Temat: Budżet i polityka budżetowa (fiskalna).

Państwo realizuje swoje funkcje wydatkując określone środki pieniężne pochodzące z różnych

dochodów (podatkowych i nie podatkowych) wpływających do budżetu państw. Kształtowanie dochodu i
wydatków budżetowych stanowi istotę polityki budżetowej państwa. Dochody i wydatki budżetowe są
odzwierciedlone w budżecie państwa.
BUDŻET PAŃSTWA – jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją
przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej; sporządzony jest na okres jednego roku, musi być
zatwierdzony przez władzę ustawodawczą, gdyż staje się wtedy aktem prawnym co umożliwia organom
wykonawczym gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków; w budżecie zestawia się i porównuje przyszłe
wydatki i planowane dochody.
Budżet jest funduszem zcentralizowanym zasobów pieniężnych posiadanych przez państwo. Budżet sporządzony
jest w ściśle określonym układzie formalnym. Budżet jest aktem prawnym obowiązującym przez dany okres czasu
(w Polsce rok budżetowy jest rokiem kalendarzowym). Budżet jest sporządzany w roku poprzedzającym z rokiem
jego wykonania ( w Polsce sejm do 30 września musi zatwierdzić budżet, jeżeli tego nie zrobi może wprowadzić
prowizorium budżetowe).

(może pojawić się na egzaminie)

Budżet państwa pełni trzy podstawowe funkcje ekonomiczne

a) Funkcja fiskalna – polega na gromadzeniu dochodów budżetowych potrzebnych do utrzymania

administracji państwowej i samorządowej oraz do realizacji zaplanowanych zadań.

b) Funkcja redystrybucyjna – polega na dokonywaniu określonych zmian w podziale dochodu

narodowego, które maja na celu zmniejszenie dysproporcji, czyli nadmiernych różnic między dochodami
różnych grup ludności, a także miedzy dochodami różnych regionów. Chodzi także o zapewnienie
minimalnych dochodów dla osób słabych ekonomicznie, czyli stworzenie warunków bezpieczeństwa
socjalnego, tzn zapewnienie minimalnego wynagrodzenia (w Polsce 946 zł brutto). Funkcja
redystrybucyjna realizowana jest poprzez system podatkowy, a także poprzez transfery środków
pieniężnych z budżetu ( notatce, subwencje). Państwo poprzez progresywne podatkowanie dochodów
zmniejsza, określoną wielkość podatków, dochody najwyższe i otrzymuje środki na dokonywanie
transferów, czyli wtórny podział pierwotnych dochodów (brutto) poprzez system podatkowy.

c) Funkcja stymulacyjna – polega na oddziaływaniu budżetu na życie społeczne i gospodarcze. Państwo

wspomaga zmiany strukturalne w gospodarce w kierunku szybszego rozwoju gospodarczego oraz
unowocześnienia struktury gospodarczej. Państwo przeznacza określone środki finansowe na badania
naukowe, wdrożenie postępu np. technicznego, budowę infrastruktury. Polega na ograniczeniu
bezrobocia poprzez finansowanie programów aktywnych dla bezrobotnych, (np. staże u pracodawców),
ale także dofinansowanie, tworzenie miejsc pracy poprzez pracodawców.

Zasady polityki budżetowej – określają pewne reguły prowadzenia tej polityki i sporządzania budżetu, są to:

1) Zasada jedności polityki budżetowej – oznacza ona konieczność udostępniania treści budżetu

społeczeństwu na etapie jego projektu, jego uchwalania, wykonywania, a także podawania wyników
kontroli budżetu. Uchwały budżetowe są publikowane (dziennik ustaw), a także są dostępne obrady
budżetowe.

