Metodologia badań społecznych Wykład 1 i 2

Temat: Pojęcie metodologii

Od starożytności 2 nurty w myśli ludzkiej, 2 rodzaje refleksji:

1 – o zewnętrznej rzeczywistości oraz psychicznym wnętrzu człowieka

2 – o sposobie poznawania rzeczywistości zewnętrznej i własnego wnętrza

Stawiano również pytania o to, jaki jest świat oraz sposoby poznawania tego świata.

Pytania te wyłoniły 2 główne działy filozofii:

1. Ontologia

2. Gnoseologia – epistemologia (metodologia)

*gr. methodos (droga, sposób) + logos (nauka) początek pojęcia metodologii

Metodologia – nauka o metodzie, nauka o nauce, metanauka

• Każda z nauk (poza nielicznymi) posiada swój realny przedmiot i obiekt, np. geologia – ziemia, pedagogika – społeczeństwo, ekonomia – gospodarka. Istnieją tzw. nauki pierwszego rzędu, nauki realne, czyli takie, które mają realne, przedmiotowe odniesienie.

Pedagogika bada społeczeństwo! Społeczeństwo to OBIEKT, w którym zachodzą zjawiska.

PRZEDMIOT pedagogiki: zjawiska, procesy wychowawcze i edukacyjne.

Sposoby poznawania w naukach realnych nazywa się metodologią nauk realnych.

W naukach realnych, w wyniku poznania, badania empirycznego, powstają wytwory zwane teoriami. Inaczej: pewne procesy poznawcze uczonych prowadzą do uformowania rezultatów – teorii.

W żadnej nauce nie ma wyłącznie 1 teorii. Zawsze w otoczeniu istniejącej teorii jest zalążek dla nowej (nowych) teorii. Mamy do czynienia z ciągłą transformacją.

Teorie dotyczą zawsze tylko ZJAWISK bądź PROCESÓW.

Zjawiska i procesy stanowią przedmiot badań uczonych.

Przedmiotem metodologii są czynności poznawcze uczonych oraz rezultaty.

Czy realne są te rezultaty? TAK, ponieważ uczeni żyją i tworzą w danym czasie i miejscu.

• Od starożytności istnieje wiele koncepcji Prawdy:

1. Beczka Diogenesa (sofiści): nie wierz tylko zmysłom, kontroluj ich działania przez umysł

   1. (np. wilgotna łyżeczka na nosie).

2. Platon - maksymalistyczna teoria poznania: wiedza jest pewna, prawdziwa, bezwzględna, ogólna i generalna; nie musi być użyteczna (np. finansowanie badań krzemu – pozornie zbędne, doprowadziło do przełomu w technologii).

3. Klasyczna koncepcja prawdy (Arystoteles): zgodność myśli z rzeczywistością.

4. Racjonalna teoria prawdy [koniec średniowiecza] (Rene Descartes): rozum stanowi ostateczne narzędzie rozstrzygające o prawdziwości wiedzy. W umyśle dokonuje się dialektyka, czyli usuwanie sprzeczności.

5. Koncepcja jaskini (Roger Bacon): koncepcja prawdy doświadczalnej, eksperymentalnej. Doświadczenie jest jedynym sposobem potwierdzenia lub obalenia fragmentów wiedzy.

6. Empiryzm angielski (John Locke i David Hume): indukcjonizm i dedukcjonizm (np. operujemy na próbie lub od pierwotności wiedzy nad danymi empirycznymi).

METODOLOGIE a PRAWDA

Dwa nurty:

1. Przyrodoznawczy, scjentystyczny (naukowy): preferuje się tutaj metodologię nauk przyrodniczych jako typową dla wszystkich nauk, wraz z obserwacją, eksperymentem, matematyzacją oraz wykorzystaniem statystyki jako technikami

2. Humanistyczny: eksponuje się historiozofię, zwłaszcza metodę rozumienia niemieckiego verstehen (rozumieć). Podwaliny pod nurt humanistyczny podłożył autor koncepcji rozumienia - Wilhelm Dilthey. Zakłada, że świat kultury znacznie różni się od świata przyrody i musi wykształcić własne metody badawcze. Jest też prekursorem ekspansji nauk historycznych w obrębie nauk społecznych (tzn. możemy poznać obiekt lepiej niż on sam, np. rzekomo wiemy lepiej niż sam Wałęsa, dlaczego postąpił tak a nie inaczej).

Nałożenie kontekstu historycznego i geopolitycznego pomaga zrozumieć pewne fakty.

Na styku 2 nurtów pojawiły się inne koncepcje prawdy, jak:

• prawda w sensie pozytywistycznym (prawdziwe, co użyteczne),

• prawda w sensie psychologicznym [ogólnie dziś nieakceptowana] (prawdziwe to, co jest zgodne z sądami i przekonaniami ludzi)

• koncepcja Praxis (to, co potwierdzone zostało przez praktykę społeczną – K. Marks)

Współcześnie można także mówić o koncepcji prawdy logicznej: prawdziwe jest takie zdanie danego systemu, które jest niesprzeczne z dowolnym innym zdaniem tego systemu [ale w pedagogice nie zawsze tak jest].

Odnosząc się do koncepcji abstrahujących od doświadczenia i społecznej praktyki, można też wskazać na koncepcje prawdy, które stronią od prawdy (!):

1. Konwencjonalizm –ujmuje on ustalenia naukowe jako wynik umowy. Inaczej, można nazwać ten nurt arytmetyczną koncepcją prawdy – prawda jako rezultat głosowania większości (patrz: przewrót kopernikański)

2. Instrumentalizm – ujmuje naukowość jako ułatwienie w oglądzie świata, niezależne od jego prawdziwego poznania. Ważne, by pojęcia, twierdzenia, pozwalały na opis rzeczywistości. Prawdziwość opisu jest nieistotna, ważniejsze sugerowanie rzeczywistości

3. Kalendarzowa koncepcja prawdy – zakłada, że wszystko co nowe, cechuje się większą prawdziwością (odkrywanie Ameryki na nowo)

RODZAJE METODOLOGII (podziały wg J. Kmity)

1. Metodologia opisowa: charakteryzowanie czynności badaczy w związku z tym, jak na podłożu wiedzy powiększonej o hipotezę formułuje się i kontroluje zdania proponowane na twierdzenia nauki, jak wiąże się je w teorie i systemy teoretyczne. To opis czynności badaczy oraz rezultatów w danym czasie i miejscu.

