Systemy zabezpieczeń społecznych w Danii
Karol Szczepaniuk, Natalia Baj
W Danii funkcjonują trzy systemy (filary) zabezpieczeń dotyczące wieku starczego
System nieskładkowy – jest systemem powszechnym opartym (zależnym) od miejsca zamieszkania
System emerytalny uzupełniający składkowy ATP - oparty na zawodowych systemach emerytalnych
System specjalny SP – jest oparty na indywidualnych oszczędnościach
Kto jest objęty ubezpieczeniem emerytalnym?
Wszyscy mieszkańcy Danii – w systemie powszechnym
W systemie uzupełniającym ATP – obowiązkowo osoby w wieku od szesnastego do sześćdziesiątego szóstego roku życia, które pracują oraz otrzymują dzienne zasiłki chorobowe, porodowe, z tytułu adopcji, bezrobocia lub uczestniczące w programach szkolenia. Dobrowolnie ubezpieczeniem emerytalnym objęte są osoby, które pobierają wcześniejszą emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy; ci, którzy podczas bezrobocia otrzymują przejściowy dochód oraz pracownicy pracujący na etacie mając tym samym niedochodowe zajęcie (warunkiem w tym przypadku jest płacenie składki przez ponad 3 lata)
Warunkami ubiegania się o świadczenie emerytalne są:
W systemie powszechnym składkowym:
Należy zamieszkiwać minimum trzy lata terytorium Dani miedzy piętnastym a sześćdziesiątym rokiem życia (67 dla tych, którzy ukończyli 60 lat do 1 lipca 1999 roku). Dziesięć lat zamieszkiwania terytorium Danii dotyczy cudzoziemców , w tym ostatnie pięć lat przed emeryturą. Pełna emerytura w Danii przysługuje wtedy, gdy zamieszkuje się jej teren przez czterdzieści lat między piętnastym a sześćdziesiątym piątym rokiem życia (67 dla tych, którzy ukończyli 60 lat do 1 lipca 1999 r.)
W systemie uzupełniającym ATP
Minimalny wiek to sześćdziesiąt siedem lat, kolejnym warunkiem jest opłacanie pełnej składki od 1964 roku. Osoby, które ukończyły sześćdziesiąty rok życia po pierwszym lipca 1999 roku mogą ubiegać się o emeryturę przed sześćdziesiątym siódmym rokiem życia, ale nie przed sześćdziesiątym – ta emerytura jest redukowana proporcjonalnie o 10%. Z przyczyn socjalnych i zdrowotnych osoby powyżej pięćdziesiątego roku życia mogą ubiegać się o wcześniejszą emeryturę.
Wysokości świadczenia:
W systemie powszechnym
Emerytura podstawowa wynosi 5,713 DKK miesięcznie (stan na 27.10.2014), pod warunkiem zamieszkiwania Danii przez czterdzieści lat. W innym wypadku świadczenie emerytalne jest zmniejszane proporcjonalnie o $\frac{1}{40}$ za każdy rok. Podstawowa kwota świadczenia może być zmniejszona w zależności od zarobków ubiegającego się o świadczenie
Powszechny dodatek emerytalny, który jest zależny od przychodów małżonków wynosi 2.868 DKK na rok, a dla emerytów mieszkających samotnie jest to kwota w wysokości 5,933 DKK miesięcznie. Dodatek może być pomniejszony w stosunku do zarobków obojga emerytów.
Istnieje możliwość łączenia emerytury z dochodami z pracy, lecz świadczenie z powszechnego systemu obniżane jest w zależności od osiąganych zarobków.
Świadczenia medyczne – przysługują wszystkim zamieszkującym terytorium Danii oraz cudzoziemcom, którzy przebywają w kraju przynajmniej sześć tygodni
Świadczenia pieniężne – płacone przez pracodawcę, przysługują zatrudnionym po co najmniej siedemdziesięciu czterech godzinach zatrudnienia w ciągu ostatnich ośmiu tygodni przed chorobą, a płacone przez władze samorządowe po przynajmniej stu dwudziestu godzinach zatrudnienia w ciągu ostatnich trzynastu tygodni przed chorobą lub odbywaniu szkolenia zawodowego trwającego minimum osiemnaście miesięcy, odbywaniu płatnego stażu lub przebywaniu na zasiłku dla bezrobotnych. Pracującym na własny rachunek świadczenie pieniężne przysługuje po minimum sześciu miesiącach aktywności zawodowej w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy, z których jeden miesiąc powinien bezpośrednio poprzedzać chorobę.