2) Zasada roczności budżetu – oznacza, że budżet sporządzony jest na określony rok budżetowy.
3) Zasada przejrzystości budżetu – tzn że budżet musi być czytelny, zrozumiały i logicznie uporządkowany.
4) Zasada zupełności budżetu – oznacza, ze w budżecie muszą być uwzględnione wszystkie dochody i

wydatki, ich struktura (rodzaje dochodów i wydatków), a także określone kwoty przeznaczone na
określone wydatki i kwoty wpływających dochodów.

5) Zasada jedności budżetu – oznacza ona, że środki pieniężne pochodzące z różnych źródeł (od różnych

podmiotów), które wpływają do budżetu tworzą jeden zasób, z którego finansowane są różne wydatki.
Środki pieniężne musza być wykorzystywane w całości na różne wydatki, czyli dany rodzaj wydatku nie
jest powiązany ściśle z określonym źródłem dochodu (np. dochody z tytułu podatków od nieruchomości
nie muszą być przeznaczone np. na remont budynków). Taka jedność budżetu pozwala na
samodzielność w określaniu kierunków wydatkowania środków według określonej hierarchii potrzeb w
danym roku. Unika się takiej sytuacji, że środki z danego źródła przeznacza się na zadania zajmujące
dalsze miejsce w strukturze potrzeb.

6) Zasada równowagi budżetowej – zasada ta teoretycznie oznacza równość dochodów i wydatków

budżetowych. W praktyce trudno jest zrealizować tak rozumianą zasadę równości, dlatego zasada ta
oznacza dopuszczalność określonego deficytu budżetowego (dotyczy budżetu centralnego i
samorządowych). Zasada ta dyscyplinuje rząd jeśli chodzi o wielkość wydatków budżetowych. W Polsce
granica dopuszczalnego deficytu budżetowego wynosi 3% PKB.

7) Zasada racjonalnego wydatkowania środków budżetowych – środki te powinny być wydatkowane w

sposób celowy na zadania, które zostały zaplanowane muszą być wydatkowane w sposób oszczędny i
w sposób terminowy.

8) Zasada zewnętrznego zasilania budżetów i jednostek samorządowych – oznacza ona konieczność

udzielania założonych subwencji dla tych jednostek oraz przewidzianych dotacji celowych, np.
subwencje te obejmują subwencje oświatową: remonty szkół, wypłaty dla nauczycieli lub subwencja

wyrównawcza stosowana dla gmin, województw mniej rozwiniętych. Natomiast dotacje celowe
wspomagają realizacje zadań przez jednostki samorządowe i mają na celu dofinansowanie ich
działalności inwestycyjnej, infrastrukturalnej, itp.

Podstawową role w finansowaniu różnego rodzaju wydatków budżetowych odgrywają dochody budżetowe.
Większość tych dochodów pochodzi z podatków, (tzw. pochody podatkowe), ale także władze centralne i
samorządowe również mają za zadanie osiągać pewne dochody nie podatkowe (np. do dochodów władz
centralnych należy zaliczyć dochody z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu
Państwa). Również dochód w postaci części zysku osiąganego przez NBP wpływa do dochodów budżetu
centralnego natomiast dochody podatkowe powstają z tytułu różnych podatków.
PODATEK – jest to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo i
inne jednostki administracyjne na podstawie przypisów prawa. Podatek nakładany jest jednostronnie przez
centralne lub terenowe organy stanowiące (np. przez rade powiatu, radę gminy, województwa oraz przez ministra
finansów dla podatków centralnych).

Jakie są cele podatków:

1) finansowanie wydatków sektora publicznego, centralnego i samorządowego.
2) Dokonywanie redystrybucji dochodów.
3) Podatki mogą ograniczać konsumpcje pewnych dóbr lub sprzyjać jej wzrostowi (chodzi o podatki

zawarte w cenie różnych dóbr, które my płacimy). Wysokie podatki stosowane są na dobra luksusowe,
czyli tzw akcyzy. Niskie podatki są nakładane na np. materiały budowlane, eksport.