2. Metodologia normatywna: przyjmując racjonalizacje (modele adekwatnego postępowania naukowego), charakteryzuje realne czynności uczonych, wskazując w których miejscach ich praktyka odbiega od wzorców, mogąc prowadzić do wiedzy błędnej. Metodologia normatywna formułuje zalecenia, dyrektywy – jak poprawnie postępować by osiągnąć założony cel.

3. Metodologia genetyczna: opis czynności i wytworów badacza wraz z jego strukturą, składnikami i uporządkowaniem w czasie. Dodatkowo, zawiera się tu zespół twierdzeń orzekających, dlaczego w danym czasie i miejscu upowszechnił się dany wzorzec uprawiania nauki (np. moda na sondaże; reforma edukacji w Polsce- dlaczego powstało gimnazjum?)

4. Metodologia funkcjonalna: opis czynności badaczy wzbogacony o powiązanie tych czynności oraz wytworów z następstwami ich działalności; z umysłowością epoki, w której realizuje się poznanie (np. twórca broni jądrowej – nie jest winny wybuchowi w Hiroszimie)

*** wg Kazimierza Ajdukiewicza:

1. Metodologia nauk formalnych: główne narzędzia poznania to reguły rachunku zdań, predykatorów, systemy relacyjne, kategorie zbiorów. Abstrahuje od empirii. Nie ma empirycznego sprawdzania, ale kwantyfikatory

(np. ∧ dla wszystkich x bez wyjątku ∨ dla niektórych x)

Przykład: matematyka, jej język- logika. Opis realnych dróg.

1. wartości danego systemu teoretycznego rozstrzyga prawdziwość logiczna a nie epistemologiczna. Systemy nauk formalnych – wysokie zaksjomatyzowanie, matematyzacja i formalizacja (każdy termin ma jednoznaczną treść).

2. Metodologia nauk realnych: stosuje indukcję (dominuje postępowanie próbkowe). Ma charakter historyczny –tzn. dezaktualizujący się pod wpływem przemian. Obiekt badań jest zmienny np. zmienność pokoleniowa (inna młodzież dzisiaj i w przyszłości). Wiedza w naukach realnych pochodzi z obciążeń uczonych w procesie poznawczym (np. kulturowe, światłe poglądy, ideologie poznawcze). Wiedza musi mieć odniesienie empiryczne by być teorią a nie spekulacją.

• Nauki realne:

• Nauki przyrodnicze: fizyka, biologia, chemia, geografia itd.

• N. społeczne: socjologia, pedagogika, ekonomia, etnologia, psychologia, historia, filozofia (?), prawo NIE jest nauką (doktryna tylko)

• N. humanistyczne: filologia, nauki o sztuce i muzyce itd.

• Paradygmaty ujmowania rozwoju nauki:

• Kumulatywistyczny paradygmat rozwoju nauki: zakłada, że każdy badacz i każde pokolenie badaczy dokłada swoją cegiełkę do naukowego gmachu, że osiągnięcia naukowe się kumulują

• Antykumulatywistyczny p. r. n.: nauka podlega rewolucjom, które kwestionują jej dotychczasowe stany wiedzy i reorientują myślenie o poszczególnych zjawiskach i procesach np. Marks, następnie ograniczenie kontroli władzy itd. Rewolucja kopernikańska itp.

pedagogika mieści się w nich obu.

Ale: nie absolutyzujemy dokonań. Znaniecki w dużej mierze nadal jest aktualny.

Wykład 3 22.10.2012

Temat: Proces poznawczy w naukach społecznych. Teoria i jej funkcje.

Cechy/ warunki procesu poznawczego:

1. Powtarzalny – drogą docierania do danych empirycznych można przebyć wielokrotnie. Określana przez metody badań.

2. Porównywalny – musi dotyczyć tego samego problemu.

Z zagadnieniem porównywalności wiąże się:

- standaryzacja – następuje ona dzięki posługiwaniu się tym samym narzędziem. Prócz posługiwania się tym samym narzędziem, Zakłada się standaryzacje roli badacza.

- Naturalizacja – pozyskiwanie danych w tych samych warunkach, najlepiej w warunkach najbliższych przedmiotowi badania.

- Kategoryzacja – zamykanie możliwych reakcji przedmiotu w procesach obserwacyjnych oraz respondenta w procesach komunikacyjnych. Inaczej: ujmowanie tych relacji w gotowych członach, które ułatwiają porównywanie.

1. Intersubiektywna komunikowalność, czyli ten sam język teoretyczny.

2. Intersubiektywna kontrolowalność – możliwość sprawdzenia wyników badań przez innych badaczy.

Proces poznawczy, który spełnia powyższe wymogi, a także jest celowym i systematycznym nazywamy naukowym. Musi jednak on dotyczyć problemów poznawczo ważkich lub/ i praktycznych znaczących.

Kontrola twierdzeń, ( jako element postępowania badawczego), Jako zadanie metodologii:

Epistemologia jest filozoficzną nauką o wszelkim poznaniu, zaś metodologia, ( jako cześć epistemologii) zajmuje się poznaniem uczonych.

Do jej zadań należą:

->formułowanie zdań proponowanych na twierdzeniu nauki ( danej dyscypliny empirycznej),

-> kontrola zadań proponowanych na twierdzenia nauki,

- >łączenie skontrolowanych zadań w szersze zespoły, a tych w systemy.

Rezultat kontroli twierdzeń nauki:

Kontrola twierdzeń w nauce może mieć następujące wyniki:

• Falsyfikacje – to rozstrzygnięcie o nie prawidłowości zdania. Inaczej jest to odrzucenie, obalenie zadania. Falsyfikacja prowadzi do twierdzeń orzekających o braku. Można uznać zdanie za nieprawdziwe w sensie logicznym, Epistemologicznym lub psychologicznym

• Dyskonfirmacja – jest to podważenie twierdzenia, czyli osłabienie jego uzasadnienia. Twierdzeniu „ubywa” wiarygodności.

