BUDŻET I POLITYKA FISKALNA

Fundusze finansów publicznych to: budżet państwa, budżety samorządu terytorialnego i innych samorządów, fundusze parabudżetowe, fundusze ubezpieczeń społecznych, fundusze fundacji

Budżet państwa

- plan finansowy zawierający zestawienie wszystkich dochodów i wydatków państwa
- związany z realizacją przyjętej polityki gospodarczej i społecznej rządu

narzędzie polityki gospodarczej i społecznej

- jest zestawieniem dochodów i wydatków na różne cele publiczne.

opisuje, jakie dobra i usługi państwo chce kupić w nadchodzącym roku, jakich chce dokonać płatności transferowych i jak chce za to zapłacić.

Budżet uwzględnia przychody i rozchody następujących instytucji:

organów władzy państwowej,

kontroli i ochrony prawa,

sądów i trybunałów,

administracji rządowej.

- instytucjonalna forma gromadzenia funduszy publicznych umożliwiających pełnienie funkcji publicznych (administracja, obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, wymiar sprawiedliwości), funkcji socjalnych (ochrona zdrowia, oświata, pomoc społeczna), oraz funkcji gospodarczych (działalność regulacyjna)

- budżety (plany budżetów ustalane przez ministrów i wojewodów dotyczące swoich resortów i samorządów terytorialnych trafiają do Ministra Finansów

- na tej podstawie Minister Finansów sporządza projekt zbiorczy budżetu państwa. Trafia on pod obrady Rady Ministrów

- jeśli jest akceptowany, to Rada Ministrów upoważnia Ministra Finansów do przedstawienia tzw. expose budżetowego w Sejmie (do 15.XI).

- projekt trafia do komisji budżetowej w celu naniesienia poprawek. Potem następuje debata budżetowa w Sejmie. Z wprowadzonymi poprawkami projekt trafia do Senatu (dyskusja, poprawki).

Następnie w Sejmie głosowanie nad poprawkami Senatu. (Senat - Sejm). Przyjęcie lub odrzucenie poprawek.

- po uzyskaniu kwalifikowanej większości głosów budżet państwa jest kierowany do realizacji. Sejm ma 3 miesiące na uchwalenie budżetu, jeśli to nie nastąpi Prezydent RP ma prawo rozwiązać Sejm.

- wtedy gospodarka funkcjonuje zgodnie z projektem zgłoszonym przez Ministra Finansów do 15. XI. prowizorium budżetowe opracowane przez Ministra Finansów obowiązuje do momentu uchwalenia budżetu.

Dochody budżetu państwa:

Źródła (własna działalność gospodarcza, wykorzystanie własności publicznej, opodatkowanie podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych, różnego rodzaju składki, opłaty pobierane przez władze państwa i samorządowe)

Dochody budżetu państwa	wpływy z: podatków pośrednich (VAT) i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (cła),opłaty sądowe, skarbowe, kary, grzywny (np. za zanieczyszczanie środowiska naturalnego),
		dochody z prywatyzacji,
		wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i spółek handlowych, których Skarb Państwa jest współwłaścicielem,
		wpłat z zysku NBP,
		dochody z pożyczek wewnętrznych (i zagranicznych)

Podstawą dochodów są podatki. Pozostałe źródła odgrywają w praktyce niewielką rolę.

Środki zwrotne:

-dochody z pożyczek wewnętrznych. (w bankach centralnych lub komercyjnych),

-środki z pożyczek zagranicznych,

Cele własnej działalności gospodarczej:

-rozwijanie dziedzin gospodarki, którymi sektor prywatny nie jest zainteresowany
w obrębie działalności publicznej, np. przedsiębiorstwa komunalne, komunikacji, ciepłownicze.

-rozwijanie i utrzymywanie strategicznych dziedzin na rynku państwa (przemysł zbrojeniowy).

-stwarzanie konkurencji i osłabianie monopoli prywatnych.