4) Podatki maja znaczenie antyinflacyjne i antycykliczne. Np. jeżeli przyczyną inflacji, czyli zjawiska

utrzymującego się wzrostu ogólnego poziomu cen, jest nadmierny agregatowy popyt w stosunku do
agregatowej podaży, to jednym z możliwych sposobów zmniejszenia nadwyżki popytu jest wyższe
opodatkowanie dochodów różnych podmiotów gospodarczych. Doprowadzeni do stanu równowagi
rynkowej oznacza stabilizacje koniunktury gospodarczej.

Rodzaje podatków
Klasyfikacja może być dokonana według różnych kryteriów.
Z punktu widzenia podstawy opodatkowania wyodrębnia się:

a) podatki od przychodów – podatek płacony jest od osiągniętego przychodu danej działalności,

niezależnie od efektów działalności, np. podatek z tytułu gier, podatek rolny i leśny.

b) podatki od dochodów – jest to podatek od dochodów osób fizycznych (PIT) i podatek od osób prawnych

(CIT). Podatki te płacone są od dochodu obliczanego jako różnica między łączną suma przychodów
pochodzących z różnych źródeł i kosztami ich uzyskania.

c) podatki od majątku i z tytułu praw majątkowych – np. podatek od nieruchomości, podatek z tytułu

spadku, darowizny.

d) podatki od wydatków – tzw. podatki konsumpcyjne, są to podatki nakładane na towary i usługi będące

przedmiotem wymiany, np. podatek akcyzowy, podatek VAT (w Polsce 22%).

WYKŁAD 8. 26.04.2007r.

Z punktu widzenia opłacania podatku:

a) podatki bezpośrednie – są samodzielnie płacone przez podatnika (sam składa PIT), np. podatki

dochodowe, majątkowe, przychodowe.

b) podatki pośrednie – to podatki, które występują w cenach nabywanych towarów i usług, czyli podatki od

wydatków (konsumpcyjne), nabywca płaci ten podatek pośrednio – kupując towary i usługi, natomiast
bezpośrednio podatek ten uiszczany jest przez sprzedawcę, np. podatek VAT i akcyza.

Z punktu widzenia sposobu naliczania podatku:

a) podatki proporcjonalne ( liniowe) – oznacza to, że niezależnie od osiągniętych dochodów każdy podatnik

obciążony jest taką samą stopą podatkową, np. podatek dochodowy od osób prawnych (w Polsce
wynosi 19%).

b) podatki progresywne – cechuje wzrost stopy podatkowej w miarę wzrostu dochodów. Dochody są

podzielone na pewne przedziały i w ramach tych przedziałów obowiązuje różna stopa podatkowa, przy
czym przechodzenie do wyższych przedziałów skutkuje płacenie coraz wyższego podatku, np. podatki
dochodowe od osób fizycznych ( w Polsce na poziomie 19%, 30% i 40%).

c) podatki regresywne – oznaczają spadek stopy podatkowej w miarę wzrostu dochodu.
d) podatki degresywne – oznaczają, że do pewnego poziomu dochodów występuje progresja podatkowa,

czyli wzrost podatku w miarę wzrostu dochodów. Natomiast potem stosowany jest podatek
proporcjonalny. Np. podatki dochodowe od osób fizycznych.

Krzywa Laffera

(może pojawić się na egzaminie)

Została skonstruowana przez Artura Laffera, przedstawiciela szkoły podażowej w ekonomii. Był on doradcą R.
Regana. Przeprowadził on analizy na podstawie których stwierdził, że zbyt wysokie podatki zmniejszają dochody
budżetowe państwa i przyczyniają się do spadku aktywności gospodarczej podmiotów. A co jest tego
przyczyną powoduje to zmniejszenie globalnej produkcji i podaży.