Zasiłek chorobowy – przysługuje pracownikowi i pracującemu zasiłek dzienny, który obliczany jest na podstawie stawki godzinowej wynagrodzenia bądź uzyskiwanego dochodu. Maksymalna wysokość zasiłku zależna jest od średniego wynagrodzenia w Danii i wynosi 3940 DKK tygodniowo. Pracownicy otrzymują świadczenie od pierwszego dnia choroby, a pracujący na własny rachunek od trzeciego tygodnia choroby. Zasiłki te mogą być wypłacane pracownikom przez pięćdziesiąt dwa tygodnie w ciągu ostatnich osiemnastu miesięcy, emerytom lub osobom, które osiągnęły sześćdziesiąt pięć lat, nie dłużej niż trzynaście tygodni w ciągu dwunastu miesięcy. Okres ten nie obejmuje dwóch pierwszych tygodni choroby, ani okresów, w trakcie których zasiłki były wypłacane z powodu ciąży, porodu lub adopcji. Tylko w wyjątkowych okolicznościach okres ten może być przedłużony. Lokalne władze podejmują okresowe działania kontrolne. Pierwsze po ośmiu tygodniach absencji spowodowanej chorobą. Pry pierwszym badaniu lub przy kolejnym, nie później niż po sześciu miesiącach choroby trwającej dwanaście miesięcy władze lokalne powinny przedstawić osobie chorej propozycje zabezpieczenia na przyszłość. Zasiłek w przypadku choroby dziecka do lat czternastu jest taki sam jak w przypadku choroby pracownika.
Ubezpieczenie w zakresie świadczenia rzeczowego dotyczy wszystkich kobiet zamieszkujących w Danii przez minimum sześć tygodni. Do świadczeń pieniężnych uprawnieni są pracownicy pracujący na własny rachunek lub współpracujący małżonkowie. O świadczenia mogą ubiegać się pracownicy zatrudnieni przynajmniej sto dwadzieścia godzin w ciągu trzynastu tygodni poprzedzających zwolnienie lub ukończenie szkolenia zawodowego trwającego minimum osiemnaście miesięcy lub odbywanie płatnego stażu jako części szkolenia zawodowego lub przebywanie na zasiłku dla bezrobotnych. Od pracujących na własny rachunek wymaga się minimum sześciomiesięcznej aktywności zawodowej w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy, z których ostatni miesiąc musi przypadać bezpośrednio przed zwolnieniem.
Zasiłek macierzyński – wypłacany jest od czwartego tygodnia przed przewidywaną datą porodu i przez czternaście tygodni po urodzeniu dziecka. Możliwe jest również pobieranie zasiłku dziennego przez trzydzieści dwa tygodnie po czternastu tygodniach pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Prawo w Danii uznaje za osobę niepełnosprawną w wieku 18-65 lat, której zdolność do pracy jest czasowo zmniejszona co najmniej o połowę ze względu na umysłową lub fizyczną ułomność. Tym ubezpieczeniem objęci są wszyscy mieszkańcy Danii. Systemy ATP i SP nie przewidują świadczeń z tytułu niezdolności do pracy.
Wymagania do ubiegania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy:
Orzeczenie o minimum 50% inwalidztwa
Wiek poniżej 64 lat
Minimalny okres przynależności do systemu (minimum trzy lata zamieszkiwania w Danii między piętnastym a sześćdziesiątym siódmym rokiem życia)
W przypadku cudzoziemców – przybywanie w Danii minimum dziesięć lat, przy czym pięć bezpośrednio przed złożeniem wniosku o rentę.
W wieku 65/67 lat renta jest automatycznie zamieniana na emeryturę.
Osobom niepełnosprawnym może również przysługiwać:
Zasiłek opiekuńczy – przyznawany na pomoc osoby trzeciej w przypadku ślepoty lub znacznego krótkowidztwa
Zasiłek na stałą pielęgnację – gdy wnioskujący wymaga stałej pielęgnacji lub opieki osoby trzeciej
Zasiłek inwalidzki – przyznawany, gdy zarobki nie dają uprawnień do renty i gdy niepełnosprawność jest potwierdzona medycznie oraz w wypadku głuchoty stwarzającej poważne problemy w komunikacji
Zasiłek mieszkaniowy i personalny dodatek dla rencistów, którzy mieszkają w trudnych warunkach i nie otrzymują pełnej renty
Świadczenia waloryzuje się corocznie w zależności od wzrostu przeciętnego wynagrodzenia.