Wydatki budżetu państwa	finansowanie kosztów świadczenia usług społecznych (oświata, służba zdrowia)
		realizacja zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządowa, sądy i trybunały, zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego (wydatki na policję i ochronę państwa)
		utrzymywanie aparatu państwowego i samorządowego wraz z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwem - tendencja rosnąca
		obsługa zewnętrznego i wewnętrznego długu publicznego.
		subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje celowe na zadania zlecane jednostką samorządu terytorialnego, dofinansowanie jednostek własnych samorządu terytorialnego
		subwencjonowanie gospodarstw domowych transfery bezpośrednie (transfery socjalne na emerytury, zasiłki, stypendia oraz wydatki na opiekę społeczną) subwencje pośrednie (dopłaty państwa do dóbr konsumpcyjnych, np. artykuły spożywcze lub subwencje dla określonych grup społecznych)
		finansowanie rozwoju społeczno-gospodarczego w postaci państwowych inwestycji gospodarczych
		dofinansowywanie działalności gospodarczej przedsiębiorstw sektora publicznego lub pokrywanie ich strat inwestycje infrastrukturalne inwestycje strukturalne związane ze zmianami sposobu prowadzenia gospodarki, np. problem Śląska - region ten był nastawiany na wydobycie węgla i wytop stali, w obecnej chwili wszystko się zmieniło i wiele przedsiębiorstw wydobywczych i hut jest nierentownych. Przy likwidacji kopalń środki przeznaczane są na: przekwalifikowanie pracowników, wcześniejsze emerytury, zabezpieczenie terenu; inwestycje produkcyjne - wszystkie przedsiębiorstwa użyteczności publicznej nie są rentowne, nie mogą zbywać swoich usług wg cen rynkowych)

Funkcje budżetu państwa - funkcje ekonomiczne

- funkcja fiskalna

- funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza)

- funkcja stabilizacyjna (stymulacyjna, wyrównawcza, kompensacyjna)

- funkcja alokacyjna

- funkcja bodźcowa

Funkcja fiskalna - jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych.

Redystrybucja budżetowa - polega na regulowaniu wysokości i struktury dochodów wszystkich podmiotów występujących w gospodarce, przekazywanie środków podmiotom
w ogóle nie osiągającym dochodów lub osiągających ich w stopniu niewystarczającym na ich potrzeby np. szkoły, szpitale, jednostki administracji publicznej itp.
Nierównomierny podział dochodów jest w gospodarce skutkiem niedoskonałości funkcjonowania mechanizmu rynkowego (np. monopolizacja gospodarki, szara strefa). Redystrybucyjna funkcja budżetu wyraża się we wtórnym podziale pierwotnych dochodów podmiotów gospodarczych i ludności.

Funkcja stabilizacyjna budżetu polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarczego.
Konieczność uczestniczenia państwa w stabilizowaniu koniunktury gospodarczej jest często poddawana w wątpliwość zwłaszcza, że celem jej jest zapewnienie równocześnie:

- niskiego bezrobocia

- stabilnych cen (niskiej inflacji)

-równowagi bilansu płatniczego

-stałego wzrostu gospodarczego

W praktyce bardzo trudno jest zapewnić realizację tych wszystkich postulatów łącznie

Funkcja alokacyjna polega na tym, że budżet uczestniczy w rozmieszczeniu części zasobów w gospodarce dotyczy to wytwarzania przez sektor publicznych dóbr (w tym głównie usług), z których na takich samych warunkach może korzystać całe społeczeństwo, gromadzone przez budżet dochody służą np. finansowaniu budowy dróg, oświetlenie miast (również niwelowanie efektów zewnętrznych)

Funkcja bodźcowa - pozytywna stymulacja budżetowa to przede wszystkim ulgi i zwolnienia z obciążeń podatkowych i quasi-podatkowych

Dochody i wydatki budżetowe w 2008 r. (w%)

Wyszczególnienie		mln zł	%
DOCHODY		254 083,8	100,0
z tego :
- podatki pośrednie		154 050,1	60,6
- podatek dochodowy od osób prawnych		27 162,4	10,7
- podatek dochodowy od osób fizycznych		38 439,7	15,1
- dochody państwowych jednostek budżetowych		17 796,2	7,0
- pozostałe dochody		1 410,4	0,6
- Wspólna Polityka Rolna i Rybacka		10 040,8	4,0
- fundusze strukturalne i inne		5 184,2	2,0
WYDATKI		278 674,3	100,0
w tym :
- obsługa długu krajowego		19 994,7	7,2
- obsługa zadłużenia zagranicznego		5 122,0	1,8
- rozliczenia z budżetem ogólnym UE z tytułu środków własnych		12 213,2	4,4
- dot. dla Funduszu Emerytalno-Rentowego		14 867,5	5,3
- dot. dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych		33 230,0	11,9
- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego		40 667,4	14,6
DEFICYT (-)		-24 590,5