T – dochody budżetowe z tytułu podatków
t – stopa podatkowa

Laffer stwierdził, że zbyt niskie podatki (t

1

, t

2

) należy podnieść dla wzrostu dochodów budżetowych państwa. Przy

czym stopa podatkowa t

3

, która zapewnia maksymalne wpływy podatkowe do budżetu wyznacza granicę

dalszego wzrostu podatków. Wyższe stopy podatkowe od t

3

przyczyniają się do zmniejszenia dochodów z tytułu

podatków wpływających do budżetu państwa. A zatem płynący z tego wniosek to, fakt że zbyt wysokie podatki
należy obniżać.

Przyczyny spadku dochodów podatkowych budżetu przy zbyt wysokich stopach podatkowych:

1. Zbyt wysokie podatki obniżają skłonność do inwestowania podmiotów gospodarczych, co obniża

możliwości wzrostu gospodarczego.

2. Zbyt wysokie podatki ograniczają funkcję motywacyjną wynagrodzeń. Może to powodować spadek

wydajności pracy pracowników, a także zmniejszenie ich czasu pracy. Co prowadzi do niższej produkcji i
niższego tempa wzrostu gospodarczego.

3. Występowanie patologicznych zjawisk w gospodarce, które przejawiają się w oszustwach podatkowych,

unikaniu płacenia podatków, przechodzenia do działalności w tzw. szarej strefie gospodarki ( oznacza to,
że w całości lub w części nie ujawnia się działalności gospodarczej dla unikania płacenia podatków).

4. Przeniesienie działalności do tzw. raju podatkowego o znacznie niższych podatkach, nawet za granicą

danego kraju.

Wydatki budżetowe
Wydatki budżetowe wynikają z następujących przyczyn związanych z funkcjami państwa:

1. Wydatki wynikają z funkcji administracyjno – publicznych państwa. Są to wydatki na administrację, na

wymiar sprawiedliwości i obronę narodową.

2. Wydatki związane z realizacją zadań społeczno – kulturowych. Są to wydatki na edukację, naukę,

ochronę zdrowia, świadczenia socjalne, kulturę.

3. Wydatki związane z pełnieniem przez państwo funkcji interwencyjnej, której celem jest stabilizacja

gospodarki i stymulacja jej rozwoju. Wydatki te polegają na włączeniu się państwa do realizacji pewnych
działań. Są to wydatki na rozwój infrastruktury, subwencje dla rolnictwa (ceny minimalne, skup
gwarantowany), czy też wydatki na badania naukowe i wdrażanie efektów tych badań (co pozwala
unowocześnić gospodarkę), wydatki na aktywizację zawodową osób bezrobotnych.

Wydatki budżetowe cechuje tzw. wysoki stopień inercji. Oznacza to, że bardzo trudno jest zrezygnować z
pewnych rodzajów wydatków. Są one wmontowane na stałe w cały system budżetowy państwa. Dlatego pewne
wydatki nazywa się wydatkami sztywnymi (wmontowanymi na stałe). Zalicza się do nich: subwencje dla jednostek
samorządowych (gmin, powiatów, województw), są to wydatki transferowe związane z wypłatą świadczeń
socjalnych (zasiłków, rent, emerytur, stypendiów), to także dopłaty ( dotacje) do funduszu ubezpieczeń
społecznych ( FUS i KRUS), sztywnym wydatkiem jest też obsługa długu publicznego (zaciąga go państwo w
drodze emisji papierów wartościowych, np. obligacji i bonów skarbowych, należy zwrócić wkład i procent od
wkładu).
Z uwagi na szybki wzrost wydatków i ich sztywność występuje często zjawisko deficytu budżetowego. DEFICYT
BUDŻETOWY - oznacza to, że suma wszystkich wydatków budżetowych przewyższa sumę wszystkich
dochodów budżetowych.

t

1

t

2

t

3

t

4

t

5

t

6

T

3

T

2

T

1

t

T

Deficyt budżetowy może być finansowany w różny sposób:

a) Emisję nowego pieniądza przez Bank Centralny – sposób ten grozi możliwością wystąpienia zjawisk

inflacyjnych w gospodarce, czyli zjawisk wzrostu ogólnego i przeciętnego poziomu cen. Zwłaszcza gdy
nowy pieniądz nie ma pokrycia w wartości realnego dochodu narodowego. Czyli nie ma pokrycia w
wytworzonych produktach i usługach ( wtedy ich ceny muszą wzrosnąć).