• Konfirmacja – to uznanie zadania za wysoce prawdopodobne ze względu na jego dotychczasowe uzasadnienie. Inaczej jest to przechodzenie od hipotezy do zdania uzasadnionego empirycznie ( przez pewną liczbę prób badawczych, jednak nie można osiągnąć weryfikacji poprzez powiększenie liczby prób empirycznych).

• Weryfikacja – jest to całkowite potwierdzenie zdania. Czyli uznanie zdania za prawdziwe. Prawdziwość oznacza tu obowiązywanie zawsze wszędzie, bez wyjątku.

W naukach społecznych, w tym w pedagogice, nie można doprowadzić ani do pełnej falsyfikacji twierdzenia, ani do jego weryfikacji. Dlatego mówimy jedynie o dyskonfirmacji lub konfirmacji.

Teoria: Pojęcie i funkcje

Teoria jest rezultatem działania uczonych. Dotyczy to wszystkich nauk realnych. Samo rozumienie teorii różni się jednakże na gruncie różnych nauk.

Najogólniej rozumienie to możne być:

1. Restryktywne – nauki przyrodnicze

2. Łagodne – nauki społeczne

Strukturalne pojęcie teorii:

Teoria – to zespół twierdzeń teoretycznych uporządkowanych semantycznie lub syntaktycznie.

Ujęcie semantyczne – za teorię uznaje się tu zespół twierdzeń teoretycznych połączonych relacjami znaczeniowymi, a więc mających wspólne odniesienie do tego samego przedmiotu

Ujęcie syntaktyczne – za teorię uznaje się tu zespół twierdzeń teoretycznych powiązanych ze sobą relacjami wynikania logicznego ( wynikanie - jest to schemat logiczny, w którym z racji wyprowadzamy następstwa, a z następstwa inferencyjne konsekwencje).

Eksplanacyjne ujęcie teorii

Eksplanacyjne ujęcie teorii – za teorię uznaje się tu zespół zdań sprawdzalnych ( czyli takich które dają się sprawdzić empirycznie), potwierdzonych w sposób umożliwiających powtórzenie kontroli poprzez innych badaczy, które to zdanie wyjaśniają jakąś klasę faktów ( czyli zjawisk lub procesów) i pozwalają w oparciu o te wyjaśnienia bądź to adekwatnie rozumieć świat bądź efektywnie praktycznie działać.

Proponowane ujęcie teorii

W naukach społecznych ( oraz – węziej – w pedagogice) proponuje się następujące rozumienie teorii.

Teoria – zespół zdań uzasadnionych, powiązanych semantycznie, orzekających o związkach, w miarę generalnych i ogólnych.

Twierdzenia teoretyczne:

1. To takie zdanie, które orzekają o związkach a nie o warunkach ( związek to wzajemny wpływ czynników; warunkowanie to powiązanie stanów rzeczy).

2. Twierdzenia teoretyczne powinny mieć postać okresu warunku, implikacji.

( nie powinno się stosować terminu wpływ, ponieważ wpływ możemy badać jedynie eksperymentalnie)

1. Twierdzenia teoretyczne muszą być maksymalnie generalne (maksymalna generalność oznacza ze twierdzenie ma szerokie odniesienie przedmiotowe, generalizować to inaczej – rozszerzać)

2. Twierdzenia teoretycznie powinny być wysoce ogólne (ogólność to zdolność do wyprowadzania z danego zdania inferencyjnych konsekwencji).

3 i 4 Ogólność oraz generalność nazywa się Uniwersalnością

1. Twierdzenia teoretyczne to takie zdanie, które zawiera terminy teoretyczne. Terminy teoretyczne nie maja bezpośrednich predykatów empirycznych

Podsumowanie:

- W wersji restrykcyjnej wymaga się od twierdzeń teoretycznych utrzymania okresu warunku.

- W wersji łagodnej wymaga się jedynie zawarcia terminów teoretycznych.

Wykład 4 29.10.2012

GŁÓWNE STANOWISKA I ANTYNOMIE RZECZYWISTOŚCI

Antynomie – przedzałożenia każdej pracy badawczej. Te stanowiska każdy badacz przyjmuje – nie tylko do badań empirycznych, ale i refleksji teoretycznych.

NATURALIZM / ANTYNATURALIZM

NATURALIZM
Zrodził się pod wpływem nauk przyrodniczych.

Warstwa ontologiczna:
Istnieje jedna rzeczywistość przyrodniczo-społeczna. W tej rzeczywistości prawidłowości są tego samego rodzaju. Wszędzie występuje regularność.

Warstwa epistemologiczna:

Naturalizm twierdzi, że istnieją wspólne wszystkim dyscyplinom sposoby poznania, dla których najbardziej typowe są obserwacja oraz eksperyment. Każdy przedmiot poznania można ująć w sposób mierzalny, opisać matematycznie. Różnice pomiędzy dyscyplinami mają charakter wtórny i sprowadzają się do nieco innego ujęcia określonych aspektów tego samego przedmiotu. Jest teza naturalizmu, że żadne wielkie teorie nie mają sensu, podobnie jak teorie minimalistyczne. Naturalizm opowiada się za „średniością”.

ANTYNATURALIZM

Warstwa ontologiczna:

Istnieją dwie rzeczywistości: natura i kultura. W ramach tych dwóch rzeczywistości działają inne prawidłowości. W przyrodzie mówi się o tzw. żelaznych koniecznościach (np. grawitacja), natomiast w świecie kultury działa przypadek, możliwość. Określony jest przede wszystkim wolą działających przedmiotów. W przeciwieństwie do naturalizmu rzeczywistość ujmuje się zawsze jako konkretną, istniejącą w danym czasie i miejscu.

