BUDŻET I ELEMENTY POLITYKI FISKALNEJ

Podstawowe pojęcia:

         Budżet - to plan finansowy, obejmujący wszystkie dochody i wydatki państwa w danym roku kalendarzowym. Budżet pełni funkcje: fiskalna, redystrybucyjna, stymulacyjna.

         Deficyt budżetowy - różnica pomiędzy planowanymi dochodami i wydatkami w danym roku kalendarzowym.

         Dług publiczny -  to suma nie spłaconych zobowiązań sektora publicznego względem podmiotów gospodarczych i osób prywatnych oraz zagranicznych

         Subwencja - to środki przekazane z budżetu państwa na finansowanie jednostek samorządu terytorialnego bez wskazania celu, na jaki mają zostać przeznaczone.

         Dotacja - to dofinansowanie z kasy państwa wydatków podmiotów innych, niż państwowe jednostki budżetowe oraz ich zadań.

         Rezerwa ogólna - to środki przewidziane w budżecie, które mogą zostać wykorzystane na pokrycie nieprzewidzianych wydatków.

         Wydatki sztywne - to takie, które budżet państwa musi ponieść ze względu na obowiązujące prawo, rząd natomiast nie może dowolnie regulować ich wysokości.

         Wydatki elastyczne - to takie, których wysokość może być regulowana przez rząd.

 

Źródła dochodów budżetu państwa i kierunki ich rozdysponowania:

Dochody budżetu państwa to wpływy z:

         Podatkowa

o    bezpośrednich: dochodowe (PIT, CIT), majątkowe (kataster)

o    pośrednie: VAT, akcyza

         opłat

         ceł

         wpłat z zysku przedsiębiorstw państwowych i spółek handlowych, których Skarb Państwa jest współwłaścicielem

         wpłat z zysku NBP

         a także wpływy z rożnych odsetek

 

Klasyfikacja podatków:

Podatki to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobrane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych.

Podatki:

         bezpośrednie: dochodowe i majątkowe

         pośrednie

 

Krzywa Laffera

Koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależności między stawką opodatkowana a przychodami budżetowymi państwa z tytułu podatków.

Dopóki wzrost stopy podatkowej wiąże się ze wzrostem produktu społecznego, przychody budżetowe rosną proporcjonalnie do obciążeń podatkowych. Po przekroczeniu przez stopę podatkowa pewnego poziomu, przychody budżetowe będą malec.

 

Kryteria fiskalne konwergencji monetarnej ( kryteria z Maastricht, konsolidacja fiskalna).

         kryteria fiskalne ( konsolidacja fiskalna):

o    dług publiczny nie większy niż 60% PKB

o    deficyt finansów publicznych nie większy niż 3% PKB

         kryteria pieniężne:

o    długoterminowe stopy procentowe nie większe niż 2 pkt procentowe od średniej długoterminowej stopy procentowej dla 3 gospodarek UE - 11 o najniższej inflacji

o    przez 2 lata poprzedzające wstąpienie do Unii monetarnej uczestnictwo w mechanizmie kształtowania kursu walutowego z ograniczeniami wahania kursu waluty

o    kryterium dotyczące inflacji

o    kryterium jakościowe

 

ELEMANTY WZROSTU GOSPODARCZEGO I CYKLU KONIUNKTURALNEGO

 

Definicja wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego:

         Wzrost gospodarczy to proces ilościowego powiększania kategorii efektów globalnych, takich jak PKB, dochód narodowy. Wzrost gospodarczy wiąże się na ogol również ze wzrostem zatrudnienia i kapitału w gospodarce.

         Rozwój społeczny to proces, który poza zmianami ilościowymi oznacza również zmiany o charakterze jakościowym, uwarunkowane przez zmiany ilościowe.

 

Czynniki wzrostu gospodarczego

         czynniki wzrostu gospodarczego to wszystkie zjawiska, parametry i procesy, które wykazują istotnie statyczne powiązania z procesem wzrostu gospodarczego wskazujące, ze wzrostowi lub spadkowi natężenia czynnika towarzyszy przyspieszenie lub osłabienie wzrostu gospodarczego.

         czynniki mogą być pozytywnie lub negatywnie skorelowane ze wzrostem. Możliwe są także sprzężenia zwrotne w układzie czynników i procesu wzrostu.

         formalnym ujęciem powiązań zależności pomiędzy czynnikami wzrostu i samym procesem wzrostu gospodarczego są modele wzrostu.

