128. NAJWAŻNIEJSZE CECHY KORPORACJI TRANSNARODOWYCH I ICH WPŁYW ORAZ ZNACZENIE DLA FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
W użyciu jest kilka definicji korporacji transnarodowych (KTN). Do najczęściej występujących należą te zawarte w raportach UNCTAD (ONZ), w ich definicji eksponuje się trzy aspekty: organizacyjny, finansowy i formalnoprawny. KTN to przedsiębiorstwa będące spółką kapitałową, które składają się z przedsiębiorstw macierzystych i ich filii zagranicznych. Przedsiębiorstwem macierzystym jest przedsiębiorstwo, które kontroluje aktywa innych podmiotów w krajach poza krajem macierzystym, będąc zwykle w posiadaniu pewnego udziału w kapitale własnym tych podmiotów. Zagraniczna filia jest spółką kapitałową, w której inwestor ma udział kapitałowy, umożliwiający trwały wpływ na zarządzanie tym przedsiębiorstwem.
Wyróżnia się 8 najważniejszych cech korporacji transnarodowych:
Suwerenność - mając potencjał niejednokrotnie wielokrotnie przekraczający potencjał ekonomiczny niektórych rozwiniętych krajów, podejmują decyzje w pewnym sensie niezależnie od interesów państw będących terenem ich ekspansji, ponoszą jednak ryzyko działalności w różnorodnych układach ekonomicznych, politycznych i społecznych.
Złożoność – jest to liczba kluczowych i wzajemnie na siebie oddziaływujących elementów struktur produkcyjnych, organizacyjnych i przestrzennych, które muszą być skoordynowane i zintegrowane w systemie korporacyjnym.
Rozproszenie geograficzne – spowodowane szukaniem nowych i lepszych lokalizacji dla poszczególnych funkcji łańcucha wartości, możliwe dzięki rozwojowi komunikacji i transportu, większą swobodą inwestowania itp.; obecnie odległość do najbardziej korzystnych lokalizacji nie jest najważniejsza, natomiast bardzo istotna jest względna siła przewagi lokalizacyjnej danego miejsca o określonej charakterystyce ekonomicznej.
Zdolność do integracji - ścisłe powiązanie i koordynacja działalności w różnych układach, dzięki stałemu przepływowi informacji i zasobów (ludzi, technologii, środków finansowych itd.),
Specjalizacja – z powodu koncentrowania się KTN na kluczowej działalności i operacyjnej doskonałości, konieczne jest powierzanie działań najlepszym wykonawcom, a w wyniku wzrasta specjalizacja funkcjonalna i wewnątrzfunkcjonalna; chodzi zarówno o osiągnięcie korzyści skali z wyspecjalizowanych działań, jak i o korzystanie z wysokiej jakości i wartości działań i usług.
Elastyczność – zdolność do szybkiej, sprawnej, i skutecznej adaptacji do zmian i wprowadzaniu koniecznych dostosowań na zewnątrz i wewnątrz organizacji; w zależności od charakteru i źródła czynników wymuszających dostosowanie mogą to być zmiany strategiczne lub/i operacyjne.
Zdolność do arbitrażu – prowadzenie operacji jednocześnie na różnych rynkach w celu wykorzystania różnic w warunkach ekonomicznych, geograficznych, administracyjnych i kulturowych; KTN wykorzystują różnice w parametrach takich jak np. ceny, dochody, stopy podatkowe, procentowe, kursy walutowe do obniżania kosztów, podobieństw dla wzrostu skali oraz różnorodności walorów lokalizacji dla pomnażania wartości.
Globalna efektywność – optymalizacja podziału zadań, która prowadzi do obniżania kosztów w całym systemie; celem jest zyskowność KTN, która jest wynikiem finansowym pracy całej organizacji, a nie efektywność poszczególnych jednostek korporacyjnych; pojawiły się nowe możliwości do podnoszenia efektywności przedsiębiorstw: wykorzystanie handlu elektronicznego, poprawa komunikowania oraz koordynowania, oszczędności, nowe metody organizacji i zarządzania, rozwój innowacyjności czy offsourcingu itd.
Coraz bardziej znaczącymi atrybutami KTN są też oparcie na wiedzy i sieci.
O dużym znaczeniu KTN w gospodarce światowej świadczą dane obrazujące udział KTN w tworzeniu PKB, przepływach towarów, bezpośrednich inwestycjach zagranicznych, technologii oraz realizacji prac B + R.
