tej zagadki. Oficjalna wersja podana przez prezydenta Trumana mówiła, że chodziło o zastraszenie Japonii, zmuszenie jej do kapitulacji, skrócenie agonii. Amerykanie musieliby ponieść o wiele większe straty, gdyby zmuszeni byli dokonać inwazji wysp japońskich. W 1949 r. Truman oceniał, że gdyby nie wydał rozkazu zrzucenia bomby atomowej, poległoby jeszcze co najmniej 200 tys. Amerykanów i 200-400 tys. żołnierzy nieprzyjacielskich. Wielu wojskowych jest jednak zdania, że z punktu widzenia militarnego użycie broni atomowej nie było konieczne, ponieważ Japonia i tak już była na krawędzi kapitulacji. Jeden ze współtwórców bomby atomowej, dr Leo Szilard, próbował wpłynąć na Trumana, by nie wyrażał zgody na użycie tego typu broni przeciw Japonii, ponieważ pogorszy to stosunki amerykańsko-radzieckie. Truman jednak był zdania, że bronią tą należy się posłużyć, zanim Związek Radziecki wypowie wojnę Japonii.
Za prezydentury Trumana Stany Zjednoczone wkroczyły na drogę polityki globalnej i począwszy od roku 1947 wobec państw socjalistycznych zaczęły realizować doktrynę powstrzymywania komunizmu. Powodzenie „powstrzymywania komunizmu” zagwarantować miały takie posunięcia administracji Trumana jak m.in. Plan Marshalla, utworzenie NATO, stawka na odbudowę państwa zachodnioniemieckiego oraz tzw. doktryna Trumana.
Doktryna Trumana została zainicjowana wiosną 1947 r. Dała ona początek pomocy gospodarczej i wojskowej dla rządów proamerykańskich. 21 lutego 1947 r. rząd brytyjski poinformował Departament Stanu, że w związku z trudną sytuacja gospodarczą zmuszony jest zawiesić pomoc dla Grecji i Turcji. W Grecji w tym czasie toczyła się wojna domowa między postępowymi siłami republikańskimi a konserwatywnym rządem królewskim, wspieranym wojskowo i finansowo przez Wielką Brytanię. USA uważały, że siły republikańskie są „instrumentem polityki radzieckiej”, zaopatrywanym przez Jugosławię, Albanię i Bułgarię. W razie ich dojścia do władzy w Grecji w myśl teorii domina lewica dojdzie do władzy w Turcji, Iranie, we Włoszech i Francji. Rząd amerykański szybko podjął decyzję i 27 lutego na nardzie w Białym Domu zdecydowano się udzielić pomocy wojskowej i gospodarczej Grecji i Turcji. Początkowo mówiło się tylko o tych dwóch państwach, praktyka jednak szybko pokazała, że chodziło o program długofalowy o zasięgu globalnym.
Za prezydentury Trumana Stany zjednoczone wystąpiły z tzw. Planem Marshalla, który co prawda przyspieszył odbudowę gospodarki kapitalistycznej, ale był jednocześnie krokiem pogłębiającym podział polityczno-gospodarczy Europy. Przemawiając 19 grudnia 1947 r. w Kongresie Truman stwierdził, że Plan Marshalla „zadecyduje o politycznej przyszłości” krajów zachodnioeuropejskich.
W połowie 1948 r. z inicjatywy administracji Trumana rozpoczęły się rozmowy w sprawie utworzenia antyradzieckiego i antysocjalistycznego bloku militarnego państw zachodnich. Jednakże sprzeczności istniejące w obozie zachodnim sprawiły, że rozmowy te ciągnęły się przez wiele miesięcy. Dopiero 4 kwietnia 1949 r. w Waszyngtonie podpisano układ o utworzeniu Paktu Północnoatlantyckiego. Uczestnikami sojuszu były następujące kraje: USA, Kanada, Anglia, Francja, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Norwegia, Dania, Islandia i Portugalia. W lutym 1952 r. do NATO przystąpiły Grecja i Turcja, a w 1955 r. RFN. Powstanie NATO było jednym z najbardziej niepokojących wydarzeń w powojennym rozwoju świata, było krokiem szkodliwym dla odprężenia i współpracy międzynarodowej.
W okresie prezydentury Trumana Waszyngton doprowadził do utworzenia RFN oraz opracował pierwsze plany remilitaryzacji tego kraju.
Od pierwszego dnia urzędowania Truman zetknął się z rozbieżnymi poglądami na sprawę polityki amerykańskiej wobec Palestyny. Truman w pełni doceniał polityczno-strategiczne znaczenie Bliskiego Wschodu. 14 maja 1948 r. Żydowska Rada Narodowa proklamowała w Tel-Awiwie powstanie państwa Izrael. Dwa dni wcześniej Żydzi palestyńscy poinformowali oficjalnie rząd amerykański o zamierzonym posunięciu. Na zwołanej natychmiast naradzie w Białym Domu ujawniły się kontrowersje co do stanowiska USA wobec tego kroku. Ostatecznie jednak 10 minut po proklamowaniu powstania Izraela Truman złożył oświadczenie de facto uznające nowe państwo.
24 czerwca 1950 r. Truman przebywał w Independence, kiedy otrzymał wiadomość od sekretarza stanu Deana Achesona, że na Półwyspie koreańskim wybuchła wojna. Zgodnie z jego decyzją doszło do zaangażowani w Korei amerykańskich sił lądowych, morskich i powietrznych. Truman określił udział wojsk amerykańskich w wojnie koreańskiej jako „akcję policyjną”, czyli swego rodzaju akcję porządkową. Niestety rozmiary tej akcji były na tyle duże, że w USA krytykowano Trumana za zaangażowanie poważnych sił zbrojnych bez wypowiedzenia przez Kongres wojny. Truman jednak ani nie potrafił, ani nie wykazywał wyraźnej woli zakończenia wojny koreańskiej przed upływem swej kadencji. Dlatego tez obietnica jej zakończenia złożona podczas kampanii wyborczej w 1952 r. przez Eisenhowera, niewątpliwie ułatwiła mu zwycięstwo.