Warstwa epistemologiczna:

Przyjmuje dwa sposoby poznania tych dwóch światów.
W świecie przyrody można stosować eksperyment, zewnętrzną obserwację, metody statystyczne. Dla poznania obiektów społeczno-humanistycznych nie wolno stosować eksperymentu laboratoryjnego, którego schemat może być nawet modelem postępowania.
Stwierdza się, że rzeczywistość kulturowa ma charakter jakościowy i przypisywanie cyfr różnym stanom rzeczy nie jest równoznaczne z ich matematycznym ujęciem. Rzeczywistość kulturowa wymaga opisu typologicznego, a nie klasyfikacyjnego. Wiedza dotycząca kultury w większym stopniu daje się wyrazić przez opisowe modele (przybliżenia wiedzy), a niżeli funkcji i modeli ekonometrycznych.
Antynaturalizm preferuje poznawanie kultury za pomocą metody monograficznej (czyli będąc w pierwszej grupie, nie można znaleźć się w drugiej), typologicznej (można znaleźć się i w pierwszej grupie, i w drugiej) oraz historyczno-porównawczej. Przyjmuje, że każda rzeczywistość ostatecznie załamuje się w świecie podmiotów i musi być ujmowana przez pryzmat ich doświadczeń wraz z ich interpretacją. Sposób poznania musi być procesualny, całościowy oraz dynamiczny. Metodą, która na to pozwala jest np. metoda biograficzna.
Antynaturalizm preferuje stosowanie następujących technik:
- komunikacyjne o różnym charakterze
- projekcyjne
- częściowo testowe
- obserwacyjne

INDYWIDUALIZM / ANTYWINDYWIDUALIZM

INDYWIDUALIZM

Warstwa ontologiczna:

Przyjmuje, że w rzeczywistości istnieją tylko indywidua, wytwory ich działań oraz ich sensy/znaczenia. Wszystko, co ponadindywidualne ma charakter fikcji lub skrótowej etykiety.

Warstwa epistemologiczna:

Indywidualizm kładzie nacisk na badanie indywiduów oraz ich wytworów, ale zawsze w powiązaniach z uwzględnieniem wzajemnych relacji miedzy nimi. Szeroko wykorzystuje się techniki nastawione na obserwację i komunikację, a także próbuje się dotrzeć do podstaw myślenia potocznego.

ANTYINDYWIDUALIZM

Warstwa ontologiczna:

Istnieją różniego rodzaju całości ponadindywidualne. Od najmniejszych: grupy rówieśnicze, poprzez pośrednie: społeczności lokalne, aż po największe: społeczności międzynarodowe.
Elementy te stanowią ciąg, składają się na mikro-, mezo- i makrostruktury. Istotą tych całości są nie tylko więzi, lecz także pewne cechy globalne, np. tradycja, kultura. Zakłada się też, że na poziomie różnych całości istnieją prawidłowości specyficzne.
Na poziomie mikro: np. rodzina – wychowanie jako specyficzny proces
Na poziomie mezo: np. społeczność lokalna – stowarzyszenie jest specyficzne
Na poziomie makro: np. społeczność międzynarodowa – specyficzne będą procesy kształtowania cywilizacyjnej tożsamości.

Warstwa epistemologiczna:

Chcąc zbadać określone zjawiska lub procesy pierwszego rzędu np. społeczności lokalnej, zawsze musimy je uchwycić w kontekście całości nadrzędnej i przez pryzmat części istotnych. Badanie jest więc zawsze kontekstowym lub wielokontekstowym.
Podejście antyindywidualne zakłada również istnienie pewnych cech globalnych, np. system edukacyjny, organizacja, instytucjonalizacja.
Antyindywidualizm wiąże się w dwie struktury metodologiczne:

1. Antyredukcjonizm (holizm)
   Stanowisko, które zakłada, że nie wolno poprzez zbadanie mniejszych części orzekać o tym, co zachodzi w szerszych całościach i odwrotnie.
   Wiąże się z tym stanowiskiem postulat historyczny – rzeczywistość da się opisać w całej złożoności w sposób wielostronny i z charakterystyką wielu poziomów.

2. Redukcjonizm
   Wyraża się z tym, że całość wyższego rzędu charakteryzuje się poprzez przebadanie losowej grupy indywidualistów.

WYKŁAD 5 05.11.2012

Historyzm i ahistoryzm

Historyzm – czasowo-przestrzenna lokalizacja twierdzeń. (Są nauki gdzie nie ma lokalizacjo czasowo-przestrzennej np. matematyka lub chemia).

Podejście historyczne jest naturalne dla każdej nauki, ale tak nie jest bo niektóre nauki rezygnują z tej lokalizacji czasowo-przestrzennej twierdzeń.

Historyzm zakłada, że każde zjawisko i każdy proces są zawieszone w jakimś czasie i dzieją się w jakimś miejscu. Czas i miejsce pełnią funkcje skrótowego zapisu ogólnych ram życia społecznego.
Zakłada również, że nawet zjawiska o tej samej strukturze przebiegają inaczej w innym otoczeniu społeczno-kulturowym.
Warstwa epistemologiczna – Historyzm przyjmuje, że istotą poznania jest zmiana realizująca się w strukturach.

Historyzm metodologiczny należy odróżnić od historyzmu potocznego, który wyraża się w rozmaitych poglądach na historię [zwłaszcza najnowszą] i ma zabarwienie ideologiczne.
W podejściu historycznym stosuje się specyficzne metody, w tym analizę źródeł i świadectw z minionych lat czy epok.
Opracowania „historyczne” mają charakter monograficzny, a metoda monograficzna idzie zwykle w parze z metodą historyczno-porównawczą.

Metoda historyczno-porównawcza (analiza tych samych zjawisk i procesów w różnym czasie i w różnych miejscach geograficznych) pozwala uchwycić zmianę (i tym samym rozwój [postęp lub regres] )

Ahistoryzm – odrzuca historię oraz lokalizację czasowo-przestrzenną twierdzeń np. na rzecz kwantyfikatorów (przykłady dyscyplin – fizyka, chemia, matematyka)

Strukturalizm
Strukturalizm jako stanowisko ontologiczne przyjmuje, że wszystkie obiekty (całości) posiadają strukturę, a więc takie ułożenie części (elementów) bądź stanów rzeczy, które może przyczyniać się do trwania rozwoju bądź rozpadu obiektów czy przedmiotów.

Strukturalizm zakłada podwójną zależność -> całość użycza swej mocy częściom, a części odbudowują całość.