         Badania wykazują na zasadność poszukiwania czynników wzrostu w obszarach:

o    kapitału rzeczowego i inwestycji

o    kapitału ludzkiego

o    rozwoju sektora finansowego

o    handlu zagranicznego

o    roli państwa w gospodarce

o    wolności gospodarczej

o    czynników politycznych

o    nierówności dochodowych i majątkowych

 

Czynniki wpływające na poziom mnożnika:

         koncentracja produkcji (monopolizacja rynku)

         interwencjonizm państwa

•            

 

Model AS/AD w ujęciu ekonomii klasycznej i ekonomii keynesowskiej:

         ekonomia klasyczna: w gospodarce istnieje automatyczny, samoregulujący mechanizm w postaci elastycznych cen, które automatycznie przywracają równowagę zakłócona przez gospodarcze szoki,

         ekonomia keynesowska: w krótkim okresie place i ceny są względnie sztywne i przywracanie równowagi przez mechanizm rynkowy jest niekompletne (rynek nie musi być w równowadze).

 

Definicja cyklu koniunkturalnego:

         cykl koniunkturalny to okresowe wahania aktywności gospodarczej wokół długoterminowego trendu.

 

Klasyczny a współczesny cykl koniunkturalny:

         klasyczny cykl koniunkturalny (do II wojny światowej): regularny przebieg, wyraźne granice długich faz, duża amplituda wahań, niewielki długookresowy trend wzrostowy

         współczesny cykl koniunkturalny (po II wojnie światowej): mniejsza regularność, zatarte granice faz, mała amplituda wahań, wyraźny długookresowy trend wzrostowy, dwie fazy: przyspieszonego i spowolnionego wzrostu.

 

Przebieg cyklu koniunkturalnego

Cykl koniunkturalny może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, przy czym skala produkcji, cen i bezrobocia może być zróżnicowana, państwo może podejmować pewne działania na rzecz złagodzenia wahań koniunkturalnych i łagodzenia ich skutków, noszą one nazwę interwencjonizmu państw.

 

Fazy cyklu koniunkturalnego:

         faza kryzysu, charakteryzuje się nadprodukcja czyli przewaga podaży w porównaniu z popytem

         faza depresji, oznacza się względna stabilizacja gospodarki na obniżonym poziomie

         faza ożywienia, cechuje ja wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej

         faza rozkwitu

 

Przyczyny modyfikacji cyklu klasycznego do cyklu współczesnego

         antycykliczna polityka makroekonomiczna

         globalizacja, wymiana międzynarodowa

         rozwój marketingu, badan rynku, zarządzania strategicznego

         technologie informacyjne i szybkość przepływu informacji

         postęp techniczny

 

 

RACHUNKI NARODOWE

 

Makroekonomia a mikroekonomia

Różnica miedzy mikroekonomia a makroekonomia jest czymœ więcej niż tylko różnica między ekonomia w malej skali i ekonomia w dużej skali. Rożny jest tez cel analizy. W mikroekonomii stosuje się rożne podejścia, aby zachować kontrole nad prowadzona analiza.

         Makroekonomia bada duże agregaty, takie jak całkowity popyt gospodarstw domowych na dobra lub łączne wydatki przedsiębiorstw na maszyny i budowle. Zajmuje się aktywnością gospodarcza w ujęciu zagregowanym, poziomem bezrobocia, stopami procentowymi, inflacją, kursem walutowym i bilansem płatniczym w obrotach z innymi krajami.

         Mikroekonomia jest poświecona analizowaniu cen poszczególnych dóbr i rynków, na których te dobra są produkowane i sprzedawane. Przedmiotem mikroekonomii jest analiza rynkowych zachowań jednostek.

 

Sektory instytucjonalne i ich rola w gospodarce narodowej.

Sektory instytucjonalne to grupy krajowych jednostek instytucjonalnych charakteryzujących się wspólna funkcja pełniona w procesie produkcji, celem ekonomicznym oraz rodzajem prowadzonej działalności.