Ubezpieczenie to musi być wykupione w upoważnionej instytucji ubezpieczeniowej. Obejmuje wszystkie wypadki i ich bezpośrednie następstwa, które występują w trakcie pracy lub w związku z pracą i które powodują trwałe lub okresowe zmniejszanie zdolności do zarobkowania. Ubezpieczenie obejmuje szereg chorób zawodowych, które ujęte są na specjalnej liście. Wypadki w drodze do pracy i z pracy nie są objęte ubezpieczeniem.
Finansowane są z budżetu państwa. Przysługują obywatelom, którzy są stałymi mieszkańcami oraz cudzoziemcom przebywającym w Danii przez minimum jeden rok (trzy lata w przypadku dodatku specjalnego) lub cudzoziemcy objęci dwustronnymi umowami międzynarodowymi w zakresie zabezpieczenia społecznego. Świadczenia przysługują na dzieci w wieku do osiemnastu lat.
Wysokość świadczeń:
Dodatek na dzieci samotnych rodziców i emerytów – 1300 koron kwartalnie
Dodatek specjalny:
6522 korony kwartalnie na sierotę
3261 koron kwartalnie na dzieci samotnych rodziców i emerytów
2103 koron kwartalnie na dziecko w rodzinie wielodzietnej
48458 jednorazowo na dziecko adoptowane
Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia jest dobrowolne. Zostają nim objęte osoby w wieku od osiemnastu do sześćdziesięciu trzech lat zamieszkujące w Danii, wykonujące pracę najemną, pracujące na własny rachunek i współmałżonkowie lub osoby młode, które przeszły szkolenie zawodowe trwające co najmniej osiemnaście miesięcy w gałęzi objętej działaniem danej kasy lub odbywają służbę wojskową, osoby sprawujące funkcje publiczne.
Warunkiem ubiegania się o:
zasiłek dzienny - jest 12-miesięczne ubezpieczenie na wypadek bezrobocia oraz 52 tygodnie zatrudnienia podczas ostatnich 3 lat. Bezrobocie nie może być wynikiem konfliktu ani odmów przyjęcia ofert pracy. Osoba ubiegająca się o zasiłek musi być zarejestrowana w publicznych służbach zatrudnienia oraz być zdolna i chętna do pracy. Dla pracujących na własny rachunek okres oczekiwania wynosi 4 tygodnie. Przy częściowym bezrobociu, tygodniowy czas pracy musi być zmniejszony o 7,4 godziny w stosunku do pełnego etatu,
świadczenie z tytułu dobrowolnego przejścia na wcześniejszą emeryturę – jest osiągnięcie wieku 60-65 lat i 25-letni okres ubezpieczenia na wypadek bezrobocia w ciągu ostatnich 30 lat oraz bycie mieszkańcem Danii.
Wysokość świadczeń:
zasiłek dzienny - wynosi 90% dotychczasowych zarobków osoby ubezpieczonej w ciągu ostatnich 12 tygodni lub 3 miesięcy, nie więcej niż 3940 DKK tygodniowo. Płacony jest od 4 dnia bezrobocia (pierwsze 3 dni opłacane są przez pracodawcę pod warunkiem, że pracownik sam nie zrezygnuje z pracy) przez 5 dni w tygodniu przez jeden rok, maksymalnie przez 2 lata w ciągu 3 lat. Osoby bezrobotne, które spełniaj ą pewne warunki okresów zatrudnienia, upoważnione są do 82% maksymalnej kwoty niezależnie od zarobków. Młodzi bezrobotni (zaraz po szkoleniu zawodowym lub służbie wojskowej) otrzymują nie więcej niż 646 DKK dziennie. Jeżeli bezrobotny jest w wieku 50-59 lat, to kolejny okres może być tylko do 60 lat, tzn. do chwili gdy nabędzie prawo do dobrowolnego przejścia na wcześniejszą emeryturę. Jeżeli bezrobotny jest w wieku do 25 lat, to pierwszy okres wypłaty zasiłku trwa 6 miesięcy, a drugi 3,5 roku. Częściowy zasiłek oblicza się, zmniejszając normalną stawkę proporcjonalnie do liczby godzin, świadczenie z tytułu dobrowolnego przejścia na wcześniejszą emeryturę wynosi 91% wysokości zasiłku dziennego, nie więcej niż 717 DKK dziennie. Świadczenia waloryzowane są raz w roku.