Struktura jest to takie wzajemne ułożenie części, w którym każda ze składowych jest powiązana dowolną inną, gdzie zmiana jednej wywołuje zmianę innych części, a zanik pewnych wyróżnionych części bądź stanów rzeczy powoduje przekształcenie jednej struktury w inną albo rozpad struktury.

W warstwie epistemologicznej strukturalizm zakłada poznawanie tego co trwa i jest strukturą. Zakłada także badanie zmian zachodzących w obrębie struktury (podejście strukturalne nakazuje badania wzajemnych powiązań i mechanizmów zmian tych powiązań)

Amorfizm – zakłada, że rzeczywistość jest chaotyczna i nie da się w niej wydzielić jakiś wiodących elementów

W warstwie epistemologicznej zakłada się badanie dowolnych (przypadkowych) relacji.

Obiektywizm – w warstwie ontologicznej zakłada, że istnieją pewne prawidłowości niezależne od obiektów, których dotyczą. Prawidłowości te mogą pojawić się w świecie przyrody, w świecie społecznym, a także w psychice człowieka.
Obiektywizm preferuje prawidłowości niezależne od woli i świadomości indywiduów. Przykład – w życiu społecznym obiektywnymi czynnikami są : czynniki biologiczne, geograficzne, częściowo również demograficzne i częściowo ekonomiczne,
Do czynników subiektywnych zaliczamy : emocje, świadomość, zachowania ludzi (Znanecki status obiektywności przypisywał także wartościom)

Subiektywizm – zakłada, że najważniejszymi czynnikami są w życiu społecznym : emocje, wiedza, wola podmiotu, zachowanie - przez nie filtruje się wpływ tego co obiektywne(Czynniki obiektywne działają na ludzi/społeczeństwo zawsze przez ich subiektywne okulary).

Determinizm i indeterminizm

Determinizm – zakłada, że w życiu społecznym istnieją „żelazne” prawidłowości oraz bezwyjątkowość. Wiąże się z dwoma skrajnymi przypadkami : konieczności – coś zajść musi ( p -> q to p->q) oraz niemożliwości – coś zajść nie może (jeżeli nie p -> to nie q) [nie mam tego znaczka na laptopie :P].
W warstwie epistemologicznej determinizm zakłada możliwość zbudowania uniwersalnych teorii – specyfikacji prawd. Skrajny determinizm zarówno w warstwie ontologicznej jak i epistemologicznie właściwie jest niemożliwy w naukach społecznych, ale łagodna wersja determinizmu [zwłaszcza epistemologizmu] dla pedagogiki, socjologii byłby stanowiskiem pożądanym, wręcz wskazanym.

Indeterminizm – przyjmuje, że wszystko jest chaosem, że wszystko jest możliwe, nie ma prawidłowości (wszystko zależy od ludzi).
W warstwie epistemologicznej głosi, że żadnej teorii nie da się zbudować, a nauka może jedynie tworzyć opis, w tym opis typologiczny.

Aksjologizm vs neutralizm
odnoszą się do roli wartości w poznaniu, w tym poznaniu humanistyczny.

Aksjologizm – dopuszcza rolę wartości, normy i cele w poznaniu humanistycznym

Neutralizm - Nauka, poznanie, badanie powinno być wolne od wartości i wartościowania. Musi zatem zawierać zdania oznajmujące pozbawione celów i norm, bo tylko taka wiedza może być kontrolowana. Przedstawicielem był Stanisław Ossowski.

( Alexis de Tocqueulle – baron francuski, który wyjechał do Ameryki. „Dawny ustrój i rewolucja” „O demokracji w Ameryce”. Był zagorzałym przeciwnikiem demokracji. Badacz może obiektywnie badać)

Teleologizm i opcja bezkierunkowa

Teleologizm – zakłada, że rzeczywistość rozwija się w dającym się wskazać kierunku. Zadaniem nauki jest rozpoznanie tego kierunku i wskazanie uwarunkowań rozwoju.

Opcja bezkierunkowa – zakłada, że rzeczywistość jest chaotyczna. Jest nieustannym stawaniem się i to badacze nakładają na nią pewne kategorie porządkujące.

wykład 6 (7) 19 listopada 2012

( 12 listopada wykładu nie było ! )

Temat: Struktura procesu badawczego.

1. Wstępne sformułowanie problemu badawczego.

Problem badawczy formułujemy, jako pytanie, ale także nie każde pytanie jest problemem naukowym. Są trzy kryteria wyróżniające pytania badawcze:

1. Musi ono dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy ( Pitrim Sorokin – neokolumbizm).

2. Musi być wyrażony w języku naukowym ( musi zawierać terminy naukowe ).

3. Musi być wiadome, jakie działanie należy podjąć, aby odpowiedzieć na pytanie.

Największe trudności zachodzą w punkcie a i b.

Dodatkowo tym problemom badawczym stawia się kolejne pytania ( do tych pytań badawczych);

1. W jaką formę najlepiej przekształcić problem? Jaką partykułę pytajną zastosować? Czy zjawisko zachodzi? W jaki sposób zjawisko przebieg? Dlaczego zjawisko zachodzi? ( Pytanie o przyczynę)

2. W jakim celu podejmuje się badanie? Czy w celu wypełnienia luki w wiedzy? Czy w celu rozstrzygnięcia spornych problemów i dostarcza podstaw do działań praktycznej zmiany rzeczywistości?

- cel poznawczy i praktyczne ( cele badań ) oba cele mogą być prowadzone równocześnie, zwłaszcza w badaniach pedagogicznych.

1. Czy przy rozwiązywaniu danego problemu wystarczy odwoływanie się do danych empirycznych wywoływanych przez badacza, czy do literatury i danych statystycznych, czy może do zastanych badań.

2. Czy wystarczy posługiwanie się aparatem pojęciowym danej nauki? Czy należy odwołać się do pojęć innych nauk, czy też tworzyć nowe pojęcia.

1. Eksplikacja problematyki badawczej – uszczegółowienie problematyki tematu.

1. Wyjaśnienie oraz uszczegółowienie problematyki badawczej poprzez wyrażanie jej w formie zdań prostych zawierających jednoznaczne tematy, a także poprzez ukazanie powiązań tematu z problemami pokrewnymi i nadrzędnymi.