Już w połowie lat 90. ustalono, że udział KTN w tworzeniu PKB na świecie wynosi ok. 25%. W obecnej rzeczywistości ten udział jest przypuszczalnie jest większy. Korporacje często porównuje się do państw, w 2000r. na liście 100 najpotężniejszych podmiotów ekonomicznych na świecie znalazło się wówczas 51 KTN i 49 państw. W przypadku KTN posłużono się wartością ich przychodów ze sprzedaży, a w przypadku państw – wartością ich PKB.
Ocenia się, że z udziałem KTN jest realizowane ok. 80% handlu międzynarodowego. Na wymianę wewnątrzkorporacyjną (transakcje między jednostkami KTN – filiami, mieszanymi spółkami) przypada co najmniej 35% wartości handlu światowego. Powiązania i przepływy towarów w ramach KTN mają obecnie duże znaczenie dla kształtowania się ogólnej wymiany między krajami, a ponadto wymiana wewnątrzkorporacyjna stanowi ważny komponent handlu wewnątrzgałęziowego i wewnątrzregionalnego. Ważnym aspektem oddziaływania KTN na zmiany w handlu międzynarodowym jest rozwój produkcji i sprzedaży wyrobów przez filie zagraniczne na tle światowego eksportu. Tempo wzrostu światowego eksportu jest wyraźnie niższe niż tempo wzrostu eksportu korporacji, w rezultacie wartość sprzedaży przez filie zagraniczne znacznie przewyższa wartość eksportu światowego.
Znaczenie KTN w handlu międzynarodowym jest bardzo widoczne w niektórych grupach towarów jak np. samochody, farmaceutyki, urządzenia elektroniczne czy telekomunikacyjne. Z powodu konieczności wielkich nakładów na prace B+R, stosowania nowych technologii i wysokich kwalifikacji, uruchomienia wielkoseryjnych produkcji i masowej sprzedaży tylko największe i najzasobniejsze KTN są w stanie skutecznie konkurować. Najskuteczniejsi dominują w sprzedaży, oligopolizują rynki.
Bardzo duże znaczenie KTN jest również widoczne w przepływach zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB). Główne motywy zaangażowania KTN w ZIB są związane z poszukiwaniem atrakcyjnych rynków zbytu i konkurencyjnych zasobów wytwórczych, dążeniem do podnoszenia efektywności i pozyskiwaniem aktywów strategicznych. KTN mają znaczący wpływ na gospodarki krajów macierzystych i goszczących, o czym świadczy m.in. rosnąca relacja ZIB do PKB. Obecnie wiele państw stara się pozyskać lokaty ZIB, konkurując o nie bardzo korzystnymi warunkami dla realizacji wielkich, nowych inwestycji.
Kolejnym ważnym aspektem znaczenia KTN w gospodarce światowej jest ich udział w przepływach technologii, a szerzej w realizacji prac badawczo-rozwojowych (B+R) na świecie. Najczęściej przyjmuje się, że udział KTN w międzynarodowej wymianie technologii wynosi ok. 80%. Większość transakcji dotyczących technologii jest dokonywanych wewnątrz systemu korporacyjnego. KTN stanowią grupę dominującą w podaży technologii na rynku międzynarodowym oraz zgłaszającą największe zapotrzebowanie na wiedzę techniczną. Ogromne wydatki KTN na działalność badawczo-rozwojową stanowią zasadniczą podstawę ich globalnej konkurencyjności. Wzrost nakładów na badania w zagranicznych filiach korporacji świadczy o stopniowym wzroście umiędzynarodawiania B+R. Ze względu na wielki potencjał badawczy KTN (nakłady, baza B+R, kadry) toczący się proces umiędzynarodawiania ich działalności badawczo-wdrożeniowej z udziałem filii zagranicznych ma duże znaczenie dla przepływów międzynarodowych oraz gospodarek krajów goszczących (ich zasobów i zdolności wytwórczych, produkcji, eksportu). W dalszym ciągu jednak większość strategicznie ważnych prac B+R jest skupiona w centralnych laboratoriach KTN w krajach rozwiniętych. Udział w globalizacji technologii daje uczestnikom tego procesu – przedsiębiorstwom i krajom – większe korzyści ekonomiczne z handlu, inwestycji i kooperacji.
Na znaczenie KTN w gospodarce światowej ma też wpływ zasięg geograficzny i przestrzenna struktura ich działalności. Z badań wynika, że zasięg i rozmieszczenie działalności KTN występują głównie w skali regionalnej. Zaledwie ok. 10% KTN jest w stanie realizować strategie globalne.