Polityka regionalna Wykład 12.12.2013
Podmiotowość regionu – zdolność do
Aspekt ekonomiczny – region jest pewną jednostką organizacyjną, na której odbywają się pewne procesy rozwojowe: władze regionalne dążą do pozyskiwania inwestorów, dotyczy tez budowania marki regionu
Podmiotowość polityczna – posiada władza, które posiadają kompetencje w wymiarze decyzyjnym, fiskalnym, itd. Rozwija się wraz z rozwojem UE
Podmiotowość o charakterze kulturowym – prawo do zachowania odrębnych tradycji, języka, kultury.
Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej – narzędzie, ułatwiające europejską współpracę terytorialną, opracowane przez Komitet Regionów, nadaje współpracy między regionami podmiotowość prawną (podlegają porządkowi prawnemu, tylko jednego państwa, siedziby EUWT). Nie jest równoznaczne z Europejską Współpracą Terytorialną. Na taką współpracę musi się zgodzić państwo.
Europejska Współpraca Terytorialna – wspólne działania, projekty regionów. Rośnie znaczenie tego celu.
Dofinansowanie dla regionu:
Wysokość PBK na osobę (powyżej 75% PKB średniej unijnej – małe szanse na dofinansowanie)
Wysokość tej średniej jest wynikiem negocjacji, lobbingu w Brukseli, by progi były najkorzystniejsze dla regionów.
Nie każdy region potrafi współpracować. Bariery kulturowe, językowe, prawne utrudniają realizację wspólnych projektów.
Rośnie znaczenie polityczne regionów na skutek integracji europejskiej.
Typy państw
Federalne (w UE – 3: Austria, Niemcy, Belgia) – złożona struktura wewnętrzna, poszczególne części (regiony) zachowują elementy suwerenności. Związek mniejszych, suwerennych państw. Regiony mają swój system organów władzy ustawodawczej, wykonawczej (własny parlament, rząd), sądowniczej (Belgia). W regionach kompetencje ustawodawcze są związane ze wszystkimi dziedzinami, które nie są zastrzeżone dla władz federalnych. Sąd konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne między rządem regionalnym i rządem centralnym (są one sobie równe). Rząd centralny odpowiedzialny jest za: bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, polityka zagraniczna. Reszta kompetencje należy do regionów bądź są to kompetencje dzielone. Pozycja, status, rola regionu jest gwarantowana Konstytucją. Regiony posiadają własne budżety i źródło własnych dochodów (faktyczna niezależność). Regiony mają prawo uczestniczyć w prowadzeniu polityki zagranicznej (przedstawiciel Belgii ma prawo zasiadać w Radzie, nie musi być to przedstawiciel rządu, a wspólnoty regionalnej). Regiony mają kompetencje legislacyjne, prawo to obowiązuje wyłącznie na ich terytorium. Instrument ochrony samodzielności regionów: struktury terytorialnej państwa federalnego nie można w praktyce zmienić (potrzebna jest zgoda większości regionów i ogólnonarodowe referendum, tj. zgoda wszystkich obywateli). Izba wyższa parlamentu ma charakter terytorialny, reprezentuje interesy regionów.
Regionalne (zregionalizowane) – jest to kategoria polityczna, a nie prawna. Dwa państwa regionalne w UE: Hiszpania i Włochy. W Konstytucjach tych państw, jest mowa, o tym, że państwa mają charakter unitarny, ale w praktyce różnią się od innych państw unitarnych. Silna pozycja regionów. Dania i Wyspy Owcze, Portugalia i Azory i Madera (nadały regionom specjalny zakres dużej autonomii regionom, nadały ten status tylko pojedynczym regionom, dlatego nie są to państwa regionalne). Regiony mają kompetencje wykonawcze, częściowe kompetencje legislacyjne, brak kompetencji sądowniczych. Autonomia regionów jest wynikiem różnic o charakterze historycznym, językowym, ekonomicznym; jest wynikiem procesów najpierw regionalizmów (ludzie się tego domagali), a później regionalizacji (pod wpływem nacisków ze strony obywateli, władze zdecydowały się wydzielić te regiony). Równowaga pomiędzy centrum a regionami, nie doprowadzi to do rozpadu państwa. Dużo łatwiej jest zmienić terytorialny układ państwa, pozbawić pewnych kompetencji i praw regiony, są one zagwarantowane w statutach regionalnych (ustawach), a nie w Konstytucji. Statuty regionalne określają kompetencje regionów decyzyjne i wykonawcze, są zróżnicowane: zwykłe i specjalne. Różny zakres autonomii regionów. Regiony mają swoje przedstawicielstwa w Brukseli, ale nie współpracują bezpośrednio i formalnie z instytucjami UE. Zakres kompetencji legislacyjnych regionów w przypadku kompetencji dzielonych dotyczy tylko uszczegółowienia pewnych decyzji, które zapadają na poziomie centralnym.
Unitarne – bardzo różne jednostki. Bardzo niejednorodna kategoria.
Klasyczne - Finlandia
Ewoluujące - Polska, Wielka Brytania
Regiony i wszelkie inne struktury terytorialne są podporządkowane organom centralnym i teoretycznie nie mają politycznej samodzielności. W klasycznych państwach władza jest delegowana, niezdecentralizowana. W państwa ewoluujących podległość regionu jest dużo mniejsza, pozycja regionu w stosunku do rządu jest dość słaba, ale współistnieje w tych regionach tzw. podwójny system władzy (organy o charakterze centralnym i organy reprezentujące społeczność regionalną, pochodzące z wyboru). Zakres kompetencji regionów jest większy niż w państwach klasycznych. O przeznaczaniu i zabraniu tych kompetencji decyduje państwo, najczęściej na podstawie zwykłych ustaw, taką ustawę można zmienić i region zlikwidować. Wyjątkiem są Holandia i Portugalia, gdzie istnienie regionu jest wpisane w Konstytucję (ale są to regiony bardzo słabe). W państwach klasycznych region to poziom pośredni pomiędzy centrum a gminą. W państwach klasycznych region jest kontrolowany przez władze centralne, jeśli chodzi o zgodność jego działań z celami centrum, w państwach ewoluujących, sprawdza się czy działania regionu są zgodne z prawem.
Stopień wpływu regionów na rzeczywistość, na realizację polityki wewnętrznej jest różny, zależy też od stopnia decentralizacji i dekoncentracji, nie tylko od typu państwa. Zależy też od wielkości państwa (poza Francją), im większe państwo tym większa decentralizacja; zależy od integracji europejskiej.
Wpływ regionów na politykę regionalna zależy od ich poziomu dochodów.
Brak polskiej polityki regionalne, Polska realizuje unijną politykę regionalną.