(Paradoks eksplikacji - >dotyczy tych pojęć: użyjemy pojęcia „presja modowa”/ użyjemy odpowiedników językowych, ale będą te pojęcia tak samo ogólne, nie skonkretyzują one wogóle; używamy pojęc bardziej szczegółowych)

Selekcja pytań i problemów szczegółowych – projekt podproblemów i selekcja.

1 kryterium – teoretyczne, które każe nam dobrac wyłącznie pytania centralne, pytania najistotniejsze.

2 kryterium – metodologiczne – czyli dobór pytań ze względu na możliwość udzielania na nie odp.

3 kryterium – techniczno organizacyjne

1. W ramach eksplikacji – wybór i uzasadnienie hipotez badawczych -> hipoteza = propozycja twierdzenia naukowego – orzeczenie, jest odpowiedzią na pytanie.

Hipoteza -> przypuszczenie badacza odnośnie problemu badawczego, jest ta hipoteza odpowiedzią na problem. Hipoteza jest to propozycja twierdzenia naukowego. Każda hipoteza, jako propozycja pojęcia naukowego musi posiadać uzasadnienie czyli odwołanie, bądź do literatury, danych empirycznych.

Źródło hipotez:

• Teoria ( zbiór hipotez) – najbardziej praktyczna jest teoria

• Dane empiryczne i zastane badania

• Doświadczenia, inwencja i intuicja badawcza

Wymogi stosowania hipotez:

• Musi odnosić się do jednoznacznie do problematyki badawczej.

• Hipoteza musi mieć uzasadnienie ( odwoływać się do teorii, literatury, danych empirycznych.

• Powinna podawać warunki sprawdzalności.

1. Operacjonalizacja problematyki badawczej ( dobór wskaźników?)

Wskaźnik wg. M. Nowaka – jest to cecha, zjawisko, lub proces na podstawie, której wnioskujemy o występowaniu innej cechy zjawiska lub procesu( a które są nie mierzalne/ lub nie dostępne pomiarowi).

1. Wybór zbiorowości, w której będą realizowane badania

2. Wybór metod i technik badawczych (wybór)

• czy problematyka badawcza może być poznana przy pomocy materiałów źródłowych

• czy istnieją przeszkody uniemożliwiające zastosowanie określonej techniki

• czy możliwe jest stosowanie bardziej złożonych i dających lepsze rezultaty technik badawczych

Należy zdecydować czy wystarczy jedna metoda, technika, (czy stosujemy obserwacje w warunkach naturalnych, czy stosujemy eksperyment?)

1. Wybór bazy źródłowej:

• źródła zastane

• źródła wywołane

decyduje czy i ewentualnie, które problemy szczegółowe mogą być rozwiązane poprzez odwołanie się do źródeł zastanych, a które wymagają wywołania źródeł. Badacz decyduje jaki stopień informacji jest niezbędny

1. Wybór zasad, kryteriów i technik analizy wyników badań.

Wykład 7 ( 8) 26.11.2012

1. Przygotowanie narzędzi badawczych.

• Pytania kwestionariuszowe

- dlaczego zadaje się pytanie?

- dlaczego w ten sposób formułuję pytanie? (np. dlaczego jest zamknięte/otwarte)

- czego to pytanie dotyczy?

- jakiej powinniśmy oczekiwać odpowiedzi, celowej odpowiedzi (zwłaszcza w przypadku pytań otwartych)

- dlaczego umieszczam to pytanie w tym konkretnym miejscu kwestionariusza; bloki tematyczne rozpoczynamy od pytań ogólniejszych, w środkowej części pytanie ważne, wrażliwe, kończymy spokojnie.

* jak pytać o wiek? -> pytamy o rolę urodzenia

* jak pytać o dochody? -> Ile Pan netto miesięcznie zarabia? Lub wprowadzić przedziały klasowe (np. 1200-1500; 1500-1800 …) średnia krajowa, minimalne wynagrodzenie

* miejsce zamieszkania -> uzasadnić przedziały klasowe

- jak będą analizowane odpowiedzi (jakościowo/ilościowo, inne kryteria)

- ostateczny kształt narzędzia badawczego wyznaczają następujące czynniki

• zakres problematyki badawczej

• wymogi stosowanych technik badawczych

• warunki techniczno – organizacyjne badań ( zarówno zespół badawczy i ankieterki, jak i czas oraz miejsce).

1. Pilotaż narzędzi badawczych.

Pilotaż ma dać badaczowi odpowiedź na następujące pytania:

• Czy problem badawczy może być rozwiązany przy użyciu przyjętych metod i technik badawczych?

• Czy problematyka została całkowicie i prawidłowo zoperacjonalizowana?

• Jaka jest wartość przyjętych wskaźników

• Czy użyte pojęcia mają jednoznaczny sens empiryczny?

To jest max, minimum to sprawdzenie czy narzędzia są trafne.

Trafia tu od 5-10% próby.

Nie wolno ankietować czy w próbie badać tych osób które trafiły do pilotażu.

Zmiana – po przeprowadzeniu pilotażu trzeba dokonać zmian.

Pilotuje się wszelkie narzędzia.

1. Dobór prób.

Dobór jednostek do badań.

Liczebność próby to nie to samo co reprezentatywność. Odpowiednia liczba jednostek jest warunkiem koniecznym reprezentatywności, ale nie jest warunkiem wystarczającym.

W badaniach społecznych o wielkości próby decydują:

• Wielkość badanej zbiorowości

• Struktura zbiorowości

• Oczekiwana dokładność wyników ( +3%...)

• Stopień błędu przy uogólnianiu wyników ( przedział ufności 1- α)

• Rodzaj doboru próby

• Liczba i charakter zmiennych w badaniach

• Metody i techniki badawcze

WYKŁAD 8 (9) 03.12.2012

1. Realizacja badań empirycznych - > Szkolenia ankieterów -> przed realizacją badań

Fazę pomiaru trzeba organizacyjnie przygotować, (jeśli to badanie duże wymagające udziału ankieterów to trzeba ich przygotować). Kontrolowanie.