Deficyt budżetowy - różnica między wydatkami a dochodami

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DEFICYTU
w tym :
bony skarbowe		26 054,3
obligacje		9 872,6
pozostałe przychody i rozchody		4 702,1
przychody z prywatyzacji		2 371,7
źródła zagraniczne		3 526,7

Dochody budżetowe w 2008 r. (w%)

Dochody podatkowe w 2008 r. (219 652,2 mln zł)

Dochody podatkowe	%
VAT	46,4
Akcyza	23,0
Podatek od gier	0,6
CIT	12,4
PIT	17,6

Wpływy z akcyzy w 2008 r. (50 483,6 mln zł)

Akcyza	%
wyroby spirytusowe	11,6
wino	0,9
piwo	5,9
paliwa	43,5
samochody	3,0
wyroby tytoniowe	26,7
energia elektryczna	5,3
oleje opałowe	0,8
gaz	2,3

Dochody podatkowe w 2008 r.

Wpływy z akcyzy w 2008 r.

Dług publiczny - są to skumulowane pożyczki wewnętrzne i zagraniczne finansujące deficyt budżetowy z poprzednich lat.

Relacja do PKB (1 271 715 mln zł) w %

Dochodów budżetu państwa (254 084 mln zł) - 20,1

Deficytu (24 591 mln zł) - 1,9

Długu publicznego (dług sektora instytucji rządowych i samorządowych)

(598 402 mln zł) - 47,0

Wartość referencyjna kryterium z Maastricht (60,0% PKB)

Deficyt sektora finansów publicznych (sektora instytucji rządowych i samorządowych)

49 537 mln zł, co stanowi 3.9 % PKB

Wartość referencyjna kryterium fiskalnego przystąpienia do strefy euro wynosi 3,0% PKB

Idea aktywnego wpływania na procesy gospodarcze za pomocą polityki budżetowej zakłada możliwość zróżnicowanego kształtowania się deficytu budżetowego w zależności od fazy cyklu koniunkturalnego

Negatywny wpływ deficytu budżetowego - wypychanie inwestycji i wydatków prywatnych, oddziaływanie inflacyjne

Ocena wpływu deficytu budżetowego na gospodarkę nie może być analizowana w oderwaniu od stanu koniunktury gospodarki, stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych, sposobu finansowania deficytu

Struktura dochodów budżetowych

	Podatki + składki ubezpieczeniowe + cła
Polska	83-86%
UE	85%
USA	82%

	Podatki dochodowe	Podatki konsumpcyjne	Składki ubezpieczeniowe
Polska	26%	60%
UE	30%	30%	30%
USA	40%	13%	20%

Struktura wydatków budżetowych

	Cele społeczne	w tym
				ubezpieczenia społeczne i opieka społeczna	edukacja	ochrona zdrowia
Polska	67%	44%	13%	10%
UE	65%	40%	11%	14%

	Wydatki na funkcjonowanie państwa	Wydatki na cele gospodarcze
Polska	18%	7,4%
UE	21%	8,7%

PODATKI

Podatek -świadczenie pieniężne, powszechne, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne

Powszechność - z tytułu zaistniałej sytuacji podatkowej każdy musi zapłacić podatek

Przymusowość - przewidziane są wysokie sankcje karne dla osób uchylających się od płacenia podatków

Bezzwrotność - dobrze naliczony podatek jest niezwracalny

Nieodpłatność - z tytułu płacenia podatków nie można oczekiwać świadczeń ze strony państwa

Konstrukcja podatków:

1. przedmiot opodatkowania - wskazanie rzeczy lub zdarzenia od którego pobiera się podatek
   

2. podmiot opodatkowania - wskazanie osoby płacącej
   

3. podstawa opodatkowania - ilość lub wartość od której nalicza się podatek
   

4. stawki i stałe podatkowe:

1. stawki są podawane kwotowo lub procentowo

2. zbiór stawek daje skalę podatkową
   

Wyróżnia się trzy rodzaje stawek:

• stawka proporcjonalna ( liniowa ) - zmienia się w tym samym tempie co podstawa opodatkowania

• progresywna - rośnie szybciej od podstawy opodatkowania

• regresywna - zmienia się wolniej od podstawy opodatkowania
  

KRZYWA LAFFERA

Punkt nasycenia - optymalna stawka z punktu widzenia wpływów fiskalnych

Polityka fiskalna - działania rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych

w celu oddziaływania na poziom dochodów i poziom aktywności

gospodarczej kraju

działania rządu polegające na wykorzystaniu podatków i wydatków

budżetowych w celu stabilizowania gospodarki oraz dla innych celów

ekonomicznych i społecznych

działania stabilizacyjne - działania rządu zmierzające do utrzymania wielkości produkcji blisko poziomu zapewniającego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych

działania antycykliczne -proces kształtowania wydatków publicznych i podatków w celu złagodzenia wahań koniunkturalnych

działania na rzecz wzrostu gospodarczego -proces kształtowania wydatków publicznych i podatków w celu kreowania stałego wzrostu gospodarczego -przy wysokim zatrudnieniu i niskiej inflacji

Polityka fiskalna kształtuje: wielkość AD → zmiany poziomu PKB, zatrudnienia, inflacji,

konsumpcję zbiorową dóbr publicznych,

konsumpcję indywidualną - poprzez podatki, transfery,

inwestycje publiczne finansowane z budżetu,

inwestycje prywatne - sterowanie wysokością podatków, ulg

Rodzaje polityki fiskalnej

Aktywna (dyskrecjonalna)

podejmowanie takich decyzji dotyczących dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele ekonomiczne - świadomy interwencjonizm, wymagający każdorazowo decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych [zmiana stawek podatkowych, zmiana zasad opodatkowania, subwencjonowania, zmiany wydatków budżetowych]
Ekspansywna	zwiększenie wydatków budżetowych, przy utrzymaniu dotychczasowych stawek podatkowych lub ich zmniejszeniu
Restrykcyjna	zmniejszaniu wydatków budżetowych, przy utrzymaniu dotychczasowych stawek podatkowych lub ich podwyższeniu

Pasywna

Opiera się na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej

Wykorzystuje właściwości niektórych instrumentów (automatycznych stabilizatorów)

Automatyczne stabilizatory	wbudowane w nowoczesny system fiskalny, działają niezależnie od decyzji rządu
		reagują samoczynnie na zmiany koniunktury (zmiany poziomu DN, zmiany poziomu zatrudnienia)
		powodują, że system fiskalny utrzymuje stabilność gospodarki, zmniejszają podatność PKB na wstrząsy,
Typy stabilizatorów
Po stronie dochodów - progresywny system podatkowy	w fazie recesji - przy zmniejszającej się produkcji
		ludzie będą osiągać niższe dochody → przejście do niższego progu podatkowego → podatnicy płacą niższe podatki (automatycznie)
		w fazie ekspansji - przy rosnącej produkcji
		wzrost DN → wzrost dochodów ludności - ale podatki rosną szybciej niż dochody ludności - wobec czego: dochody dyspozycyjne (DDO) wzrastają wolniej niż DN → hamowanie popytu konsumpcyjnego oraz inwestycyjnego

W zależności od sytuacji gospodarczej (recesja, przegrzanie gospodarki) - rząd wykorzystuje instrumenty polityki fiskalnej oddziaływując na koniunkturę

RECESJA ( załamanie, spadek produkcji )	INFLACJA ( wzrost poziomu cen, przegrzanie gospodarki)
zwiększanie wydatków budżetowych (G) w celu zwiększenia zagregowanego popytu (AD) i ożywienia gospodarczego zmniejszanie podatków od dochodu osób fizycznych w celu zwiększenia popytu konsumpcyjnego zmniejszenie podatku od osób prawnych w celu zwiększenia popytu inwestycyjnego	znaczne ograniczenie wydatków budżetowych (G) w celu zmniejszenia zagregowanego popytu (AD) zwiększenie stawek podatków dochodowych od osób fizycznych w celu osłabienia popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego zmniejszenie stawek VAT i akcyzy w celu obniżenia cen towarów i usług

t₁ t₂ t₃ t₄ t₅ t

T

T max

T2

T1

---