b) Wzrost podatków – z reguły podnosi się podatki tkwiące w cenach towarów i usług, ponieważ

podniesienie podatków dochodowych wzbudza niezadowolenie społeczne oraz przynosi negatywne
następstwa związane z osłabieniem wzrostu gospodarczego.

c) Sprzedaż, bądź wydzierżawienie części majątku państwa
Bank centralny nie może pokrywać deficytu w formie sfinansowania go!
d) Zaciąganie długu publicznego

DŁUG PUBLICZNY – jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek społeczeństwie
za pośrednictwem sprzedaży papierów wartościowych państwa ( np. obligacje, bony skarbowe). Są zaciągane u
osób fizycznych, prawnych, bankach komercyjnych, a w rzeczywistości w Banku Centralnym.

e) Zaciąganie kredytów zagranicznych – muszą być spłacone w terminie (wraz z odsetkami), w związku z

czym ważne jest efektywne wykorzystanie tych kredytów 9 bardziej inwestycyjnie niż konsumpcyjnie).

Polityka budżetowa (fiskalna)
Jest to polityka kształtowania dochodów i wydatków budżetowych. Wyróżnia się politykę budżetową
ekspansywną opartą na zmniejszaniu podatków i zwiększaniu wydatków budżetowych, w celu aktywizacji
gospodarczej podmiotów. Taka polityka służy przyspieszeniu wzrostu gospodarczego. Często jednak prowadzi do
pogłębienia deficytu budżetowego.
Przeciwieństwem jest restrykcyjna polityka budżetowa, czyli polityka podwyższania podatków i ograniczania
wydatków budżetowych. Ma ona przeciwdziałać procesom inflacyjnym w gospodarce, zwłaszcza gdy źródłem
tych procesów jest nadmierny agregatowy popyt w stosunku do agregatowej podaży (daje to impuls do wzrostu
cen).

Wyróżnia się także politykę fiskalną aktywną i pasywną.
Polityka aktywna – zakłada interwencjonizm państwa w procesie kształtowania oraz zmian wysokości i struktury
podatków, wydatków budżetowych i dochodów nie podatkowych. Każda zmiana w tym zakresie wymaga
legislacyjnego (prawnego) zatwierdzenia przez parlament. Dlatego polityka aktywna wymaga pewnego czasu
realizacji i właśnie z tego względu polityka aktywna jest uzupełniana przez politykę pasywną. W dodatku częste
zmiany wielkości budżetowych są sprzeczne ze stabilizacją warunków działania podmiotów.
Polityka pasywna - oparta jest na działaniu tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury. Cechą tych
instrumentów jest automatyzm ich działania po zatwierdzeniu przez parlament. Są to np. podatki, zasiłki, subsydia
dla rolnictwa. A wielkości te reagują samoczynnie na zmiany koniunktury gospodarczej, tzn. że w okresie recesji
powodują mniejszy spadek agregatowego popytu (chroniąc poziom PKB, zatrudnienia i produkcji), natomiast w
okresie wysokiej koniunktury gospodarczej hamują nadmierny wzrost agregatowego popytu.  Jeśli podatek
zostanie zatwierdzony, to później działa jako automatyczny stabilizator.
Poprawa koniunktury gospodarczej prowadzi do wzrostu zatrudnienia i wzrostu dochodów w gospodarce. Z tego
powodu część osób przechodzi do wyższych przedziałów dochodowych, z którymi związane jest wyższe
opodatkowanie. Zwiększa się także liczba podatników. Z tego tytułu rosną dochody budżetowe (podatkowe), a
jednocześnie nie wzrasta nadmiernie agregatowy popyt.