1. Weryfikacja ( Ocena ) materiału empirycznego.

   1. Wstępna

• Stopień realizacji próby (nie zdarza się, że jest 100%)

• Poznanie kierunków zniekształceń próby (kategorie wiekowe, płeć pewne proporcje i są złe, bo jest np. więcej kobiet),

• Eliminacja materiału niepełnego oraz nieprawidłowo pozyskanych/wypełnionych

• ustalenie szczegółowych problemów, pytań i zagadnień odnośnie których powstawały największe nieprawidłowości i luki w materiale empirycznym

• Ocena stopnia istotności wywołanego materiału (około 30 pytań, ale mierzymy czas ze stoperem, aby nie było za długo

Wnioskowanie z niewystępowaniem (np. to że kto nie ma TV to nie znaczy że go nie stać) ważny typ, nie wyrzucamy z analizy pytań, na których było Malo odp.

1. Pogłębiona - zawiera ocenę stopnia wiarygodności zebranych informacji (kontrola popomiarowa)

1. Grupowanie materiału surowego

Oznaczać np. niepełne, ile..

1. Analiza materiału empirycznego

• Jakościowa – analiza zawartości

• Ilościowa

• Statystyczna

1. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań.

2. Raport badań.

Opracowanie, które zawiera główne wnioski; wskazanie hipotez, które potwierdziły się. Każdy raport kończy się propozycją nowych badań.

Musi zawierać:

-bilans na które pyt uzyskano odpowiedzi, a na które nie (zarówno przy celu teoret. czy praktycznym- niezależnie od celu)

- które pytana można by przeformułować bądź uszczegółowić

- które hipotezy dale się sprawdzić

- jaka jest siła argumentów potwierdzających hipotezy

- jakie nowe pytania wątpliwości i hipotezy pojawiły się po przeprowadzeniu badań

Zawsze raport z badań kończy się propozycją nowych badań, nie koniecznie w tym samym obszarach.

Temat: Metody badawcze.

Pojęcie metody

ANTYNOMIE IDEOLOGIA

METODY

PROCEDURY

TECHNIKI BADAWCZE

METODA jest to stały, stosowany systematycznie, celowy i utrwalony na gruncie danej dyscypliny sposób postępowania obejmujący również naukowe uzasadnienie dla tego sposobu postępowania (orientacja teoretyczno-metodologiczna- antynomie).

Rodzaje metod:

1. Monograficzna

2. Statystyczna

3. Eksperymentalna

4. Typologiczna

5. Historyczno-porównawcza

6. Sytuacyjna

7. Ekologiczna

Ad. 1 Metoda monograficzna.

Podstawowe założenia:

- w rzeczywistości społecznej da się wydzielić pewne względnie izolowane układy

- rzeczywistość społeczna/edukacyjna jest złożona i daje się ująć z przybliżeniem historycznym (wprowadzamy kategorie czasu i miejsca)

- dane które uzyskiwane są za pomocą różnych technik mogą następnie być transformowane w jedną całościową macierz danych

Cele:

- jest to dążenie do tworzenia opisu naukowego, który całościowo charakteryzuje funkcjonowanie układu/ struktury

- tworzymy nie tylko opis, ale również intencję generalizującą

Specyficzny rodzaj monografii to studium przypadku.

Jest to bardzo rozpowszechniona metoda antropologii kulturowej.

Słabe strony:

- brak esencjalizacji (brak istotnościowania) – wielowymiarowe badanie to przeważnie polega na tym, że nie stosujemy żadnych wag

- subiektywizm

- hermetyczność

- niemożność holistycznego poznania – antynomie

Kroki badawcze:

1. Precyzowanie przedmiotu badań (zjawisko, proces lub obiekt).

2. Nie formułujemy bezpośrednio problemu i nie stawiamy hipotez lecz próbujemy usytułować przedmiot na tle innych zjawisk i procesów.

3. Dobór procedury badawczej. (im mniejsza jest zbiorowość, tym bardziej idziemy w stronę analiz jakościowych)

4. Decyzja co konkretnie chcemy w danej zbiorowości ustalić. (badania monograficzne idą w parze z badaniami eks..lacyjnymi)

Ad. 2 metoda statystyczna

1. Podstawowe założenia

- liczy się masa liczebność poszczególnych kategorii

- mniejszą uwagę przykłada się do rzadki zjawisk i procesów (nie jest fundamentalne)

- nadaje się do sprawdzania częstości, rozkładu czegoś

- oparta jest na reprezentatywności

Badania empiryczne – dobór próby

Liczebność reprezentatywność (kryterium teoretyczne)

1- α α (błąd szacunku, błąd pomiaru)

Liczebność – próby nie jest warunkiem wystarczającym reprezentatywności.

Reprezentatywność zakłada proporcje różnych cech (wiek, płeć, miejsce zamieszkania itp.)

- w indukcji statystycznej istotny jest poziom istotności α oraz błąd szacunku

Im większe α tym próba będzie maleć. Rozkład pewnych cech społeczności jest normalny – Krzywa Eaussa (normalna)

Ponieważ metoda statystyczna bazuje na liczebnościach, niespełnianie kryteriów nie związanych z liczebnością zdecydowanie obniża wartość wniosków (bezwartościowe)

Przyjmuje się, że zliczenie jest zawsze możliwe (nawet wykonywanie operacji na liczbach) i nie zniekształca rzeczywistości. Zawsze pojawiają się zmienne.

1. Kroki w podejściu statystycznym

- Dobór próby jest jednym z najważniejszych kroków tej metody

- wyrażenie problemu, podproblemów i hipotez w języku zmiennych. Zmienna to jest obraz cech, występuje w procesie badawczym i jest i obrazem cechy w populacji Z C. Zmienna jest niepodzielną proporcją informacji np. wiek.

Zmienna: wiek, dochody, własności nie jest zmienną, aby była musi być np. posiadanie oszczędności, gruntów, nieruchomości jakiejś wartości.