Wyróżniamy tu:

         sektor gospodarstw domowych, który tworzą osoby fizyczne pracujące na własny rachunek w rolnictwie i poza z liczba pracujących do 9 osób, a także osoby fizyczne uzyskujące dochód z pracy najemnej i niezarobkowych źródeł

         sektor przedsiębiorstw, do którego zaliczono podmioty gospodarcze wytwarzające produkty (wyroby i usługi) rynkowe oraz prowadzące księgi rachunkowe.

         Sektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowych, do którego zaliczono podmioty gospodarcze zajmujące się pośrednictwem finansowym, pomocnicza działalnością finansowa oraz ubezpieczeniami

         sektor instytucji rządowych i samorządowych

         sektor instytucji niekomercyjnych (tzw. instytucji non-profit, takich jak organizacje społeczne, partie polityczne, stowarzyszenia, fundacja)

         sektor zagranica

 

Podstawowe kategorie rachunku narodowego

         Produkcja globalna - stanowi wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez podmioty wszystkich sektorów w ciągu pewnego okresu na terenie kraju.

         Zużycie pośrednie obejmuje wartość zużytych:

o    materiałów netto (łącznie z paliwami)

o    surowców (łącznie z opakowaniami)

o    energii, gazów technicznych

o    usług obcych (obróbka, usługi transportowe, wynajem sprzętu, usługi telekomunikacyjne,  prowizje bankowe)

o    oraz koszty podroży służbowych i inne koszty (np. reklamy)

         Wartość dodana brutto - jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji.

 

Produkcja globalna = wartość dodana brutto + zużycie pośrednie

 

         Produkt Krajowy Brutto (PKB) - stanowi wartość wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez wszystkie sektory instytucjonalne na terenie danego kraju w pewnym okresie w cenach rynkowych.

         Produkt Narodowy Brutto (PNB) -  jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.

         Dochód narodowy - to ostateczny efekt funkcjonowania gospodarki. Jest to wartość dochodów pozostających do dyspozycji gospodarki po dokonaniu odtworzenia trwałych czynników wytwórczych, zużytych do wytworzenia tych dochodów.

 

Metody rachunku PKB

         Metoda sumowania wartości dodanej brutto, polega na sumowaniu wartości stanowiących własny wkład poszczególnych uczestników rynku do procesu produkcyjnego.

 

Produkcja globalna  -  Zużycie pośrednie

↑

Wartość dodana brutto

+

Podatki od produktów

-

Dotacje do produktów

↑

Produkt Krajowy Brutto

 

         Metoda wydatkowa, polega na sumowaniu wydatków na zakup dóbr i usług finalnych wszystkich sektorów instytucjonalnych w gospodarce:

 

C -  wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych

I - wydatków inwestycyjnych (wydatki przedsiębiorstw na zakup maszyn i urządzeń, budynków i budowli, środków transportu oraz wydatki mieszkaniowe gospodarstw domowych i inwestycje w zapasy)

G -  wydatków publicznych i rządowych (tylko transakcje!)

NX - eksportu netto (saldo handlu zagranicznego)

 

PKB = C + I + G + NX

 

         Metoda dochodowa, polega na sumowaniu dochodów pierwotnych brutto (dochodów przed redystrybucja) uzyskiwanych przez poszczególne sektory instytucjonalne, związanych bezpośrednio z uruchamianymi czynnikami produkcji:

o    podatki minus dotacje związane z produkcja i importem:

  nie zapłacony należny VAT, akcyza, cła i opłaty importowe

  podatek od środków transportu, podatek od nieruchomości

o    nadwyżka operacyjna brutto (dochody z kapitału):

  dochody z kapitału: saldo odsetek, wypłaty z zysku do podziału, dywidendy itp.

  dochody uzyskane z prowadzonej działalności gospodarczej (własności)

  wartości zużycia środków trwałych od momentu oddania do eksploatacji

o    dochody z tytułu kosztów pracy:

  wynagrodzenia brutto (w tym podatki, składki na fundusz emerytalny, rentowy, chorobowy)

  składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez pracodawcę (w tym na fundusz emerytalny, rentowy, chorobowy)

  inne narzuty płacone przez pracodawcę (składki na Fundusz Pracy, nagrody, premie, stypendia itp.)

 

Składniki metody wydatkowej rachunku PKB:

         Inwestycje - są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.

         Eksport - dobra, które zostały wytworzone w kraju, a następnie sprzedane za granice.