Zmienna, którą nie jest zmienną, jest sytuacją np. na rynku pracy, sytuacja rodzinna, sytuacja jednostki

Sytuacja = indeks inflacja, zbiór zmiennych

Indeks stosunków interpersonalnych: dialog, komponenty językowe, czas

Lepiej określać sytuację, stosunki – czynniki

Korelujemy zmienny

- Główne zmienne muszą znaleźć odzwierciedlenie w narzędziach. Lista zmiennych musi być reprezentowana w macierzach np. w ankiecie. Jedna zmienna powinna być reprezentowana w jednym pytaniu, chyba że to pytanie tabelaryczne.

- pomiar musi być realizowany w krótkim czasie

Wykład nr 9 – odrabiany z grudnia 03.01.2013

Egzamin sala B budynek E -> 28 stycznia godzina 9.00

Ad.3 Metoda eksperymentalna

Założenia:

• Z rzeczywistości edukacyjnej da się wydzielić względnie izolowane układy przeważnie małe do 30 osób

• W odniesieniu do tego układu ( czyli do każdego układu ) jesteśmy w stanie wszystkie istotne wymiary objąć kontrolą

• W każdym układzie potrafimy wprowadzić, stan rzeczy bądź czynnik, który jest wyraźny, jednoznaczny i kontrolowany -> czyli bodziec.

• Bodziec wprowadzany przez badacza działający w tym układzie (względnie izolowanym układzie ), wpływa w sposób rzeczywisty tzn. taki jak w warunkach naturalnych działających tak samo.

• Badacz potrafi wykreować układ tzn. dobrać elementy, z których powstaje i losowo dobrać przynajmniej dwie grup.

Metoda eksperymentalna zakłada ze wszystko, co najistotniejsze dzieje się na poziomie małych grup, i daje się interpretować statystycznie. Eksperyment rządzi się swoimi prawami.

Procedura postępowania:

• Należy dobrać sposób losowy ewentualnie przypadkowy ( ale nie CELOWY ) dwa układy które będziemy ze sobą porównywać

• Losowo rozstrzygamy, który z układów będzie pełnił funkcje kontrolnego, a który eksperymentalnego.

• Należy przeprowadzić pomiar pierwotny, bądź pomiar początkowy obu układów ( obu grup – eksperymentalnej i kontrolnej ); dopuszcza się różne techniki.

• Wprowadzamy bodziec, którym działamy na grupę eksperymentalną, a w grupie kontrolnej nic się nie dzieje

• Po pewnym czasie od wprowadzenia bodźca należy przeprowadzić pomiar końcowy

Schemat eksperymentu jest możliwy do wykorzystania również przy stosowaniu innych metod badawczych. Eksperyment potwierdza rolę bodźca ( taki jest jego cel ), metoda eksperymentalna ma ją potwierdzić.

Pomiar końcowy w grupie kontrolnej musi być równoważny z pomiarem początkowym. Pomiar końcowy w grupie eksperymentalnej, musi się statystycznie istotnie różnić od pomiaru początkowego.

Pomiar końcowy w grupie kontrolnej musi się statystycznie różnić od pomiaru końcowego w grupie eksperymentalnej.

W naukach społecznych mamy do czynienia z tzw. Eksperymentem terenowym, w którym bodziec ma charakter naturalny ( np. klasa szkolna w danym powiecie )

Eksperyment EX POST Factum:

Nie ma w nim pomiaru początkowego, bodziec jakiś zadziałał w jakimś czasie, ale nie mamy pomiaru początkowego i eksperyment ten polega na rekonstruowaniu tego stanu początkowego.

Ograniczenia i możliwości metody eksperymentalnej:

1. Ponieważ eksperyment dotyczy małych grup do 30 osób, to odnosi się tym samym do fragmentu społecznej rzeczywistości, czyli do mikrostruktur.

2. Bodziec ma zawsze w mniejszym lub w większym stopniu sztuczny charakter

3. Warunkiem eksperymentu jest jego pełna kontrolowalność, w której jednakże nie jesteśmy wstanie spełnić

4. Nie wiadomo jakie są przyczyny zamiany, czy jest to efekt działania bodźca (wprowadzonego przez badacza) czy wynikiem innych czynników.

5. W badaniach społecznych trudno jest wydzielić bodziec od innych współwystępujących czynników. Najczęściej mamy do czynienia z syndromem bodźców

Ad.4 Metoda typologiczna

Mówimy w naukach społecznych o dwóch rodzajach metody typologicznej:

1. Oparty na indukcji analitycznej Floriana Znanieckiego

2. Oparty na indukcji eliminacyjnej J. S. Mill

Ad.1. indukcja analityczna

1. Teoretycznie wydzielamy typy tzn. wskazujemy cechy konstytutywne przedmiotu zaliczonego do tego.

2. Przyjmuje się założenie, że stwierdzenie istnienia cech konstytutywnych jest równo znaczne, ze stwierdzeniem manifestacji tego typu w rzeczywistości.

3. Przyjmuje się syndrom oznak, objawów i wskaźników, które pozwolą rozpoznać istnienie typów.

( 1. Rozpoznać. .2.od dzielić ten typ od innych. 3. Pozwolą wskazać obiekty których nie da się wskazać do innych typów )

1. Diagnoza – wyjaśnienie przedmiotów – typów

NIE MA OKRESLONEJ LICZBY JEDNOSTEK, KTÓRE JAKO REPREZENTACJIE DANEGO TYPU, NALEŻAŁOBY ZBADAĆ.

( Znaniecki twierdził, że nawet jedna jednostka, reprezentacja jakiegoś typu wystarczy by go opisać, na podstawie analizy np. nie jednak ludzkich tylko struktur np. uniwersytet )

Ograniczenia podejścia typologicznego:

1. Stosując metodę typologiczna, musimy widzieć, analizować jednoczenie przedmioty i obiekty, których te przedmioty dotyczą

2. Mamy pewien zbiór obiektów, który następnie dzielimy na pod zbiory wśród których zawsze będzie „ reszta”, czyli obiekt bądź obiekty niepopadające pod żadne z typów

3. Określamy wymiar przedmiotów, ale przedmiot ten może mieć także właściwości, które są charakterystyczne tylko dla danego zbioru i które nie występują nigdzie indziej.

Celem podejścia typologicznego jest z jednej strony diagnoza ( opis typu i jego pogłębiona egzemplifikacja), uzasadnienie istnienia typologii podziału rzeczywistości na typy, w których wcześniej nie było