         Import - to dobra, które są produkowane za granica i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej.

         Konsumpcja - jest to wykorzystanie wcześniej wytworzonego dobra ekonomicznego.

         Wydatki rządowe - są to wszelkie wydatki na zakup dóbr i usług dokonane przez instytucje państwowe wszystkich szczebli.

 

Pierwotny, wtórny i ostateczny podział PKB:

 

         Pierwotny podział dochodu - związany bezpośrednio z samym procesem gospodarowania i wytwarzania dochodów we wszystkich sektorach instytucjonalnych wszędzie tam, gdzie tworzona jest wartość dodana. Pierwotny podział można obserwować poprzez analizę struktury wartości dodanej w gospodarce (ile tworzy każdy z sektorów).

         Wtórny podział dochodu -  powstaje w wyniku redystrybucji dochodów (czyli zmiany struktury dochodów pierwotnych) poprzez dobrowolne i przymusowe mechanizmy tej redystrybucji:

o    przymusowe - podatki i narzuty na wynagrodzenia

o    oszczędnościowe -  oszczędności lokowane w sektorze finansowym

o    dobrowolne - poprzez wpłaty na rzecz instytucji non-profit

         Ostateczny podział dochodu - podział na spożycie (zaspokojenie potrzeb) i akumulacje (powiększenie możliwości produkcyjnych).

o    SPOZYCIE

  spożycie prywatne:

         w sektorze gospodarstw domowych

         w sektorze instytucji niekomercyjnych (non-profit)

  spożycie publiczne:

         w sektorze instytucji rządowych i samorządowych

o    AKUMULACJA:

  nakłady brutto na środki trwale

  przyrost rzeczywistych środków obrotowych (zapasów)

 

Rola redystrybucji w podziale dochodów gospodarki

         Redystrybucja -  oddziaływanie państwa na ostateczny podział dochodów indywidualnych poprzez:

o    bezpośrednia redystrybucje dochodów pieniężnych (podatki i transfery socjalne)

o    bezpłatne (lub płatne częściowo) zaspokajanie określonych potrzeb w ramach usług społecznych (oświata, służba zdrowia)

o    oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów (np. szkolenie zawodowe)

 

Akumulacja, oszczędności a wzrost gospodarczy

         Akumulacja - proces gromadzenia kapitału tzn. zwiększanie środków produkcji oraz zwiększenie ilości siły roboczej w gospodarstwie

         Oszczędności - nieskonsumowana część dochodu, która równa się dochodom, od których odejmujemy wartość konsumpcji gospodarstw domowych

         Wzrost gospodarczy - oznacza rozwój gospodarki, polegając na wzroście realnego PNB przypadającego na członka żyjącego w danym kraju.

 

PKB a PKB per capita

         Produkt Krajowy Brutto stanowi wartość wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez wszystkie sektory instytucjonalne na terenie danego kraju w pewnym okresie w cenach rynkowych.

         PKB per capita to jeden z najczęściej stosowanych na świecie mierników zamożności państwa (społeczności w nim zamieszkującej). Sposób jego obliczania jest bardzo prosty - wartość PKB danego państwa dzielimy przez liczbę jego mieszkańców.

 

Zalety i wady PKB jako miernika efektów w gospodarce

         ZALETY:

o    łatwy do obliczenia

o    łatwo dodaje się porównywać w czasie i przestrzeni

         WADY:

o    nie ujmuje on produkcji która nie jest przeznaczona na rynek

o    nie ujmuje rezultatów gospodarki, cieni, szarej strefy

o    nie ujmuje czasu wolnego który jest dobrem wykorzystywanym przez człowieka w takim samym stanie jak żywność, ubiór itp.

 

PKB pojmuje produkcje anty-dóbr (produktów nie służącym zdrowiu człowieka np. Produkcja tytoniu)

 

 

PKB wg kursu bieżącego i wg parytetu siły nabywczej

Do porównywać międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie albo według parytetu siły nabywczej - lepiej oddającego realna wartość dochodu obywateli. W porównaniach międzynarodowych wartości PKB liczonego wg parytetu siły nabywczej różnią się względem liczonego wg kursu nominalnego na korzyść krajów o niższym poziomie cen, zazwyczaj słabiej rozwiniętych, a na niekorzyść krajów drogich.

---